Parathënie për librin e Astrit Lulushit “Dije të Heshtura”…/

Nga Fotaq Andrea/

Mendje kureshtare, me ndjeshmëri të lartë, me pasionin e leximit si domosdoshmëri jetike, me peshë mendimi sintetik dhe fuqi shprehëse, Astrit Lulushi vjen sot me “Dijet e tij të heshtura”, si të çelë një vëllim të dytë të “Pak ndryshe”, libër aq i veçantë në llojin e vet që ai na dhuroi më 2010. Jemi sërish në një “guidë” të re udhëtimi enciklopedik, me larmi të pasur tematike, me gjurmime historike, arkeologjike, artistike, shkencore, gjuhësore, mitologjike, letrare, etj., në fushat e shkencave të sakta dhe të atyre shoqërore. Dhe e gjitha, në kërkim të një emocioni, që Lulushi e rrok fort gjatë lëçitjeve që bën, për ta shfaqur të përpunuar e origjinal, dhe për ta përcjellë e ndarë më tej me lexuesin.    

Edhe në këtë libër, tipar dallues i përmbajtjes së tij është thjeshtësia dhe lehtësia e penës, të shprehurit pa emfazë, pikërisht gjëja më e vështirë dhe më e arrirë në artin e të shkruarit. Janë shkrime me baraspeshë e përkorë, mjaft të shkurtra dhe gjithë kuintesencë, si të kishim të bënim me vizatime à la Matisse apo Cocteau, që me pesë-gjashtë vizime të befta, të shpejta e të kombinuara mjeshtërisht japin thelbin e tablosë me përmbajtje të thellë.

« Dije të heshtura » është një libër që lexohet shpejt, me shkrime fluturake, grimcake, si vetë qelizat e trurit ngarkuar me mendim. Dhe meditim. Po është, nga ana tjetër, edhe një libër që, përtej leximit të thjeshtë, kërkon të studiohet, shijohet, përtypet ngadalë, në heshtje e qetësi për vetë ngarkesën ideore që përmban dhe mesazhin që përcjell.

Dy nocionet e titullit: “Dije” dhe “Heshtje” përmbajnë në vetvete sa modesti, aq edhe urtësi, maturi, pjekuri. Janë dije vërtet të heshtura, të qeta, por edhe që flasin shumë: “Heshtja flet, heshtja ka peshë”, thotë Lulushi, tek ka parasysh fuqinë e perceptimit dhe konsolidimin e mendimit “brenda një lloj lirie që njeriu i jep vetes”. Modestia që shfaq kjo “Heshtje” të kujton madje titullin e librit të tij të parë: “Pak Ndryshe”, ku nocioni “Pak”, gjithnjë brenda modestisë, nënkupton dhe përfshin në vetvete nocionin “Shumë”, sepse vetë libri është “Shumë Ndryshe” nga të tjerët, për vetë përmbajtjen dhe stilin që e karakterizon.

“Dije të heshtura”, me bosht qendror Botën dhe Njeriun, shpalosin krejt fijet lidhëse të këtij dualiteti të fuqishëm sfidues vendosur përballë njëri-tjetrit dhe në marrëdhënie të caktuara historike e evolutive. Janë si në kërkim të nocionit “Liri” brenda misterit “Njeri”, një liri me shumëkuptimësi e frymëmarrje të gjerë, që buron para së gjithash nga “zemra e pacenuar”, siç shprehet autori, “Liri”, si një fjalë e artë njerëzore, apo “Liri, ngjyrë Njeriu” siç e karakterizon André Breton. Rrokja e vetvetes, përkitja e vetvetes, kërkimi i vetvetes, vetërespekti e vetëshprehja si një e drejtë, vetë-kontrolli mbi jetën dhe besimi për një jetë gjithnjë e më të mirë, – janë këto disa nga shprehjet e fuqishme të lirisë në botën e brendshme të njeriut, larg mbylljes e izolimit, larg mendjes së mykur, mendjes-beton a mendjes-bunker. Që këtej dhe krejt energjia vitale që buron nga faqet e këtij libri.

Krejt vëllimi ndjek rendin alfabetik të titujve të shkrimeve, duke u shfaqur si një lloj agenda thématique, që të kujton librin tjetër të Astrit Lulushit Kalendar Historik (2017). Ky ndërtim i veçantë i librit përligj dhe lejon larminë tematike, ngacmon kërshërinë e lexuesit për të bërë “kaptime” apo “kërcime” subjektesh, larg një “çapitjeje monotone të mërzitshme” në vijë lineare. Kalohet kështu me kollajësi nga historikja te shkencorja, nga psikologjikja te recensa dhe ekologjia, nga koha e Aleksandrit të Madh te interneti e facebook-u, nga grimca Higgs, te asimilimi i arvanitasve në ishullin Andros në Greqi, e kështu me radhë te “Cezari” dhe “mutacionet gjenetike” apo “dieta njerëzore”… Me fjalë të tjera,” shkrimet na shfaqen si “universe paralele”, me larushi subjektesh, por që i bashkon forca e stilit, konciziteti i përmbajtjes, ritmi i gjallë, si një lloj tamburimi mendor që shkon nga e befta e së veçantës te e papritura e së panjohurës, te shfaqja e së padukshmes, duke çliruar energji pozitive, meditacion, emocion. Vetëm në “kuadraturën” e germës “B”, të themi, kemi 10 shkrime me subjekte të renditura “arbitrarisht”, por aq bukurisht të pasura në lëndën e tyre ekzotike, me liri tematike. Kemi një lloj “loje kaotike” brenda baraspeshës dhe ndërlidhjes së vet, një lloj “bing-bangu lëndor në shpërthim”, ku çdo “shkrim-grimcë” shfaqet subjekt më vete, qelizë, atom, neuron, që ngre në këmbë tërë “binanë” e germës “B” dhe konkretisht titujt: “Bakteret”, “Barazi shoqërore”, “Bashkëpunim”, “Besim”, “Burokraci”, “Botë”, me njëfarë nënndarjeje, “Botë-njeri”, “Botë paralele”, “Botë universesh”, “Botë pa Aleksandrin”…

Renditur në këtë mënyrë, në lirshmëri të plotë, shkrimet na shfaqen edhe të përplota në vetvete, autotelike, brenda raportesh të caktuara sipas fushave të dijes. Spikat shoqërorja, në marrëdhënien e ngushtë njeri-liri, liri-burokraci, fe-ideologji, ekonomi-politikë-shtet, globalizëm-diversitet, etj. Por dallojnë edhe trajtesa të kategorisë moralizuese (ves-virtyt, “e mirë”, “e keqe”, njerëzore-çnjerëzore, vjedhje-mashtrim-krim, shtypje-varfëri-korrupsion), si dhe refleksione të llojit sociologjik, psikologjik, antropologjik, historik etj. për të shkuar e rrokur me mendim vetë përmasën e pafund hapësirë-kohë të shkencave natyrore, duke çikur madje universe e multiverse të Stephen Hawking, krejt Gjithësinë, me qasje sa shkencore, aq edhe filozofike e praktike. Veçse, fusha e predileksionit të Astrit Lulushit është, prej kohësh, ajo mjekësore, tek shfaq përherë zbulimet e mëdha të kësaj shkence si për t’u bërë atyre jehonë që të dëgjohen nga veshë të vëmendshëm.

Shpesh, duke shfletuar këtë libër me tematikë të gjithanëshme enciklopedike, më vinte ndër mend “Albania” e Faik Konicës e njëqind e kusur vjetëve të shkuara, e njohur, siç dihet, për larmi të pasur tematike, me rubrika të shumta e këshilla praktike, si një manual stërvitor mendor për emancipim shoqëror e ngritje kulturore. Dhe, ashtu si te kjo revistë, në librin “Dije të heshtura” të Astrit Lulushit nuk ka lulka retorike a teprime. Përkundrazi, gjithçka është në vendin e vet, si dije që mbartin refleksione çastësore, tek përcjellin e zbërthejnë citime koncize filozofësh, teoricienësh e akademikësh, që përbëjnë në fakt, burimin lëndor të frymëzimit dhe meditimit. Dhe autorit s’i mbetet veç të lidhë bukur dy-tre realitete njëherësh, me asociim të shpejtë ideor, ku del në pah realiteti, karakteri e mentaliteti shqiptar. E në këtë mes, politika shqiptare, e djeshme dhe e sotme zë vend qendror dhe shfaq anët komplekse të saj, mbi të gjitha dobësitë, paragjykimet, idetë e rrezikshme që ka mbartur e mbart, si shprehje të formave diktatoriale, pas sundimit të një sistemi të ashpër komunist, me dhunë e diktaturë, që njohu populli shqiptar, tek iu “mohua morali dhe natyra njerëzore”, siç shprehet autori.

Pa dashur ta zgjasim më tej këtë hyrje, e të biem, si të themi, “në konflikt” me vetë koncizitetin e shkrimeve të prozës dhe poezisë së autorit (ah! poezia e tij një sumbull vesimi në kopshtin prozaik!), le të themi në mbyllje se Astrit Lulushi, edhe në këtë libër, kërkon e gjurmon historikisht njeriun e progresit, që koha e mirëpret kurdoherë: “Ndoshta, thotë autori, njerëz të mirë nuk ka, dhe dallimi është mes atyre që të keqen ua japin të tjerëve dhe atyre që e mbajnë përbrenda, për vete”. Ja, de facto, “njeriu model” i librit “Dije të heshtura”.

 Fotaq Andrea,

Strasburg

Parathënie për librin e Astrit Lulushit “Dije të Heshtura”

Nga Fotaq Andrea