Nga Frank Shkreli/

Këtu në Shtetet e Bashkuara, e hëna e tretë e shkurtit festohet çdo vit si Dita e Presidentëve, me rastin e ditëlindjeve të baballarëve të kombit, Xhorxh Uashingtonit dhe Abraham Linkolnit, për të përkujtuar kontributin e tyre në themelimin dhe në ruajtjen e unitetit kombëtar, por edhe për të pasqyruar trashëgiminë e vlerave të tyre, për të gjithë brezat e amerikanëve.  Amerika, ndoshta si asnjë vend tjetër, kujton dhe ruan trashëgiminë historike të kombit dhe të udhëheqsve dhe patriotëve të gjithë historisë së saj.   “Një komb”, ka thënë presidenti Xhon Kenedi, “e tregon veten me burrat që dalin nga trupi i tij, por një komb e kallëzon veten gjithashtu edhe me burrat që ai nderon dhe me burrat që kujton…”

Edhe kombi shqiptar gjatë historisë së tij ka pasur burra të cilët meritojnë të kujtohen dhe të nderohen për kontributet e tyre ndaj kombit dhe për trashëgiminë e tyre historike, kulturore dhe shpirtërore. Njëri prej këtyre burrave të kombit shqiptar është edhe Sami Frashëri, i cili këtë vit mbushë 110-vjetë nga vdekja e tij.  Viti 2014 shënon gjithashtu edhe 115-vjetorin e manifestit politik dhe ideologjik, “Shqipëra ç’ka qenë, ç’është dhe ç’do të bëhet”, botuar nga Sami Frashëri në Bukuresht të Rumanisë më 1899, i cili sipas historianëve, është një nga veprat më të njohura të Rilindjes Shqiptare, që kontriboi drejtë pavarësisë së Shqipërisë më 1912.   Në këtë manifest, Sami Frashëri flet për të kaluarën, për periudhën në të cilën jetonte ai dhe për të ardhmen e Shqipërisë dhe të kombit shqiptar, si e shikonet ai.  E cilëson Gjergj Kastriotin-Skënderbe si një burrë që rrallë i ka shokët e tij në histori dhe deklaron se periudha e udhëheqjes së tij ishte  ”m’ë bukur e m’ë bekuar e gjithë kohërave për vendin tënë, se atëherë i gjithë kombi ishte i bashkuar dhe u nderua në gjithë botën”, shkruan Sami Frashëri.   Në të vërtetë kjo është vlera dhe trashëgimia politike dhe shpirtërore e mesazhit të tij shkruar 115 vjetë më parë, dhe i cili duhet të tingëllojë edhe sot si një kambanë e zgjimit kombëtar për ata që duan ta dëgjojnë, sa nuk është vonë: Bashkimi i Shqiptarëve me një mendim e me një qëllim. Ai shkruan gjithashtu, si një profetë sikur të kishte paraparë përpjekjet e sotëme të shqiptarve për tu integruar në Europë, duke thënë se, si njëri prej kombeve më të vjetra të Europës, shqiptarët kanë të drejtë të jetojnë në liri dhe të zënë vendin që u takon midis popujve të qytetëruar të Europës.

Analiza që Sami Frashëri i bën situatës së atëhershme, me të cilën përballej Shqipëria, tingëllon e freskët edhe për gjëndjen aktuale sot.  Ai flet për rreziqet e jashtëme, me të cilat sipas tij përballej kombi shqiptar, e që ishin, “zgjedha e huaj”, “lakmitë shoviniste të fqinjëve”, por mbi të gjitha ai flet edhe për rrezikun e madh që i kanoset kombit nga, ”grindjet dhe përçarjet midis shqiptarëve”.

Mesazhi i manifestit  “Shqipëria ç’ka qënë, ç’është e ç’do të bëhet”, i ka qëndruar kohëve dhe shërbën edhe sot si një udhëzim dhe ndriçim për zgjimin e ndërgjegjes kombëtare dhe për dashurinë ndaj vendit dhe për dashurinë për njëri tjetrin, ndërkohë që u bën thirrje shqiptarëve të të gjitha kohërave: “O burrani, o shqiptarë ! Zihuni me të dy duart në besë, në lidhje e në bashkim, se kjo do t’ju shpëtojë!”   Sikur donte të  lente një amanet për gjithë brezat, ai i porositë shqiptarët për bashkim, si një qëllim madhor, duke shkruar:  “Ja qëllimi ynë! Ja puna jonë e shenjtëruarë! Ja besa jonë! Në mes të shqiptarëve të vërtetë s’ka ndonjë ndarje, ndonjë çarje, ndonjë ndryshim! Janë të tërë vëllezër, të gjithë një trup, një mendje, një qëllim, një besë!”

Sami Frashëri me manifestin e tij politik të para 115 viteve sfidon shqiptarët edhe klasën e sotëme politike që të ri-zbulojë dhe të rivlersojë këshillat dhe udhëzimet e tija me qëllim për të ringjallur rishtas, ashtu si në kohën e Gjergj Kastriotit- Skënderbe, unitetin dhe krenarinë kombëtare, për të punuar për të mirën e përbashkët afatgjatë të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar.  Në këtë drejtim, thotë Sami Frashëri, ”Të mos trembemi nga asgjë, të përpiqemi që mos të pushojmë deri sa të fitojmë atë që kërkojmë; jemi në të drejtën tonë; Perëndia është gjithnjë ndihmësi i të drejtëve, Perëndia është e drejta vetë!” Prandaj, këshillon ai, “Të mos rrimë të mpirë e të ngrirë, të levizim duar e këmbë, të tundemi e të lëkundemi, të ecim të lirë në udhën e Perëndisë, në udhë të së drejtës: Perendia, e drejta, kombi, gjuha, Shqipëria, Shqiptaria.”   Është interesant se si Sami Frashëri i balancon të drejtat e njeriut dhe të kombit duke u bazuar në filozofinë klasike të të drejtave natyrale dhe në natyrën e Perëndisë, duke shkruar se ”Perëndia është e drejta vetë.”

Sami Frashëri, në shkrimet e tija, është i qartë gjithashtu  se sipas tij dhe mendimeve të rilindasve të asaj periudhe mendimet e të cilëve ai pasqyron, politika nuk duhet të përdoret si një mjet për avancimin e ngushtë të interesave personale e vehtjake në kurriz të interesave madhore të kombit, kritikë kjo për jo vetëm për bashkohasit e tij, por edhe për sot.   Ai shkruan se si është e mundur që, “Një komb kaq trim e që se kursen gjakun, të humbasë duke u copëtuar prej kombeve të dobët e të frikshëm!  Mend  kemi, trimëri kemi, gjuhë të bukur e të lehtë kemi, e të mos dimë a të mos duam t’i përdorim gjithë këto për të mirën tonë, po të rrimë me duar lidhur.  Kjo është më e keqja, të punojmë për humbjet tona, të nxjerrim themelet e kombit tonë me padituritë e të verbërve të vetë ?!”

Duke lexuar disa prej shkrimeve të Sami Frashërit njeriu ndahet me ndjenjën se dashuria për kombin dhe për njëri tjetrin — parime themelore këto që predikonin rilindasit shqiptarë 100- e ca vjetë më parë — duhej ishte dhe të mbetet baza morale e politikës së një shoqërie,që njëkohësisht është edhe çelsi për sigurinë e mbrendshme, por edhe që kombi shqiptar të njihet nga bota për kontributet e tij, si në kohën e Gjergj Kastriotit, siç shkruan Sami Frashëri.

Për ringjalljen, rivlersimin dhe zbatimin e këtyre parimeve shqiptuara nga  rilindasit si Sami Frashëri, ekziston një nevojë urgjente ashtuqë kombi shqitar të shkojë me hapa të sigurt drejtë së adhmes.  Nevojitet shkrirja e këtyre ideve dhe avancimi i këtyre parimeve politike, kombëtare dhe shpirtërore, natyrisht nën rrethanat e tanishme, për të ndryshuar drejtimin e të ardhmes së shqiptarëve.  Por kjo nevojitë gjithashtu edhe një strategji afatgjatë kombëtare, nga burrshtetas të stërvitur dhe të bindur në parimet e rilindasve, gjë që kërkon guxim moral, aftësi politike dhe njohuri praktike.  Janë këto parime morale dhe politike të rilindasve si dhe zbatimi i tyre, dhe jo një parti, një qeveri, madje as zgjedhjet e kaluara apo të ardhëshme, ato që do të vendosin të ardhmen afatgjatë të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar.

Le të shërbejë 110-vjetori i vdekjes së Sami Frashërit dhe 115 vjetori i programit të tij politik dhe ideologjik “Shqipëria ç´ka qenë, ç´është e ç´do të bëhet”, si një rast për të ri-zbuluar parimet dhe idetë e Sami Frashërit dhe rilindasve të tjerë të kombit shqiptar, parime këto që gjithnjë janë aktuale të freskëta dhe të pavdekshme.  Shqipëria dhe kombi shqiptar mbijetuan falë veprave dhe sakrificave të rilindasve megjithë dështimet historike të brezave të 100-viteve të fundit.   Prandaj tu jemi mirënjohës atyre për atë që krijuan si dhe për trashëgiminë që lanë pas, një trashëgimi kjo e pasur kombëtare, morale dhe politike, e cila duhet të ruhet të zhvillohet dhe të pasurohet brez pas brezi.