Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Shqipëri- Reforma në drejtësi në ngërç

by

1 Kuvendi i ShqiperiseNga Arben Muka/Rreth dy vite më parë kur u lançua zyrtarisht nga Kuvendi i Shqipërisë procesi i reformës në drejtësi në panelet dhe tryezat e diskutimit me kastat e juristëve, konsitucionalistëve, magjistratëve të drejtësisë, ekspertëve vendas dhe të huaj ishte i dukshëm distancimi i deputetëve të opozitës.

Ngërçi i reformës

Për cilindo nga projektligjet e paketës kushtetuese që ishte në diskutim, mendimet dhe sugjerimet e saj artikuloheshin vetëm në media apo në aktivitete që organizoheshin nga opozita. Muaj më pas edhe deputetët e koalicionit të djathtë opozitar u bënë pjesë e Komisionit të Posaçëm Parlamentar të Reformës, duke ardhur tek korriku i vitit 2016, kur të dyja krahët e politikës, të 140 deputetët në sallë ngritën kartonat pro ndryshimeve kushtetuese që hapnin rrugën për reformën në drejtësi.

Vera kaloi, po kështu dhe vjeshta e dimri dhe tashmë jemi në rrethanat kur kjo reformë është në ngërç. Ajo duket më shumë se kurrë e molepsur dhe me pjesë të agjendës politike. Prej datës 18 shkurt opozita ka nisur një protestë të pandalur përpara selisë së Kryeministrisë, ku kërkon qeveri teknike dhe zgjedhje të lira. Prej këtij momenti opozita ka deklaruar se nuk do të shkojë në Kuvend deri në plotësimin e kushteve të saj. Ndërkohë edhe afatet për ngritjen e komisioneve të Vetting-ut janë në limit dhe mbi të gjitha për to duhen vota dhe nga mazhoranca dhe opozita. Nëse nuk ngrihen këto komisione që do të bëjnë verifikimin e të gjithë gjyqtarëve dhe prokurorëve atëherë gjithçka e ndërtuar deri më tani shkon dëm.

Për opozitën primare janë zgjedhjet e lira të organizuara nga një qeveri me besim tek publiku, sipas saj, qeveri teknike, kurse për mazhorancën Vetting-u është jetik për reformën në drejtësi dhe reformat e tjera të nisura. Në datën 6 mars Kuvendi (në një sallë ku mungonte opozita) mori një vendim të sforcuar duke kërkuar nga Avokati i Popullit që për 7 ditë të tjera të bënte një rishqyrtim të të gjitha kandidaturave që janë paraqitur për komisionet e Vetting-ut. Por askush nuk e di se çfarë do bëhet me ngritjen e komisioneve kur të mbarojë dhe ky afat dhe salla e Kuvendit të jetë sërish e zbrazuar në pjesën ku ulet opozita.

Edi Rama Albanien spricht im Parlament in Tirana (picture-alliance/AP Photo/H.Pustina)

Konfuzion në ushtrimin e kompetencave kushtetuese

Drejtori i Qendrës Shqiptare për Qeverisje të Mirë, Arben Çejku, mendon se vendimi i parlamentit, për të shtyrë edhe me 7 ditë procesin e ngritjes së komisioneve të Vetting-ut i ka brenda dy arsyet edhe mungesën e opozitës edhe arsyetimin “administrativ”, për rikthim të vlerësimit te Avokati i Popullit. Veç kësaj, kemi edhe një konfuzion të ushtrimit apo mosushtrimit të kompetencave kushtetuese, thotë Çejku për Deutsche Welle-n. “Në kushtet kur presidenti nuk e vë dot në lëvizje procesin për shkak të pozicionit të ri, në të cilin e ka vënë paketa e re e reformës në drejtësi dhe kur Avokati i Popullit ushtron kompetenca përtej mandatit të tij kushtetues, ngërçi që vjen për shkak të luftës politike, bëhet edhe më bllokues për procesin. Vonesa në zgjedhjen e Avokatit të ri të Popullit duket si një dinakëri e mirëllogaritur nga ata që duan ngecjen e procesit. Parlamenti është në kushtet që duhet të shikojë mundësisë e amendimit të një pjese të ligjit për ta bërë atë të zbatueshëm në kushtet që janë krijuar”.

Kurse pedagogu i fakultetit të Drejtësisë në Universitetin e Tiranës, Sokol Hazizaj, vlerëson se përpjekja e sforcuar e Kuvendit të Shqipërisë për të rishqyrtuar kandidaturat nga Avokati i Popullit është jo kushtetuese sa dhe vetë procesi i pengimit të gjithë dispozitave të aneksit të Kushtetutës. “Mungesa e njërës anë të politikës është themeli i mosshterimit të Nenit C të aneksit të Kushtetutës, që do të thotë se konsesusi politik për ndryshimet e saj sot ka rënë. Artifica e sajuar është shfaqja më e rëndomtë e një gjesti që tregon se ky vend ka politikë por vetëm ligje nuk ka”. Në intervistë me Deutsche Welle-n Sokol Hazizaj shton se rikualifikimi kalimtar i gjyqtarëve dhe prokurorëve, ose Vetting-u duhet pare si proces, ku herët ose vonë do të ndodhë në kuptimin material.

Berlin, Bundestag Lulzim Basha (DW/Auron Dodi)

“Ne vështrimin procedural do marrë kohën e vet për shkak të mungesës së qasjeve politike, por e sigurtë është që fakti kushtetues do të ezaurohet. Mendoj se qasjet e momentit janë të vështira për të qenë të afruara, për aq sa Vetting-u shihet si demarkacion politik dhe jo sidomosdoshmëri apo detyrim ndaj qytetarit, ndaj dhe procesi do të vijojë me pengesa në pafundësi”.

Rikthimi tek konsensusi ndihmë për reformat e nisura

Arben Çejku kujton se reforma në drejtësi u miratua me konsensus gjithëpartiak dhe si e tillë duhet të zbatohet deri në fund. Kjo reformë nuk duhet konceptuar si monopol i njërës apo tjetrës pale, thekson ai për Deutsche Welle-n. “Përpjekjet për t’i veshur kostumin e ngushtë partiak janë të gabuara dhe e denigrojnë thelbin e kësaj reforme kaq të domosdoshme për Shqipërinë dhe shqiptarët. Tërheqja e litarit të kësaj reforme mes dy çadrave, asaj të opozitës në njërën anë dhe asaj të mazhorancës në anën tjetër, rrezikon këputjen dhe do të jetë e vështirë në kushtet e zhvillimeve të ardhshme politike rikthimi në sofrën e konsensusit dhe vullnetit të mirë për zbatimin e kësaj reforme jetike për vendin”, thotë ai.

Sokol Hazizaj (DW/A.Muka)Eksperti Sokol Hazizaj

Ndaj për Drejtorin e Qendrës Shqiptare për Qeverisje të Mirë, Arben Çejku rikthimi tek fryma konsensuale do të ishte ndihmë jo vetëm për reformat e nisura, por dhe një lehtësim edhe për partitë politike që presin të nisin betejën elektorale.

Si hapi i pare, sipas tij, do të ishte instalizimi i një tryeze dialogu mes mazhorancës dhe opozitës. “Palët, pavarësisht kontestimeve që kanë, nuk mund të injorojnë rolin e njëra-tjetrës. Unë mendoj se kjo tryezë duhet iniciuar nga mazhoranca dhe opozita duhet t’i përgjigjet pozitivisht ftesës për të diskutuar hapur dhe për të gjetur zgjidhje për një sërë çështjesh që po kthehen në element krize të rrezikshme për vendin.” Palët duhet të ulen pa i vënë kushte njëra-tjetrës që në fillim, mendon Çejku.

Jemi në situatë të jashtëzakonshme kushtetuese

Ndërkohë pedagogu i Fakultetit të Drejtësisë, Sokol Hazizaj konstaton se Kushtetuta e Shqipërisë nuk ka në përmbajtjen e saj të ndryshuar vetëm Vetting-un, por dhe krijimin e institucioneve të reja dhe ushtrimin e detyrimeve të tjera nga organet kushtetuese, për të cilat, ai vlerëson se nuk vihet re ndonjë lëvizje. “Ne sot ndodhemi jo vetëm përpara mosbesimit politik, por thënë hapur gjendemi përpara krizës kushtetuese, pra situata është më e rëndë. Sot ne ndodhemi pse jo në situatë të jashtëzakonshme kushtetuese, të cilën vetë politika po e inspiron.

Misioni i (pa) mundur për hapjen e dosjeve në Shqipëri

by

Nga Arben Muka/
Rindezja e debatit për lustracionin në Shqipëri po komentohet në mënyra të ndryshme. Dy projektligjeve të paraqitura në parlament i është bashkuar dhe një Apel i rreth 100 personaliteteve të njohur europianë.
“Shtëpisë së gjetheve”, një ndërtesë e fillimit të viteve ’30 në qendër të Tiranës, realisht i mungojnë këto ditë gjethet. Jo vetëm sepse jemi në stinën e antigjelbërimit, por dhe nga vendimi më i fundit i autoriteteve zyrtare për ta “nxjerrë në dritë” godinën. Kjo shtëpi misterioze që ka shërbyer për oficerët NS në Luftën e Dytë Botërore dhe për Sigurimin famëkeq të Shtetit në kohën e diktaturës komuniste, ka hyrë në procedurat e shdërrimit në muze, në zbulim të destinacionit dhe funksionimit të saj si një qendër e sofistikuar e përgjimeve, në aplikimin e “çimkave” regjistruese për mendimet dhe gjykimet e atyre që mendonin ndryshe nga infrastruktura e sistemit totalitar. “Shtëpia me gjethe” ishte laboratori dhe baza e të dhënave e regjimit paranojak, përmes të cilave përpunoheshin dhe stiseshin akuza dhe skema monstruoze për ndëshkime, përndjekje, eleminime të kundështarëve politikë dhe ideologjikë. Ministria e Kulturës kërkon që në mes të Tiranës të ndezë një projektor transparence për të shkuarën e errët, duke ju sjellë vizitorëve vendas dhe të huaj copëza nga realiteti i izolimit dhe përçudnimit të vlerave njerëzore.
E vërteta me qartësi, si mundësi shërimi
Ky projekt nuk ka shkaktuar vetëm kërshëri, por dhe ka rikthyer debatin e hershëm mbi hapjen e dosjeve të ish-Sigurimit të Shtetit. Në ambjentet e parlamentit janë depozituar dy versione projektligji për mënyrën e hapjes së dosjeve të policisë sekrete. Por së fundmi ka nisur të qarkullojë dhe një peticion në formën e Apelit për parlamentin për hapjen e plotë të dosjeve të diktaturës komuniste, i mbështetur nga një grup prej rreth 100 personalitetesh të shquara nga vendet europiane, shkrimtarë, anëtarë parlamentesh, politikanë, studiues, përfaqësues të shoqërisë civile, medias etj. Shkrimtari dhe publicisti Agron Tufa, drejtor i Institutit të Studimeve të Krimeve dhe Pasojave të Komunizmit në Tiranë, duke prezantuar thelbin e Apelit thekson se mijëra viktima të ekzektuara, qindra mijëra të internuar, të dënuar politikë, familjarë e të afërm, të cilëve iu rrënua jeta, duan drejtësi, nuk duan mëshirë, nuk duan zbukurim të së shkuarës.
“Ata nuk duan ta ndajnë në klasa shoqërinë, e të helmojnë bashkëjetesën siç vepruan përgjegjësit e regjimit komunist. Përkundrazi, kujtimi ndaj tyre duhet të sjellë paqen e brendshme, qëllimi është pajtimi… Viktimat e diktaturës nuk i përkasin asnjë partie, ato janë përmendore kujtimi e të gjithë Shqipërisë. Ka mundësi që leximi i një dosjeje personale mund të ngjajë me dhimbjen e një plage, mund të trondisë, por e vërteta me qartësinë që sjell është një mundësi shërimi”.
Përdorimi i dosjeve nga politika
Dorian Koçi, nëndrejtor i Muzeut Historik Kombëtar, mendon se vonesa për hapjen e dosjeve në Shqipëri është nga shkaku se elita politike që ishte protagoniste e tranzicionit lidhej me shumë fije me të shkuarën. Duke shkuar më tej këtij vlerësimi, ai arsyeton se loja jo e ndershme politike për të qendruar me çdo kusht në pushtet apo në krye të partive të mëdha politike, e shndërroi hapjen e dosjeve në një mekanizëm kontrollues prej nga mund të përfitohej dhe shantazhohej cilido i përfshirë në to. “Të gjithë vendet e ish Lindjes e zgjidhën problemin me të shkuarën që në fillimet e tranzicionit kurse këtu ky problem u hiperbolizua se do të sillte probleme të mëdha në shoqëri. Përdorimi i dosjeve për politikat e çastit u ka mohuar shqiptarëve çastin e tyre historik për t’u ndarë njëherë e mirë me të kaluarën”, thotë Koçi për Deutsche Welle-n.
Në të njëjtën linjë është dhe gazetari Arben Vata, sipas të cilit dosjet nuk janë përdorur prej palëve në skenën politike për të sulmuar kundërshtarët. Madje dhe për t’u mbajtur gojën mbyllur ish-bashkëpunëtorëve të ish Sigurimit famëkeq të diktaturës, thotë ai për Deutsche Welle-n. “Dosjet janë përdorur si mjet i luftës politike dhe mjafton të përmendim këtu komisionet për verifikimin e dosjeve përpara zgjedhjeve në vitet ’96 dhe ‘97. Mendoj se nuk ka pasur asnjëherë seriozitet për çështjen e dosjeve, siç nuk ka pasur seriozitet për shumë levizje e reforma sociale, fatkeqësisht”.
Shkrimtari dhe publicisti Lazër Stani para disa muajsh ishte bashkëideator në ngritjen e muzeut të parë virtual dedikuar jetës së tmerrshme nën diktaturën hoxhiste në Shqipëri, mbi krimet, dënimet, ekzekutimet, persekutimet dhe ferrin e burgjeve dhe vendinternimeve. Sipas tij, përfaqësuesit e popullit dhe politikanët që kanë sunduar në këto 24 vite, asnjëherë nuk shprehën vullnet për t’u ndarë njëherë e mirë nga komunizmi, si një e keqe katastrofike që mbi të gjitha dhunon liritë e individit, poshtëron dhe shkatërron përsonalitetin njerëzor, ushqen urrejtjen në vend të dashurisë, mizorinë në vend të mëshirës, padrejtësinë në vend të drejtësisë. Sundimtarëve të rinj postkomunistë, të të gjithë krahëve, në një farë mënyre, u ka pëlqyer modeli komunist i sundimit, shprehet për Deutsche Welle-n Lazër Stani.
Jo vullnet për transparence të krimeve të komunizmit
“Ky model mbështetej në kriminalizimin e individëve dhe shndërrimin e tyre ne qenie depërsonalizuara, krejtësisht të varura nga makina shtetërore. Mëkatarët e djeshëm, ishin shërbëtorët më të devotshëm të sundimtarëve të rinj, mjafton që mëkatet e tyre të fshiheshin, krimet të mos hetoheshin, po veç të demaskohehsin më fjalë gazetash, e fjalimesh populiste. Ndërkaq zërat e vetmuar të intelektualëve, të përfaqësuesve të shoqërisë civile, por edhe nisma ligjore deputetesh të caktuar, gjithnjë kanë dështuar, sepse vullneti për të bërë transparencën e krimeve të komunizmit dhe hapjen e dosjeve, asnjëherë nuk arriti të shndërrohej në maxhorancë në institucionet vendimmarrëse.”
Stani është skeptik për përpjekjet aktuale në trajtimin e problemit të dosjeve. Pasi, sipas tij, nuk artikulohet ende qartë nëse hapja e dosjeve do të shoqërohet me një dënim të qartë të krimeve të komunizmit dhe me një çlirim të institucioneve të vendit dhe të politikës, nga ata individë që kanë shërbyer në hierarkinë e diktaturës. Kurse gazetari Arben Vata bën asociim me sekuencat e filmit të njohur shqiptar, “Vdekja e kalit”, ku një ish i burgosur politik takon ish persekutorin e tij, njeriun që e denoncoi dhe e futi në burg pa asnjë arsye. Persekutori, tashmë deputet, i thotë të burgosurit të veshur keq që “nëse ke nevoje, ti e di, unë të ndihmoj. Të kaluarës nuk kemi ç’ti bëjmë. Ashtu ishte regjimi…!”.
“Mjaftojnë këto sekuenca dhe lotët e aktorit që luan ish të burgosurin, për të kuptuar lojën që bën politika shqiptare me dosjet. Në gjithë këto vite, dy palët kanë pastruar dosjet e veta ndërsa risjellin në skenë debatin për dosjet sipas interesit të tyre. Sigurisht edhe për të shmangur vëmendjen ndaj problemeve të mëdha të ditës si kriminaliteti, pasiguria e jetës, korrupsioni qeveritar, papunësia, varfëria, etj.”
Nëndrejtori i Muzeut Historik Kombëtar, Dorian Koçi shpreson se këtë herë ekziston dëshira dhe vullneti për t’a çuar përpara procesin e hapjes së dosjeve. “Largimi nga politika i një sërë protoganistësh të ndrrimit të pushtetit në fillim të viteve ’90 e bën më të lehtë këtë proces dhe sigurisht duke u bazuar në përvojën më të mirë të vendeve ish komuniste mund të hartohet një ligj që hedh dritë më shumë për të shkuarën, sqaron të tashmen dhe sigurisht i hap udhë së nesërmes”.
Gjermania, shembulli për raportin mes demokracisë me të shkuarën
Duke promovuar projektin e shndërrimit në muze të “Shtëpisë më gjethe”, kryeministri Edi Rama ka përmendur rastin e Gjermanisë në mënyrën se si e ka menaxhuar problemin e dosjeve. Ai ka vlerësuar procesin si një ballafaqim i hapur, i drejtpërdrejtë dhe pa frikë për të shkuarën. “Nëse Gjermania është sot një vend shembull për raportin e vet me demokracinë dhe me të shkuarën dhe nëse Gjermania arriti të bëjë një proces të shkëlqyer transparence në raport me komunizmin, kjo erdhi edhe si rezultat i faktit se Gjermania përbën një shembull unikal në historinë e njerëzimit për mënyrën sesi u përball me fajësinë e Luftës së Dytë Botërore”.
Njëri prej organizatorëve të Apelit për parlamentin shqiptar në lidhje me çështjen e hapjes së dosjeve, ish-deputeti Mark Marku, thotë për Deutsche Welle-n se ligjvënësit në Shqipëri e kanë të kollajtë vendimarrjen. “Nuk ka nevojë për asnjë autorësi shqiptare në hartimin e një ligji të ri, por le të miratohet dhe zbatohet ligji gjerman për lustracionin. Është një gjë e provuar, që ka dhënë rezultat të pakontestueshëm, ndaj thjesht deputetët le të miratojnë atë.”(DW)