AT Nikolla Marku – Page 4 – Dielli

NGA AT NIKOLLA MARKU*

Me shkrirjen e patrikanes se Ohrit dhe kalimi i varesise se kishes ortodokse direkt nga Kostandinopoli, pas janarit te vitit 1767 (influencuar edhe nga rezultatet e lufterave ruso-turke) u vu re nje perpjekje fare e hapur per helenizimin e popujve te ballkanit duke shtuar numrin e shkollave greke dhe te qendrave te rendesishme fetare dhe didaktike si Voskopoja ku u hapen shkolla si « Akademia e Re » (nje institucion illuminist ne te cilen kontribuan greke, rumune-vllhe dhe shqiptare si Kavalioti )ne vitin 1744 apo shtypshkronja etj. Por patriotet fetare dhe njerez te ditur Shqiptare e shfrytezuan kete infrastrukture dhe kulture fetare per te prodhuar vepra per te ardhmen e kombit shqiptar sic ishte edhe fjalori tre gjuhesh i Kavaliotit i botuar ne Venedik me 1744. Keshtu Voskopoja u be nje qender iluminizmi , arti dhe atdhetarizme e . Po si devocion patriotik ne ndihme te kishes shqiptare erdhi edhe Ali Pashe Tepelena i cili ngarkoi mjekun e tij Vangjel Meksin te Perkthente Dhiaten e re per besimtaret shqiptare ne vitin 1819 deri 1827 per te vazhduar vone me perkthimet e Kristoforidhit te vitit 1872

Pushtimi osman dhe përhapja e islamizmit e demtoi rende fene e krishtere katolike apo ortodokse. Me rritjen e ndërgjegjes kombëtare në luftën kundër sundimit të huaj, nga shtresa e klerit vendës dolën disa figura të njohura si Pjetër Budi, Frang Bardhi, Pjetër Bogdani të cilët luajtën një rol të rëndësishëm për kulturën shqiptare. Gjatë Rilindjes kombëtare nga rradhët e dy degëve të Krishtera pati klerikë që punuan për interesat e vendit e të kulturës kombëtare, si Papa Kristo Negovani, Ndoc Nikaj, Nikollë Kaçorri etj.
Ne fund te shekullit XIX dhe ne fillim te shekullit XX ,patriotet Shqipetare te mergimit, kryesisht ortodokse e kuptuan heret se per te kundeshtuar politiken dhe praktiken helenizuese te Greqise duhej nje Kishe Autoqefale Shqiptare.Tentativat e para per kete jane bere nga Nikolla Naco me orijgine nga ne Bukuresht por pa sukses.
E drejta ligjore per autoqefali i lindi Kishës Ortodokse të Shqipërisë qysh më 28 Nëntor 1912. Me shpalljen e pavarësisë nga Turqia, Kisha Ortodokse e Shqipërisë nuk mund të mbrohej më juridikisht nga Patrikana, e cila ishte nën juridiksionin e shtetit turk. Kjo kishte ndodhur edhe me popullsitë e tjera të Ballkanit që kishin qenë të pushtuara nga Turqia. Kështu, kishin shpallur autoqefalinë Kisha Ortodokse Greke, Bullgare, Rumune dhe Serbe, e cila e kishte fituar këtë të drejtë që në shek.XIII.
Në Amerikë kjo përpjekje filloi qysh në Maj te vitit 1907. Një shkak që i dha shtysë këtij problemi, ka qenë një ngjarje konkrete. Më gusht të vitit 1907, vdiq një djalë i ri, në qytetin Hadson. Kur trupi i tij u shpu ne Kishen Ortodokse ku zakonisht kryenin shërbesat e tyre shqiptarët ortodoksë, prifti grek refuzoi ti kryente sherebesen e permortshme pasi djaloshi njihej si nacionalist shqiptar dhe ishte “automatikisht i c’kisheruar” .
Për këte shkak, shqiptarët krijuan një shoqëri fetare në Shtator 1907, me emrin“Nderi Shqiptar” dhe zgjodhën një komision, që ai ta lidhte shoqërinë e Usterit me emigrantët e Natikut, Marlboros, Bostonit, etj. Ky ishte hapi i parë për një Kishe Ortodokse Shqiptare të pavarur në emigracionin e Amerikës.
Meqë shqiptarët nuk kishin një prift legal të dorezuar nga një peshkop, vendosën që të thërrisnin një prift nga Shqipëria.
Nga kandidatët fitoi F.Noli, i cili pas shume peripecish te stisura nga patrikana ,më Mars te vitit 1908, F.Noli u dorëzua prift i ligjshëm. Noli u shigurua prift nga tre peshkope nje rus , nje ukrainas dhe nje rumun.
Kjo ngjarje u prit me gëzim nga të gjithë shqiptarët kudo që ndodheshin dhe pati jehonë të gjerë në të gjithë shtypin e kohës. Për të shkroi gazeta “Drita”e Sofjes, të cilën e nxirrte Shahin Kolonja, “Shpresa e Shqypnis”, si dhe gazeta të tjera shqiptare të Misirit dhe të Amerikës.
Meshën e parë në gjuhën shqipe, F.Noli e dha më 22 Mars 1908.
Pas kesaj ne Amerkike fillon ethshem ndertimi i Kishave ortodokse shqiptare kisha e Shën Kollit në Sauth Brixh, e cila perfundoi në vitin 1912.kisha e Shën Palit dhe e Shën Pjetrit në Filadelfia. Iniciativën e mori emigranti Stavri Seminaku nga Berati dhe prifti nga Rehova e Kolonjës at Naum Cerja. Në vitin 1919 u ngrit kisha e Shën Mërise në Natik.
Për nevojat e Kishës së re shqiptare e të pavarur, F.Noli përktheu me radhë nga viti 1908-1914, të gjithë librat kishtare të domosdoshëm “Sherbesat e Javes së Madhe”, Libri i Sherbesave të Shenjta”, “Libri i të Kremteve të Mëdha”,“Triodhi i vogel”, “Lutjesorja” dhe “Pesëdhjetëvjetorja e vogël”.
Të gjitha këto përpjekje për një Kishë Ortodokse Autoqefale Shqiptare, F.Noli i bëri me synimin e krijimit të një peshkopate ortodokse shqiptare në Amerikë, fronin e së cilës, në të ardhmen ta shpinin ne Shqipëri.
Një nga ngjarjet më të shënuara të Kishës Ortodokse Shqiptare ka qene Kuvend i dates 16 Mars të vitit 1919 ku u mblodh diaspora shqiptare e Amerikes Kanadase dhe Meksikes Kuvendi i kërkoi peshkopit rus t’u jepte mundësi që të formonin Peshkopatën Shqiptare të Amerikës dhe të dorëzonte peshkopin e tyre të parë. Për këtë qëllim u bënë shumë kërkesa edhe në kryepeshkopata të tjera. Peshkopi rus premtoi tri here që të dorëzonte F.Nolin peshkop dhe të tri herët u terhoq. Në rrethana të tilla më 26 Korrik 1919, në kishën e Shën Gjergjit në Boston, F.Noli iu drejtue të pranishmëve: “Kush e bëri peshkopin e parë fare?” Dhe populli iu pergjigj: “Të parin fare e bëri populli. Dhe mua populli të më dorëzojë se jam i pari fare për shqiptarët” – tha F.Noli.
Nga ana tjetër, Kuvendi i 30 Korrikut 1919 e shpalli Kishën Ortodokse Shqiptare të Amerikës kishë autoqefale dhe F.Nolin peshkop të saj.
Ndërsa në Amerikë ndodhnin këto ngjarje, në Shqipëri, e cila ishte bërë shesh lufte, mbizotëronin mitropolitët grekë, si Jakovi i Durrësit e pastaj i Korçës, Njoftime kishte se Në Shqipëri vepronin bandat terroriste greke të “kompanive të shenjta”, të cilat vranë Papa Kristo Negovanin në vitin 1904, terrorizuan popullsinë e Shqipërisë së Jugut në vitin 1914, vranë At Stath Melanin në vitin 1917.
Pas gjithë këtyre pengesave më në fund, më 28 Prill 1921 at Vasil Marku dha të parën meshë shqip në kishën e Shën Gjergjit në Korçë.
Ngjarja më e madhe për Kishën Ortodokse të Shqipërisë ishte mbledhja e një kongresi gjithëshqiptar në Berat, më 10 Shtator të vitit 1922 ku u aprovua nga kongresi që si qender e Kishës Autoqefale të Shqiperisë të ishte Korça.
Kongresi vendosi që gjuha e liturgjisë në Kishen Ortodokse Autoqefale Shqiptare të ishte gjuha shqipe.Kongresi i Beratit u mbyll më 19 Shtator 1922.
Më 21 Nëntor 1923, Sinodi I Pare I themeluar ne Berat shpalli F.Nolin kryepeshkop. Ceremonia u bë në kishën e Shen Gjergjit në Korçë.
Kështu, sikurse shkruan dhe F.Noli, pas 500 vjetësh u krijua Sinodi i Pare i Kishës Ortodokse Shqiptare qysh në vitin 1478, kur e gjithë Shqipëria (Arberia) ra nën sundimin osman. Ky Sinod i Shenjtë përbëhej nga Hireotheu, miropolit i Korçës dhe i Gjirokastrës, Kristofor Kisi, mitropolit i Beratit dhe i Vlorës, F.Noli, mitropolit i Durrësit dhe i Tiranës. Ky Sinod sipas F.Nolit, vijoi deri më 24 Dhjetor 1924, kur Fan Noli u detyrua të largohej nga Shqipëria.

Me përkrahjen e qeverisë, erdhi në krye te Kishës Ortodokse të Shqiperisë at Visarion Xhuvani, i cili u shpall kryepeshkop në këtë mënyrë. Në vitin 1929, ai u dërgua nga Sinodi dhe mitropoliti i tij tek Anastasi i Koshavacit.
Që aty u thirr në Tiranë dhe tok me peshkopin serb të Shkodrës, si dhe me dy peshkopë të tjerë, Evthim Ikonomin dhe V.Camcen (Agathangjelin), krijuan Sinodin e Dytë të Kishës Ortodokse Shqiptare me kryepeshkop Visarion Xhavanin. Patrikana Ekumenike e kundërshtoi këtë sinod Megjithëketë, duhet theksuar se V.Xhuvani u tregua shumë energjik. Gjatë kohës që ishte në krye të Kishës ai mblodhi Kongresin II gjithëortodoks në Korçë, më 16 Qershor 1929
Nën formulën: Kishe e lirë në shtet të lirë”, Kishë e ndarë nga shteti, u formulua neni 16 i Statutit ku thuhet: ”Kryepeshkopi, peshkopët, zëvendësit e tyre lokalë, Ikonomi i Madh Mitrofor, Sekretar i Përgjithshëm i Sinodit, si dhe ndihmësit dhe zëvendësit klerikë të Kryepeshkopit dhe peshkopëve, duhet të jenë prej gjakut dhe gjuhës shqiptare, si dhe të kenë nënshtetësinë shqiptare”.
Sinodi II i Shenjtë i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërise, po i panjohur nga Patrikana Ekumenike u përbë nga: Kryepeshkop dhe peshkop i Tiranës dhe i Durrësit V.Xhuvani, imzot Camce, imzot Ambrozi, imzot Eugjeni. Më vonë ky sinod u plotësua dhe me Ikonomin e Madh, Mitrofor, at Vasil Markun.
Mbreti Zog gjate perpjekjeve per te krijuar nje stabilite politik ne Shqiperi ndoqi nje politike neutrale ne lidhje me besimet e ndryshme ne Shqiperi duke e ndare pushtetin nga feja , duke perkrahur autoqefaline e kishes ortodokse si edhe duke preferuar shqipetare ne drejtimine fese. Per tre vjet ai pat nje konflikt me shkollat katolike (1933-1936) te cilat I mbylli dhe pastaj I hapi prape. Kjo u be ne kuader te reformes arsimore.Ka interpretime se kjo levizje e Zogut u be edhe per te mbajtur nje ekuiliber fetar dhe per ti vene nje kufi ekspansionit te gjithanshem italian ne Shqiperi
Problemi atoqefalise u be nje nga temat kryesore edhe per mbretin Zog I clili dergoi minitrsin ortodoks Kota dy hetre ne Stamboll per te negociuar por edhe per te kercenuar.Në vitin 1933, qeveria e mbretit Zog bëri presion edhe ndaj Xhuvanit që ai të jepte dorëheqjen dhe u ngarkua Kristofor Kisi për të formuar Sinodin e Tretë te Kishës Ortodokse Shqiptare. U arrit që më 20 Shkurt 1937, qeveria shqiptare të niste delegatë për në Athinë K.Kisin dhe laikun Josif Kedhi.
Kështu, më 12 Prill 1937, Kishes Ortodokse Shqiptare iu njoh zyrtarisht varesia direkte nga patrikana dhe u shpall autoqefale. Dekreti i lartë kishtar, Tomi., iu dorëzua K.Kisit. Me këtë rast, Patrikana i dërgoi një mesazh Ministrit të Drejtësisë Thoma Orollogaj, Mbretit Zog dhe Kryeministrit Koço Kotta.
Tani e tutje, kjo kishë edhe juridikisht e në mënyrë kanonike, vendoste vetë për organizimin e saj, si për caktimin e peshkopëve dhe të peshkopatave, për përkthimin e liturgjisë dhe librave të meshës në gjuhën shqipe, etj.
Nga ana e saj, Patrikana ruante të drejtën e shpjegimit e të interpretimit të dogmës ortodokse dhe kërkoi që ndër të gjithë peshkopët e mundshëm të fronësuar nga Sinodi i shenjtë i Kishës Autoqefale të Shqipërisë, dy prej tyre të kishin, për këtë arsye, formim teologjik ortodoks në shkollat greke dhe të kishin jetuar jashtë vendit, dmth në Greqi ose në Malin e Shenjtë, për mjaft kohë. Ky ishte i vetmi kusht që vuri Patrikana Ekumenike.
Sinodi III i Kishës Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë, përbëhej nga Kristofor Kisi, kryepeshkop dhe mitropolit i Durrësit dhe i Tiranës, Agathangjel Çamçe, mitropolit i Beratit, Evllogji Kurnila, mitropolit i Korçës, Pandeli Kotoko, mitropolit i Gjirokastrës.

U dergua per Diellin nga AT NIKOLLA MARKU

NGA AT NIKOLLA MARKU/

Deklaratat e mirfillta politike te agimi te zi neonazist grek kunder kombit shqiptar, si dhe mbeshtetja per Janullatosin, ishin tregues i qarte se misioni Janullatos eshte pushtimi fetar i ortodoksise dhe imponimi politik per Vorio epirin me fantazmat neonaziste. Mbeshtetja qe i japin ketij prifti, pa diskutim qe eshte ne kundershtim me misionin e tije fetar. Ndodh rastesisht apo ka nje strategji?. Kjo force politike, fatkeqsisht dhe parlamentare ne Greqi, na ben te mendojme thelle dhe te bejme kujdes me kete provokim te hapur nazisto-Janullatos.

Janullatos nuk kercenohet nga askush ne Shqiperi, por veprimtaria e tije shovinisto-naziste greke, ne dem te kombit shqiptar po e rrezikon vete ate. Shpesh here, punet qe ben njeriu i sjellin atij humbjen dhe rrezikun, te cilin ai e ndjen per shkak te koshiences qe ka personalisht vete. Kjo po ndodh dhe me Janullatosin.

Te merresh me ceremoni perkujtimore te ushtrise greke pushtuese ne Shqiperi dhe me mbeshtetje politike te nje partije me pikpamje raciste dhe sidomos anti izraelite si ajo e agimit te zi grek, patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te besh nje fushate te hapur per deklarimin greke dhe te atyre qe sjane te tille , patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te zhvarrosesh varret shqiptare dhe ti quash grek, patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te perdoresh shtetin grek si presion kunder emigranteve shqiptare, patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te tjetersosh kishen ortodokse te Shqiperise ne favor te helenizmit, patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te bashkpunosh me organizata antishqiptare dhe qeveri fantazem te Vorio-epirit, patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Te kordinosh me kishes Serbe per veprime terroriste, ne dem te shqiptareve ne Mitrovice, , patjeter qe ndjehesh i kercenuar nga veprimi anti shqiptar.

Qe te mbetesh ne historine e kombit shqiptar, si rilindesi i besimit ortodoks shqiptar, duhet ta meritosh me veprime te drejtperdrejta ne dobi jo vetem te besimtareve, por dhe te kombit ne teresi, ju Janullatos e dini mire qe nuk e meritoni. Ju meritoni dekorate ne vendin tend, si oficer i helenizmit te paqene ne Shqiperi. Eshte bere nje gabim i tmerrshem me dekoraten qe te ka dhene presidenti Topi si dhe kreu i PS Edi Rama me titullin qytetar nderi i bashkise Tiranes. Ne shpresojme te kalbet sa me shpejte ne duart tuaja dhe te ndryshket dekorata ne gjoksin tend.

Ju Janullatos jeni nje prift i thjeshte per ate pakice greke ne Shqiperi, pakice qe ben mire te distancohet nga ju. Janullatos ti meriton vetem nje dekorate, ate te armikut tradicional te shqiptareve.

Perse nuk distancohet Janullatos nga deklarimet e agimit te zi, deklarime fyese dhe percmuese per shqiptaret ne teresi. Ketu ndryshojme ne si komb, sepse ne kurre nuk do te perdorim fjalore te tille per kombe te tjere dhe as per kend ne bote, kjo eshte kutura jone fetare dhe shoqerore.

Te trajtojme pak censusin e organizuar ne Shqiperi per personat rezident. Te gjithe e dime qe besimtaret ortodokse ne Shqiperi nuk jane as 6 as shtate e as tete perqind, besimtaret i kalojne 20 perqind por pjesa me e madhe jane ne emigracion. Propoganda e Janullatosit, Dules etj, per te shtuar numrin e grekeve ne Shqiperi, beri efekt te kundert ne deklarimet e shtetasve. Ortodokset shqiptare e kane te qarte strategjine e Janullatosit per greqizim dhe coptim te ri te Shqiperise me Vorio-epirin, prandaj ju shmangen deklarimit fetar. Ky veprim ishte nje shuplake per veprimtarine e Janullatosit. Tani ky prift po ben census besimtaresh vete! Ky veprim eshte akuze e drejtperdrejte ndaj shtetit, i cili organizoi kete census me insistim te greqise dhe shovinisteve. Shteti duhet ti ktheje pergjigje Janullatosit, si per censusin ashtu dhe agimit te zi per deget qe kerkon te hape ne jug te Shqiperise. Shqiperia e ka me kushtetute te cilen po e citoj; neni 9 “Partite politike dhe organizatat e tjera, programet dhe veprimtaria e te cilave mbeshtetet ne metoda totalitariste, qe nxitin e perkrahin urrejtjen rracore, fetare, krahinore ose etnike, qe perdorin dhunen per marrjen e pushtetit ose per te ndikuar ne politiken shteterore, si edhe ato me karakter te fshehte jane te ndaluara me ligj. Eshte e qarte. Agimi i zi nuk duhet te shkele ne Shqiperi sepse e ndalon ligji. Kush i fton dhe lejon te futen ne territorin shqiptar, kryen veper penale ndaj kushtetutes dhe sovranitetit territorial te atdheut.

Ne nje interviste ne tv grek me siglen net, Janullatos spjegon qarte se si ka ardhur ne Shqiperi, me nje telefonate te cudicme nga nje person enigem dhe me urgjence, se nuk priste puna! Cfar kishte qe nuk priste puna me aq urgjence, sa udhetoi menjehere per Evrope?. Eshte e kuptueshme, kishte ardhur dita per te futur agjentin shovinist ne jug te Shqiperise.

Janullatos genjen kur thote se, ne shkollat shqiptare mesohet urrejtja ndaj popullit grek. Kjo deklarate eshte nxitje e rrezikshme per popullin grek kunder kombit shqiptar.

Janullatos genjen kur thote se, ne Shqiperi u behet qefi per krizen greke. Seshte e vertete, nuk ka ne Shqiperi njerez qe u behet qefi per krizen greke, perkundrazi ne urojme qe ajo te kaloje sa me shpejte. Janullatos spekullon kur thote se, shqiptaret u priten krahe hapur ne Greqi. Jo, shqiptaret po ndertojne Greqine me djersen e ballit dhe paguhen te diskriminuar krahasuar me emigrantet e kombeve te tjera.

Nuk i lejohet nje kleriku te ofendoje njerez me epitete si; idiote, injorante,fanatike, dallkauke etj. Ben mire qe flet sepse tregon se kush je ne te vertet, epitetet qe perdor, jane shume afer me programin raciste te partise agimi i zi.

Dua ti kujtoj Janullatosit qe te mos behet bimbash i Gjirokastres apo i Tiranes Durrsit dhe gjith Shqiperise sepse, vetiu do te linde nje Cerciz Topulli. Teshtimat e Greqise urojme te mos jene nga gripi i derrit apo pulave.

Histori e kishes ortodokse shqiptare

AGIMI I “ARTE” GREK KA KRYEPESHKOP JANULLATOSIN