….DHE…PËR NJË TRIM NË HISTORI…PORTRET PER LUFTETARIN PATRIOT MEHMET BEQAJ…/

– Sjellim në vëmendje: Në Luftën e Vlorës morën pjesë edhe Trupat Vullnetare të Vatërs dhe Banda Muzikore ”VATRA”…Muzikën e Hymnit të Luftës së Vlorës e ka kompozuar dirigjenti i Bandës së Vatrës, Profesor  Thoma Nasi…                              

Nga  IDAJET JAHAJ, Vlorë/

     Një dialog: –  Na folë pak për luftën,- e pyetën Mehmetin./

                        –  Për cilën luftë?- iu përgjigj ai, me buzëqeshjen karakteristike./

                        A nuk ka diçka homerike në këtë deponim ?/

Mjafton kaq për të kuptuar epicitetin e atij trimi. Dhe të gjithë trimave të tjerë të epopeve të lirisë. Ishte Mehmet Beqaj nga Vranishti. Ai kishte jetuar në fundin e shekullit të 19-të dhe gjatë gjithë shekullit XX (1885 – 1973). Rrojti 88 vjeç.

    Është kollaj në përshkrimet letrare  të thuash për një figurë “rrojti”. Por është vështirë ta përshkruash  jëtën e kësaj luftëtarit të lirisë , të një luftëtari të stuhishëm për atdhe, për më se tre çerek shekulli. I tillë ishte Mehemt Beqaj nga Vranishti. Sigiruisht, në jetën e tij  të gjatë ai shkëlqeu me pjesëmarrjen në sa e sa luftime të kohëve për çështjen e lirisë, që në rininë e tij. Nga viti 1900 deri nga vitet 40-të të shek. XX. Pra, afër gjysmëshekulli sakrifica e përkushtime. E jo vetëm me pushkë, por edhe me fjalë, me kushtrime, me filozofinë e atdhetarit.

    Shkëlqeu përkrah trimave e kapedanëve të tjerë të Vranishtit e të Lumit të Vlorës, krah Sali Vranishtit, Azem Sulos, Pasho Ramadanit e të tjerëve. Dhe Vranishti, si kudo në Labëri, ka nxjerrë shumë kapedanë të tillë të lirisë së Mëmëdheut.

Mund të shkruash shumë e shumë për këtë trim, por vetëm disa kulme të veprimtarisë së tij japin imazhin e këtij veterani patriot. 

Nga kronika e veprimtarive në beteja

    Lindi në vitin 1880. Eposi dritëzues i Rilindësve i kishte shtrirë rrezet edhe në Labëri, edhe në Vranisht. Në këtë fshat, më 1878,  kishte bujtur Abdyl Frashëri e kishte qëndruar disa ditë mes këtij populli atdhedashës. Drita e këtij burri i kishte përçuar rrezet e tij edhe tek brezat e mëpasmë, nëpërmjet kujtimeve të veteranëve. Kështu edhe Mehmeti, kishte dëgjuar për ‘të dhe në zemër i ishte skalitur harta e Mëmëdheut, për të cilin Abdyli i madh kishte shkrirë jetën.

    Kishte dëgjuar se turqit kishin torturuar disa nga burrat e fshatit të tij. Zemra e djaloshit hovte për veprime atdhetare, për të shkrepur armë mbi pushtuesit.

    Që më 1900 Mehmeti u lidh me lëvizjen e “komitave” të maleve, praktikisht me firarët që ngjiteshin  majave  të Çikës për të sulmuar armikun e për të mos u kapur prej tyre.  Më pas mori pjesë në radhët e çetës së Sali Vranishtit,  çetë që u bë e famshme kundër zaptijeve turke. Luftimet e kësaj çete u bënë epope lirie. Mehmeti ndoqi Saliun në ndeshjen me xhandarët turq në Buzujk. Po ashtu  në përballjen me filogrekun Thimio Loli në Delvinë.

       Në vitin 1908 ai pa dhe njohu nga afër Ismail Qemalin, i cili erdhi në Vranisht, te Pasho Ramadani e Veli Duka, ku qëndroi një javë. Pa dritën e burrit të flamurit, që do ta shpëtonte Shqipërinë nga kthetrat e të huajve. Dëgjoi edhe fjalët e tij për çetat, lirinë, Shqipërinë, unitetin, shkollat, abetaret…

    Pas shpalljes së pavarësisë Mehmetit e shokëve do t’i dilnin detyra të tjera. Duhesh ruajtur shteti i ri, shteti i shqipeve. Mehmeti nuk i ndahej çetës së Saliut. Serbët ishin afruar në veri e Mehmeti me të tjerët shkuan kundër tyre deri në Dibër e i përzunë prej andej. Pastaj ata u kthyen kundër invadorëve të Jugut, grekërve, të cilët mësynë Brgedetin tonë. Pas shumë pritash e sulmesh i zhdukën edhe palikarët e Megali-idhesë greke  nga vendi ynë. Bandat e Spiro Milos panë lemeri nga pushka e zotërve të këtij vendi.

    Gjatë viteve 1913 e 14  Mehmeti luftoi bashkë me shokët në Shashicë, Bestrovë, Cakran,  Ardenicë, etj. kundër bandave filoturke si ato të Haxhi Qamilit e të tjerëve. Në një nga këto luftime u plagos rëndë vëllai i tij, Merke Beqaj. Atë çuan për kurim në Francë, por nuk mundi të shpëtojë. Atje e varrosën. Mehmeti, më pas, shkoi sërish në Qafën e Macukullit kundër serbëve.

     Epopeja e 1920-ës e gjeti në këmbë luftëtarin tashmë të hekurt e veteran. Vranishti dërgoi në atë luftë mbi 200 luftëtarë, me Sali Vranishtin në krye. Midis tyre u dallua edhe Mehmet Beqaj. Luftoi në  Drashovicë, në Vreshtat e Mëdha, në lagjet e Vlorës,  deri sa e shporrën edhe  pushtuesin italian. Trimat lebër shkruan epope të artë dhe shembulli i tyre bëri jehonë në botë.

      Pas asaj lufte, më 1924, Mehmeti shkoi deri Shkallën e Tujanit, në radhët e forcave popullore, duke përzënë forcat e diktatorit të kohës, që e shiste vendin te serbët. Qeverinë Demokratike të Nolit e shihte si shpresë të ngrohtë për jetën e këtij vendi të shumëvuajtur…

Kronikë e pasur, e ndritshme.

Dhe cilësitë e Trimit. Ciceron i kujtimeve…

  Për të cilësuar luftëtarë të tillë, dikush përdori një togjfalësh po aq të rrallë:  “Ata hidheshin si luanët në zjarr” ! Shumë e saktë dhe emocionante. Ashtu  tregonin shokët e tij edhe për trimin Mehmet Beqaj. Por ai ishte edhe i tjeshtë, i përzemërt me shokët e fshatarët, me bashkëatdhetarët. Ishte i pajisur me rreptësi luftëtari, por edhe me filozofinë popullore të kallzimit. Ai fliste , si shumë veteranë të tjerë lebër,  si ciceron për luftimet, shokët. Për llogoret e armikut, hedhjen në sulme nga tanët, durimin në luftime, marshimet. Tërë jetën nuk iu nda gishti nga këmbëza. Ashtu siç thoshte një varg i famshëëm për Sali Vranishtin : “ Kapedan Sali Vranishti / Sa rrove punoi gishti/” .

        …Në vitet 40-të ai u lidh me lëvizjen e luftën Çlirimtare.  “Edhe kësaj lufte i kemi borxh mundimin, sakrificën e jetën,- profetizonte në bisedat.  -Sikurse edhe në luftrat e para”. 

       Por kësaj here ishte rreth të 60-tave. Nuk mund t’i qepej dot malit. U jepte kurajo të rinjve. “ Si më 20-tën, bij, – u thoshte.- që hidheshim si luanët mbi tela ”.  Jetoi edhe rreth 30 vjet pas çlirimit. Si ciceron, megjithëse fjalëpakë, kallzonte historira.  Por mbeti proverbiale ajo pyetja e tij : “ Për ç’ luftë më pyesni ?” Debolesë të madhe kishte kapedan Saliun.  “Keni dëgjuar për Çerçiz Topullin , o djem? Ja, edhe ne si ai e kishim kapedanin tonë.” Dhe ishte hijerëndë e fjalë-ergjëndë. 

  Dhe të tjerët për Mehmetin : “ Nuk e vari njëherë pushën në oxhak. Po pranë vetes, edhe në gjumë.  Kishte frymëmarrjen e Atdheut. Si gjithë luftatarët e tjerë, stuhi në beteja.

…Dhe penat e mëdha për trimin…

Ditë të tëra kishte biseduar  i ndrituri Petro Marko  me Mehmetin e veteranët e tjerë të Vranishtit, atje në fshatin malor., kur bëri romanin  “Halimi”. Ai bujti në shtëpinë e Mehmetit,( pra, te i i biri i tij, Mitati).Në faqet e fundit të romanit Petroja shkruan : “ Në një shesh , përpara shkollës së madhe të fshatit, vinin një e dy pleq me qylaf të bardhë, me tirq dhe me shkop në dorë.Nja katërmbëdhjetë pleq, me fytyra të thata, me sy të gjallë, me mustaqe të bardha, si festet që mbanin mbi kokë.

-Duam të dijmë,-tha njëri nga poetët e rinj,- në se keni marrë pjesë në luftë?

Ata u panë  në sy  dhe u vrenjtën.

–  Në cilën luftë, more bir? – pyeti njëri prej tyre që quhej Mehmet.

–  Po ,- miratuan të tjerët. –Në cilën luftë?  Se janë shumë luftrat që kemi bërë.

–  Në 20-tën ,- tha poeti i ri.

…-Të gjithë kemi lindur me pushkë në dorë,- foli Mehmeti. Dhe pas një hopi : – Dhe me pushkë në dorë do vdesim !

…E ciceronët veteranë të atdheut u ndezën në kujtime…

     Ndërsa brilanti i vargjeve, Xhevair Spahiu,  në një kronikë për Vranishtin e trimat e tij, shkroi: “ Bisedonim ulur në bar. Me nja dhjetë pleq. Kujtimet e 1920-tës buronin… Gjithkush nga ata kishte një shenjë nga ajo luftë: ndonjë gisht të prerë, ndonjë shenjë cefle predhe në këmbë…Për Mehmet Beqaj thoshnin se e mbante zjarrin ndezur deri vonë. Kishte trup mesatar, fytyrë të ngrohtë, qeleshe të bardhë. Kur fliste, sytë i lëshonin xixa. Sytë herë i mbërthente në cep të qerpikëve, herë i lëvizte si zhivë…Dhe më mbeti në kokë ajo pyetja e tij e thellë : “ Për cilën luftë t’ ju flasim ? Se kemi mbi pesëmbëdhjetë vjet në  luftra…” 

    Si në eposet homerike…

Sjellim në vëmendje: Në Luftën e Vlorës morën pjesë edhe Trupat Vullnetare të Vatërs dhe Banda Muzikore ”VATRA”…Muzikën e Hymnit të Luftës së Vlorës e ka kompozuar dirigjenti i Bandës së Vatrës, Profesor  Thoma Nasi…   Ai publikoi kujtimet e veta ne gazeten Dielli pasi u kthye ne SHBA….                           

( Literaturë :

Gazeta “Hora e Vranishtit”, dhjetor 1970; romani “Ultimatum” i P. Marko; gazeta “ Hora”, nr.9, 2005;  gazeta “ Hora “ v.2010, nr. 8; kujtime veteranësh të Vranishtit…).