“Politika është arti i përdorimit të njerëzve, duke i bërë të kujtojnë se ti je duke u shërbyer atyre e jo ata ty”- L. Dumur (1863 – 1933)/
NGA EUGJRN MERLIKA/
M’u kujtua kjo shprehje e shkrimtarit francez, të lindur në Gjenevë, të hasur në një libër aforizmash, kur, për të satën herë, u rihap biseda e hapjes së dosjevet të Sigurimit të Shtetit. Besoj se është argumenti më i trajtuar në opinionin publik, në këta vite të kalesës pas komuniste. Është bërë objekt bisede i gjithë shoqërisë, kryesisht i pjesës së përndjekur nga regjimi, si shprehje e dëshirës për një zbulim, një njohje të të vërtetave të paditura që kanë përcaktuar fatkeqësi, drama e tragjedi, kryesisht në planin vetiak e familjar të secilit qytetar që, për dhjetëvjeçarë me rradhë, është ndjerë i përndjekur, i kërcënuar, i terrorizuar nga një maqinë e stërmadhe dhune siç ishte Sigurimi i Shtetit, shtylla më e fuqishme dhe më fuqiplote e diktaturës.
Megjithë vullnetin e mirë të secilit për të kuptuar mekanizmin, të mirëkuptimit për cfilitjet shpirtërore e psikologjike të viktimave të shumta të asaj makine infernale e mbidjallëzore, vetëm ata, jo të pakët, që kanë kaluar në ingranazhet e saj, janë në gjendje të vlerësojnë, në të gjitha përmasat e saj, tragjedinë e dukurive. Vetëm ata që janë vënë para një detyrimi tepër të dhimshëm, që trondiste në themele gjithë impiantin moralo – psikologjik të njeriut, kur bëhej fjalë për të vendosur me një firmë një barrë të rëndë në ndërgjegje, duke dhënë ndihmesën e arrestimit e dënimit të shokut, të mikut, të familjarit, për të vazhduar një jetë mjerane pranë familjes, ndoshta me një punë më pak të lodhëshme, apo të tjerë që “për të fjetur rehat”, për të pasur ndërgjegjen e pastër, për të mos hyrë në borxh me dikë, vendosnin braktisjen e familjes në kushte të vështira, përballimin e arrestimit e të punës së detyruar me rrezik jete çdo ditë në minierat, të ridënimit, të shkatërrimit të jetës vetiake e familjare, duke mos pranuar paktin me djallin, janë në gjendje të kuptojnë thelbin e problemit.
Ajo kategori jo e vogël qytetarësh shqiptarë, nga kasta drejtuese pas komuniste nuk gjeti asnjë farë mirëkuptimi n’atë drejtim. I pa shkatërruesit e jetës së tyre të bëheshin afaristë e pushtetarë dhe nga lartësia e pasurisë së grabitur me mjete të paligjëshme, apo nga ajo e pushtetit “demokratik”, të përballej përsëri me nënqeshjen mefistofelike të tyre…. Ndërmjet viktimave të diktaturës e klasës politike mbas diktatoriale u krijua një hendek i madh, për mbushjen e të cilit u bë pak ose aspak në gjithë këta vite. Pati nisma të ndryshme vetiake e institucionale për të hequr vellon e misterit, për të hapur dokumentat e fshehta të diktaturës, por ato mbetën pa zë, pa frymëmarrje, u shkrinë si vesa në rrezet e diellit si pasojë e mos pranimit të politikës. Ky qëndrim i kësaj të fundit përligjej me “kujdesin” për të ruajtur “harmoninë”, për të shmangur “hakmarrjen”, për të parë “përpara”, në emër të një ideje të së shkuarës, “ku të gjithë ishin bashkëvuajtës e bashkëfajtorë”. Kjo ide që vinte shenjën e barazimit ndërmjet sekretarit të parë e një koperativisti, të një antari të byrosë e të një puntori, të një oficeri të Sigurimit e të një të burgosuri atë një internuari, pengonte çdo përpjekje për të nxjerrë të vërtetën. Por kjo ishte vetëm njëra anë e medaljes së vendimeve të politikës shqiptare, kur të gjitha Vendet e tjera ish komuniste e përballonin problemin e trasparencës dhe miratonin ligjet përkatëse.
Ana tjetër, më e rëndësishmja, ishte çështja e pushtetit që, simbas strategjisë katoviciane të Ramiz Alisë, duhej të mbetej në duart e komunistëve që braktisën ngjyrën e gjakut, jo fort të pëlqyer nga Perëndimi, e përvehtësuan atë trëndafilí, të kaltërt, të gjelbër apo të nuancave të tyre. Dosjet mbaheshin të fshehta, por komisionet e vlerësimit të figurave shërbenin për të ndaluar hyrjen e mundëshme të viktimave të dhunës komuniste në politikë. Përfundimi qe një bllokim 23-vjeçar i çdo përpjekjeje për t’a hartuar dhe miratuar ligjin për hapjen e dosjeve dhe të lustracionit, duke shpalosur haptas vazhdimësinë me sistemin e shkuar, jo vetëm përsa i përket heshtjes ndaj strategjisë kriminale të tij, por edhe pjesëmarrjes në hallka të ndryshme të pushtetit e të administratës të njerëzve që, normalisht së paku duhej të kishin dhënë llogari për krimet kryera. Por kjo është një temë që kërkon një trajtim të veçantë e del nga kuadri i këtij shkrimi, edhe se është i lidhur me objektin e tij.
Ditët e fundit, duke filluar nga Kryeministri, po flitet përsëri, madje dy deputetë, znj. Mesila Doda e z. Shpëtim Idrizi, n’emër të shoqërisë civile, i kanë paraqitur Kuvendit një projekt-ligj. Është i habitshëm, për të mos thënë më tepër, kundërveprimi i Opozitës që, nëpërmjet Z. Edi Paloka, e quan nismën në fjalë si “një përpjekje për të larguar vëmëndjen nga dështimet e qeverisë”! Madje Kryetari i PD-së arrin të kërcënojë znj. Doda me përjashtim nga grupi parlamentar ! Për aq sa mund të vlejë, përfitoj nga rasti t’i shpreh kësaj zonje të nderuar respektin, mirënjohjen e solidaritetin tim për angazhimin e saj shumë vjeçar në dobi të viktimave të krimit komunist.
Qëndrimi i sotëm i PD-së bie ndesh edhe me vetveten, sepse para katër vitesh ligji i tyre për lustracionin u hodh poshtë nga Gjykata kushtetuese. Viktimat e luftës së klasave, viktimat e krimit komunist presin prej PD, pjestare e grupit evropian të partive popullore e te djathta, një tjetër qëndrim kundrejt këtij problemi. Dihet qëndresa e së majtës shqiptare, trashëgimtare e drejt për drejtë e partisë komuniste, kundër këtij ligji gjatë gjithë këtyre viteve, por nuk mund të përligjet n’asnjë mënyrë kundërshtimi i PD-së sot.
Projekt-ligji i Dodës dhe Idrizit do të ballafaqohet me mendimin e Qeverisë e të shumicës në pushtet e nuk dihet se ç’do të dalë, nëse do të dalë. Simbas pohimit të këshilltarit Sandër Lleshi, Kryeministri ka vënë si detyrë këtë projekt që në janarin e këtij viti, pra një vit më parë. Ky fakt është shpresëdhënës, mbasi tregon vullnetin e tij që, gjatë një viti, në ballafaqim me faktorë të tjerë pro dhe kundër brënda shumicës qeverisëse, logjikisht duhet të jetë forcuar, përderisa flitet publikisht. Z. Lleshi qe mjaft i qartë në intervistën e tij televizive në shpalosjen e filozofisë politike që është në bazë të projektit. Së pari ai pranon faktin se “Fatkeqësisht ne sot jemi vendi i vetëm në Evropën Lindore, antare në NATO ose kandidate që i kemi ende të mbyllura arkivat sekrete, kjo rëndon mbi ndërgjegjen e shoqërisë shqiptare.”. Kjo tregon një ndërgjegjësim të Qeverisë se problemi kërkon një zgjidhje e nuk mund të shtyhet në “kalendat greke”, një tregues i realizmit politik. Së dyti z. Lleshi paraqet projekt-synimin e Qeverisë që ligji i ardhshëm mos të jetë një krijesë e saj, por një huazim i një përvoje të huaj n’atë drejtim, në rastin konkret, të asaj gjermane. “…. ne nuk kemi ndërmënd të shpikim një ligj shqiptar, por do të marrim një model dhe do t’a zbatojmë me rigorozitet në parimet e tij.”. Kjo strategji mbetet e diskutueshme, mbasi përvojat, mendësitë, formimet e dy popujve, shkallët e qytetërimit, mënyrat e zbatimit të të njëjtit sistem, nuk e di se deri në ç’pikë mund të sigurojnë efekte të njëjta nga zbatimi i të njëjtit ligj. Në këtë drejtim ndoshta e veçanta shqiptare duhet të mbahet më shumë parasysh. Së treti strategjia qeveritare nuk e sheh në një trup të vetëm hapjen e dosjeve, trasparencën e regjimit, me ligjin e lustracionit që është qëndrimi i shtetit kundrejt elementëve të inkriminuar në përbërjen e tij. Ndoshta kjo mënyrë e ballafaqimit me problemin, nëse nuk bëhet fjalë për një prapamendim, që do t’a likuidonte atë në t’ardhmen, do të ishte më e dobishme, mbasi do të jepte mundësi të thellohej më shumë në përballimin e tij.
Në këtë vështrim projekt ligji Doda-Idrizi bie ndesh me mendimin e qeverisë. I pari është më shqiptar si koncept, i dyti është evropian. Ndoshta zgjidhja më e mirë di t’ishte një rrugë e mesme për dy arsye : ligji shqiptar do t’i jepte mundësi edhe teprimeve e, shpesh, dënimeve jo në masën e drejtë, manipulimeve politike e të tjera dukurive të këtij lloji si korrupsioni, me të cilin jemi përballur në gjithë këta vite ; ligji evropian kërkon të njëjtësojë dukuritë, duke u bazuar në parime universale që nuk mbajnë parasysh veçoritë e popujve e të situatave. Qëndrimi i Evropës dhe i SHBA-ës kundrejt viktimave të komunizmit, për mendimin tim, është tejet i diskutueshëm. Gjatë “luftës së ftohtë” i jepej më shumë rëndësi marredhënieve tregtare me shtetet komuniste. Në bisedat rrallë e tek flitej për të drejtat e njeriut, kur n’ata Vende, kryesisht në Shqipëri, nuk bëhej fjalë për të drejta por për “krime kundër njerëzimit”. Mbas rënies së komunizmit nuk pati asnjë kujdes të posaçëm për viktimat as në Evropë dhe as në SHBA. Kjo ka arsyet e saj, sepse në filozofinë e tyre minimizohen krimet e komunizmit, për pasojë ata nuk flasin kurrë për dëmshpërblimet e tyre. Edhe një ligj në këtë kontekst e në këtë filozofi politike nuk do të ishte plotësisht i përshtatëshëm për realitetin tonë.
Duke vazhduar bisedën mbi ligjin e ardhshëm dua të ve në dukje një pikë, që mendoj se është e gabuar e që meriton një ndreqje të menjëherëshme. Projekt ligji Doda – Idrizi , në nenin 14, pika 2 shprehet : “ Nëse personi nuk jeton më, asnjë i afërm nuk mund të kërkojë të dhëna mbi dosjen”. Në intervistën e z. Lleshi nuk flitet për këtë pikë. E gjej këtë kusht jashtë logjikës, jo vetëm sepse bie në kundërshtim me të gjithë konceptin e zgjeruar të trashëgimisë, por edhe të një padrejtësie, deri në dhunë, të të drejtave të bijve në raport me prindërit. Nëse ky propozim është bir i idesë se duhen ndaluar motivet e “hakmarrjes” së mundëshme të bijve, kjo periudhë 23-vjeçare ka hedhur poshtë krejtësisht një ndrojtje të tillë të një pjese të shoqërisë shqiptare e mjaft të huajsh. Për një lloj sensi përgjegjësie qytetare e respekti ndaj ligjeve, apo frike e mungese guximi, apo të dyja bashkë, këta vite kanë dëshmuar se Shqiptarët nuk kanë asnjë prirje për hakmarrje vetiake të atij lloji. Cilado qoftë konsiderata që ka pjellë atë ide, mendoj se duhet lënë mënjanë e u duhet siguruar bijve të njerëzve të dënuar e të përndjekur nga diktatura e drejta për të hyrë në të fshehtën e Shtetit kundrejt prindërve, edhe në rastin kur ata nuk janë më në jetë, për më tepër sepse pasojat e asaj të fshehte kanë rënë mbi ata bij, nga dita që kanë lindur deri sa sistemi ndërroi formë.
Sa i përket lustracionit, efektet e një ligji të tillë sot, mbas 23 vjetësh, do të ishin shumë të kufizuara, sepse në administratën e sotme, për arsye moshe, besoj se do të jenë shumë të pakët ata që do të prekeshin nga një ligj i tillë. Ky mund të jetë edhe një motiv më shumë për t’u miratuar nga Kuvendi, duke nxjerrë në dukje edhe arsyen e vërtetë të kësaj vonese biblike. Ligji për hapjen e dosjeve do t’ishte një hap përpara në ndarjen nga diktatura e njohja e një të drejte të ligjëshme të qytetarëve shqiptarë. Do të kishim një Shqipëri më të hapur, më të tejdukëshme, më njerëzore, një shoqëri që nuk vazhdon të mbulojë krimet, edhe se jemi shumë larg konceptit të dënimit të vërtetë të diktaturës e nxjerrjes para përgjegjësisë të kriminelëve të saj.
Dhjetor 2014 Eugjen Merlika