apo – Dielli | The Sun

DËSHMORË, APO KOLABORACIONISTË ?

November 28, 2016 by dgreca

A duhet të jenë Skënder Muço, Yzeir Ismaili dhe Zako Mezini dëshmorë të Atdheut dhe të nderohen si të tillë, apo duhet të mbeten ende si kolaboracionistë?/

Nga Uran Butka/

Të trondit dhe të habit fakti, që në çdo përvjetor të çlirimit nderohen e përkujtohen vetëm brigada të Ushtrisë NÇ, ngjarje dhe luftëtarë e dëshmorë të Luftës Nacionalçlirimtare, bëhen homazhe institucionale dhe vendosen kurora dhe shkruhet vetëm për ata, por nuk përmendet asnjë luftë e faktorëve të tjerë antifashistë apo dëshmorët e tyre, Edhe pse kanë kaluar mëse 70 vjet nga ajo kohë lufte dhe mbi dy dekada kohë paqeje e reflektimi, përsëri mbahen po ato koncepte, vlerësime dhe qëndrime politike dhe historiografike për luftën antifashiste, përjashtohen e baltosen si armiq, tradhtarë e kolaborcionistë faktorët e tjerë antifashistë, si edhe luftëtarët e dëshmorët nacionalistë, që luftuan dhe ranë për lirinë. Këtë punë bëjnë edhe historianët e studiuesit e ideologjizuar e të politizuar, që i fryjnë avazit dhe urrejtjes së vjetër.Madje, çuditwrisht nuk përkujtohen as luftëtarët antifashistë të majtë, si Ymer Dëshnica, Mustafa Gjinishi, Llazar Fundo, Shefqet Beja, Gjergj Kokoshi, Riza Dani e shumë të tjerë, që ishin pjesë e Luftës NÇ dhe luftuan për një Shqipëri të lirë dhe demokratike, ndryshe nga E.Hoxha dhe klika e tij terroriste, që luftonte vetëm për pushtet dhe që i asgjësoi ata.Nuk mund të arrihet pajtimi kombëtar, paqja e brendshme dhe uniteti kombëtar, pa të vërtetën historike dhe drejtësinë. Nga e drejta për çdonjërin, tek paqja për të gjithë.

Ekujlibri shpirtëror, për të cilën kemi aq shumë nevojë, kërkon doemos edhe rivlerësimin objektiv të historisë dhe drejtpeshim të politikës.

Një shëmbull që do të sjell, për të konfirmuar këtë shqetësim të gjerë kombëtar, njëherësh edhe si një debat historik dhe politik, është nacionalisti Skënder Muço

Lindi në Tragjas të Vlorës në vitin 1904. I ati, Dauti, luftëtar i Pavarësisë dhe daja, Alem Tragjasi, pjesëmarrës në ngritjen e flamurit më 192 dhe në luftën e Vlorës më 1920, lanë gjurmë te Skënderi i vogël. Shkollën e ulët e kreu në Shënmitër në Korone të Kalabrisë, ndërsa fakultetin e drejtësisë në Universitetin e Bolonjës – “Skënder Muço punon shumë në Itali për çështjen shqiptare” – shkruante Halim Xhexho Tërbaçi. U kthye në atdhe dhe punoi si avokat. U arrestua më 1932 si pjesëtar i organizatës politike “Lëvizja e Vlorës” dhe u dënua me vdekje. Falë presionit të opinionit publik dhe vetëmbrojtjes së shkëlqyer, iu fal jeta. Megjithatë mbeti kundërshtar i Zogut dhe i monarkisë. Më 7 prill 1939 mori pjesë në demonstratat antifashiste organizuar në Vlorë kundër pushtimit italian. Më pas mori pjesë në rezistencën shqiptare në anën e Ballit Kombëtar, duke qënë anëtar i KQ. Thirrjes për bashkim pa dallim feje, ideje e krahine iu përgjigj pozitivisht dhe mori pjesë në Konferencën e Pezës si person, me mendime të ndryshme nga E.Hoxha. Ishte anëtar i delegacionit të Ballit Kombëtar në Konferencën e Mukjes dhe ndihmësoi na arritjen e marrëveshjes historike të Mukjes ndërmjet Ballit Kombëtar dhe Nacionalçlirimtares. Në fund të nëntorit 1942 Hysni Lepenica dhe Skënder Muço formuan çetën e parë nacionaliste të Vlorës me emrin “Shqiponja”,. Në krye të saj ai mori pjesë në shumë luftra kundër pushtuesve fashisteë e nazistë, siç në Gjorm, Dukat, Qafën e Dushkut, Logara, Grehot, Selenicë, Greshicë, Drashovicë, etj.

Skëder Muço ishte misionar i bashkimit. Ai ka marrë pjesë në disa takime në rrethin e Vlorës me përfaqësuesit e Nacionalçlirimtares. Frymëzoi e drejtoi disa beteja të përbashkëta kundër pushtuesve. Më datën 9 shtator 1943 çeta “Shqiponja” hyri në Gjirokastrën e çliruar. Po botojmë me këtë rast letrën e Skënder Muços drejtuar komandës (shtabit) të forcave partizane në Cepunë, afër Gjirokastrës.

Shqipëri e lirë, datë 12.9.1943

Organizatës Nacionalçlirimtare

Cepunë

Gjirokastra është në duart tona. Kemi mbetur të rezervuar për të marrë vendime të rëndësishme në lidhje me situatën që u krijua, sepse kemi pritur bashkëpunimin tuaj. Përsa i përket luftës, këtë e vazhdojmë dhe do ta vazhdojmë përderisa të lirohet krejtësisht vendi ynë. Aq e vërtetë është, sa edhe pardje kemi pasur një ndeshje më armë më fuqitë gjermane në të cilën kanë mbetur të vrarë tre gjermanë dhe një i plagosur. Nga ana jonë mbeti vetëm një i plagosur.
Kundër okupatorit italian ne jemi hedhur në luftë me kohë dhe është kot të bëjmë sot polemika të parëndësishme. Të gjitha forcat tona kanë marrë urdhër që t’u bien gjermanëve.
Qëndrimi armiqësor kundra okupatorit konstatohet veçse me vepra; në këtë çështje jemi kategorikë dhe e dimë se, duke vepruar kështu, mbrojmë interesat e Atdheut.
Duhet të dini se ne kemi shpirtin e drejtësisë shumë të lartë, nuk pranojmë të na bëhen akuza si organizatë; kush të ketë kryer krime, ka për të dhënë llogari. Porsa i përket tradhtarit Nexho Bejleri dhe të tjerëve si ky, kjo është çështje e brendshme e Partisë, megjithatë këta janë ndëshkuar si të tillë dhe do marrin ç’ka meritojnë.
Askush nuk ju ka mohuar të drejtën që kini luftuar për atdheun e përbashkët dhe ftesa që iu bë nga ana jonë (më 11.9.1943) ka kuptimin e saj në këtë drejtim. Veçanërisht nga kjo ne kemi hyrë në marrëveshje me organizatën tuaj në Mukje dhe jo me ndonjë parti tjetër. Nëse organizatës suaj i është atribuuar ndonjë frymë tjetër politike, nuk është faji ynë. Megjithatë, posa na u njoftua që bëni luftë për të çliruar atdheun e përbashkët, muarmë kaq dhe u kënaqëm. Me organizatën tuaj kemi pasur bisedime gjithmonë dhe dëshirojmë që së këndejmi t’i bëjmë gjërat edhe më të mira.
Shqipëria është një nga shtetet që njihen si aleatë dhe aleanca jonë me kombet e mëdhenj – Amerikë, Angli, Bashkimi Sovjetik – është një fat për Shqipërinë. Ne njohëm me kënaqësi aleancën me demokracive dhe dëshirojmë që veprimet tona politike të marrin nisjen e tyre në harmoni më politikën që do të vazhdojnë Aleatët tanë të mëdhenj.
Koha ngut, presim të marrin nisjen e tyre në harmoni me politikën që do të vazhdojnë Aleatët tanë të mëdhenj. Koha ngut, presim të marrim kontakt sa më parë me ju.

Rroftë Shqipëria!

Për organizatën e Ballit Kombëtar

Avokat Skënder Muço (AQSH, F.222 d.6. v1943)

Skënder Muço në thelb ishte një socialdemokrat perëndimor. Bashkë më Musine Kokalarin themeluan Partinë Socialdemokrate shqiptare dhe botuan në disa numra edhe gazetën “Zëri i Lirisë”, organ i kësaj partie, si një alternativë e Ballit Kombëtar, që kishte një program socialdemokrat (Dekalogu).

Skënder Muço ishte koordinator i Ballit Kombëtar me Aleatët e mëdhenj Antifashistë, sidomos me misionin anglez të Anton Ruejlit dhe me misionin amerikan të Togerit amerikan Tomas. Në një letër të Nako Spirut drejtuar E.Hoxhës dhe M.Popoviçit më 9 prill 1944, shkruhet: “Skëndër Muçon e kërkojnë gjermanët, pse në Dukat mban njerëzit e tij anglezë”(AQSH f.14 d.9 v.1944). Oficeri amerikan Tomas thotë se S.Muço ka ndihmuar dy oficerë anglezë dhe për këtë arsye e kanë pushkatuar gjermanët. (AQSH, F.14 d.16 v.1944)

Më 10 gusht 1944, kur nacionalistët Skënder Muço, Yzeir Ismaili dhe Zako Mezini po ktheheshin për në Vlorë, pas takimit me misionin britanik, u kapën nga gjermanët, që i kërkonin vend më vend dhe, në mesnatën e 10 gushtit 1944, i pushkatuan në fshatin Bubullimë të Lushnjës.

A duhet të jenë Skënder Muço, Yzeir Ismaili dhe Zako Mezini dëshmorë Atdheut dhe të nderohen si të tillë, apo duhet të mbeten ende si kolaboracionistë?

Kolaboracionist apo patriot …?

April 16, 2015 by dgreca

*70 vjetori i gjyqit special/
*Bota baltën e bën njeri, kurse shqiptarët, për fat të keq, njeriun e kthejnë në baltë/
Shkruan: Reshat Kripa/
Në 70 vjetorin e gjyqit special natyrshëm të lind pyetja: Çfarë kanë qenë personazhet që aktivizoheshin në administratën shtetërore në periudhën e Luftës së Dytë Botërore, kolaboracionist apo patriot? Kjo pyetje qëndron pezull në skakierën e politikës shqiptare. Mendimet janë të ndryshme dhe shpesh herë përplasen midis tyre. Historianët e periudhës totalitare i rendisin politikanët që morën pjesë në administratën shtetërore të kohës në radhën e kolaboracionistëve. Madje, për këtë shkak, shumë prej këtyre politikanëve, si pjestarët e grupit të gjyqit special, me vendosjen e pushtetit komunist, shkuan në satër pa as më të voglin hezitim. Të tjerët ishin detyruar, për të mos pësuar të njëjtin fat, të merrnin rrugën e emigrimit në vendet perëndimore ku gjetën një strehë të sigurtë dhe një liri veprimi, ku asnjë organ shtetëror i këtyre vendeve nuk i radhiti në rradhët e kolaboracionistëve.
Pas ndryshimeve demokratike lindi edhe nje kategori tjetër historianësh që ngjarjet e asaj periudhe i shikonin me nje sy tjetër. Kjo kategori ngulte këmbë, me të drejtë, se ngjarjet historike nuk duheshin parë bardhë e zi. Ylberi ka shtatë ngjyra dhe të gjitha ato duhen patur parasysh. Ndaj çdo gjë duhet parë në prizmin e periudhës kur ka ndodhur.
Personalisht, në periudhën e Luftës së Dytë Botërore, kam qënë mjaft i vogël për të kuptuar të vërtetën. Hera-herës dëgjoja tim atë kur bisedonte me miqtë e tij të ngushtë, opinione mbi figurat kryesore të luftës. Vija re se opinionet e tim eti binin ndesh me ato që na mësonte historia që bënim në shkollë. Por pata fatin që u arrestova Them pata fatin se, gjatë kësaj kohe, mësova se Shqipëria kishte edhe një histori tjetër, ndryshe nga ajo që kisha mësuar në shkollë. Këtë histori ma mësuan ata burra të rrallë që zor se mund t’i vijnë më këtij kombi. Ata ishin doktor Isuf Hysenbegasi, Avokatët Xhevdet Kapshtica, Fatosh Kokoshi dhe Haki Karapici, kleriku Padre Mëshkalla dhe përkthyesi Gjon Shllaku, agronomët Meçan Hoxha dhe Sami Bitincka, mësuesit Tahir Hoxha dhe Matish Çefa dhe plot të tjerë që nuk po i përmend pasi do të duheshin faqe të tëra.
Këta burra më flisnin për ngjarjet dhe personazhet kryesorë që ishin ndeshur gjatë periudhës së luftës me njëri-tjetrin. Më flisnin për ata që kishin pranuar të merrnin pjesë në administratën e lartë të pushtuesit, për shkaqet pse kishin pranuar dhe nëse kishin vepruar drejt apo jo. Më flisnin edhe për aktivitetin e tyre në të kaluarën, për luftën e gjatë dhe përkushtimin e tyre në dobi të vendit. Në sytë e mi gjithmonë e më shumë lartësoheshin figurat e këtyre martirëve të shquar që u sakrifikuan për Shqipërinë. Kështu tek unë u formua një opinion i plotë mbi aktivitetin e zhvilluar prej tyre ndër vite.
Kohët e fundit, me zhvillimin e madh që ka marrë interneti, shfletoj faqet e tij dhe lexoj mbi këta burra. Çuditërisht ato përputhen me opinionin e krijuar prej meje qysh prej vitesh.
Do përqëndrohem vetëm në dy prej tyre, njëra nga e djathta dhe tjetra nga e majta

1. Patër Anton Harapi:

1921-1924, drejtues i revistës “Ora e Maleve”.
1924, përkrah opozitës shqiptare me në krye Nolin, Gurakuqin, Fishtën e të tjerë.
1920-1930, ideator i organizimit politik të demokristianve shqiptarë dhe përpjekjet për krijimin e një partie të këtyre parimeve
1930-1936, Drejtor i revistës “Hylli i Dritës”.
13 shtator 1943, anëtar i Këshillit të Lartë të regjencës. Pjesmarrës i marrëveshjes me komandën gjermane që i konsideronte hebrenjtë qytetarë shqiptarë, si rezultat i së cilës asnjë hebre nuk iu dorëzua gjermanëve. Lidhur me këtë ai i tha ushtarakut të lartë gjerman:

Marrëveshja është që trupat gjermane do ta përdorin territorin shqiptar vetëm si urë kalimi për në Greqi, pa i cënuar dhe pa ndërhyrë në çështjet e brendëshme shqiptare.

Më 1945 Arrestohet dhe dënohet me pushkatim. Në sallën e gjyqit i deklaron gjykatësve:

E pranova detyrën se nuk mujshe me pamun Shqypninë të pushtueme prej anarkije, nuk dojshem të krijohej nji babiloni shqyptare me luftë vllavrasëse qi zhgatërronte katundet, familjet. Ndjeva mëshirë si për popull e gjithashtu edhe për Shqypni.
Qeshë i shtrënguem të zgjedh njerën dysh: a të baj nji marri tue e pranue këte detyrë, a të tregoj nji dobësi tue u largue. Vendosa ma mirë të baj nji marri ose, sikurse thonë ata shqyptarë qi duen të ruhen të pastër, desha të kompromentohem!”

Ky ishte Patër Anton Harapi

2. Emrush Myftari

Një i ri komunist kosovar, pjesmarrës i luftës së Spanjës përkrah brigadave internacionale, shokë me Xhemal Kadën, Petro Markon, Skënder Luarasin. Më 17 prill 1941 Jugosllavia kapitulloi përpara ofensivës gjermane. Emrushi së bashku me një grup shumë të madh pejanësh pret ardhjen e çlirimtarëve gjermanë, siç i quante ai, ndërsa një grup serbësh ishin ngujuar në bashkinë e qytetit për ta pritur “okupatorin” me armë. Me mbërritjen e tanksit të parë gjerman, Emrushi hipën në tanks dhe së bashku me turmën e madhe i drejtohen vendit ku ishin serbët. Fillon përplasja. Nga ana kosovare vriten dymbëdhjetë trima. Së fundi serbët detyrohen të dorëzohen. Për këtë veprim, Emrushi u dënua me vdekje nga komunistët, vendim që mundi të zbatohej në vitin 1945.
Si duhet t’i quajmë veprimet e këtyre herojve, kolaboracionizëm apo patriotizëm? Ata i thirri zëri i atdheut pasi ishin pikërisht gjermanët që kishin krijuar Shqipërinë Etnike të ëndërruar prej shekujsh. Ishte Gjermania që kishte korigjuar një gabim të pafalshëm të kryer nga Franca dhe Anglia në Konferencën e Londrës. Ishte së fundi Gjermania që e trajtoi vendin tonë jo si një vend të pushtuar por si një vend të lirë. Dhe ishin pikërisht komunistët ata që, duke mohuar vlerat kombëtare, ia kthyen sërish këto krahina jugosllavisë, armike e betuar e popullit tonë.
Në të njejtat kondita kishin luftuar dikur paraardhësit e tyre. A nuk ishin Ismail Qemali, Abdyl dhe Sami Frashëri, Vaso Pashë Skodrani dhe të tjerë, funksionarë të perandorisë turke? Por kjo nuk i pengoi të luftonin edhe për mëmën Shqipëri. Atëhere përse këta quhen patriot dhe intelektualët tanë kolaboracionista?
Një miku im më thoshte një ditë:

Bota baltën e bën njeri, kurse shqiptarët, për fat të keq, njeriun e kthejnë në baltë.

Nuk doja t’i besoja sentencës së mikut tim, por ngjarjet e kohëve të fundit e vënë në dyshim ndërgjegjen time. E lë në ndërgjegjen tuaj, të nderuar pjesëmarrës, të gjykoni mbi drejtësinë e mendimeve të mia të shprehura në këtë shkrim. Do të mirëprisja çdo mendim hapur dhe pa prapaskena, madje edhe ato kundra, që do të më paraqiteshin. Unë jam në pritje.

NERITAN CEKA PROFESOR ARKEOLOGJIE, APO……?

April 2, 2015 by dgreca

Shkruan: Kozma Taho-Clearwater,Florida/
Nëpër faqet e librave “Butroti” dhe “ Iliret” Pjesa e parë . Burimet e shkruara. Prof. I arkeologjise N. Ceka, me një reputacion goxha të shkëlqyer në këtë fushë është kthyer sot në një historianë që po bën të pa mundurën për të mbrojtur sajesën e Akademisë se Kulturës së Romës Fashiste dhe Prof. të saj L.M.Ugolini ; se qytetin antik të Butrintit , kanë ardhur dhe e kanë themeluar kolonët Korinthas të Korkyrës aty rreth shek VII p.e.s. Madje ky arkeologo –historian do të shkoj edhe më tej , duke përfshir nën kontrollin e Korkyrës , jo vetëm Butrintin por edhe para e prapa tokën e tij . Kështu në librin Butroti ai do të shkruaj :–
“ E gjithë kjo situat (e ka fjalën për kompleksin e fortifikimeve sh.im ) mund të spjegohet me faktin se Butroti I shek. VII- V p.e.s. ishte një emporion , një pikë fortifikimi nën kontrollin e Korkyrës që shërbente për tregëtinë me vëndësit Kaon , por edhe për shfytëzimin e pasurive të liqenit .” Butroti fq 20
Sigurisht, për turpin e tyre , e kanë lexuar këtë shënim edhe tërë Akademistët tanë profesora të historisë dhe arkeologjisë dhe e kanë përtypur pa u ndjerë. Por, po për turpin e tyre një ndër filohelenistët më të shquar të shek. të kaluar, i cili ka bërë dhe një histori 4000 vjeçare të Epirit , Hammond ,dhe që e do të gjithë Epirin te jetë grek, nuk e pranon këtë . Në librin “Epiri “ 1967 fq 474 ai do të shkruaj:-
“ … Nuk ka ndonjë traditë për themelim të ndonjë kolonie greke këtu “
Një parantez për lexusit e këtyre shkrimeve :- Unë nuk pretendoj të bëj historinë , proto historinë dhe aq me tepër akoma prehistorinë e këtij qyteti , por meqense kam lindur e rritur në këto troje kam gjurmuar si çdo kush nga ne për të mësuar gjithçka shkruhet e flitet rreth tij, Të cilat flasin shumë më ndryshe nga ato që shkruan Prof. N. Ceka. Kështu u krijohet hapsirë për të folur e shkruar njerëzve të pa informuar ,sikurse nje S. Suljoti që shkruan në facebook se:-
“……..Ksamili ngitur me qitetin e lashte GREK BUTRINTI
nuk banohet nga qitetar Grek. Ky fakt ne minoritaret
Grek na shqetson dhe na merzit shume.”
Por S. Sulioti e shumë të tjerë , të gjithë ata që kanë lexuar librin “Butroti” dhe “Ilirët” të Prof. N. Cekës , kanë shumë të drejtë të flasin e shkruajnë kështu,sepse kështu shkruhet në këto libra, dhe jo nga nje person “radha “ por nga nje Profesor Arkeologjie , te suksesshem ne kete dege.
Shtrëmbërimin e fakteve të shkruara Prof Ceka do t’i filloj me të parin vizitor helen të Butrintit Hekateun e Miletit, duke vënë në dyshim të qënit apo të mos qënit të Butrintit qytet( Polis ); vleresuar prej tij . (520-515 p.e.s.) Po të më pyeste Profesori , me kaq sa di do ti thosha që sistemi i organizimit shoqëror të qyteteve helene , me përjashtim të disa huazimeve për titujt e administratoreve nuk përputhet aspak me atë të organizimit shoqëror të Iliro – Epirotëve . Helenët ishin organizuar në qytet –shtete ndërsa ilirët dhe epirotët në Konione fisnore , që tregonte një qendër me rrethnajat e saj të të njëjtit fis. Por le të citojmë çfar shkruan Prof N Ceka për këtë. :–
“ Të gjashtë qendrat jo greke të bregdetit të Adriatikut dhe Jonit
( Orgami i Istëve, Japingia, Oidanti, Sesareti i Taulantëve, Baiakea e
Butroti i Kaoneve – sh. im ) cilësohen nga Hekateu Polise, njelloj si
Apollonia. A do të thotë kjo se në këto treva “ barbare “ ishte vendosur
I njëjti sistem shoqëror si në Greqi dhe ishin krijuar qytetet e mirfillta ?
Kjo pyetje ka mar përgjigje të ndryshme nga historianët dhe arkeologët,
përgjithësishtë kanë menduar se përdorimi i termit Polis është në këtë
rrastë konvecional dhe përdorej për të treguar vendbanimet fisnore.
Nga ana tjetër gërmimet arkeologjike kanë treguar se nuk ka përpara
Shek. IV p. Kr. Asnjë vendbanimi ilir që mund të qëndronte krahas
Apolonisë për nga urbanistika dhe pamja arkitektonike. Nga Poliset
E përmendura nga Hekateu vetëm Butroti është identifikuar me
Kryeqendrën antike të Prasaibëve, Butrintin e sotëm . (Iliret fq 60 )
Unë nuk e di për cilët qytete Iliro – Epirote e ka fjalën Prof. N. Ceka , për ata që janë identifikuar e nuk jane zbuluar ende, apo për ata që ende nuk ja u dime vënd ndodhjen e që nuk janë pakë, por rreth 70 . Por di që qytete të tilla si Bylisi, Amantia , Butrinti , Foenika, madje edhe Belshi , me tej Dodona , Pasaroni , Bunima , Efyra e të tjerët, pa përmëndur Kryeqendrën e Pirros së Epirit, Ambrakinë, ishin të paisura me shëtitore , teatro , stadiume, faltore dhe element të tjerë që në paralelet kohore qëndrojnë baras e mundet më lartë se Apolonia .
Mesa di unë , kur qytetet e Epirit dhe Ilirisë ishin të paisur me teatro të gurt teatrot e helenëve ishin shumë të pakët , dhe për nga madhesia më tëe vegjël (Dodona rreth 20.000 vënde, Dionizi Athine 17.000 vende , Epidauti rreth 14000 vende . Dodona dhe Pasaroni duhet te jene ndertuar rreth vitit 420 p.e.s.; ndersa Dionisus eshte ndertuar prej druri ne fund te shek V p.e.s dhe prej guri perfundoj rreth vitit 325 -324 p.e.s. , teatri I Epidaurit ne periudhen 340 – 320 p.e.s. ) Per Ambrakinë P.sh. thuhet:–
“ Nga burime të qëmoçme , tani vonë u hetua se kryeqyteti
i Pirro Molosit, Ambrakia ( Arta), pat arritur një ngritje të tillë kulturore sa ishte i stolisur, ndër të tjera, përveç me dy teatro, dhe me plot 1015 shtatore të ndryshme, numër ky mahnitë për çdo metropol të rruzullit tokësor deri më sot……..Plini (Plaku) tregon se statujat e nëntë muzeve te Ambrakisë Pellazge u vodhen nga romaket. “ ( Dh . Pilika Pellazget fq 351)
Më poshtë Profesor Neritan Ceka Vazhdon :-“….Gërmimet arkeologjike të viteve të fundit kanë sqaruar aty (në Butrint sh . im ) të njëjtën tablo si të Belshit. Brënda një fortifikimi me sip. 0,7 ha, që nga mesi i shek VII p. Kr. Zhvillohet aty një vëndbanim në shtresat e të cilit, VEÇ QERAMIKAVE VËNDESE Gjendet po ajo masë amorfash joniane, korintase e korkyrase krateresh e hidriesh joniane , kupash korintase e joniane apo aribalesh korintike. Në kohën e Hekateut shkëmbimi i ishte më i dëndur dhe përfshinte edhe kratere lakonase e kupa atikase Pamja e vëndbanimit ishte modeste, por FORTIFIKIMI SOLID NDRYSHONTE NGA FORTIFIKIMET FISNORE TE FILLIMIT TË EPOKËS SE HEKURIT ( Shek XII- Xp.Kr. ) nga një përpunim i gurëve dhe përdorim I kthesave me kënd të gjërë, që i jepnin trasesë së mureve një pamje zigzake. “
( Iliret Fq 60 )
Në këtë shënim të gjatë të Profesorit përmblidhen shumë gjëra , por le të ndalemi të qeramikat dhe pikërisht te ato qeramika që Profesori i përmbledh me dy fjalë “ qeramikat vëndëse”. A ishin këto qeramika prodhime të veçanta , do me thënë vetëm të Buthrotasve? A nuk kishin lidhje këto qeramika bie fjala me qeramikat e gjetura nga Profesor Korkuti dhe Profesor Petruso I Universitetit Austin të Teksasit, në shpellën e pranë ndodhur të Konispolit ? A mund të pranohet se shpellarët e Konispolit nuk kishin lidhje , madje nuk e dinin se Kodër Butrinti ishte një vëndbanim qoftë edhe “ I thjeshtë peshkatarësh “ ? Qeramika e Konispolit e përshkruar edhe nga Profesor N Ceka në po të njëjtin libër Fq 19 -20, janë të lidhura me të tri fazët e neolitit ( 6000- 2600 p.e.s. ) dhe kanë lidhje me qeramikat e Cakranit të Fierit, të Dunavecit e Maliqit në Korçë e të Kolshit në Kukës, të cilat Profesor Ceka i ka përfshirë në ” grupin e kulturës jugore Ilire.” Po këtu Profesor Ceka tregon se Butrinti edhe në epoken e fillim hekurit kishte një fortifikim , sigurisht të ndryshëm nga ai që pa Hekateu , por kishte . Por , si i bëhet që në librin Buthroti ai shkruan se :-
“….Sipas të dhënave të gërmimeve arkeologjike Butroti i
Shek. XII p.Kr., kur ndodhi eksodi trojan, ishte vetëm një
fshat i thjesht peshkatarësh , i vendosur në pjesën më të lartë
të kodrës dhe i pa rrethuar me mur “ ( Butroti fq 20 )
Cilin shënim të Profesorit duhet të besojmë atë te Ilirët apo atë te Butroti.?
E rëndësishme është të pranojmë dhe duhet ta pranojmë pa tjetër,se Butrinti i kohës së Hekateut duhet të ketë qënë nje qytet –port i vogël që duhet të kishte edhe kalata për ankorim anijesh edhe mangazina për shkëmbim mallrash. Duhet të ishte pa tjetër nje pikë ku prodhuesit e rreth vendosjes së tij sillnin kryesisht produkte bujqësore e blegtorale që prodhoheshin me shumicë e që ishin tepër të kërkuara nga trejet e tjera. Në të kundërtën, Hekateu nuk kishte pse tja u rekomandonte tregëtarëve të largët Egjeas, për të hyrë në mardhënie me të.
Hidhemi tani tek qeramikat e importit. Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste dhe Prof. Ugolinit i duhej me pa tjetër të mos kalohej shek I VIIp.e.s. Këtë po bën edhe prof N. Ceka nën hijen e arkeologes greke Kiti Hatzis . Por , dekumentat e shkruara flasin më ndryshe . Ato thonë se lidhjet Ishullar- Epir shkojnë shumë thellë në lashtësi. Homeri tek “Odisea “ tregon se Mëndesha e vajzës së Mbretit Feakas, Alkinout, ishte Epirote , mundet nga paratoka e Butrintit , dhe, ishte një nga personat më të rrespektuar në pallatin e tij. ( shiko kënga e VII) Po këtu Homeri tregon se kopet e Uliksit Itakas ndodheshin në kullotat e Epirit nën mbrojtjen e miqëve te tij . Pra bëhet fjalë për motet e Luftes Trojane rreth shek . XII p.e.s. Feakasit e Alkinout u zëvëndësuan nga një tjetër fis lundërtarësh, Liburnët Ilirë , të një kombësie e gjuhe. Edhe këta me paratokasit e ishullit , per nevojat e tyre me siguri ruajtën mardhënie të mira shkëmbimi . Floten dhe tregjet e Liburneve evune ne zotrim helenet , per te vazhduar deri ne kohen romake. Edhe periudha romake ashtu siç ka vënë re Ciceroni kur shkruan se :- “ Butrinti ishte për Korkyrën si Ati për Romën” ; tregon po të njëjtat mardhënie. Më pas kushdo që ka zotruar Korkyrën , ka kërkuar mardhënie te mira me Butrintin. Edhe kur Butrinti u rudhos në një qendër peshkatarësh u ruajtën po këto mardhënie . Ali Pash Tepelena përdori limanin e vogel të Kataetos , I cili bëri qendër tregëtare Mursinë që vazdoj deri në mbarimin e Luftës së Dytë Botërore. Kështu që në qoftëse Prof Ceka dhe Kiti Hatzis nuk shohin e nuk gjejnë qeramika të tej shek . VIIp.e.s. është pak si e çuditëshme .Por le të shkojnë edhe njëher në muzeumin e Butrintit e të shikojnë disa qeramika të ekspozuara , të cilat Prof Çondi na i ka prezantuar në librin “ Butrint, Histori Monuments and Musum “ dhe që janë të datuara në shek e XVIII –XII p.e.s , pra edhe 600 vjet para Luftës Trojane . Në këtë kuadër a mund të qëndroj ajo që shkruan Prof N . Ceka në librin Butroti Fq 20 se :
“ …..Disa fragmente enësh të punuara trashë, si dhe ndonjë
vegël prej guri të punuar, dëshmojnë për një vëndbanimi të
izoluar pa asnjë lidhje me botën e largët Mikene . “
Kështu, Prof. N. Ceka e izolon Butrintin jo vetëm nga bota e largët mikene por edhe nga paratoka e tij , gjë e cila është jashtë realitetit.
Krejt në kundërshtim me prof N. Ceken jane studiuesit e antopologjisë e ndër ta E . Pitard , i cili pasi konkludoj se shqiptarët i përkasin tipit brakicefal e që mund të rrjedhin nga popullsitë e lashta pellazge të Gadishullit Ilirik , shton :
“….Persa i përket ishujve të Jonit, skemi asnjë mendim
për të pranuar që mund të jenë te banuara nga brakicefal.
Shqiperia dhe Epiri janë aq afër dhe ne e dim qëkuri se mbi
të dy brigjet e Aspropotamit, popullsitë janë brakicefale . “
Thjesht do të thotë se këto popullsi janë të një race e të një gjuhe . Por edhe vetë arkeologjia në këta ishuj , si në Korkyrë, ka ardhur në përfundimin se kulturat materiale e shpirtërore të tyre ka shumë element të përbashket e me zanafilla të lashta me trojet pëballë, madje dhe më në thellësi. Kështu që nuk na ndal asgjë të themi se edhe lidhjet e tyre tregëtare janë tepër të lashta e të pandërprera , qysh prej kohëve prehistorike e deri më sot. Por për këte nuk ka dhe aq faj Prof. Ceka , sepse eshtrave te Butrintit ja u gjeti vendin Ugolini. Prandaj nje barrikade fallco e shek VIIp.e.s. është tejet e pa pranushme dhe krejtësisht e pa vërtet.
Udhëtari, gjeograf e historian grek nga Kariada e Karisë Skylaksi(shek. VI –V p.e.s. në vepren “Lundrim gjat brigjeve te Europës dhe Azise” që na është përcjellë nga Pseudo Skylaksi (shek. IVp.e.s. ) ngjan të mos jetë vizitor i Butrintit. Me gjithë këtë, ai përmënd paratokën e Butrintit nën emrin ERYTHEIA ,njohur kjo në mitologji si kullotat e qeve të Gerionit , Mbretit të Thesprotëve . Po këtu ai na njofton se 40 stade të këtij bregdeti zotroheshin në fillim të shek. IV p.e.s. nga Alketa, Mbret i Mollosëve. Edhe Tuqididi nuk është vizitor i këtyre Trojeve , por, në veprën e tij madhore “Lufta e Peloponezit” , me rastin e strehimit të Themistokliut në Epir , njofton se këto troje nuk kontrolloheshin nga helenët. Autor të tjerë që i referohen Butrintit janë të periudhës romake dhe nuk kanë aspak lidhje me themelimin dhe përkatësin etnike të Butrintit , prandaj nuk po i marrim në shqyrtim. Pra , sipas lëndës së mësipërme duhet të biem dakort se ;- Butrinti I kohes së Hekateut e deri në pushtimin romak ,ka qënë një qytet –port i trojeve e popujve Kaon, dhe , aspak koloni e helenëve. Për me tej le ta thotë fjalën arkeologjia kur të nxjer në dritë akropolin e lashtë të tij.