Dr. Emilia Conforti studiuese e filologjisë, linguistikës dhe letersisë në mesin e arbëreshëve në një rrëfim dhënë gazetarit Sokol Paja për Diellin e Vatrës në New York, rrëfen historikun e Katedrës së Gjuhës Shqipe në Universitetin e Kalabrisë, specifikat e gjuhës së arbëreshëve si një varietet i lashtë i toskërishtes dhe identitetin fetar të arbëreshëve në Kalabri e Siçili. Sipas studiueses Dr.Conforti, ndikimi i afërsisë me italianët, martesat e përziera dhe banimi larg nga fshatrat arbëreshe e ka bërë pak më të vështirë të vazhdojë rregullisht përdorimi i gjuhës ditë për ditë.
HISTORIKU I KATEDRËS SË GJUHËS SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KALABRISË
Katedra e gjuhës shqipe në Universitetin e Kalabrisë ka filluar në vitin 1975 dhe shefi i katedrës ishte Papas Francesco Solano, ishte prifti katolik me ritin bizantin, ishte prej fshatit Frasnita. Ai ka punuar në universitet deri në vitin 1990. Prej viti 1991 deri më sot shefi i katedrës është Francesco Altimari, arbëresh i Shën Mitrit dhe bashkë me të ka punuar si Prof. Asoc Anton Berisha nga Kosova, i cili prej pesë vitesh ka dalë në pension dhe është rikthyer në Kosovë ku ka familjen e tij. Kërkues në Universitetin e Kalabrisë ishte Giovanni Belluscio, arbëresh i Shën Vasilit prej vitit 1991 deri në vitin 2020, por fatkeqësisht ka ndërruar jetë para një viti. Në vitin 2006 u bë kërkuese edhe Fiorella De Rosa. Të tjerë bashkëpunues shkencorë janë: Emilia Conforti, Vincenzo Belmonte, Pasquale Scutari, Maria Luisa Pignoli. Lektorët ishin: Francesco Altimari me Italo Fortino në fillim, pastaj Agostino Giordano arbëresh i Frasnites, Zana Karapici nga Tirana, Gjilda Alimillhaj nga Scutari, Anton Berisha nga Prishtina, Shezaj Rrokaj nga Tirana, Gjovalin Shkurtaj nga Tirana, Aljula Jubani nga Tirana, Albana Ndoja nga Tirana, Flora Koleci nga Tirana, Juliana Kume nga Tirana, Ardian Doka nga Tirana. Doktor shkencash në Universitetin e Kalabrisë ishin: Giovanni Belluscio, Giuseppina Turano, Monica Genesin, Filomena Raimondo, Fiorella de Rosa, Emilia Conforti, Orjeta Hashorva, Giovanna Nanci. Në Degën e Albanologjisë, jepen Gjuhë dhe Letërsi shqipe (nga viti 1975), Dialekte arbëreshe të Italisë së Jugut (nga viti 1980), Filologji shqipe dhe arbëreshe (nga 1993), Gjuhës dhe Letërsisë shqipe dhe Letërsi shqipe dhe Gjuhë dhe përkthim shqip. Prej vitit 1991 ka filluar edhe shkëmbimi i lektorëve të gjuhës shqipe, i parashikuar nga marrëveshja e bashkëpunimi shkencor dhe kulturor midis Italisë dhe Shqipërisë.
ARBËRESHËT DHE KUJTIMI I GJALLË PËR VENDIN E TË PARËVE
Arbëreshët e kanë kujtimin e gjallë për vendin e të parëve dhe nuk e kanë harruar gjuhën, traditat dhe kulturën shqiptare. Gjuha e tyre është Arbërishtja, një varietet i lashtë i toskërishtes, por idioma ka patur një përzierje me greqishtën e lashtë (disa fjalë që nuk e kishin, i kam marrë nga gjuha e studimeve) dhe dialektin e jugut të Italisë. Interesante shumë është ruajtja e ritit fetar katolik bizantin. Gjatë shekujve, arbëreshët kanë arritur të ruajnë dhe zhvillojnë identitetin e tyre edhe pse kanë pasur dy komunitete fetare që kanë ushtruar, një ishte në Kalabri dhe tjetri në Siçili. Megjithatë do të jetë ndikimi i afërsisë me italianët, martesat e përziera dhe banimi larg nga fshatrat arbëreshe që e ka bërë pak më të vështirë të vazhdojë rregullisht përdorimi i gjuhës ditë për ditë. Në Itali u krijua një ligj për të mbrojtur pakicat gjuhësore historike, ky ligj kërkon të ruajë këtë trashëgimi të pamasë.: ligji i datës 15 Dhjetor 1999 nr. 482 – “Normat në lidhje me mbrojtjen e pakicave gjuhësore historike”, ka hapur për këto 12 pakica që ndodhen në shtatë rajone të Italisë, një fazë të re historike që ka vlera gjuhësore dhe kulturore të mëdha.
GJUHA SHQIPE NË UNIVERSITETIN E KALABRISË NË PROVINCËN E COSENZËS
Gjuha shqipe është futur në Universitetin e Kalabrisë që ndodhet në provincën e Cosenzës. Arsyeja që besoj se u fut këtu është sepse në provincën e Cosenzës gjenden shumica e komunitetit arbëresh (21 fshatrat), më shumë se në të tërë Italinë dhe unë besoj se ky është motivi kryesor që universiteti ka pasur. Në shekullin XIX, në Kalabri ishin mjaft intelektualë arbëreshë sepse siç e përmendem më herët ishin të vetmet shkolla formimi në Kalabri në Shën Benedhet në fillim dhe në Shën Mitri më vonë, në Kolegjin Korsini dhe i Shën Drianit (pastaj në Shën Miter) nga ku u formuan priftërinjte e Krishterë, Katolikë me ritin bizantin.
IDEJA PËR TË MËSUAR SHQIP, ZGJEDHJE ZEMRE
Babi im e ka prejardhjen nga një fshat arbëresh këtu në Kalabri (quhet Shën Benedhiti) dhe unë e kam mësuar gjuhën kur isha fëmijë me gjyshen që ka jetuar bashkë me ne në Cosenza. Kjo është gjuha e familjes dhe pak persona këtu e shkruajnë dhe e lexojnë kështu që kur kam filluar universitit e gjuhëve të huaja, e zgjodha midis të tjerave edhe gjuhën shqipe. Ideja ishte ta filloja dhe ta shkruaja këtë gjuhë shumë të vështirë por pastaj unë e mora si studim të duhur dhe fillova të merrem me linguistikë dhe letërsi shqipe. Unë kam botuar shumë punime për gjuhën shqipe, zakonisht ato gjuhësore janë punime të bazuara mbi krahasime midis të folurës së fshatit të babait tim, që është Shën Benedhiti dhe gjuhës standarte. Ato arbëreshë janë pakica etno-gjuhësore shqiptare, vendosur historikisht në Jug të Italisë nga shekulli XV pas vdekjes së heroit kombëtar shqiptar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
KUSH ËSHTË DR. EMILIA CONFORTI
Emilia Conforti lindi në Cosenza dhe ka studiuar në Universitetin e Kalabrisë ku u diplomua me dy gjuhë të specializuara që janë anglisht dhe gjuha shqipe si dhe ka studiuar edhe gjuhën gjermane. Është studiuese e filologjisë, linguistikës dhe letersisë në mesin e arbëreshëve. Ka mbajtur shumë punime në Konferencat e Albanologjisë në Itali, në Shqipëri, në Kosovë, në Maqedoni dhe në Bullgari. Ka bërë doktoraturën ndërkombëtare në Universitetin e Kalabrisë në fushën Linguistika dhe Filologjia shqiptare dhe më tej dy vite post doktoraturë në Universitetin e Kalabrisë dhe gjithashtu një vit post doktoraturë në Ludwig Maximilian Universiteti Munchen.