Në kujtim të rapsodit DEVISH SHAQJA/
Shkruan: Bajram Gashi/ Durrës*/
Burra të mençur, folkloristë, akademikë, shkencëtarë, politikanë, muzikantë, intelektualë, puntorë, bujq e blegtorë e njohën Dervish Shaqen, këtë legjendë të këngës dhe folklorit shqiptar, mes tyre jam edhe unë, që po e risjell në kujtesë pas 30 vjetësh të ndarë nga jeta.
Është privilegj e fat të kesh njohur atë figurë të spikatur të këngëve patriotike shqiptare, njëherazi aq më shumë përgjegjsi të shkruash për të. Marr shkas për të nderuar at’ burrë, duke marrë përsipër përgjegjësinë time qytetare, se për çfar shkruaj, deshmitë janë kokforta, aq sa nuk ka shteg për mëdyshje.
E njoha baca Dervishin për një kohë të gjatë, që kur isha fëmijë në vitin 1957, e deri sa e përcollëm në banesën e fundit më 13 prill 1985. Qëndrova pranë tij në raste festash e tubimesh, në kuvende, koncerte e dasma në familjet e kosovarëve në fshtrat Shenavlash, Rrashbull, Qerret, Fllakë e gjetkë. Ai u bë shkas që më afroi dhe më mësoi çiftelinë dhe këngët e trimave. Fillova edhe unë të këndoj së bashku me të rinj të tjerë. Shpesh na lavdëronte e na bënte qejfin, Dervishi dhe shoku i tij i fëmijërisë Demush Neziri. Me kalimin e viteve grupi kosovar ishte zmadhuar e plotësuar më së miri. Dervishi ishte në krye. Ai ishte ikona e grupit. E admironim për atë paraqitje burnore kudo që ndodhej. I shkonin këngët e trimërisë, besës dhe atdhetarisë, por i kishin hije edhe këngët e dashurisë. Ishte rapsod i lindur.
Jetoi shumë vite në Shënavlash e më pas në Rrashbull, ku i kishin dhënë një truall dhe i kishin bërë një shtëpi të vogël sa për të futur kokën. Në atë shtëpi çka binte jashtë pikonte brenda. Kaq ishte e vërtetë saqë, shpesh i duhej ta lëvizte krevatin nga një qosh i dhomës në qoshin tjetër për të mos u lagur. Gjërat, për kohën duhen thënë ashtu siç janë, pa zbukurime e inate. Ishte talenti, vullneti dhe pasioni i tij të këndonte në skenat e Shqipërisë, që nga Shkodra në Sarandë, nga Durrësi në Kukës, nga Shijaku në Pukë, nga Elbasani e Gramshi, në Lezhë e Korçë. Vishu e zhvishu me kostumin kombëtar, e ngjitu me qindra herë në skenat shqiptare. E këngët e Dervish Shaqes dhe Demush Nezirit, së bashku me grupin, jehonin e dëgjoheshin në gjithë hapsirën mbarë shqiptare, duhet thënë edhe më larg, përtej oqeaneve.
Alia i vogël, djali i tij, të cilin kur qe larguar nga Lluga, (fshat i vendlindjes në Kosovë), e kish lan 6- muajsh në djep, asht rrit në moshë e shtat. Kur i kish ba 14-15-vjeç, netëve të dimrit merrte shkallët e gjata, hipte mbi çati edhe më lart akoma në bagrena (akacje), drejtonte antenëën e radios dhe dëgjonte zërin e ambël të babës së vet, të cilin s’e njihte fare, e që s’arriti ta shohë e njohë për sëgjalli. Nana Zoje, shpesh dilte jashtë, vështronte të birin, e ruante se mos binte në tokë dhe e mbronte se mos zbulohej nga ndonjë hafije, tek dëgjonte këngët e babait të vet nëpërmjet valëve të “Radio Kuksit”.
Kjo ndodhte në Kosovë, ndërsa në tokën amë, në Shqipëri punët shkonin ndryshe nga ç`dukeshin. Figura e Dervish Shaqes u përdor nga sistemi i shkuar për të mbuluar veprimet e shëmtuara ndaj të rinjëve Kosovar që aratiseshin nga dhuna që ushtronin serbët, dhe që u degdisën si të dyshimtë, për vite me rradhe nëpër kampet e punës në kënetën e Tërbufit e gjetkë. Ata deri në vtin 1990, edhe në popull quheshi “emigrantë kosovarë”. Ndaj duhen lexuar së mbari, vargjet e këngës aq të njohur:
“Kur ta kthyem Kosov’ shpinën,
e lam borën e gjetëm dimën”
Në vitet 80-të, filloi të zbehej figura e Dervish Shaqes, sepse Flamur Këlmendi, djali i gruas tij, tentoi të kalonte kufirin për një jetë ma të mirë dhe u dënua me 18 vjet burg për “Tradhëti ndaj atdheut”. Ndaj dhe ceremonia e varrimit, më 13 prill 1985, kaloi me mospërfillje nga pushtetarët e kohës. Forma veprimi të njohura për kohën, që zbatoheshin për të gjithë ata kishin njollë në biogarfi, apo që nuk u duheshin më. Limoni i shtrydhun nuk vlente, ndaj duhesh hedhur.
“Mollë sherri” ishte ba kanga, “Djep trimnie asht Kosova” e krijuar dhe kënduar në vitet 80-ta, mbas demostratave të studentave në Kosovë. Sigurimi shqiptar, si përherë vigjilent kur bëhej fjalë për serbinë, kërkonte ndryshim në vargjet e kësaj kange. Duheshin hequr disa, mbasi tingëllonin si ndërhyrje në punët e brendëshme të shtetit Jugosllav, e medemek do na zemëroheshin. Vargjet ishin këto:
“Rrjedh’ e shpejt’ valja e Drinit.
Gjall’ Isa i Boletinit.
N’kamb Idrizi e Sylejmani
Shkamb’ i gjall Bac Bajrami.
……………………………..
Ushton gryka e Rrugovës
Kush s’ja njeh zemrën Kosovës,
Rrisin shqipe nëpër djepa “…….
Pikërisht këto vargje u hoqën, dhe më pas autori i këngës, shkrimtari e poeti durrsak Matish Gjeluci, shpëtoi për birë të gjylpanës. Kështu m`i rrëfen sot ato ngjarje, rapsodi i njohur Halil Berisha, ish pjestar i grupit kosovar për shumë vite.
Një ngjarje sa për të qeshur e mënshumë për të qarë, tregohet shpesh në biseda miqsh e shokësh, kur bie fjala për Dervish Shaqen. Sulejman Hasani një nga rapsodët ma të spikatur të grupit kosovar, bashkë me Nazim Gryken, e tregojnë me dhimbje këtë ndodhi: “Do të jepej një koncert nga “Ggrupi kosovar” në Durrës, me kërkesë të disa bashkëatdhetarëve të ardhur nga Europa dhe Amerika. Ndër të tjera u këndua dhe kënga: “Kur ta kthyem Kosovë shpinën”. Shpërthyen duartrokitje e brohoritje të papërmbajtura, lot gëzimi e mallëngjmi, pse jo edhe lot hidhërimi. Ndërpritet shfaqja. Alarmohet sigurimi i shtetit dhe vërshojnë “Specialistët” nga Ministria e Brendëshme. Dervish Shaqa me shoke ishin bërë sa një grusht. Pyetje pas pyetjesh :
– Na thoni, ç’kishit me ta?! – Pa marrë përgjigje, vazhdonte tjetra:
– Ç’marrdhanie farefisnie keni me ta?
Mërgimtarët kosovar të ardhur nga ana e anës, u kishin dhuruar rapsodëve tanë disa dhurata simbolike për kujtim, më së shumti ora dore. Por pyetjet vazhdonin lumë:
– Pse i pranuat dhuratat?!
– Jep llogari! Ne dyshojmë se je agjent i CIA-s.
Dervish Shaqa përgjigjej tërë habi, i tronditur dhe me frikë, pasi e dinte se ç`e priste po të hynte në ingranazhet e sigurimit shqiptar.
– Po s’e njoh more burrë CIA-n. Ma bjer këtu e më ballafaqo me të, ta shoh, ndryshe s’po kuptoj ç’ka m’thue, – u thoshte Dervishi!. Ndërsa Merushe Badolli, këngëtare dhe valltare e talentuar e grupit, mori vërejtje të randë nga partia, mbasi ishte edhe antare e saj. Kjo ndodhi që s`është e vetme, besoj se mjafton të kuptojmë e besojmë se sa nderoheshin, e si trajtoheshin kosovarët nga pushteti i kohës. Mbase kësaj situate i shkojnë përshtat vargjet e kënduara:
“Votrat tona i kemi lan,
Por n’shqipni kemi një nanë”……
E për ta pirë të plotë kupën, vazhdojnë, sepse realiteti ishte ndryshe dhe i hidhur : ……..
“Vatrat tona i kemi ndjek
Se ne Shqipni kemi një njerk”
Jeta e baca Dervishit erdhi e shkoi si tallazet e detit, me ulje e ngritje të mëdha. Vetëm ata që e kanë njohur nga afër ia dinë hallet, dertet dhe mallin e tij për Kosovën, që s`e hiqte nga mendja e zemra, nga kuvendi e kënga. Shkoi me një brengë të madhe se nuk e pa Kosovën e lire. Ëndëra e tij e shprehur në qindra këngë me çifteli e sharki, u realizua. Kosova është e pavarur dhe shqiptarët e saj janë të lirë.
* Shkrimi iu dergua redaksise nga bashkepunetori i Dielli ne Durres, Kadri Tarelli