Butrinti – Dielli

ARKEOLOGJIA, BUTRINTI,FINIQI DHE RRETHINAT E TYRE

August 5, 2015 by dgreca

NGA KOZMA TAHO /
CLEARWATER ,FLORIDA/
Ka gati një shekull që arkeologët vazhdojnë kërkim zbulimet në trojet e qyteteve të Foenikës(Finiqit) dhe Butrintit si dhe rrethinave të tyre. Pa dyshim ata kan bërë një punë të shkëlqyer, duke hedhur poshtë – së pari se këto troje janë të vonë pëlqyera e banuara prej njeriut, e duke vërtetuar se ato janë pëlqyer e banuar prej tij pa ndërprerje në 100 000 vjetshin e fundit. Kodër- Kroi i Xarrës, shpella e Shën Marisë në Bogaz, shpella e Kreçshmorit në Konispol , qendra e Kalivoit , qendra e Diaporit , vorrezat e Bajkajve dhe vet Kodër Finiqi dhe Kodër Butrinti , nëpërmjet gjetjeve arkeologjike vërtetojnë lashtësinë e banimit të tyre. Arkeologët dhe veçanërisht ekspedita Italiane e drejtuar nga Profesori i arkeologjisë Luigji Maria Ugolini nxorrën në dritë edhe mjaft objekte të rëndësishme të karakterit shoqëror dhe fetar që tregojn se këto qytete ishin po aq të urbanizuara e lulëzuara sa edhe metropolet e tjerë të rreth Mesdheut të periudhave përkatëse, helenistike , romake e bizantino mesjetare. Kështu përsa i përket lashtesisë , zanafillave dhe themelimit të tyre arkeologët kanë gjetur materiale arkeologjike të shumtë e të mjaftushëm; interpretimi shkencor i të cilave hedh dritë tej moteve historike e burimeve të shkruara dhe pa dyshym tej zanafillave të qytetërimit helen. Me gjithë këtë si rezultat i interpretimeve të gabuara, vitet e fundit ka një mbështetje të tezës së Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste se: — Butrinti dhe Foenika (Finiqi ) janë themelime të kolonëve helenë të Korinthit dhe Korkyrës . Kjo jo vetëm prej autorëve të huaj por edhe prej disa vëndësve . Duket kështu se Profesor Neritan Ceka , një ndër arkeologët tanë të mirënjohur , është flamurtari më i zjarrt i mbështetjes se kësaj teze , duke e çuar atë edhe më tej dhe duke hamëndësuar një pushtim tërësor të para dhe prapa tokës se Butrintit dhe Finiqit aty rreth shek VII p.e.s. prej helenëve të sapo mbritur në Korkyrë. Heshtja e Akademisë së Shkencave të Shqipërisë ndaj botimeve apo shkrimeve të ndryshme ku këto qytete prezantohen si “qytete greke “ e bën atë po aq të papergjegjeshme sa edhe autorët e shkrimeve. Përgjithësisht kjo tezë mbështetet në ndërtimin e mureve fortifikuse , teknikë që presupozohet prej tyre se e zotronin Helenët , duke luajtur kështu me një datim antishkencor të ndërtimit të tyre . A thua të mos e kenë lexuar Homerin ku bëhet fjalë për mjaft qytete të rrethuar midis tyre edhe akropolin e Athinës ? A thua të mos kenë dijeni se çfar shkruan Herodoti dhe Pauzania në lidhje me mjeshtrit që zotronin këtë teknikë fortifikimesh? Arkeologët pranojnë se datimi i dërtimit të këtyre mureve duhet të mbështetet në materialin arkeologjik që zbulohet brënda kësaj hapsire. Por përse valle e anashkalojn këtë rregull shkencor për hedhjen dritë në datimin e tyre ? Kush i fortifikoj qytetet pjesmarrës në Luftën e Trojës përmëndur nga Homeri ? Është fakt se arkeologët kan gjetur mjaft materiale që na tregojne për nje datim më të hershem të ndërtimit të tyre. Në librin “Butroti “ fq 20 Prof N. Ceka do të shkruaj se : “ Disa fragmente enësh të punuara trashë pa çark, si dhe ndonjë vegël prej guri të punuar, dëshmojnë për një vëndbanimi të izoluar, pa asnjë lidhje me botën e largët mikenase “ Askush nuk i ka kërkuar prof. N.Cekes të na tregoj sa dhe si lidhet Butrinti me Mikenën me gjithse është detyrë e arkeologjisë të na i tregoj këto lidhje jo me fjalë të lëshuara kot por me një studim të argumentuar shkencor. Le ti kujtojme Profesorit se për periudhën kur ai bën fjalë “ bota e largët mikenase “ sapo kishte dhënë shpirt ,dhe kujtimet për të ishin duke u shuar . Ishte pikërisht Homeri i cili sipas shumë autorëve jetoj frymën e fundit të popujve para helen , e që duke mbledhur një fond të konsiderushëm të këngëve epiko-heroike që vinin prej tyre, do tju kujtonte pasardhësve helen, uzurpues të këtyre troje, se ata popuj kishin qënë në një qytetërim të hershëm, tashmë të shuar. Kam mendimin , edhe pse arkeologët nuk duan ta pranojnë; se Butrinti duhet të ketë qënë i lidhur me këtë qytetërim. Çuditërishtë qeramika e gjetur në Butrint nuk i është nënshtruar një studimi të tillë shkencor për të na treguar ngjashmërit apo lidhjet me qeramikat e tjera të vëndit apo të importit. Arkeologët kanë heshtur dhe po heshtin në lidhje me qeramikat e Butrintit edhe pse ato kanë qënë shumë të bollëshme. Duhet thënë se Homeri në përshkrimet e tij, i vendos në shkallë qytetërimi të njëjtë si Trojën ashtu edhe Mikenën , Kretën edhe Epirin ( kujto përshkrimin e pallateve të Alkinout në Skera ( Korfuz) si dhe pritjen e Uliksit në mbretërin e Epirit, Thesproti ). Enët prej balte të gjetura në Butrint dhe të datuara të shek XVIII- XII si dhe basorelievi i vendosur te Porta e Luanit nuk qëndrojnë larg atyre të zbuluara në Kretë e Mikenë . Në librin “ILIRET” Prof. N. Ceka do te shkruaj :- “ Në periudhën antike zhvilloj kërkime në Butrint gjat viteve 1991-1996 një ekspeditë shqiptaro greke nën drejtimin e N.Cekës, A. Nanajt dhe K. Hatzis. Gërmimet u përqëndruan në akropolin e qytetit antik, për të sqaruar fillimet e jetës në këtë qendër të lashtë të Kaonisë. Shtresa më e herëshme i takonte periudhës së herëshme të hekurit, që i korespodon protogjeometrikut të Greqisë, në shek. XI-X p. Kr.Ajo karakterizohet nga qeramika lokale e punuar me dorë dhe nga mungesa e plotë e qeramikes së importuar greke. I vetmi objekt importi ishte një majë heshte bronzi e tipit të Europës Qëndrore. Butrinti i kësaj periudhe ishte kështu një qytet i thjeshtë peshkatarësh dhe barinjësh . “ N. Ceka “ILIRET” FQ 22
Nuk mund të vë aspak në dyshim atë qe thotë profesor N. Ceka për derisa nuk kam patur mundësi të shikoj ndonjë material të publikuar të punimeve gjashtë vjeçare të kësaj ekspedite . Por, arkeologët e ekspeditave të tjera , kanë gjetur në atë truall qeramika të bollëshme të periudhës neolitikut, pra te periudhes se para protogjeometrikut të Greqisë , të cilat janë ekspozuara në muzeun e Butrintit dhe të publikuara edhe në librin “ BUTRINTI , HISTORY , MONUMENTS END MUSEUM” të Prof. Dh. Çondit Fq 70-71 . Janë gjetur gjithashtu edhe qeramika të shumta të prodhimit lokal datuar të shek XVIII-XV p e.s. Se në ç’far mardhëniesh qëndrojn këto qeramika me metropolet e tjera nuk kam gjetur ndonjë analizë shkencore, por gjithsesi ato duhet të paktën të përputhen me ato të shpellës së pran ndodhur të Konispolit të cilat nga ana e tyre janë të lidhura me mjaft metropole të tjera të jugut e të veriut siç e pranon edhe vet Prof. N . Ceka në po këtë libër fq 19-20., duke e përfshir këtë rajon “ në grupin e trevës ilire jugore” Po ashtu maja e heshtës prej bronzi nuk mund të ketë rënë nga qielli. Shtoj se Europa qendrore vështir ti prodhonte ato prej bronzi në një kohë kur ishte vënë në përdorim hekuri. Eshte me se e qarte se kjo maje heshte e periudhes se bronzit te jet një importim nga tregetaret vëndes apo të qytet porteve të tjerë, duke vërtetuar kështu se Butrinti nuk ishte vetëm një fshat “I IZOLUAR peshkatarësh apo barinjësh “, por edhe një qendër tregëtarësh, qysh para mbritjes së helenëve në Korkyrë. Kështu që zanafillat dhe themelimi i Butrintit në bazë të materialeve të gjetura deri më sot shkojnë shumë më tej se shek. VII p.e.s. kur kërkon të na bëjë ta besojmë themelimin apo zanafillat e tij profesor N. Ceka. Në muzeun e Butrintit janë ekspozuar edhe materialet e më poshtme të cilat jane publikuar edhe nga prof. Dh. Çondi – Vegla prej stralli gjetur në Xarrë, Kalivua, Shën Mitër, Konispol dhe Diapor : që mbajnë shënimin “Fint tool Paleolithic and Mesolithic” ; fragmente enësh prej balte që bajnë shënimin” neolithik and middl neolithic” ; vegla prej kocke të lëmuar që mbajnë shënimin “bone tools-neolithic” ; “ Bowl I800- 1500 BC ‘ ; Ritual pots 1800-1500BC; “Local two handled pots1800-1500BC; “Local one handled 1800-1500BC ; “local handled pots 1800-1500 BC” Etj Në një vënd tjetër është një sopat guri që mban shënimin “Axes stone “ e pa datuar; si dhe shumë enë të tjera balte punim lokal që mbajnë datimet 1800- 1500 BC dhe 1500-1000 Bc. Referuar këtyre materialeve vetvetiu bëhet pyetja –A ka shtresëzime të tjera më të herëshme nga ato që na servir prof. N. Ceka në Koder Butrint ? Edhe po të mos i marrim parasysh veglat prej stralli, ato prej guri të punuar,si dhe ato prej kockash të lëmuara, përsëri ndodhemi para qeramikave, rituale, kupa e poteri, të cilat paraqiten me dy vega , diku te ngritura mbi buzet e eneve e diku pak më poshtë ,por me forma perfekte. Po ashtu enët duken me parete te holla e me forma gjeometrike të përsosura që të lën të kuptosh se duhet të jenë punuar me çark. A janë këto enë të një punimi lokal të izoluar ? (shiko fq 71 te librit Butrinti ,Histori Monuments and Museum ) Sigurisht është detyrë e arkeologëve t’i japin përgjigje. Sido që të jetë, këto enë tregojne se Butrinti , Foenika dhe rrethinat e tyre bënin një jetë qytetare , religjioze të një shkalle civilizimi për të cilën ende nuk mund të themi asgjë. Ata prodhonin enë balte madje të përsosura për ate periudhë ( 1800-1500 BC) Ata prodhonin gjithashtu enë Rituale që tregon se ata organizonin festime e rite kushtuar perëndive qofshin ato tejet të lashta kushtuar Diellit e Tokës ose edhe Panteonit të Perëndive Zeusiane , Dodojane , Pellazge. Ndër materialet e muzeut të Butrintit të bien në sy edhe disa vegla prej bronzi , një sopat dhe dy maja shtizash apo heshtash të cilat mbajnë datimin 1200-1000 BC.Dihet se në këto rojone nuk ka pasur burime minerare të tilla, kështu që ato nuk mund të jenë prodhim “I IZOLUAR “ vëndës. Ato pa dyshim janë importuar nga rajone të tjera ,të largëta , në rrugë tokësore apo detare . Kjo tregon se Butrinti i shek XIIp.e.s. nuk mund të ishte “ nje fshat “i izoluar peshkatarësh e barinjësh “por edhe një port apo mikroport detar i lidhur me sivellezer të tij të Jonit e Adriatikut e më tej. NGA ME LARTE, UNE SHIKOJ NJE KONTRADIKT TE MADHE MIDIS MATERIALEVE ARKEOLOGJIKE TE EKSPOZUARA NE MUZEUN E BUTRINTIT DHE SAJIMIT TE ZANAFILLAVE, THEMELIMIT DHE PERKATESISE ETNIKE TE BUTRINTIT, FOENIKES (FINIQIT )DHE RRETHINAVE TE TYRE; NE SHKRIMET E Prof. N. CEKES DHE MBESHTETESVE TE TIJ (PERFSHI AKADEMIN E KULTURES SE ROMES FASHISTE DHE PROF. L.M.UGOLININ APO EDHE R. HODGES ) , TE VENDIT APO TE HUAJ. KESHTU NDERSA MATERIALI ARKEOLOGJIK TREGON PER NJE VENDBANIM TE TEJ SHEK. XVIII P.E.S. PROF. N. CEKA DHE MBESHTETESIT E TIJ NA THONE SE BUTRINTIN E KANE THEMELUAR KOLONET HELEN TE KORKYRES E KORINTHIT NE ME TEPER SE 1000 VITE ME PAS. KE TE BESOJME?

E turpëshme është qasja që i bënë Profesor Ceka qytetit të lashtë të Foenikës, kryeqendrës së Kaonëve dhe kryeqytetit të Epirit, një ndër metropolet më të medhej të asaj periudhe , “më të pasurit , më të rëndësishmit dhe më të fortifikuarit “ sipas Polibit;muret rrethuese të të cilit përfshinin një sipërfaqe prej 40 ha. Gati shtatë herë më të madhe se e Athinës, dhe gurët masiv të të cilit shkonjnë deri 22- 23 ton sejcili; madhësi të pa para në trojet Ballkanike. Lidhur me këtë qytet referuar Ekspedites Italiane Prof N. Ceka do te shkruaj :-
“….Rezultatet e tri viteven nuk ishin aq spektakolare sa ç’priteshin, …”

Ato mund të mos ken qënë aq spektakolare për kënd vështrimin dhe pozicionimin e Prof. N. Cekën por jo për Prof L. M. Ugolinin i cili i ka quajtur ato sensacionale duke i publikuar ato në revistat më të rëndësishme dhe në auditoret e akademive më të zëshme të kohës . Edwin Jasques , autor i librit “Shqiptaret” që i pat ndjekur me interes këto punime do të shkruaj : — “ Duke germuar poshte shtreses romake, arkeologet hasen epigrafe ose mbishkrime, monedha, qeramike, basorelieve, kolona e statuja te thyera si dhe vegla pune te Kohes se Hekurit. Ne nje shtrese me te hereshme se kjo, u gjeten dy çekane ose koka sopatash prej stralli te Kohes se Gurit. Ishte hera e pare qe ne Shqiperi zbuloheshin deshmi te nje qyteterimi te tille te lashte. “ Shqiptaret fq 27.
Fatkeqesishte keto materiale te vjedhura ca prej vete ekspedites italiane e te tjerat nga nje dore e panjohur nuk na u dha mundesia per ti patur ne stendat e muzeve tona . Sido qofte ato tregojne se zanafillat dhe themelimi I Foenikes shkojne tej periudhes se qyteterimit helen. Braktisja e punimeve nga ekspedita Italiane e ka lene kete qender te lashte te Kaonise ende ne fazen fillestare te kerkimeve arkeologjike por qe gjithsesi tregon rrethimin fortifikues me nje gjatesi muri rreth tre kilometer te gjate e shtate metra te larte e qe mund te kete edhe rrethime te tjera me te vogla. Foenika ashtu si dhe Butrinti, Kalivoj ( Per te cilin Prof . N. Ceka thote se paska qene nje vathe per strehimin e bagetive dhe popullsise fshatare shiko Butroti fq12) Çuka e Ajtoit, Diapori , Bajkajt me varrezat tumulare etj tregojne pa dyshim nje dendesi banimi e nje qyteterim te hershem ende te pa zbuluar te tyre . Skandaloze eshte qasja qe I behet qytetit te dyte per nga madhesia e akropolit , Çukes se Ajtoit . Duke u munduar ta deformoj edhe perkatesin e tij prof. N . Ceka aludon se mund te jete “ndoshta Pergami I Prasaibeve ‘ me gjithse e di fare mire se keto troje I perkasin Kestrineve Thesprot ( shiko fq 9 te librit “Butroti “)Tashme te gjithe studiuesit jane te nje mendje se gryka e Bokazit eshte pika kufitare ndermjet tri grup popujve me te zeshem te Epirit ; te Moloseve , Thesproteve dhe Kaoneve. Keshtu qe Çuka e ajtoit I perket Kestrineve Thesprot dhe ishte qyteti I lashte I KESTRINES dikur edhe me heret KAMANOI I Kamanojve . Ugolini ju qas ketij qyteti por me qense nuk zbuloj asgje romake e greke e la jashte interesimit te tij . Kam mendimin se Kestrina duhet ti bashkohet listes se qyteteve te Moloseve dhe thesproteve qe u rrafshuan nga barbaria romake e Paul Emilit ne vitin 167 p.e.s. E mendoj si nje qytet te baras vlefshem me Butrintin ku pa dyshim arkeologjia do te zbuloj edhe teatro e faltore gjithsesi te shkatrruara .
Populli shqiptar nuk eshte me I shkalles inteligjente te viteve tridhjete kur Akademia Fashiste e Romes dhe Prof. I arkeologjise L. M. Ugolini , ne emer te shkences se arkeologjise I impononin te besonin se Butrinti , Foenika dhe rrethinat e tyre ishin me zanafilla dhe themelim te Heleneve koloniste. Faktet, gjetjet arkeologjike , vendosur ne stendat e muzeale te Butrintit dhe publikuara prej Prof. te arkeologjise Dh. Çondi ne librin “ BUTRINTI, HISTORY, MONUMENT’S AND MUSEUM “ , tregojne qarte se zanafillat themelimi dhe perkatesia etnike etyre nuk nuk kane asnje lidhje me kolonet helene , supozuar se u vendosen ne keto troje nga fundi I shek. VIIp.e.s. N. Hammond qe I ktheu mbar e prap te gjitha dokumentat e lashtesise u detyrua te pranoj mosqenien e koloneve helene ne keto troje. Mashtrimi me datimet e ndertimit te mureve rrethuese te cilat nuk kane asnje baze shkencore, dhe aq me teper nuk perbejne asnje risi te nje teknike apo mjeshtrie te zotruara prej heleneve nuk mund te pranohen per zanafilla te qyteterimit te ketyre trojeve . Asgje e zbuluar , dokumentuar e datuar , publikuar apo perfshir ne elementet muzeal te Butrintit nuk mund te tregoj apo vertetoj prezencen helene . Me se shumti ato mund te tregojne nje lidhje tregetare te ketyre trojeve me boten e perparuar helene. Edhe shkrimet e shume perfolura te Butrintit (ato te Foenikes nuk I njohim sepse jane zhdukur) , te cilat ngjajne te jene me alfabetin greke , por jo domosdoshmerisht ne ate gjuhe, e qe I perkasin sipas arkeologeve periudhes kur Epiri kishte per zot popullin dhe prijsit e shquar Epirot, e kur heleneve u duhej te merrnin leje per ti vizituar apo per te tregetuar me ta, nuk mund te vertetojne prezencen e heleneve ne keto troje. Mbetet detyrë e Akademisë së shkencave të Shqipërisë ti japi përgjigjen shkencore zanafillave , themelimit dhe përkatësisë etnike të këtyre qyteteve e trojeveve. Po ashtu ngul këmbë që prof. Dh. Çondi të publikoj zbulimet arkeologjike të ndërmara se bashku me As/Prof. Hernandes në gropën e hapur në vitin 2012, pas të cilave pat deklaruar se: “ Me gërmimet e reja në Butrint, dalin në dritë dëshmi të reja të një qytetërimi të lashtë…………..Me zbulimin e objekteve më të fundit, në Butrint, vërtetohet me fakte konkrete se Butrinti ka një histori më të herëshme zhvillimi nga ajo që kemi mësuar deri më sot . “ Ballkan web Qershor 2012 Kujtoj me këtë rast se kjo ekspedit ndër të tjera gjeti edhe një parmënd druri . Material lehtësisht i datueshëm.
KOZMA TAHO
CLEARWATER ,FLORIDA
Gusht 2015

Butrinti mirëpret Festivalin Ndërkombëtar të Teatrove

July 14, 2015 by dgreca

Skena e Butrintit do të mirëpresë Festivalin Ndërkombëtar të Teatrove nga data 18-23 korrik. Janë tri kompani teatrore të huaja pjesëmarrëse dhe ato nga vendet fqinje dhe dy të tjerat janë shqiptare. Dita e parë e festivalit do të hapet me teatrin bullgar, i cili do të ngjitë në skenë shfaqjen “Dekameroni” nën regjinë e Diana Dobrevës.
Në ditën e dytë do të jetë teatri “Silence” i Bergamos, në Itali që do të ngjitë në skenë veprën “Zëra të huaj” nën regjinë e Luigi Pezzoti-t.
Në ditën e tretë do të jetë teatri “Aleksandër Moisiu” i qytetit të Durrësit, që do të ngjitë në skenën antike të Butrintit një nga pjesët më të suksesshme të këtij viti, “Elektrën” nën regjinë e Laert Vasilit.
Më pas në skenë do të ngjitet trupa e teatrit të komedisë së Shkupit, për të ngjitur në skenë “Lisystratën” e Aristofanit, nën regjinë e Natasha Poplavska.
Ditët e edicionit të 13-të të festivalit të Butrintit do të mbyllen nga një vepër e njohur që vjen nën interpretimin e aktorit shqiptar Mirush Kabashi. Ky festival realizohet me mbështetjen e Ministrisë së Kulturës.

A DUHET TE PRANOJME SE BUTRINTIN DHE FOENIKEN I KANE THEMELUAR HELENET?

March 21, 2015 by dgreca

ADRESUAR PROFESOR KRISTO FRASHERIT/
Nga Kozma Taho-Clearwater, Florida/
I nderuar Profesor ! Unë përfshihem ndër ata shqiptar që i lexojnë me kënaqësi dhe respekt shkrimet tuaja të shumta duke i vlerësuar si thesare të çmuara te historiografisë shqiptare.Natyrisht ndodh që në këtë mal të lartë të shkrimeve tuaja, ne amatorët dashamir të historisë apo “diletant entuziast” siç duan të na quajn disa nga koleget tuj, të mos biem në një mëndje për ndonjë çështje.E, doemos këto nuk mund ta errësojnë vlerësimin dhe rrespektin për punën tuaj titanike në fushat e ndryshme të letrave shqipe. Inderuar Profesor ! Anash shkrimit tuaj “Shtrëmberime të Historisë së Epirit” kisha shënuar — edhe prof. K. Frasheri e do qe Butrintin dhe Foeniken ta kenë themeluar e banuar helenët . Ju rikujtoj për këtë , pjesën e cilësuar –
“ Tashmë historikisht është pranuar se në shek. VIII p.e.s., me ekspasionin ekonomik që pësuan qytet shtetet e Helades, është e lidhur historia e themelimit te kolonive helene në brigjet e Jonit dhe Adriatikut. Pasi kolonistët e Korinthit dëbuan Liburnët nga Korkyra , krijuan këtu kolonin e parë tregetare në ishujt e Joint. Nga Korkyra u hodhën në stere. Këtu në trevën e Kaonëve Ilire , themeluan në Buthrotum (Butrint ) kolonin e tyre të parë. Buthroti mbeti si një ishull helen në detin ilir. Plini Sekundi, shkrimtar romak i shek. II të e.s., kur përshkruan gjeografinë e Epirit, ndërsa të gjitha qytetet i cilëson si vënd banime Epirote, kur zë në gojë Buthrotum ( Butrintin ) e quan ashtu siç qe në të vërtet koloni helene . …… Ne brigjet perëndimore të Epirit u themeluan edhe koloni të tjera helene , si Foenika (Finiqi i sotem ) në tokën e Kaonëve . “
I nderuar Profesor ! Me qënse nuk jam i një mëndje me ju, do ti lejoj vetes tju paraqes argumentet e mia si më poshtë.
Se pari — I pari dhe i vetmi dijetar helen qe pat vizituar Butrintin dhe Foeniken (ne shenimet e mia Foenika dhe Baiiakea jane i njejti qytet ), aty rreth viteve 520—515 p.e.s., ishte historiani dhe gjeografi helen Hekatu I Miletit . Ai I konsideron këto qytete, Polis (skurse Dursin dhe Apolonine), përcaktuar qartë , të popujve e trojeve Kaon . Hekateu do tju a rekomandoj Portin e Buthrotit tregëtareve gjith helen për të hyrë ne mardhënie tregëtare me të . Skylaksi shek. VI- V p.e.s. apo pseudo Skylaksi I shek. IV p.e.s. ngjan të mos I ket shkelur këto qytete sepse nuk I përmënd. Por ai do të përmënd para tokën e Butrintit nën emrin Eurithea apo Erithea , lidhur kjo me një nga bëmat e Herakliut , I cili sipas mitologjisë pat ardhur këtu për të rrëmbyer Qet e Gerionit , Mbretit të Thesprotëve . Edhe Tuqididi nuk I ka shkelur këto troje , Në veprën madhore të tij “Lufta e Peloponezit “ na e bën të qartë se në rreth vitet 470 p.e.s., me rrastin e strehimit të Themistokliut në Epir , Butrint , nënkuptohet , ai nuk banohej apo kontrollohej nga helenet. Autor të tjerë , qoftë edhe greko – Helen , visitor të këtyre trojeve janë të periudhes romake. Kështu, per deri sa grekët e lashtë, nuk e pranojnë të quhen themelues dhe kolonizator të Butrintit , përse duhet ta pranojmë ne këtë ?
Së dyti—Butrinti është përfshir në legjendat që bëjnë fjalë për një themelim të tij prej trojanëve refugjat që supozohet se kaluan nëpër Epir , Dodon Butrint e Ankizem. Legjendat janë sajime të shek. I p.e.s. , pra të periudhës romake , dhe Sipas Stefan Bizantini mbajnë për autor Teukrin nga Kyziku. Ndër të tjera ato thon se emir I Butrintit vjen nga fjala e greqishtes së vjetër “ δovζ “ që lexohet Bous e që emërton Buallin ,Demin Kaun . Gjëresisht e kam trajtuar prejardhjen e emrit të Butrintit në një shkrim në gazetën Dielli, e që rrjedh nga e folura shqipe e para tokës së tij . Po ashtu arkeologjia hedh poshtë edhe faktin se keto troje në ato mote kanë qënë të pa banuara , mjafton ti referohesh gjetjeve arkeologjike . Legjendat madje edhe vet Butrinti u bën te famshem se pse u përfshin nga Virgjili në “Eneiden “ etij të famëshme . Dionisi I Halikarnasit I përfshiu në “Historia e Romes se Vjetër “ Por për Dionisin e Halikarnasit të gjith popujt e botës ishin me orgjinë Greko –helene. Sido qoftë edhe D. Halikarnasit edhe Virgjili e tregojnë Butrintin të themeluar në momentin e mbritjes se refugjatëve trojanë .
Së treti – Butrinti dhe krejt Epiri janë përfshir gjërësisht në veprat madhore të Apolodorit ( 180 -109 p.e.s. ) “Kronikat “ dhe “mbi Perënditë “, siç na vënë në dijeni autorët helen dhe e latinë, e që fatkeqësisht nuk kan mbritur në ditët tona . Në këto vepra, thon ata, janë përfshir të gjitha kronikat që I referohen Akilit dhe birit të tij Pirro Neoptolemit, si dhe popujve e trojeve Epirote, prej Luftës Trojane e deri në pushtimin romak. Apolodori , sikurse edhe Eskili e shumëtë tjerë, e sjellin Pirro Neoptolemin e bashk me të edhe Andromarkën , të venë e Hektorit, dhe Helenin birin e Mbretit te Trojes Priamit ,ne Butrint . Ndoshta edhe si themelues të tij . Për Eskilin dhe Apolodorin , pa numuruar autor të tjerë helen , Neoptolemi ishte themeluesi I dinastise Mbreterore Molose.
Së katerti –Një shënim shumë të rëndësishëm që e lidh Butrintin dhe paratokën e tij me burime mitologjike tejet të lashta, gjthsesi para Helene na e percjell Stefan Bizantini . Ai na përcjell se Çuka e Ajtoit banohej nga Kammanojt dhe duhet të jetë quajtur Kammania , emër që e mbante tërë Krahina e cila më pas është quajtur Kestrinë . Burimet rrëzë saj ne sot I quajm “Burimet e Kammares “. Lumi I Pavllos së sotëm në mote shumë të lashtë është quajtur Lumi I Kadmit e më pas Lumi I Kestrinës . Po ky Lum, I Nderuar Profesor , është quajtur nga Homeri Selloj, nga Apolodori Seelent dhe nga Virgjili Simoent. Dy parcela në mesfushën e Mursisë mbajnë edhe sot emrat, Kandale e Bundo, çka mund të lidhen me Ka dhe Buall. Studiuesi arvanitas Aristidh Kola I lidh me udhëtimin e Kadmit për në Buthrot. Midis Butrintit dhe Xarrës ndodhet një kodër e stërzgjatur që mban emrin Bular. Ky emër qëndron shume afër me emrin Bullar me të cilin popullsia rrënjëse e Fushe Mursisë emërton një gjarpër trup madh ngjyrë rozë të cilin e konsideron të shënjtë e nuk duhet vrare. A nuk thotë mitologjia se Kadmi dhe Harmonia u shndruan në gjarpërinj Bolla dhe u dërguan në Fushat Eliziane ? Pranë Foenikës janë burimet e Syrit të Kaltërt, të cilat lidhen me vrasjen e nje Kuçedre ose Dragoj . A nuk thotë mitologjia se Kadmi vrau Dragoin që ruante burimin , e që sipas saj ishte I biri I Aresit , Perendië së Luftës ? A ka ndonjë Burim të tillë në Tebë ? Cilat janë arsyet që s’na lejojnë ti quajm Kadmin , Kiliksin, Feniksin dhe motrën e tyre Europën , dhe vetë të atin e tyre Agenorin,- Foenikas , Finiqas ? Mitologjia thotë se Feniksi në kërkim të motrës ,Europës , do të përfundoj në brigjet perëndimore të Azise së vogël ku do të themeloj Fenikinë . Po të ishte Fenikas, I Azise se Vogel ç’ kuptim ka të thuhet se themeloj Fenikinë? Ju kujtoj me kete rrast , Inderuar Profesor , se dy studiues nga Universitetet e Libanit e te Sirise – thotë prof Mathieu Aref – kanë mendimin se Feniksit kanë lidhje gjaku me Pellazget.Prandaj , i nderuar Profesor, une mendoj se vend lindja e Kadmit ishte Foenika dhe vend varrimi Buthroti .
Së Pesti –Mitologjia Arbërore , bledhur nga dijetari Dhrovianit , Delvinjot, Me origjine Vithkuqare, e sjell lindjen e Zeusit në këto anë , në stanet e Kronit, në Palavli dhe e përcjell për tu rritur në Kretë nëpërmjet Limanit të Butrintit . Unë besoj se Ju duhet ti keni kaluar nëper duar këto materiale . Kohë më vonë Zeusi do të rikthehet këtu për të rrëmbyer më të bukurën femër vdektare, Europen, e nëpërmjet Butrintit do ta çoj e bashkohet me të në Kretë , duke lënë mbrapa Mbretërinë e famëshme Minoike të këtij Ishulli. I nderuar Profesor ! Janë me dhjetra element mitologjik që i bëjnë trojet Epirote të rreth Pindit të jenë kërthiza e asaj që bota e qyteteruar e njeh për Mitologjinë Greke apo Helene . Unë mahnitem me madhësinë , madhështinë dhe bukurinë e saj , ashtu siç mahnitem për bukurinë dhe madhështinë e qytetërimit helen , për shekullin e artë e të pa arritshëm të Perikliut. Rreth admirimin që rezervoj ndaj qyteterimit helen , do të isha i kenaqur që Butrintin dhe Foenikën ta kishin themeluar Helenët. Por kjo nuk është aspak e vërtet . Atë e themeluan stërgjysherit tanë Kaonë qe ishin detar të shkëlqyer të cilët i binin kryq e terthor Mesdheut e Adriatikut si dhe mjeshtra të përsosur të ndërtimit të mureve dhe qyteteve (sipas Herodotit). Dhe domosdo që jam shume krenar.
Së gjashti — Arkeologjia na vërteton se rreth trojet e Foenikes e Butrintit janë pëlqyer e banuar prej njeriut pandërprer qysh njëqindë mijë vite më pare. E konfirmojnë këtë Kodër Kroi i Xarrës , Shpellat e Milesë,Shpellat e Konispolit dhe Butrintit, Varrezat e Bajkajve , vetë Koder Foenika e Koder Butrinti ,Kalivoj, Çuka e Ajtoit që nxorrën në dritë vegla të epokes se gurit, të Neolitit ,të Bronzit e hekurit. Mjafton ti hedhësh një sy faqeve 70-73 në librin “Butrinti, History, Monuments and Museum “ të prof Dh. Çondit , ku janë paraqitur shumë pake nga ato vogëlsira që jane gjetur. Do të shikoni aty se Prof. Çondi ka harruar të datoj çekiçin apo sopatën prej guri , per të cilen ndojnë autor tjetër që e shet profesionin për politike , na thote se është një prodhim i Epokës se Bronzit të Vonë , madje të fillim epokes së hekurit.
Arkeologjia na ka dhënë edhe disa datime për muret rrethus , që për mua janë krejtësisht të gabuara për dy arsye tejet të thjeshta . Kodër Butrinti me të dy rrethimet e tij është ende i pa prekur ( ashtu si edhe Foenika ) prej gërmimeve arkeologjike . I vetmi objekt i zbuluar këtu është një kishë e periudhës Bizantino Mesjetare . Amund të flitet për lashtësinë e tij kur nuk ke zbuluar e nxjer në dritë asgjë ? Me gjith këtë Qiriaku del Pizzicoli i Ankonës që ishte dhe një vizitor i hershëm i tij, murin e rrethimit të pare (arkaik ) e konsideron para helen.
Përsa i përket mbishkrimeve të Butrintit nuk po ndalem ,. Dëshiroj vetëm tju rekomandoj të hapni faqen e facebook –ut dhe do te shikoni se sa mirë e shkruajnë bashkfshatarët e mi greqishten me alfabetin e shqipes . A të mos e kenë shkruar stërgjishërit tanë shqipen me alfabetin e greqishtes , i vetmi më i thjeshti në përdorim në ate kohë ?
Së fundi, me të drejtë Ciceroni do të konstatoj se : –“….Anti është për Romën si Buthroti për Korkyren . Homeri në Odisea na tregon mardhëniet e ishullit Skera (Korfuzit te sotem) ku detarët e Alkinout mitiko – legjendar ankoroheshin lirisht ,duke njohur cdo skut të vijes bregdetare e duke pasur mardhënie të shkëlqyera , nga ku nuk mund të përjashtohet Butrinti . Pas Feakasve ishin liburnet qe e zotruan këtë ishull, të të njëjtes rracë e gjuhë me paratokën e Ishullit e që medoemos duhet të kenë patur mardhënie të shkëlqyera. Helenet me pas zotruan ishullin , floten dhe tregjet e liburneve dhe doemos edhe me Butrintin.Venetikasit po ashtu tregëtonin lirisht me ishullarët edhe kur Butrinti u rrudh në një qendër peshkatarësh. Flota tregëtare Buthrotase deri vonë në shek . e X të erës sonë sic del në rastin e Mrekullis së Shen Iliut ( te Riut ) rrihte brigjet e Adriatikut e Mesdheut . Ali Pash Tepelena përdori molin e Kataetos i cili bëri si qendër tregëtare Mursinë , që vazhdoj e tillë deri në fund të Luftës së Dytë Botërore.
I nderuar Profesor . Keto jane disa nga vrëjtjet që dëshiroja tja u bëja të ditur me qëllim që të rishikoni edhe njëher problemin e zanafillave , themelimit dhe përkatësis etnike të Foenikes e Butrintit . Falenderoj me këtë rrast historianët ,hartues të Historise se Shqiperisë të cilët me të drejtë nuk e kanë përfshirë Butrinti në listën e qyteteve koloni helene. Unë nuk e di se ku jeni mbeshtetur ju që e pranoni Butrintin të theme luar nga helenët . Por e di shumë mirë që Butrinti ështe perfshirë në burimet e shkruara të cilat konsiderohen historike; është përfshirë gjërësisht në kronikat e herëshme të mbledhura e përpunuara e përshtatura në veprat e autoreve helen nga më të shquarit sikurse Euripidi , Pindari, Eskili, Apolodori Aristoteli etj ; ështe përfshir në mitologjinë e pranuar për helene si dhe në atë arbërore ; po ashtu edhe në ato legjenda që kanë harritur deri në ditet tona , pa perfshirë këtu një numur gojë dhënash që sigurisht i ka shformuar koha. Arkeologjia ka gati një shekull që punon aty por gjithsesi jashte rrethimit të parë dhe të dyte të tij . Ajo ka zbuluar aty qytetërime bashkohore të njëjtë me ato të helenëve , romakëve e deri të periudhave bizantino mesjetare . Disa vogëlsira tregojnë se Koder Butrinti është një vënd banim më i hershëm se këto. Sinqerisht, I Nderuar Profesor jam rezervuar tju drejtohem për hir të moshes suaj të thyer; por mësoj se gëzoni një shëndet të mirë, dhe ja u uroj edhe për shumë mote. Dijet tuaja janë ku e ku shumë më të larta se ato të miat dilentante .

LUIGJI MARIA UGOLINI, BUTRINTI DHE PARATOKA E TIJ

March 16, 2015 by dgreca

NGA KOZMA TAHO/ Florida/
Për punën e Ekspeditës Arkeologjike dhe drejtusit të saj Prof. L.M.Ugolini është folur e shkruar shumë, në ato mote e deri në ditët e sotme. Ato u vlerësuan edhe nga qeveria Shqiptare , madje më tepër nga ç’duhej. Shumë të pakët janë ata që e kan parë me dyshim punën e kësaj ekspedite dhe konkluzionet përfundimtare të cilat gjithsesi u gatuan në laboratoret dhe zyrat e Akademisë së Kulturës së Romës Fashiste dhe u botuan në emrin e Ugolinit pas vdekjes së tij. Shvendosja e Ekspeditës prej qytetit të lashtë të Foenikës në Butrint ishte më tepër një tërheqje veshi për të mos shkuar me zbulime më tej se orientimet e kërkesat e Romës. Për ti rrealizuar me qetësi dhe mbi “baza shkencore” synimet e tyre , Akademia e Romës do të siguronte së pari një mos mbykqyrje të punimeve nga shteti Shqiptar. Kështu Ekspedita dhe Prof. Ugolini vepruan qetësisht , gërmuan , kërkuan , zbuluan, aty ku dallohej një bashkëqyteterim helen e romak dhe anashkaluam , mbuluan e shkatrruan shtresëzime që mund të tregonin qytetërimet tej helene. Ata anashkaluan plotësisht punimet në dy rrethimet e lashta të qytetit. Me qëllim që ta benin fakt se Butrintin e kishin themeluar kolonet greko –helen të Korinthit e Korkyrës; ata e përfshin Butrintin edhe në axhenten turistike të Korkyrës gjithsesi duke e prezantuar sin një qytet grek. Dhe kjo ndodhte në një kohë kur ende nuk ishin zbuluar mire shumica e objekteve. I vetmi person që inspektoj kërkim zbulimet e Ekspeditës arkeologjike të Butrintit ishte Drejtori i Muzeut dhe Bibliotekës Kombtare Sotir Kolea . Ndër të tjera ai do të shkruaj :–
“……..Sipas fjalës së z. Ugolini, simjet nuk u çelën shumë varre
të hershëm përveç atyre që u ndodhen gjat rrugës. Ndër këto
varre janë gjetur poçerina dhe vogëlsira të tjera për të cilat z.Ugolini
thotë se nuk kanë vlej të shënuar, ndaj nuk ka vënë dorë ndë varre
të tjerë që kanë mbetur pa u çelur, z. Ugolini i ka mbledhur ndë arka
me kashtë dhe i ka mbyllur e vulosur…..”
Së pari , hapja e varreve bëhet nga një grup specialistësh ku dekumentohen me përgjegjësi , mënyra e varrimit, pozicioni i kufomës si dhe gjith përmbajtja e tij me vogëlsira , enë , armë etj. Nga studimi i tyre përcaktohet pastaj koha e varrimit , përkatësia etnike, lloji e forma e vogëlsirave dhe armëve , vënd prodhimet e tyre , të cilat bëjn të mundur të dallohen edhe mardhëniet me popujt fqinj e më largë etj. Por përse Ugolini i hapi të gjitha varret e lashtë të Butrintit kudo që kërkoj dhe i gjeti ? Përse këto vogëlsira të paketuara nuk përfunduan në muzeun e Tiranës apo edhe në atë të Butrintit ? Përgjigjen për këtë na e jep Mitologjia që gjithsesi është pranuar për greko helene. Në variantet e shumta të saj ajo pranon se në Butrint duhet të jenë varret e tri nga herojve të saj mitiko legjendar . KADMIT – Mbreti mitikolegjendar , themelues i Beotise (Apo Kadmenes). Burimet mitike thonë se ai do tju mesonte Pellazgeve Jonian përpunimin e metalit dhe alfabetin Fenikas apo Foenikas i cili nga Diodori e Plini eshte quajtur Pellazgë. Kronikat e Apolodorit e percjellin për te Enkelejt në pleqerin e tij. Butrinti dhe paratoka e tij janë shumë të lidhura me këtë hero mitkolegjendar. Lumi i Pavllos para se të quhej prej Homerit Selloj, tregojn zbulimet e sotme, është quajtur LUMI I KADMIT. Dy parcela në mesin e fushes së Mursise mbajne edhe sot emrat KANDALE E BUNDO ; ç’ ka mund te lidhen me buall dhe ka me të cilet ai beri rrugën për në Butrint. Një kodër e stërzgjatur midis Butrintit e Xarrës mban emrin BULAR , Shume pran emrit Bullar me të cilin popullsit vëndëse, emërtojnë një gjarpër trup madh ; që konsiderohet i shënjtë e nuk duhet vrarë. Mitologjia thotë se Kadmi e Harmonia u shndruan në gjarpërinj Bolla e u dërguan në fushat Eliziane. MEDEAS – -Bija e mbretit mitik të Kolkidës ETIT (atit), zotruesi i Bashkës së Artë . Ajo sipas mitologjisë ra në dashuri me Jasonin . Ndihmoj në rrembimin e Bashkës së Artë dhe ndoqi ekspeditën deri në ishullin e Feakasve (Korfuzi i sotëm) Me ndërhyrjen e Mbretit Mitiko legjendar të Feakasve ALKINOU, do të martohet këtu me Jasonin.Pas veprave makabre ajo do të vdes këtu e do varroset në Butrint. PIRRO NEOPTOLEMI –I biri i Akilit Legjendar ; një ndër Mbrertërit më të shkëlqyer të Epirit i cili bashkoj trojet e tij prej Fthias e deri tutje Shkumbinit e spas disa burimeve edhe tej Shkodres në Ulqin Tivar e Kotor . Sipas Homerit ,Pionier i Luftës Trojane , parathën se pa pjesmarrjen e tij Troja nuk mund të pushtohej . Kronikat legjendat , gojëdhënat përcjellin shumë qytete ndërtuar prej tij . Sipas Aristotelit gjedhët e dhëntë e Epirit aq të dëgjuara në lashtësi janë merit e tij dhe mbajnë emrin e tij . Kronikat e përcjellin edhe Butrintin një ndër qytetet e ndërtuar prej tij .Ato thonë se është vrarë në tempullin e Delfit. Në ato mote ky tempull nuk ekzistonte. Studiuesit thon se në rrethinat e Delvinës ka qënë një tempull i Delfit (diellit) Në qoftëse nuk gjëndet aty pari , mundësia me e madhe është të jet në Diapor . Ky emër përmban rrenjen Di—Dia __Diau = Diell . Dhe nuk eshte aspak çudi që varri i Neoptolemit të jet në Butrint . Zbulimi i qoftë edhe njërit prej tyre mund të ishte sesacional por i vlefshëm për të permbysur tërë parahistorin e Europës. Pra përfundimisht mendoj se prrishja e boshatisja e varreve nuk ishte e pa qëllimëshme . Por le ti referohemi edhe me tej Z. Sotir Kolea ;—-
“…..I bëmë fjalë për rrashta (eshtra ) krerësh që ngjan me doemos
të ketë gjetur ndë këto varre. Mbi këtë pike mësuam prej tij se gjeti
disa rrashta me nga një vath të rremt, ose verig rrami (hekuri), të
vëna nga ana e mëngjër(prerë se ishin varre me meshkuj) Nder ta gjeti
një rrashtë me ovullën(monedhën ) për lundërtarin e kurundit të ngulur
ndë dhëmb, gjë që fort rrall është gjetur deri më sot. Mbi këtë treguam
gëzim dhe shpresë se Muzeja jonë ka për të patur kështu një lëndë të afert
për shqyrtime kranioskopike dhe mësuam prej tij se mu për këtë qëllim i
ka dërguar ndë Romë . “
Shume qart e mjaft domethënëse . Në Butrint duhej asgjësuar ç’far do gjëje që mund të çonte në tejlashtësinë helenike dhe të përbyste Historirat proto e parahistorirat që fabrikoheshin . Antropologët që kanë studjuar popujt e Epirit janë plotësisht në një mëndje : se këta popuj i përkasin trungut Ilir të Ballkanit perëndimor , pra janë Brakicefal madje hiper brakicefal . Matjet kranioskopike do ta vërtetonin këtë .Prandaj edhe duheshin azgjësuar.
Sotir Kolea iku nga Butrinti dhe do ti dërgoj atë raport të gjatë Ministrit të Arsimit ku edhe do ti rekomandoj :–
“….. Punimet që ben z.Ugolini duhen vëzhguar nga afër. Një i
derguar i ministries duhet ndë vend që ditën e të nisurit të
punimeve, e gjer ne të mbyllur të çdo viti. Ç’ do vogëlsirë që
mund të zhduket leht, duhet të merret shënim me të dalur në
dritë nga toka dhe duhet vënë në ruajtje të një poste te ushtrisë
që ka discipline vetëm urdhrin, ç’do mënyrë tjetër të vepruari
nuk ka për ta mbushur të plotë qëllimin e sigurimit të sendeve
të zbuluara …”
Me qënse jemi këtu ; para pak kohesh nje miku im po me thoshte se kishte par në një nga muzeumet e Londrës një unaz në gurin e së cilës ishte e gdhendur koka e Deas ( Princesha e Butrintit ) Mbaj mënd se para vitit Nëndëdhjet një Fushë Mursiot dorëzoj një unaze për të cilën dhe u shpërblie. Nuk më ka rënë rasti ta takoj për të mësuar hollësira . Por e di fare mirë qe babai i tij pati punuar ne ekspeditën e Butrintit . Ata thonë se edhe ata kanë mundur të fshihnin vogelsira , madje shtojn se në shume raste i hidhnin në karroca opo vagona e ndodhte që nuk i rigjenin përsëri .
Autori i librit “Shqiptaret “ Edwin Jascques i cili i pat ndjekur me interes punimet e kesaj Ekspedite shkruan : —
“…..Edhe pse tradita e lashtë ua njeh Trojaneve të mundur
themelimin e Butrintit aty rreth vitit 1000 p.e.s., arkeologët
nuk janë ne nje mendje me këtë Misioni Italian që punoj aty
prej vitit1928 deri në Luftën e Dytë Botërore, zbuloj gjurmë
njeriu që i perkasin viteve 5000 p.e.s. Ugolini mblodhi materiale
prehistorike të tilla si SOPATA E DISA KAMA PREJ KOCKE TË
LËMUAR , SENDE TË EPOKËS SË GURIT, SI DHE NJË LARMI TOKËZASH
TË EPOKËS SË BRONZIT…..” ( Shqiptaret fq 5)
Kështu pra edhe në Butrint Ugolini gjeti e publikoj vegla të Epokes se Gurit. Unë nuk e di se ku i gjeti ai këto vegla . Llogjika të çon se ato mund të jenë gjetur në gërmimet për rindërtimin e Kështjellës Veneciane dhe muzeut që zën një sipërfaqe të konsiderushme te Akropolit të Lashtë . Por pse i publikoj Ugolini këto gjetje të cilat gjithsesi rrëzonin tezën e themelimit greko helen të Butrintit?Përgjigjen për këtë e marrim nga datimi i tyre. Këto vegla që në mënyrë të pa diskutushme i përkasin Epokës së Gurit u datuan si prodhime të Epokes se Bronzit , madje te Bronzit të Vonë , për të mos thënë të prag fillimit të Epokes se Hekurit rreth shek XIIp.e.s. , kohë që përkonte me të supozuarën Luftë Trojane. Nëpërmjet këtyre datimeve Ugolini do te krijonte hapsirën për të pranuar një kalim të trojanëve në Butrint si dhe pranimin si real histori te “Eneidës “ se Virgjilit , aq të pëlqyer prej Perandorëve Romak, në paraqitjen e tyre me prejardhje hyjnore. Dhe çfar bëri “ arkeologu i madh e i shquar deri ne prof Arkeologjie Ugolin “? E varrosi tërë këtë pjesë të Akropolit të lashtë nën themelet e Kështjellës Veneciane dhe Muzeut. Në veprimtarin kërkuse arkeologjike ky veprim përbën një krim arkeologjik dhe është i dënushëm. Por fati e deshte që barbarët e rinj romak me tituj tashmë shkencor ,dhe në emër të shkencës së arkeologjisë , të mos e shkatrronin Akropolin e Butrintit, për tja lënë nxjerrjen në dritë të tij stërnipërve të atyre që hapën themelet e tij .
Para toka e Butrintit Përshkohet nga lumi i Pavllos rrjedha e të cilit sipas burimeve historiko- mitologjike ishte njëherësh edhe vija kufitare midis grup popujve më të shquar të Epirit , Kaonëve, Thesprotëve dhe Mollosëve. Ugolini vizitoj edhe Kalivuan, po ashtu dhe qytetin e Çukës se Ajtoit të cilin e parapëlqeu ta quante Pergamin e Prasaibëve . Sigurisht , ose u gabua ose e bëri në mënyrë të qëllimshëm këtë emërtim . Çuka e Ajtoit nuk bën pjesë në trojet e Prasaibëve Kaon por në trojet e Kestrinëve Thesprot dhe ashtu siç tregojnë edhe muret e tij ishte i baraz lashte dhe më i madh se Butrinti sikurse edhe vëndbanimi i Kalivoit për të cilin na thone se ka qënë një stan i Buthrotasve .Thua të mos dinte gjë Akademia e Romës dhe Profesori isaj i arkeologjisë Luigji Maria Ugolini ? Të mos e kenë lexuar ata Stefan Bizantinin ? Ugolini e pa madje edhe e gërvishi këtë qytet të stërlashtë të Kestrinëve Thesprot, por ai nuk gjeti asnjë gjurmë romake në trojet e tij . Dhe s’kishte se si të gjënte . Çuka e Ajtoit ishte një qendër e banuar me një akropol të paktën gjashtë herë më të madh se sa ai i Butrintit; por që i takonte Kestrinëve Thesprot qytetet e të cilëve barbaria romake e Pol Emilit i dogji e i rafshoj me tokën , ndërsa popullsit i skllaveroj e i çoj në Romë.Kestrinët ishin po aq të qytetëruar e kulturuar sa edhe Buthrotasit dhe jam i sigurt se edhe këtu do të gjëndet nje qender kulturore sikurse edhe ajo e Butrintit . Akademisë së Romës dhe Ugolinit nuk i interesonte kjo, ndaj i qëndroj large. Interesant është edhe fakti që popullsia rrënjëse e Fushë Mursisë nuk na e ka përcjell emrin e tij. Me gjithë këtë ajo na ka percjell emrin e burimeve të ujit pran tij, të cilët edhe sot quhen BURIMET E KAMARES rrjedhur nga KAMMANIA E KAMMANOJVE sikurse na e saktëson Stefan Bizantini në shënimet e tij. Në këto qendra të banuara janë gjetur materiale arkeologjike të periudhes se neolitit e deri të paleolitit të mesëm sikurse ato të Kodër -Kroit të Xarrës , për të cilën arkeologët thonë se është banuar nga njeriu qysh njëqindëmijë vjet më parë. Për qeramikat e Butrintit do tja lë fjalen Prof. M. Korkutit i cili punoj para pak vitesh në Shpellën e Konispolit , e të njëjtës trevë . Ai thotë se qeramikat e këtushme ishin të njëjta me ato të Cakranit të Fierit, Dunavecit e Maliqit të Korçes , dhe Kloshit të Kukësit . Ugolini zbuloj gjithashtu në Butrint nje korpus të tërë mbishkrimesh në alfabetin grek , të cilat i shfrytëzoj në mbështetje të tezës së themelimit greko helen të Butrintit , pamvarsisht se ato i përkisnin një periudhe 300 –400 vjeçare më të vonëshme . Në një shkrim tjetër do të shikojme se këto mbishkrime hedhin poshtë tezën e themelimit greko helen të Butrintit edhe pse janë në alfabrtin grek. Këto janë përgjithësisht ato që askush nuk na i ka thënë për punën e Ekspeditës Italiane dhe Prof .Ugolinit në Butrint.
Kozma Taho
Clearwater , Florida Mars 2015

A MUND TË PRANOHET LUIGJI M. UGOLINI ZBULUES I BUTRINTIT?

March 9, 2015 by dgreca

Shkruan: KOZMA TAHO-CLEARWATER , FLORIDA /
Katër vjet pasi emisari i saj Prof. i Arkeologjise L.M. Ugolini pat vizituar Butrintin , Kalivuan, Çukën e Ajtoit , dhe dy vjet pas kërkimeve arkeologjike në qytetin e lashtë të Foenikës , Akademia e Kulturës se Romës Fashiste dhe Prof. Ugolini do te prapagandonin zbulimin e qytetit antik te Butrintit. Në ditët e sotme gjithëfarë autoresh e paraqesin Ugolinin si zbulues të Butrintit , si të thuash një Shliman të ri . Por, – a është Ugolini zbulues i Butrintit ? Kjo nuk është aspak e vërtet. Qartë, prerë e në menyrë të pa diskutushme mund tju themi tërë atyre që besojnë e pranojnsi zbulues te Butrintit Ugolinin;se nuk ka si të quhet Ugolini zbulues i tij ; që dihej fare mire ku ishte, kush ishte dhe çfar përfaqësonte . Popullsit vëndëse , çobenët që silleshin këtyre anëve si dhe inteligjenca shqiptare e atyre moteve e dinin fare mirë kush ndodhej në këtë truall të mbuluar tashmë nga një pyll i dëndur e që ata e emërtonin vithrinë apo vuthrinë . Butrinti nën emrin Buthrot apo Buthrotos, për rëndësin dhe shkelqimin e tij si një ndër portet detare nga më të mëdhejt e trojeve e popujve Kaon , përmëndet e u rekomandohet tregëtareve helen qysh në shek. VIp.e.s. nga vizitori i parë dhe i vetëm helen Hekateu i Miletit , gjeograf e historian . Nga Skylaksi (shek. VI—V p.e.s. ) apo pseudo Skylaksi (shek. IV p.e.s.) përmëndet para toka e tij nën emrin mitik” EURITHEA “ e dalluar për rritjen e një lloj gjedhi trup madh, konsideruar raca më e mirë në tërë botë e lashtë.( Aristoteli ). Historiani i madh greko-helen, Tuqididi e përmënd shkarazi kur bën fjalë për strehimin e Themistokliut në Epir ( 470p.e.s.) Aleksander Molosi dhe Pirrua i Epirit e patën përdorur si port detar për të hedhur ushtrit epirote në gadishullin Italik, ku patën zhvilluar beteja të suksesëshme me ushtrit romake . Apolodori (180—109 p.e.s.) e pat përfshir në kronikat e tij. Në Butrint u vendos latifondisti romak Pompon Atiku, mik i Ciceronit , madje ndërtoj edhe një vilë modern për kohën “AMALTEA “ ende e pa zbuluar. Jul Qezari e përdori si një nga pikat më të rëndësishme për furnizimin e ushtrisë gjatë luftes civile në Iliri. Perandori August e mori në mbrojtje madje vendosi edhe veteran të luftës këtu. Ata e zgjeruan shumë qytetin edhe matan rrjedhes së Vivarit . Ndërtuan vepra madhore e të rëndësishme sikurse ujësjellësi rikonstruktuan teatrin e ndërtuan forumin romak , ende i pa zbuluar plotesisht, banja publike e tje. Kaloj në këto anë , e vizitoj e la shënime gjeografi i madh grek Straboni. Vizitor i tij ishte edhe gjeografi ,matematicieni dhe historiani egjyptian me rrënjë Iliro Maqedone Ptolemeu , i cili la edhe kordinatat gjeografike të tij. Në shek. e III të erës sonë do të përmëndet për mrekullinë e Shen Tirinit ku konfirmohet edhe ekzistenca e teatrit të tij . Do të përmëndet po ashtu edhe për mrekullinë e Shen Iliut ( të riut ) ne shek. e IX të erës sonë. Një shek. më vonë dijetari Ibn Haukon do ta përfshij ne veprën “ Konfiguracioni i Tokës “ nën emrin “ Bardhout “. Butrintin e pat vizituar dy here pionieri i arkeologjisë Kiriaku del Pizzicolli i Ankonës ( 1428—1435 ) Ai vizatoj me përpikmë të tre muret e tij si dhe kopjoj e mori disa mbishkrime , fatin e të cilave nuk e dim . Atë e kanë skicuar hartograf të shumt të Venetikut e ndër ta edhe hartografi i shquar At Coronelli i cili përdori emërtesat e kohës ( viti 1688 ) siç na njofton studiuesi A. Shkreli . Harta të sakta ushtarake hartuan Turqët, Inglezët , Francezët madje dhe Rusët. E vizituan atë Konsujt Francez e Inglez akredituar pran Ali Pash Tepelenes duke na lënë edhe shënime të shumta . Mbas këtyre :- a mund të thuhet se L.M. Ugolini është zbulusi i Butrintit ? Ndërkaq L. M. Ugolini ishte arkeologu i parë që do të vendoste çadrat e do të fillonte gërmimet në trojet e qytetit të lashtë të Butrintit . E , për të thënë të vërtetën kjo ishte një inisiativ tepër e guximeshme . Kush e ka vizituar Butrintin para viteve gjashtëdhjet e di mirë se aty të çanin mushkonjat e gjarpërinjtë e shumt e tepër të rrezikshëm që vërdalloseshin nëpër rrënoja . Zbulimi i objekteve nga më të spikaturit tregon për se ku duhet të punonte dhe se ç’far duhet të nxirrte në drite . Pas tij dhe për mbi të qëndronte Akademia e Kulturës së Romes Fashiste qe orientonte ç’do veprimtari të Ekspeditës dhe qe e donte Butrintin ta kishin themeluar greko helenet por dhe me dritare te hapur per kalimin e trojaneve. Personalisht nuk e gjykoj Ugolinin mbi bazën e librave që Akademia e Romës botoj nen emrin e tij e pas vdekjes se tij, por për ato ç’ka ai bëri ne Butrint dhe qe tregojë qarte shkarje nga puna shkencore arkeologjike.