Nga Vangjush ZIKO/
Rozi Theohari është një emigrante jo e vitit 1994, kur shkeli për herë të parë në brigjet e Amerikes, por që kur u lind. Po. Ajo, që kur u përmend, mësoi se ishte bija e një babai kurbetlli. Për këtë i fliste në familje e ëma dhe gjyshja, ia deshmonin letrat që vinin nga vendi i largët që përtej oqeanit; ia kujtonin në shkollë kur mbushte të dhënat autobiografike, në punë, në shoqëri. Dëshmia më e dhimbshme e asaj ishte brenga që nuk iu shqit kurrë. Edhe sot në moshën e thinjave ajo e ndien si një plagë të vjetër. Ajo nuk e ndieu fizikisht dorën dhe veshtrimin atëror, që përciell rritjen e fëmijës. Kjo brengë e pashlyer ishte dhe një nga ato arësyet që e yshtën të merrte udhën e emigrimit për të prekur me dorën e saj të dridhur atë gur varri dhe për të njohur dhe ndierë nga afër atë botë, atë vend dhe atë popull mes të cilit u thinj dhe u zhurit nga malli zemra e kurbetlliut të përjetshëm, që pati lindur jetë, por nuk i gëzoi dot nga afër ato. Ai, nga një qënie fizike e gjallë, nga një bashkëshort dhe prind u shndërrua në mall, në erë të shpirtit që fluturon me krahët e një zarfi të ftohtë për të përkëdhelur flokët e njerëzve të dashur përtej oqeanit, për të shpupuri- sur kaçurrelat e femijëve dhe thinjat që dalin nga dylbenka e zezë e zonjës së tij, që e la të vetme me barën e rëndë të punëve të përditshme për të prashitur gradinën, për të rregulluar avllinë e rrëzuar të oborrit, që shkon e pret dru e ngarkon shkarpa në korijen e fshatit për të gatuar gjellët dhe pjekur lakrorët, për të ngrohur fëmijët në acaret e akullta të dimmrit dardhar, ku vendi i tij rreth vatres mbeti tërë jetën bosh. flladi që ledhatoi flokët e Rozit në çastin e parë kur zbriti në aeroprtin e Bostonit, i ngjau asaj, me pëllëmbët e drithëruara të atit që e përkëdhelën dhe mbështollën me atë mall.
Emigrimi është vërtet një provë dramatike për çdo emigrant. Ai ka qenë dhe mbetet një betejë. Betejë me vetveten dhe me ëndrrën, me dëshirën dhe mundesinë, me kurajon dhe sakrificën, me qe- nien dhe mosqenien, me identitetin e trashëguar dhe atë të shartuar, me të tashmen dhe me të ardhmen. Edhe për Rozi Theoharin kjo betejë ka qenë e shumëfishtë. Si njeri. Si grua. Si shkrimtare. Asaj iu desh të përshtatej me klimën, me mjedisin e ri, me gjuhën e huaj. Karakteri i saj i gjallë dhe komunikues, natyra e saj e afruar me njerëzit, çiltërsia dhe humori i saj karakteristik e ndihmuan të lidhet jo vetëm me bashkatdhetarët e mërguar, por edhe me emigrantë të kombësive dhe racave të ndrysh-
me; të marrë pjesë në veprimtari të perbashkëta shoqërore apo familjare, në aktivitete kulturore dhe fetare. Ajo iu pervesh studimit për të përvetësuar gjuhën dhe kulturën amerikane dhe për të marrë një diplomë të re. Ajo shkruan lirisht vargje në gjuhën angleze dhe boton vëllime në këtë gjuhë. Ajo arrin kështu ëndrrën e emigrantit për t’u integruar në atdheun e dytë.
Si njeri dhe si femër, asaj jeta i serviri një provë të rëndë familjare. Sëmundja i rrëmbeu shokun e jetës në tokë të huaj duke e dënuar atë me vetminë. Jeta përsëriti kështu, në një variant tjetër, fatin e të atit të saj kurbetlli.
Ajo erdhi në Amerikë si krijuese e formuar me vepra të botuara në gjininë e humorit, në prozën tregimtare, në poezi. Pena e saj është bërë e njohur dhe e dashur në shtypin publicistik dhe atë artistik të vendlindjes dhe të diasporës duke u bërë jehonë problemeve, jo vetëm të së kaluarës, por edhe të jetës së sotme të bashkatdhetarëve në emigrim. 
Firmën e saj e gjen në gazetën më të madhe shqiptaro-amerikane “Illyria” në Nju-Jork, në gazetat lokale të Bostonit, në antologjitë amerikane, në revistën letrare të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë “Pena” etj. Nuk janë të paktë dhe librat që ka botuar, mbi trembëdhjetë. Libri “Mbi thinja fryn erë” i solli asaj çmimin “Pena e artë” të kësaj shoqate.
Jeta e Rozi Theoharit është një metaforë autentike e atij procesi të gjatë dhe të mundimshëm që e ka emrin “integrim”. Atë unë do ta quaja “Dardharja e Bostonit” sikurse mund ta quaja pa asnjë ngur- im “korçarja” dhe “shqiptarja” e Bostonit. Në këtë togfjalësh sintetizohet domethënia e vertetë e fjalës “integrim”, që pleks në vetvete ndjenja të dyfishta që motërzohen në zemrën e njeriut të mërguar, por të lidhur përjetë me djepin që e përkundi dhe vend- in që e thinji. Kjo nuk lidhet thjesht, me dyshtetësi- në. Kjo ka të bëjë me një cilësi të re morale dhe psikologjike të njeriut në emigrim, me atë dashuri të dyfishtë për vendlindjen dhe për atdheun e dytë.
Me të ndodhi ajo që nuk kishte se si të mos ndodhte. Ashtu siç ndodh me një luftëtar që merr pjesë në një betejë. Teshat e tij marrin erën e barutit, zemra e tij mbart plagët dhe ëndrrat e bashkëluftëtarëve ( të atyre që ranë, dhe të atyre që e arritën fitoren), në rrudhat e ballit të tij janë shkruar betejat, kurse në thinjat e tij ka ngrirë hiri i datave.