Bisedoi – Dielli

Regjisori Jotti Ejlli, një yll në ngjitje

December 6, 2016 by dgreca

Nga Mimoza Dajçi/

M.D – Përshëndetje Z. Ejlli, gëzohem që jemi së bashku në këtë bisedim artistik, për të folur rreth kinematografisë shqiptare. Ju edhe pse i ri në moshë, keni arritur sukses si kineast. Si ja dolët, kujt ja dedikoni këto arritje?

Jotti Ejlli – Përshëndetje Mimoza edhe unë ju falenderoj për këtë bisedë, por është akoma herët për të folur për suksese, janë gjëra të vogla që bëhen të mëdha me kalimin e kohës. Ndonëse mosha më tregon të ri, unë kam mbi 12 vite që jam pjesë e skenës artistike. Ose më saktë prapaskenës artistike. Çdo gjë i dedikohet viteve të gjata shkolle dhe pune.

M.D – Si lindi tek ju pasioni për artin skenik?

– Jotti Ejlli – Kam qenë gjithmonë i tërhequr nga arti, duke filluar që në moshë të vogël me dhuntinë time për pikturën, pasionin për muzikën dhe prodhimet kinematografike me të cilat unë kam ndarë një pjesë të madhe të fëmijërisë dhe adoleshencës. Pavarsisht pasjonit tim për muzikën nuk ishte dëshira ime që të profilizohesha në një fushë të veçantë.Pasioni im dalë nga dalë u shëndërrua duke krijuar mundësitë për të tjerët që të shfaqin talentet e tyre. Unë isha inicjator i shumë evenimenteve artistike në qytetin tim të vogel duke nxjerrë shumë talente që më pas hynë dhe në skenën kombëtare shqiptare. Kuptova që më pëlqente të isha pas skenës dhe të organizoja të tjerët me qëllimin për të argëtuar publikun. Me kohën kuptova që mënyra e shprehjes së artit tim ishte të qëndroja pas skenës, ose në rastin konkret pas kameras.

M.D – Pas shkollës së mesme në Shqipëri, ju ndoqët studimet në Universitetin e Firences (Itali) dega kinematografi. Pse u përqëndruat pikërisht në këtë fushë, menduat se këtu mund të shkëlqenit si artist?

Jotti Ejlli – (Disiplinat e Artit të Muzikës dhe Spektaklit) ishte dega ku unë u magjepsa dhe e ndoqa me shumë interes. Më interesonte të dija çdo detaj të artit në përgjithësi, gjatë viteve të studimeve kuptova që pasjoni im dhe ku gjeja më shumë veten ishte Kinemaja. Pasion të cilin e ndoqa duke ndjekur profilizimin në Kritikën e Kinemasë.Pas diplomimit u regjistrova në një shkollë profesionale për filmmaking, për të thelluar më shumë dijet e mija në këtë fushë.Kinemaja si arti i 7-të është për mendimin tim forma më e madhe e shprehjes artistike.

M.D – Duke mos lënë në harresë muzikën, ju në Itali Jotti studjuat edhe për muzikë, a menduat se muzika do t’ju shërbente për një përsosmëri të bukur mes filmit me muzikën?

Jotti Ejlli – Muzika padyshim më ka skalitur shumë shqistat, më saktë kur unë punoja si DeeJay dhe vendosja muzikën për qindra njerëz që unë nuk i njihja, ishte detyra ime që të argëtoheshin. Ndjesi e emocioneve që të jep kjo punë nuk mësohet në shkollë dhe pothuajse në asnjë vend tjetër. Me kalimin e viteve unë krijova një ndjesi perceptimi të ndjenjave të shumë njerëzve pa komunikuar në mënyrë direkte me to. Dhe ky është ndjesia e ritmit. Dhe është pikerisht ritmi pika ime me e forte ne prodhhimet kinematografike, ritmi i tregimit të ngjarjes, ndërthurja e saj me muzikën dhe sekuencat e imazheve.

M.D – Filmi juaji i parë është “Rosso Fuoco”. Film i cili arriti të mbërthente audiencën pa frymë përballë ekranit të vogël. Si u ndjetë pas këtij realizimi?

Jotti Ejlli – “Rosso Fuoco” ishte një detyrë që duhet të kryeja, praktikisht diçka që po e tregoja prej shumë kohësh me fjalë por që nuk kuptohej mjaftueshëm idea. Kishte nevojë që mendimet të ktheheshin në imazhe. Prodhimi u mirëprit nga audienca e cila është gjithmonë e vëmëndshme kur bëhet fjalë për forcën e kinemasë, për atë emocion që vetëm kjo fushë mund të përcjellë. Unë u ndjeva i kënaqur dhe i konfirmova vetes vazhdimin e përcjelljeve të emocioneve në këtë fushë.

M.D – Shumë të rinj shqiptarë pasi kanë përfunduar studimet jashtë, kanë preferuar të qëndrojnë përsëri atje. Po ju, pse u kthyet në atdhe? A shikonit ndonjë dritë jeshile në horizontin e punës tuaj krijuese? Apo nëse më lejohet arsye familjare?

Jotti Ejlli – Shqipëria është një vend që ka nevojë për njerëz që të vazhdojnë trashëgiminë kulturore. Besoj fort se kinematografia shqiptare ka shumë për të dhënë. Ne jemi një popull me një shumëllojshmëri kulturash. Vetë pozicioni gjeografik i Shqipërisë bën që të jemi pothuajse një nga vendet e veçanta ku ndërthuret kultura lindore dhe ajo perëndimore, por me baza shumë të hershme autoktone.Kthimi në Shqipëri ishte rezultat i shumë faktorëve, po mbi të gjitha është nevoja e zbulimit të brendshëm artistik ku çdo artist me kalimin e kohës duhet ta gjejë dhe ta amplifikojë. Dhe mendoj që unë këtë “un” artistik duhet ta gjeja në Shqipëri.

M.D – Shumë shpejt do të vinte tek ju filmi “Hije”, ku në nëntor të vitit 2015, Qendra Kombëtare Kinematografike në Tiranë do t’ju suportonte në një konkurs me një shumë të konsiderueshme të hollash. Çfarë ishte për ju ky film, sa i rëndësishëm ishte për audiencën shqiptare veçanerisht?

Jotti Ejlli – Hije sjell realitetin shqiptar duke reflektuar në të kaluarën. Unë kam jetuar për shumë vjet jashtë Shqipërisë dhe ndoshta këtë realitet e shoh në një mënyrë më të ftohtë. “Hije” sjell një hishtori shqiptare në një gjuhë filmike të pa exploruar në Shqipëri. Realizimi i një filmi thriller në Shqipëri është akoma një eksperiment i cili do vlerësohet nga publiku.Prodhimi kinematografik kalon në disa faza shumë komplekse dhe ka shumë nevojë për mbështetje financiare. Por kur është dëshira vullneti dhe puna, një zgjidhje gjendet gjithmonë.

Projekti nisi me mbështetjen e Kinostudio “Dardan” e cila propozoi projektin në Qendrën Kombëtare të Kinematografisë për ndihmë financiare. Dua të them që forca e skenarit e bëri projektin të vazhdonte në hapa të sigurtë, ku aktorët elitë të Shqipërisë pranuan të ishin pjesë e projektit ndonëse buxheti ishte shumë i vogël.

Një ndihmë e madhe erdhi dhe nga bashkëpuntorët e mi në Itali, të cilët iu përgjigjën kërkesës time për një bashkëpunim. Mbështetja e madhe erdhi nga SAE Institute Milano e cila mundësoi disa hapa deçiziv të realizimit të filmit.

M.D – A mund të njihemi me personazhet kryesore të këtij filmi dhe nga kush interpretohen ato?

Jotti Ejlli – Personazhet janë karaktere të veçantë të cilët janë sjell në jetë nga një kastë mjaft prestigjoze aktorësh. Kam patur nderin të bashkëpunoj me profesionistët si Alfred Trebicka, Gent Kame, Eglantina Ceno, Sokol Angjeli, Kastiot Shehi si dhe aktorë të rinj që vijnë për herë të parë në ekran, por kanë surprizuar me talentin e tyre, Antonio Kowdrin, Kol Kunora etj…

M.D – Po artistë të huaj, kanë qenë protagonistë të filmit tuaj?

Jotti Ejlli – Jo të gjithë artistët ishin shqiptarë.

M.D – A mendoni se filmi “Hije” ishte një produksion i mirëfilltë i juaji si regjisor i ri?

Jotti Ejlli – Hije është një film i mirëfilltë indipendend. Ka një gjuhë shumë të qartë kinematografike dhe një forcë të madhe në përcjelljen e idesë. Pavarësisht se më sipër përmenda buxhetin e vogël, në prodhimin e filmit nuk kam bërë asnjë kompromis në humbjen e kualitetit teknik dhe human. Filmi është realizuar në të gjitha parametrat filmike botërore. Ishte një sfidë e përditshme me kohën, por në fund çdo lodhje paguhet.Artisti s’është asnjëherë i kënaqur me punën e tij, por kinemaja ka të përfshirë shumë faktor. Unë e shoh këtë prodhim me këmbë në tokë dhe jam mëse i kënaqur me produktin e realizuar.

M.D – Pak kohë më parë ju Z. Ejlli ishit i ftuar në Javën e Festivalit të Filmit Shqiptar në New York, ku ishit fitues i dy Çmimeve?

Jotti Ejlli – Në Javën e Filmit Shqiptar në New York ishte Rosso Fuoco i cili mori dy çmime. Çmimin e kolonës zanore më të mirë, dhe surpriza ime e madhe, ishte Çmimi e publikut. Them surpriza e madhe sepse filmi ishte në gjuhën Italiane, nuk e prisja të përcillej kaq fort mesazhi. Jam ndjerë vërtet shumë i nderuar dhe i emocionuar, sepse misioni i një filmi është të përcjellë një ndjenjë, dhe kur kjo vlersohet nga publiku mund të them që është vlersimi më i madh që mund të marrësh.

M.D – Cili është regjisori apo regjisoria juaj e preferuar shqiptare, qoftë edhe e/i huaj?

Jotti Ejlli – Të flasësh për kinematografinë shqiptare është pak delikate, sepse prodhimet para ’90 kanë pasë një ngurtësim në shprehje, pra sado që kanë shumë vlerë për kohën, nuk mendoj që regjisorët kanë dhënë një mendim të plotë mbi perceptimin e tyre.Preferencat e mia janë ato produkte filmike ku regjisorët e kanë kaluar cakun e përcjelljes thjeshtë të imazheve. Më pëlqen kinematografia simbolike dhe metaforike, filmi komunikon në mënyrë direkte dhe indirekte me publikun. Mund të përmend këtu të gjithë fimografinë e Stanley Kubrick.

D – A mendon se filmografia shqiptare ka avancuar, si e sheh prespektivën e saj?

Jotti Ejlli – Mendoj që është akoma herët, kinemaja shqiptare nuk ka avancuar me hapin e kohës. Pas viteve ’90 u ndje një frymë e kthimit në prodhimin e filmave neorealist. Ishin vitet kyçe ku në botë kishte një boom në zhvillimin e zhanerave të ri kinematografik, me mundësitë e teknikave që erdhën në ato vite. Dëshira për tu kthyer në prodhimin e filmave Neorealist që fqinjët tanë i kishin prodhuar para 50 viteve nuk ndihmoi në zhvillimin e kinematografisë. Dhe pasojat ndjehen në çdo prodhim shqiptar të këtyre 25 viteve, sepse janë filma pa identitet. Mund të them në vendin e gabuar në Kohën e gabuar.

Një përgjegjësi e madhe është dhe sistemi arsimor në Shqipëri i cli, në mendimin tim, nuk ka avancuar me kohën por ka ngelur shumë shumë prapa. Unë jam shume dakort që duhet studiuar e kaluara dhe bazat e kinematografisë, por ato principe janë evoluar aq shumë saqë sot nuk i përgjigjen nevojave të prodhimit dhe kreativitetit.

M.D – Sa i ndjekur është filmi në Shqipëri, a tregohen dashamirës shqiptarët ndaj një produksioni vendas, krahasuar me atë të huaj në përgjithësi?

Jotti Ejlli – Fatkeqësisht kjo është pasoja më e madhe e mos-avancimit që përmendëm më sipër. Publiku sot ka një pafundësi zgjedhjesh në mbarë botën dhe nëse do ti tërheqësh vëmendjen duhet të flasësh me gjuhën që bota flet. Në Shqipëri Filmbërësit e kanë harruar publikun, dhe si pasojë publiku e ka harruar filmin shqiptar.

Më vjen shumë keq për këtë, dhe nëse kjo duhet të ndryshojë duhen mbështetur breza të rinj të cilët kanë dëshirë dhe kurajo për të eksperimentuar dhe ndryshuar gjërat. Edhe pse diçka ka filluar të nuhatet, akoma shikohet me skepticizëm ky ndryshim.

M.D – Cilat janë planet tuaja për të ardhmen?

Jotti Ejlli – Planet janë të shumta, gjithmonë në prodhimin kinematografik. Një film i ri do fillojë së shpejti njëkohësish po punojmë fort në krijimin e kontakteve që të forcojmë prodhimin në Shqipëri dhe ti kthejmë vëmendjen studiove ndërkombëtare në mbështetjen e produktit shqiptar. Duhet punë dhe mbështetje, uroj të gjejmë gjuhen e duhur në Shqipëri që të kemi një zë më të fortë jashtë saj.

M.D – A e shikoni ju Z. Ejlli se një ditë në duart tuaja, mund të keni një “Oskar” si Dhuratë?

Jotti Ejlli – Nuk dua të tregohem modest, por synimi im nuk janë çmimet. Oskari për mua është çdo njeri që shkon në kinema dhe ndan kohën e tij me mua. Mund të ketë shumë arsye ku ti mund të marresh një vlerësim nga profesionistët, por çmimi më i madh që mund të marrësh është sinqeriteti I publikut të thjeshtë.

M.D – Faleminderit Jotti

Jotti Ejlli – Faleminderit edhe juve Mimoza

“SOKRAT BUBËN” E SHKROI KURESHTJA PER TE DITUR CILI JAM UNË

December 30, 2014 by dgreca

Bisedë me shkrimtarin Thanas Medi, fitues i “Çmimit të Madh Kombëtar për Letërsinë”, për vitin 2013, akorduar nga Ministria e Kulturës për romanin “Fjala e fundit e Sokrat Bubës”./
– Urime për çmimin, i nderuar z. Medi! Si e pritët si njeri dhe shkrimtar këtë vlerësim të lartë në prag të festave të fundvitit 2014?
– Faleminderit, Kozeta! E prita si një gjë që të ndodh rrallë në jetë. Që të mbush me kënaqësi e frymëzim, për të shkruar libra akoma më të mirë në të ardhmen. Besoja gjithmonë, si çdo shkrimtar, se ndonjë ditë puna ime do dilte në dritë, por nuk prisja që kjo të ndodhte kaq shpejt. Që me romanin e dytë. Të mirën më të madhe të çmimit, e shoh te dalja nga një harresë që dukej të qe e përjetshme. Gjykoj, gjithashtu, se një çmim të tillë nuk duhet ta shoh si mbarim të një përpjekjeje të gjatë. Duhet dhe e shikoj si një fillim. Çmimi është shumë, por jo gjithçka. Për të gjithë ata që ngrenë raporte serioze me letërsinë e ku mund të them se futem dhe unë, është nder, po aq është dhe përgjegjësi.
– Titulli intrigues i romanit ‘’Fjala e fundit e Sokrat Bubës’’ të bën kureshtar. Cila është fjala e fundit e tij dhe çfarë keni dashur të përcillni tek lexuesi? Çfarë ka ndikuar më shumë tek ju, për të shkruar këtë roman?
– Romani, veç të tjerash, ka si një nga kolonat bazë, një dashuri të pamundur. Heroi kryesor Sokrat Buba, është fejuar që në djep me vërsniken e vetë, Katerinën e bukur. Ai e do atë që herët dhe më shumë se çdo gjë tjetër në botë. Siç duhen gjërat e rënda. Në heshtje, pa bujë e zhurrmë e që u humbet magjia po të reklamohen orë e çast. Fjala e fundit është një fjalë e shtrenjtë që përbën emëruesin e jetës së tij. Eshtë një fjalë të cilin heroi e mban fshehur, thellë rropullive të barkut të vet. Dhe po ta nxjerrë jashtë, i duket sikur do t’i gjakosen buzët. Me këtë gjetje, kam dashur të përcjell dhe një mesazh që shumëkujt, në kohërat e sotme, mund t’i duket i vjetëruar: dashuria e vërtetë nuk është ajo që bërtet, është ajo që ndjehet. Që vuan në heshtje e s’bën zhurrmë. Dhe se jo çdo dashuri, është dashuri. Për të shkruar këtë roman, më tepër ka ndikuar tek unë kureshtja për të mësuar se cili jam. Dëshira e hershme për të zbuluar e bërë të njohura, rrënjët e trungut tim.
Kush është fjala e fundit e Sokrat Bubës? Unë besoj kam mirëkutimin tuaj të mos e them, por t’i krijoj lexuesit mundësinë të shkojë i vetëm gjer në fund të librit, gjer në fjalën e fundit të librit për ta mësuar…
– Pas marrjes së çmimit të lartë, a ka ndryshuar diçka në marrëdhëniet me miqtë shkrimtarë, po me lexuesit?
– Përsa më përket mua, në marrëdhëniet me miqtë e mi shkrimtarë nuk ka ndryshuar asgjë. Unë i dua e respektojë ata, ashu si më parë, dhe ndoshta më shumë. Por vërej se tek ata ka ndryshuar diçka, për mirë. Më shohin me më shumë simpati tani. Dhe sikur gjejnë te rasti im, një dëshirë të tyren të realizuar më në fund. Kurse lexuesin do ta ndaja në dy kategori: Ata
që më pranuan e u entusiazmuan që me librin e parë e që sikur u përligjën për besimin e tyre, u bënë njësh me mua. Kurse të tjerët sikur duan të bëhen tani. I përshëndes e respektoj, sido që të jetë. U’a dëgjojë mendimet, sido që të jenë.

– Për shumë lexues emri juaj si shkrimtar është ende pak i njohur, si e vlerësoni arritjen maksimale të librit tuaj, si libri më i mirë i vitit? Është drejtësi nga komisioni, është profesionalizëm, apo ka filluar sfida ndaj mediokërve, shkruesve pa limit, që e vlerësojnë veten si shkrimtarët më të mirë, por në fakt krijimet e tyre ngelen stoqe, myken nëpër kioska të shumta.
– Kjo është nga pyetjet më të dëndura që më janë bërë këto ditë. Ka patur entusiazëm, ka patur dhe zhgënjim e habi. Nga doli ky i panjohur! Entusiazmi erdhi nga sferat e shkrimtarëve, apo letërsisë së lënë në harresë. Kurse zhgënjimi dhe habia, nga ata që kanë qenë më të pompuarit dhe vuajnë nga fiksioni, se letërsia është pronë vetëm e tyre. Mirë është që ç’dokush të mësojë tjetrën. Atë, se letërsia është e të gjithëve dhe e askujt. Se ajo duhet të mbahet me merita dhe jo me tapi. Këtë sikur deshi të afirmonte Ministria jonë e Kulturës, bashkë me komisionin përzgjedhës, apo jurinë e saj në ndarjen e çmimeve. Nga “brenda” di se ministrja, e nderuara znj. Mirela Kumbaro, e mbajti të fshehtë jurinë dhe u tha vetëm kaq: ta marrë ai që e meriton! Një inisiativë vërtet për t’u lavdëruar, vënia e garës mbi binarë të drejtë. E falenderova zonjën Kumbaro gjatë ceremonisë për çmimin, e falenderoj prapë, do ta falënderoj sa herë të më jepet mundësia. Jo se cmimin e mora unë. Edhe për këtë, por më shumë për klimën e re që ndikoi e që unë uroj siqerisht të ketë vlagë të gjatëm në dobi të promovimit edhe në të ardhmen, të asaj ç’është vërtet cilësore, në dallim nga ajo që ju zutë ngoje për letërsinë butaforike që për veshët e shumicës dominon si çdo zhurmë, kundrejt tingullit. Kushdo që mendon se i është ngrënë haku, këtë do donte më tepër se gjithçka. Drejtësinë, paanësinë, në letërsi e gjithëkund tjetër ku nevojitet kontributi njerëzor. Besoj se në Atdhe po fryn me të vërtetë një erë e re. Era e sfidës ndaj klaneve, tarafeve apo frymës së kompromisit me vlerat e dyshimta.
– Në ç’nivel paraqitet struktura narrative e romanit, sekuenca logjike dhe së fundi, tonet e rrëfimit?
– Për këtë mund të flasin kritikët më mirë, megjithatë shkrimtari është dhe kritik. Veten time e shoh të mos rropatet shumë pas “akrobacive” moderniste. E shoh të lëviz brenda traditës, por jo duke mbetur rob i saj. Përpiqem t’i jap asaj një tingull të veçantë. Tingullin e zërit e të shpirtit tim. Sot bëhet më tepër një letërsi e ftohtë, ndaj dhe lexuesi është ftohur shumë prej saj. Atij duhet t’i flasësh me shpirt për ta bërë për vete. Sot të gjithë dinë, por jo të gjithë ndjejnë. Lexuesit duhet t’i zgjosh ndjenjën që të të ndjekë. Këtë përpiqem të bëj.
– Mendoni se mund ta përktheni romanin në gjuhën greke, meqenëse jetoni atje? Cilat janë ambicjet tuaja në krijimtari për të ardhmen?
– Romani është përkthyer në greqisht, me titullin ‘’Nomadët e fundit’’, pres tani së shpejti t’i hapet rruga e botimit. Po me këtë titull, në shqip, është botuar dhe në “Amazon” të Amerikës. Si edhe romani i parë, “Hija e mallkuar. Ambicja ime në letërsi është vetëm një: të arrij majën më të lartë të mundshme. Nuk më hutojnë më të mëdhenjtë e letërsisë, siç më kanë hutuar e trembur dikur. Dua dhe vetë të bëhem i madh. Nuk e kam aspak mungesë modestie këtë, e kam synim, e kam kuotën që i kam caktuar vetes të arrij. E kam ambicje të jetë si krijues. E kisha edhe para çmimit. Pasi po nuk synove të jesh shumë, është e sigurt se do mbetesh pak.
– Jeta juaj pas viteve ‘90 është në emigracion, në Greqi. Cilat janë problemet e shumta të emigrantëve atje dhe veçanarisht për ju si shkrimtar? A ndiheshe i harruar nga institucionet e kulturës së Mëmëdheut tonë si shkrimtar i emigruar?
– Emigracionin në Greqi e vuaj prej më shumë se njëzet vjetësh. Kam qenë mësues letërsie, me universitet, e si shumë të tjerë iu nënështrova punëve më të rëndomta. Veçse, kjo situatë kishte të këqiat dhe të mirat e saj. E mira më e madhe ishte ajo që dukej dhe më e keqja: vuajtja, dhembja, marrja nëpër këmbë e personalitetit njerëzor. Pasi këto gatuan, zunë edhe brumin e letërsisë së ardhshme. Atë që mund ta shkruaja vetëm unë. Promblemi i parë, imediat, i emigrantëve në Greqi ka qenë sigurimi i një dokumenti që do t’i mbante ata në këtë vend. Ky është problemi fizik. Kurse tjetri, shpirtëror, ka qenë dhe është ingranimit në një shoqëri të keqkuptuar dhe që e pranon të huajin me vështirësi. Mes tyre, ata që kanë vuajtur më shumë, janë ish njerëzit e letrave, artit e kulturës. Këta e ku padyshim futem dhe unë, “ferrin” e emigracionit e kanë vuajtur më shumë. Ndoshta dyfish. A ka qenë i ndjeshëm atdheu politik e kulturor ndaj kësaj mase njerëzish? Për hir të së vërtetës, të gjithë thonë se nuk ka qenë. Kështu them edhe unë. Shpresojmë të jetë këtej e tutje.
– Le të hidhemi tek fëmijëria juaj. Si ka qenë ajo dhe a e keni pasur ëndërr të merreshit me letërsi? Nëse po, cilat kanë qenë pengesat e mosbotimeve?
– Unë kam dy fëmijëri. Të parën, deri në dhjetë vjeç, në Xarrë të Sarandës, kurse më pas në Dhoksat të Lunxhërisë. Të dya kanë qenë të bukura. Mes vështirësish e peripecish të panumërta, por edhe mes një gëzimi e entusiazmi kolektiv.
Unë u rrita mes një fisi të madh, ku mbizotëronte harmonia e dashuria për njeri-tjetrin. Kjo ndoshta ngjizi të qenën njeri i mirë.
Fisi im ishte i valles e i këngës së bukur. Kjo ndoshta mbolli tek unë prirjen e të marrurit me art.
Kur shkruaja librin që fitoi çmimin, më ndodhte nganjëherë t’ia mirrja këngës, dhe kjo sikur më ndihmonte për të shkruar më mirë. Në fëmijërinë e dytë, atë të Dhoksatit, zbulova librin artistik. Lexoja ç’të më binte në dorë: tregime, romane e poezi. Sidomos poezi. M’u bë hije ideja se dhe unë mund të bëhesha poet. Kur isha në gjimnazin “Asim Zeneli” të Gjirokastrës, nxorra në dritë krijimet e para. Poezi të rëndomta të them të vërtetën, nga të cilat nuk ruaj ndonjë kujtim të veçantë. Botova dhe ndonjë cikël në organet letrare të kohës.
U ndava shpejt me poezinë dhe e mbajta frymën te tregimi, proza. Kjo m’u duk një gjë më e rëndë. Sikur u ndjeva më mirë këtu. Ishte si një kostum që i qëndroi më mirë shtatit tim. Kur isha student bëra një punë më përfaqësuese, një vëllim me tregime e novela, por nuk m’u botua nga shtepia botuese “Naim Frashëri’’ e kohës. Për arsye ideologjike. Ma kthyen mbrapsht me motivacionin “nxin realitetin”. Nuk pretendoj tani se ato tregime qenë kush e di çfarë, por jam i bindur që ishin në nivelin e letësisë që botohej, dhe botimi i tyre mbase do kishte qenë një shtysë e fortë që të isha më intensiv në punën si krijus dhe jo krejt i panjohur për lexuesin. Që atëhere pata një tërheqje nga puna në tavolinë, tjetër gjë se larva e krijimit rritej tek unë, gjersa u bë roman i parë e pastaj “Sokrat Buba” që ma shpërbleu lodhjen me çmim.
– Sa i orientuar jeni si shkrimtar me zhvillimet e letërsisë në Shqipëri, Greqi e diasporë? Cili nga shkrimtarët e njohur ka ndikuar më shumë në krijimtarinë tuaj dhe disa nga veprat tuaja letrare?
– E thashë edhe më lartë. Me emigrimin në Greqi unë u ndava për një kohë të gjatë nga puna në tavolinë me letërsinë. Pasoi një periudhë e gjatë heshtjeje kur vetëm akumuloja, por nuk shkruaja. Tani nuk kishte më censurë botimi, por unë ia ngrita vetes. Doja që ajo që do shkruaja e do nxirrja në dritë, të ishte patjetër më e mirë nga të tjerët. Kjo solli vonesën. Kështu, më 2011 botova romanin e parë te ‘’Toena’’ në Tiranë, “Hija e mallkuar”. Dhe pak më pas, më 2013, ‘’Fjala e fundit e Sokrat Bubës’’, i cili më nderoi me çmimin. Me letërsinë shqiptare, atë greke e më gjerë, përpiqem të jem sa më në kontakt. S’duhet të dashurohesh me veten e të mos lexosh të tjerët. Duhet të lexosh, në qoftë se nuk do që një ditë të përfundosh i tharë. Kush ka ndikuar më shumë? Janë disa, ndoshta secili nga pak: Tolstoi, Çehovi, Balzaku, Cvajku, Markezi, Kuteli, Xoxa e padyshim Kadarea i madh.
– Ju faleminderit dhe suksese!
– Faleminderit juve! (Bisedoi Keze Kozeta Zylo)
30 Dhjetor, 2014
Staten Island, New York

DALIP GRECA: SI E RILINDEM DIELLIN E NOLIT DHE KONICES

January 25, 2013 by dgreca

NGA Raimonda MOISIU/ BOTOI- TIRANA OBSERVER/

Dalip Greca është një publicist i njohur këndej dhe përtej Atlantikut, veçmas një nga intelektualët më në zë të diasporës shqiptare, që posedon mjeshtërisht artin e publicistikës bashkëkohore. Kush e lexon e ndjen se pena publicistike e Dalip Grecës, “artikulon” me aftësi dhe mjeshtërisht “makinën” prodhimtare, mendimin e pjekur e të mençur publicistik, me madhështinë e bukurinë e të përditshmes njerëzore, ndërton qartë të kaluarën, pasuron të tashmen dhe i hap udhë të ardhmes. I pranishëm në median dhe shtypin shqiptar, shtypin shqiptaro amerikan, në penën e tij publicistike lexohet plotësisht jeta dhe filozofia e saj, ndjeshmëria kombëtare dhe e identitetit shqiptar, e vlerave kombëtare dhe çështjes kombëtare, guximi për ta shprehur, e ruajtur atë, penë që ka tërhequr vëmendjen jo vetëm të komunitetit shqiptaro-amerikan e botës amerikane, e të gjithëve, por është model i ndjeshmërisë që e ka vendosur atë mes integrimit të këtyre vlerave. Dhe Dalip Greca befason me universin e tij profesional, publicistik dhe interesant, -historia përsëritet; Rilind gazetën historike të Nolit e Konicës;DIELLI! Rilindja e kësaj gazete të themeluar nga mërgimtarët e hershëm historikë, në dekadën e parë të shekullit të kaluar, disi larg, por afron kufijtë mes historisë dhe krenarisë kombëtare, mes përjetësisë dhe lavdisë! Me frymë modestie dhe pjekurie Kryerdaktori i gazetës “Dielli”, publicisti i njohur Dalip Greca na rrëfen; si arriti të rilindë gazetën më shumë se një shekullore DIELLI, pra-Vatra dhe Dielli në Amerikë!

Ju keni qenë një penë publicistike e njohur që pa emigruar nga Shqipëria në Amerikë. A ju kujtohen ditët tuaja të para si gazetar? Çfarë ka ndikuar te ju më shumë apo diçka e papritur, që ju zgjodhët të jeni gazetar?
– Rrethanat ishin paksa të çuditshme për kohën dhe sistemin. Populli ka një shprehje: Pas një të keqeje prit një të mirë ose e kundërta. Kisha shkruar një fejton në majin e vitit 1982. Punoja në arsim atëherë, në shkollën e Ballagatit, shkolla më e skajshme e kodrave të Lushnjës. U akuzova se nxiva realitetin socialist. Ranë telefonat nga lartë, u shkul Komiteti Ekzekutiv dhe ai i partisë në Ballgat, u bënë ballafaqime të zgjatura, u bënë investigime dhe hetime. Një dyqan fshati kishte 6 muaj i pafurnizuar me ushqime. Udhëheqja lokale pasi i solli ushqimet me makina ushtarake në ditën që u botua fejtoni im në gazetën lokale, duke krijuar idenë se dyqani i kishte ushqimet, nisi “gjyqi”. Po kërkohej grupi armiqësor, kush fshihej pas meje dhe kush ishte nxitësi i shkrimit kritik, që njolloste jetën e lumtur të fshatarëve. Të mos kisha pas mbështetjen e kryeredaktorit të gazetës lokale, të ndjerit P. Kraja, që këmbënguli për verifikim të problemit me revizorë të financës, nuk dihej ç’rrugë do të merrte fati im. Udhëheqja e atjeshme, me ndonjë përjashtim, e dënoi artikullin. Nga gjithë ajo rrëmujë fitova besimin e kryeredaktorit dhe pas një viti, kur u hap vendi, unë kalova në gazetën lokale, redaktor për problemet e arsimit, kulturës dhe sportit. Çfarë ndikoi pyesni, ju. Mendoj pasioni më kapi për dore dhe më tërhoqi në shtigjet e vështira dhe të rrezikshme të gazetarisë.

A mund të na përshkruani shkurtimisht New York-un si zemëra e emigracionit shqiptar në Amerikë por edhe ku ndërthuren shumë kultura të tjera.
-New Yorku, dihet është metropol botëror; por ai ka marrë prej kohësh pikën e rëndesës edhe për emigracionin shqiptar. Këtu kanë vepruar prej kohësh organizata dhe parti politike të emigracionit politik shqiptar; Organizata Lëvizja e Legalitetit, Balli Kombëtar, Blloku Independent, Komiteti Shqipëria e Lirë etj. Këto tërhoqën përherë e më shumë emigracionin politik që vinte nga Ish Jugosllavia, Italia apo Greqia. Këtu ka vepruar Shoqata Jusuf Gërvalla, Kosova etj. Po ashtu degët e Vatrës kanë qenë të fuqishme këtu në New York, ka pas më shumë se një, por shpërngulja e Federatës Vatra nga kryeqendra shqiptare dhe vendthemelimi i saj, Bostoni historik, në New Yorkun metropol në fillimvitet ’90 si dhe krijimi i LDK-së, e rriti më shumë peshën specifike të pranisë shqiptare këtu. Para viteve ’90, mesa kam parë nga shfletimi i shtypit dhe librave që janë botuar, qoftë dhe ato me pseudonime, japin pasqyrën e përçarjes së komunitetit shqiptar në New York, ç’ka e nxisnin dhe shërbimet sekrete të Tiranës dhe Beogradit. Titizmi dhe Enverizmi, ishin dy sëmundje, të cilat ende i japin efektet negative edhe sot, në mënyrë paksa të kamufluar, por të lexueshme. Gjithsesi do të thoja se në tërësinë e vet komuniteti shqiptar është i orientuar nga ndjenja Kombëtare. Këtë e treguan dy veprimtari madhore të vitit 2012, festimi i 100 vjetorit të Vatrës, ku pat një pjesëmarrje që nuk ishte parë që nga viti 1993, kur presidenti Berisha pat vizituar diasporën. Po ashtu edhe festimi i 100 vjetorit të Pavarësisë; manifestimi madhështor në Times Square, ishte shprehja më kuptimplotë për forcën bashkuese të shqiptarëve nën simbolet Kombëtare. U ndjeva shumë i emocionuar që raportova për TV Kultura shqiptare nga Times Square. U përsërit i njëjti mozaik kuq e zi, që ishte shpalosë edhe me rastin e shpalljes së Pavarësisë së Kosovës me 17 shkurt 2008, i njëjti uragan ushtoi në rrokaqiejtë e Manhattanit. Edhe atëherë shqiptarët treguan forcën e tyre në sheshin historik të metropolit njujorkez. Pata raportuar atëherë edhe për TVSH. Këto janë çaste emocionuese që të mbeten në kujtesë përjetësisht.
Po ashtu New Yorku, është shteti ku ka më shumë veprimtari kulturore, promovime librash, hapje ekspozitash, organizim festivalesh, etj.

Ju keni një karrierë të gjatë në gazetari, që do të thotë se keni përjetuar momente mbresëlënëse, të këndshme, por edhe kritike, dëshpëruese e të trishta. A mund të na përshkruani momente nga eksperienca tuaj?
-Sapo ju përshkrova çaste të gëzuara, veçse profesioni i gazetarit ashtu siç të jep kënaqësi, të shkakton dhe telashe. Si gjithë të tjerët me karrierë të gjatë, edhe unë kam përjetuar ngjarje të gëzuara dhe dëshpëruese. Kam punuar në këtë profesion në pozicionin e gazetarit të lirë, të redaktorit dhe të kryeredaktorit. Kam drejtuar gazeta të përjavshme dhe të përditshme. Mbresat janë aq të shumta sa do të do të duheshin faqe gazetash. Po ndalem fillimisht në një moment të trishtë. Duhet të ketë qenë viti 1988. Bashkë me telekronistin e rrethit kishim shkuar në Ballgat, ku ishin hedhur në aksion qindra forca për të korrur me krah grurin. Ne shkuam në kohë dreke. I gjetëm duke ngrënë drekën e varfër. I madhi i komitetit u afrua tek disa grupe që përtypeshin në heshtje. E shoqëruam edhe ne me kamerë dhe aparat fotografik. Ç’të shihnim? Bukë misri me pak sheqer, dikush vetëm bukë me qepë apo ndonjë turshi, mbetur nga dimri. Dhe ne duhej të përcillnim entuziazmin e atyre skllevërve, që prodhonin grurë dhe hanin misrin e destinuar për bagëtinë, që prodhonin, qumësht me shumicë, rritnin bagëti për mish, por vetë s’kishin të drejtë të hanin, sepse ua merrte shteti për qytetin dhe kryeqytetin. Madje edhe pulat e detit ua kishin marrë. I Madhi i dha urdhër kryetarit të kooperativës: lëreni mangët planin e qumështit të shtetit dhe prodhoni ca gjizë që ta kenë për fushatën! Uli kokën dhe iku. Çaste të trishta si këto ta brejnë kujtesën. Zhvendosemi në kohë- Ishte viti 1996 dhe në atë kohë drejtoja gazetën “Ora e fjalës” në Lushnjë, një gazetë e krijuar nga miqtë e mi republikanë Shpend Sallaku e Gëzim Hajdari, sot intelektualë të suksesshëm, shkrimtarë me zë në Itali. Duke hyrë në zyrën e Kryetarit të Këshillit të rrethit për të marrë të dhëna, në krah të kryetarit gjej një kapobandë të rrezikshëm të asaj kohe. Kryetari ngrihet në këmbë dhe siç duket i çliruar nga hyrja ime, thërret: Eja gazetar i nderuar, na ke munguar! Kapobanda u ngrit në këmbë dhe po më shihte me vëmendje. Pastaj, pyeti kryetarin: Ça gazete punon ky? Mos është ai që shkroi për arratisjen time nga spitali? Situata u tensionua. Vështrimi im kaloi tek koburet që i vareshin në brez.
-Jo, ndërhyri kryetari, ky është miku ynë, shkruan vetëm mirë.
Unë harrova përse kisha hyra dhe pasi përshëndeta dola. Konflikti përfundoi pa zarar. Një rast tjetër. Ishte viti 1997. Drejtoja ‘Republikën’ atëherë. Në mbrëmje kisha shkuar në Parlament të ndiqja punimet e seancës. Gazetën ia lashë zëvendëskryeredaktorit. Njëri nga gazetarët, që sot është bërë ndër më të njohurit e kronikës dhe investigimit; merr një lajm në telefon se një bandë e Lushnjës kishte zënë pritë makinave me materiale ndërtimi të Beratit dhe e shkarkonte materialin në dalje të qytetit, ku po ndërtonin një vilë. Kishte filluar shthurja e shtetit. Bandat po bënin ligjin. Të nesërmen lajmi ishte botuar në faqen e parë të ‘Republikës’. Që në orën 9 të mëngjesit nisën telefonat. Familja ime, që jetonte në Lushnjë, ishte shumë e shqetësuar sepse banda me një varg makinash me drita të ndezura dhe me bori të takuara kishin rrethuar pallatin dhe po kërcënonin fëmijët. Nuk u tërhoqën derisa i sigurova që të nesërmen do ta përgënjeshtroja lajmin. Ishte një situatë tepër e vështirë. Një rast tjetër, ka si shkak militantizmin partiak. Kisha vendosur në faqen e parë të ‘Republikës’ një fotografi-montazh të liderit socialdemokrat, Gjinushi. Militantët e tij, mbërrijnë në zyrën time, dhe njëri prej tyre, më kapin për fyti, me kërcënimin: Merru po deshe edhe një herë me kryetarin dhe partinë tonë. Me sa kam mësuar organizatori ka ndërruar tre parti deri tani. Puna në gazetari ka dhe ngjarje komike. Kam disa ngjarje interesante në kohën e piramidave. Njëra ka të bëjë me të famshmen ‘Sude’. Në konkurrencë me Fondacionin ‘Xhaferri’, ajo i ngriti përqindjet në stratosferë. Askush nuk e njihte Suden për fytyrë. Nuk dilte në publik. Gazetari i kronikës tek ‘Republika’ dhe zv/kryeredaktori, nisën një seri shkrimesh, duke u përpjekur që ta nxirrnin Suden nga strofulla. Kritikat e ‘Republikës’ për kompetentin, për autobusin, që nëse nuk futeshin pasagjerë, nuk mund të vazhdonte udhëtimin, analogjia e Sudes, po nuk depozituat, nuk kam çfarë u jap. Këto shkrime e inatosën Suden dhe një natë merr badigardët, ku mbaj mend Baçovën, ish basketbollistin e Partizanit, dhe mësynë ‘Republikën’. Baçova me zë të lartë thërret: ku është kryeredaktori? Njëra nga gazetaret e sjell në zyrë. Britmat e mysafirëve kishin si qëllim frikësimin dhe përgënjeshtrimin, por njëri nga gazetarët, D.N, e shpërfilli shtatlartësinë e ish basketbollistit edhe pse ishte sa gjysma e tij, iu hakërrua. Ra tempi i mysafirëve. Atëherë nisëm bisedën, duke i kërkuar Sudes se çfarë ishte e padrejtë në shkrimet tona. Ajo nisi shpjegimet: Unë nuk kam thënë se paret i ka kompetenti. Nuk kam thënë se autobusit iu mbarua nafta, nuk kam thënë këtë e atë…Ajo të vetat ne tonat. Të nesërmen hapim gazetën me titullin ”Sudja mësynë Republikën”. Shkrimi i xhindosi më keq ustallarët e Sudes, që herën e dytë nuk pritën mbrëmjen por erdhën që paradite. Sërish ballafaqim, por këtë herë më të ashpër. Gjeta një moment pavëmendje të mysafirëve dhe i bëra shenjë fotografit që të priste poshtë shkallëve dhe ta fotografonte Suden gjatë zbritjes. Me fotografi shkrimi do të kishte më shumë efekt. Huamarrësit nisën të grumbulloheshin rreth fondacionit të saj duke kërkuar kthimin e parave. Ku qëndron komizmi? Një ditë dy policë që ishin caktuar nga shteti që të mbanin rendin rreth fondacionit, trokasin tek Republika dhe kërkojnë ndihmë për të tërhequr paratë e tyre që kishin depozituar atje. A s’është për të qeshur? Telashet nga profesioni më kanë ndjekur gjatë në të dy kohët, para dhe pas ’90-tës. Gjatë viteve 1998-99, kam qenë shpesh dyerve të gjykatës, duke u përballë me qeveritarë të rangjeve të lartë, fillimisht me Ilir Metën si zv/ kryeministër, njëkohësisht edhe me familjarët e deputetit Tritan Shehu. Me të parin për akuzën që i kishim bërë për korrupsion, me të dytin, për problem të trojeve në Durrës. Siç e keni vënë re, edhe këtu kam pasur telashe po për shkak të profesionit dhe parimit tim për t’i thënë gjërat hapur.

Çfarë do të dëshironit të thoni në lidhje me karakterin e përgjithshëm të gazetarisë shqiptare, shqiptaro-amerikane?
-Po ndalem fillimisht tek gazetaria shqiptare. Media ka vlera të padiskutueshme për të çuar shoqërinë përpara, por mendoj se gazetaria shqiptare ashtu si e gjithë shoqëria shqiptare vazhdon të përjetojnë tranzicionin e zgjatur. Herë –herë më duket e hutuar, herë – herë agresive. Më duket se një gazetare shqiptare ka gjetur togfjalëshin më të saktë; media është në depresion! Media nuk është e lirë nga politika. Nuk them që politika të shihet si armike e medias, por ka një masë deri aty sa gazetari ta ndjejë profesionin dhe të mos bëhet skllav i politikës. Shtypi më duket mua më shumë hedh fishekzjarr akuzash se sa investigon dhe vuan nga nxitimi. Më shumë krijon huti se sa kryen detyrën si pushtet i katërt. Kam mendimin se vuan edhe nga të qenurit shërbëtor, një pjesë me pozitën, një pjesë me opozitën. Ke vënë re se analizat e disa gazetarëve nuk kanë shumë ndryshim nga fjalimet e deputetëve sipas kampeve partiake, deklaratat e zëdhënësve apo fjalimeve të shefave të politikës? Nuk e di në shprehem qartë, por në sytë e mi është kjo tablo në Shqipëri: Media që është palë me qeverinë-vetëm pohon, dhe lëvdon Qeverinë e shan opozitën, media që është palë me opozitën vetëm shan qeverinë dhe lëvdon opozitë. E kanë shumë të vështirë që krahu i gazetave të rreshtuara në krah të opozitës të thonë se këtë gjë qeveria e bëri mirë! Kjo nuk shkon. Agresiviteti është një tjetër tipar karakteristik i medias shqiptare. Fjalori është pa etikë. Kam mendimin se kur të shkruaj gazeta apo flasë Radio- TV, shoqëria duhet të tundet. Kjo nuk ndodh në Shqipëri për shumë arsye, por edhe për shkak të inflacionit të akuzave; hidhet një sot dhe të nesërmen harrohet sepse hidhet tjetra.Problemi qëndron se edhe tek media e këtushme shqiptare, ashtu si e gjithë media ballkanike,janë në rezonancë me mediat e vendlindjes, vuajnë nga sëmundjet e atjeshme. Kjo duket edhe në gazetat e komunitetit, por veçanërisht në mediat elektronike, ku mungon profesionalizmi dhe vihet re një vetëmburrje skandaloze. Madje rroftë Youtube dhe Facebook, dhe një kamerë e një mikrofon po trumbetohen si Televizione Profesioniste.

Me iniciativën e Federatës Pan Shqiptare “Vatra”, një grupi intelektualësh dhe dashamirës të gazetës historike dhe tradicionale “Dielli”, produkt i Era Noli & Konica, ju e risollët atë për komunitetin shqiptaro –amerikan pas disa vite ndërprerje të botimit të saj, Para së gjithash përgëzime të sinqerta. Si lindi ideja e ringjalljes së saj, -si pjesë narrative jetësore e rëndësishme nën ndikimin e kulturës, historisë e fenomeneve sociale, ekonomike dhe politike në komunitet, apo…?
-Faleminderit për vlerësimin bashkë me komplimentet. Ideja ishte e vatranëve. Kur u organizua 100 vjetori i Diellit, kisha dhe unë një kumtesë për rolin dhe vlerat historike të gazetës “Dielli” si shkollë e gazetarisë shqiptare për një shekull. Punova 3 muaj në arkivin e Vatrës, kryesisht me koleksionet e gazetës, që i merrja në shtëpi dhe i studioja, mbaja shënime. Kumtesa u vlerësua. Në seancat e Konferencës pata një interesim nga z. Agron Alibali dhe Merita Bajraktari McCormack, të cilët ma shtruan si alternativë, nëse gjehej mundësia e pagesës, a do të punoja në “Dielli”? Një muaj më pas unë dola i lirë nga gazeta “Illyria” ku editoja prej 10 vitesh edicionin shqip. Shkaku siç m’u tha me gojë dhe me shkrim (e ruaj ende shkresën përcjellëse) për probleme financiare të gazetës. Menjëherë më erdhi propozimi i Vatrës për të marrë drejtimin e “Diellit”. As më vunë kushte, as u vura kushte, qoftë dhe financiare. Njoftimi që publikoi në numrin e 100 vjetorit të Diellit, z. Karagjozi ishte shumë i ngrohtë dhe më shkaktoi emocione të forta dhe ma rriti vendosmërinë që t’i përkushtohesha me gjithë shpirt “Diellit” dhe Vatrës. Me ndonjë përjashtim të vogël mbështetja ka qenë e fuqishme nga Vatra. Realiteti tani është më ndryshe; Dielli është stabilizuar në botimin e përmuajshëm, ka publikimin e përditshëm në on line, jemi duke punuar për mbledhjen e dhe përgatitjen e koleksioneve të gazetës për një periudhë 42 vjeçare. Po ashtu vazhdojmë të kërkojmë burime financiare që të na mundësojnë një botim më të shpeshtë.

Cilat kanë qenë uljet dhe ngritjet në karrierën tuaj A ka ndonjë gjini tjetër që ju e lëvroni dhe do të dëshironi ta provoni?Në rast se po. Cila është gjinia tuaj e preferuar?
-E kam pak të vështirë sepse do të thoshte lexuesi: edhe ky si Beluli! E kam filluar me ndrojë gazetarinë për shkak të një ”frike” se po më heqin sot e po më heqin nesër. Shkaku ishte biografia. Im atë ishte burgosur në mes të viteve ’50. Edhe pse e fitoi pafajësinë pas 13 muajsh burg, kjo iu kujtua gjatë atij dhe neve gjatë të gjithë jetës. Nga ana tjetër, dajua im, vëllai i nënës, Adem Qose, u dënua me 101 vite burg dhe kreu pas amnistive dhe punës 17 vite. Kur doli nga burgu një këmbë e kishte të paralizuar. Asnjë nga 9 fëmijët e tij dhe 11 fëmijëve të vëllait te tij, nuk u lejua të shkollohej. Kjo biografi të diktonte një qëndrim si mbi gjëmba, ku sundonte frika e “zbulimit”. Në të vërtetë unë nuk i dija gjërat kur isha fëmijë. prindërit na kishin ruajtur duke na i fshehur. I kam mësuar shumë vonë. Sinjalin e parë e mora kur dolën listat e studimeve pas gjimnazit. Ditën e parë emri im ishte tek Juridiku, të nesërmen përfundoi në Shkodër për mësues 8 vjeçareje, të cilin nuk e preferonin edhe për shkakun se të merrnin ushtar pas shkollës. E provova serish njollen e biografise pas 2 vjetësh. Kur mbarova Institutin Pedagogjik në Shkodër për gjuhë shqipe, dega ushtarake e rrethit më kërkoi që të shkoja të studioja në shkollë ushtarake për oficer. Alternativa që më shtruan ishte: O shko për oficer ose do të çojmë ushtar! M’u duk më e lehtë e para pas bisedës që na bëri shefi i degës për lavdinë e ushtrisë. E firmosa deklaratën mes mëdyshjeve. Kur shkova në mbrëmje në shtëpi, ia tregova tim eti ç’më kishte ndodhur. Ai u nxi në fytyrë dhe më dha urdhër që të shkoja të flija herët se nesër do të shkonim sërish në qytet. Kalova një natë pa gjumë. Në mëngjes herët shkuam në fshatin fqinj ku e kishte shtëpinë kryetari i këshillit të Bashkuar. Edhe sot ruaj respekt për atë njeri, pa shkollë, por zemërmirë. Nuk mbaj mend që t’i ketë bërë keq njeriu, madje as”kulakëve “ të Matjanëve. Ai ishte shok ushtrie i babës; e ruante respektin edhe pas burgu, nga që ia kishte ndihmuar familjen në kohë të vështira. Baba ia shpjegoi veprimin tim kryetarit dhe i foli hapur në sytë e mi, duke i thënë se unë nuk mund të shkoja për oficer se do të hapeshin letrat e biografisë, edhe nëse pranohesha një ditë do të më përzinin me ceremoni. Në logjikën e tim eti, oficeri dhe komunisti ishin njësoj të filturuar imtësisht për biografinë. Për oficer shkonin të besuarit që nuk kishin asnjë cen në biografi. Kryetari dhe imatë ranë dakort që të gjenin një arsye tjetër që ta paraqesin si shkak. Kemi qëndruar gjithë ditën duke pritur dhe më në fund hyri kryetari i këshillit. Më pas thirrën edhe babën. Mua vetëm ma komunikuan se pas një muaji do të shkoja ushtar. Kështu që shkova 3 vjet ushtar (në fakt bëra 37 muaj). Edhe një herë tjetër më ngacmoi biografia. Në vitin e dytë të ushtrisë, kisha riparuar në det të hapur një defekt teknik gjatë lundrimit, që u vlerësua dhe më propozuan për dekorim dhe shpërblim me leje suplementare. Mirëpo pritej vlerësimi i Partisë në fshat. Pas 15 ditëve vjen përgjigja”nuk ka garanci politike”. Ma tregoi Komisari zemërmirë, T. Kola, babai i futbollistit Bledar Kola. Ia di për nder atij oficeri që më dha mundësi që të mos më anulohej leja shpërblyse, sepse në vitin e tretë të ushtrisë nisa dhënien e provimeve me korrespondencë në Universitetin e Tiranës. Për një vit likuidova të gjithë ekuivalencën. E zgjata pak përgjigjen për të treguar se në ato vite që unë punova në gazetari ndjehesha i pasigurtë për shkak të bashkëjetesës me njollat e biografisë. Madje kur vinin mbledhjet e Partisë, ne pa parti, na thoshin, na falni, mund të dilni pak jashtë se tani kemi punë partie. Kontradiktat e mia dolën hapur në fillim të viteve ’90. Pas shkrimeve të prof. Ylli Popës, dr. Sali Berisha e të tjerë, na doli frika. Shkrimet e mia kritike më nxorën përballë administratës qeveritare lokale. Kjo ishte kohë e vështirë për mua dhe familjen. Merrja kërcënime, letra anonime, deri edhe Fletë rrufe në qendër të qytetit, gjoja nga bashkëfshatarët e mi, që kritikonin Partinë që nuk e kishte zbuluar gjarpërin (medemek mua). Po si mund të vinin bashkëfshatarët e mi në pesë të mëngjesit aty ku u duhej të udhëtonin më shumë se 2 orë. Këto ishin lojëra të Sigurimit apo të aktivistëve të partisë. Zhgënjimi më i madh ishte kur si gazetar pashë dhe perjetova ballafaqimet që bënte Ramiz Alia, Adil Çarçani, Nexhmije Hoxha, Haxhi Lleshi, me vullnetarët e Enverit për t’u ndalë hovin kundërshtues, ku përbetoheshin për vazhdimësi të rrugës së Enverit dhe do ta mbronin edhe me gjak. Gjatë rrugës së kthimit mora vendimin. E shpreha këtë në redaksi, por edhe në shkrime që i botoja në gazetat e Tiranës ku ishte vrarë frika. Menjëherë erdhi pushimi nga puna. Qëndrova pak kohë i papunë, republikanët më kërkuan që të pranoja postin e sekretarit të komitetit Ekzekutiv Pluralist. U përpoqa të kryej me drejtësi detyrën në kohë të vështira. E lashë këtë detyrë kur pranova propozimin tjetër për kandidat për deputet sepse ligji e diktonte. Me 20 shtator 1991 u krijua gazeta antikomuniste ”Ora e Fjalës”, nga Shpend Sallaku dhe Gëzim Hajdari. Që në numrin e parë u botua një shkrim i imi kundër korrupsionit të administratës shtetërore. Po në atë numër kishte dhe një përgëzim nga botuesit në adresën time dhe të gazetarit Bujar Xhaferri për ndihmën që kishim dhënë. Unë isha dhe pjesë e Këshillit Botues. Pas ikjes të themeluesve të kësaj gazeta në Itali, në vitin 1992, gazetën e mora unë dhe e mbajta deri në gusht 1996, kohë kur m’u ofrua posti i Kryeredaktorit të ‘Republikës’. Mendoj se aty është dhe arritja e karrierës time, në përgjigje të pyetjes tuaj. Me një ekip të rinjsh ne bëmë një gazetë të madhe, shumë herë më të madhe se partia, me rritje kulmore deri në 40 mijë kopje në ditë dhe me një staf të plotë në qendër dhe me korrespondentë në të gjithë territorin e vendit. Përsa i përket gjinive që lëvroj, më pëlqen reportazhi, dossieri, satira. Në letërsi, pasioni i fshehur është proza e shkurtër.

Në publicistikën tuaj gjithçka vjen nga jeta reale. Çfarë lloj kërkimi keni bërë për të? A keni pasur materiale apo ngjarje që ju kanë ndihmuar në shkrimin e tyre?
-Përgjigja është brenda pyetjes tuaj. Gazetaria nuk bëhet vetëm në zyrë, por duhet prekur jeta, duhen takuar njerëzit. Duhet shkuar atje ku jetojnë njerëzit, atje është gazetaria. Natyrisht ka rëndësinë e vet edhe shfrytëzimi i arkivave, i historisë, por mbi të gjitha takimi me njerëzit mbetet kyçi i suksesit. Gazetari para se të marrë të shkruaj duhet edhe të kërkojë, të shfletojë, të njohë individin apo ngjarjen, të grumbullojë sa më shumë informacion dhe pastaj të seleksionojë dhe të korrektojë veten. Mendoj se skedimi i fakteve që përjeton gazetari dhe mbajtja e një ditari të përditshëm është i domosdoshëm. Për 10 vite në Illyria fitova shumë; gjeta gjallë një pjesë nacionalistësh, që në fëmijërinë dhe rininë time na i kishin prezantuar si diversantë, si ”armiq të popullit”. Ishin nacionalistët që iu ishte mohuar Atdheu. Kam intervistuar shumë nga ata. Në Dielli zbulova një botë tjetër, që e njihja pak, shpirtin idealist të vatranëve.

Në jetën e përditshme në New York, ju jeni në kontakte me personalitete të kulturës, figura të njohura të komunitetit shqiptaro-amerikan, por edhe të politikës shqiptare dhe amerikane. Sa është prezent atdheu ynë Shqipëria e çështja shqiptare, veçmas ajo e Kosovës e Çamërisë në marrëdhëniet me ta?
-Po e filloj nga fundi: Çështja Çame dhe e Kosovës, janë dy shtylla të veprimtarisë së Vatrës, pashmangshmërisht dhe gazetës së saj Dielli, që ka për mision bashkimin e natyrshëm të trojeve shqiptare, por jo me folklor, jo me aksion, jo me turravrap, por si një proces i pashmangshëm, që kalon përmes bashkimit shpirtëror, ndjesor, njerëzor, duke dëgjuar dhe aleaten tonë, Amerikën. Ne shqiptarët jemi me fat që Amerikën e kemi në krah, e kemi aleate. Ajo që pat nisë presidenti Willson, në fillim të shekullit të shkuar, e çuan më tej presidenti Klinton dhe Xhorxh Bush. Edhe këto kohë ne vazhdojmë ta kemi ndihmën e ëngjëllit mbrojtës me emrin”Amerikë’. Kam qenë i pranishëm në shumë takime me politikanë amerikanë, lokalë dhe qendror. Përherë jam emocionuar nga vlerësimet që i bëjnë Kombit shqiptar, edhe pse politikanët tanë tregohen nxënës të këqij. Vatra ka kontakte me ish Senatorë e kongresmenë. Vlerësimet që përcollën në 100 vjetorin e Vatrës Senatori Shumer dhe kongresmeni Engel, ishin maksimale. Kontakti im i parë me politikanët amerikanë ka qenë me ish Senatoren e shtetit Hilari Klinton. Ajo po vinte kandidaturën për senatore dhe komuniteti shqiptar organizoi një darkë fondmbledhëse në Manhattan në restorantin e patriotit Bruno Selimi. Kishte më shumë se 100 pjesmarrës. Më mori me vete botuesi i Illyrias, Ekrem Bardha. Unë s’kisha më shumë se 2 muaj që kisha ardhur nga Shqipëria. Isha i ndrojtur. Ajo shumë e qeshur me shqiptarët. U bënë fotografi me secilin. Unë kisha zënë një qoshe dhe nuk po afrohesha. Ekrem Bardha ma bëri me dorë dhe lëshoi zë: Eja këtu! Ajo e kuptoi ndrojtjen time dhe më thirri. Dola në fotografi. E ruaj si relike në shtëpinë time atë fotografi. Qëlloi që dhe vajza ime, Elisabeta, që është mësuese në një shkollë të mesme, pasi mbaroi studimet për shkencat politike në Hunter College, punoi 6 muaj në zyrën e Seantores si praktikante universitare. Edhe ajo ka fotografi me zonjën Klinton, madje dhe një vlerësim shumë pozitiv pune e njohurish. E përmenda këtë rast sepse sa herë ka qëlluar që të jemë në takimet e shqiptarëve me zonjën Klinton, kam parë e dëgjuar një përkujdesje të jashtzakonshme të saj për shqiptarët. Po kështu do të përmendja kontributin e ish kongresmenit Tom Lantosh, kongresmenit Eliot Engel, Danna Robaher, madje edhe të senatores, Kirsten Gillibrand, të ish kongresistit Joseph DiGuardi etj.

Kanë thënë për Dalip Grecën…
Ca e kanë sharë e ca lëvduar. Citimet mendoj se janë të panevojshme.

Mesazhi për inteligjencën e këtushme shqiptare…
T’i përulen Kombit dhe të punojnë për Kombin.