(sipas kallëzimit të një mbreti polak)/
Nga IDAJET JAHAJ /
… Ja, më shikoni mua ju? Kam qenë mbreti i Polonisë dhe i Letonisë. Sigurisht, këto dy copa të arta të mbretërisë sime do t’i zhbënte, do t’i çirrte me thoin e vogël ariu i madh rus. E kam fjalën për shtetin e stërmadh të stepave dhe pyjeve të pafund… të asaj hapësire që kundërpeshon botën.
Pra, unë isha mbreti i Polonisë së artë e i Letonisë së argjendtë.
Kush ua jepte këto ngjyra dhe vlera? Jo vetëm fushat e bukura, pyjet piktorike e malet që hijeshojnë si vetulla të bardha mbi të kuqërremtën e mjalttë të fushave apo hapësirat e kristalta të pellgjeve e liqeneve të mëdhenj të akullt, shkopinjtë e të cilit ndriçonin si zbukurime edhe në degët e pemëve. Jo vetëm këto. Ishin të arta e të argjendta edhe për qetësinë e pavarësinë. Kumbonin si treva të këngës e të zileve të hovshme të trojkave që çanin peizazhet e verdha nëpër rrugët plot largësi e mister… E tillë ishte bota e madhe e punës, e zhurmës së këndshme të qyteteve e tymit të bardhë të jetës paqësore në fshatra e lagje… E mbi këtë frymëmarrje plot jetë, çangat e lashta të kishave shkundnin tingujt hyjnorë si zile të përjetshme, që të venë në gjumin e ëndrrës.
Këto po mendoja atëherë, kur isha djalë i ri, njëzetë e katër vjeç. Kush ish më i lumtur se unë? Bollëku, mëndafshi e hareja më rrethonin kudo, që nga fëminia… Këtë kallëzim tani unë e bëj në moshën madhore, kur kujtoj çastet e jetës, rruazat e fatit, segmentet e dritës e të errësirës, që kam patur edhe unë si çdo i gjallë mbi këtë dhe.
Shpesh njeriut i shkon filmi i jetës ndërmend. Sidomos çastet ogurzeza kur mund të humbte edhe jetën. Pak mendon njeriu për to, e këto çaste ai i kalon shpejt në kutinë e harresës, se, po të mendojë gjatë për to, nuk është mirë… Jeta ka çaste tragjike. Këto izolohen së bashku me rrënqethjen e tyre. Por ka edhe raste tragji-komike, të cilat, ndonëse rrallë, dëshiron t’i lëçitësh apo t’i shkruash ndonjëherë.
Doni t’ju them një sekret? Nga bota ime intime? Po jua them. Isha mbret, pra, i velur me gjithçka. E kisha shijuar çdo ëmbëlsirë të kësaj bote. Por edhe froni, dhe gjithë vezullimet e tjetra, më dukeshin të pamjafta për pozitën e lartë, po të mos gëzoja edhe diçka tjetër në fatin personal: unë kam qenë dashnori i parë i mbretëreshës së sotme të Rusisë – Ekaterinës së famshme! Nuk gënjej, dhe as dua të përfitoj lavdi për këtë. E kam shkruar edhe në ditarët e mi. Isha mbret i ri, e kush nuk më adhuronte mua?
Nuk zgjatem për ekzaltimin ndaj bjondinkës mbretëreshë (të sotme), e cila atëherë vezullonte si çupëlinë e re që ishte, në një provincë gjermane. Më lejoni të them vetëm kaq: i hoqa asaj, i pari, virgjërinë.. Kaq. Pra, në zgafellën e ndërgjegjes sime them se ky fakt më bëri më shumë mbret, se sa shiritat e shumëngjyrtë që mbaja mbi supe.
I dehur nga ky luks shpirtëror, kjo pasuri, doja ta ushqeja shpirtin tim me natyrë, me atë arsenal të madhërishëm pamjesh të kodrave dhe pyjeve tona të pafundme… me atë pamje lumi e qielli, rrugësh misterioze e rreziqesh, ku shpirti s’ngopet kurrë.
Po udhëtoja në pyllin e zi të Letonisë. U futa thellë në botën e drurëve. Bisedoja në heshtje me ta, me barin e gjelbër e të verdhë, me harlisjen e kurorave të lisave e pishave që kuvendonin me qiellin… Soditja kaltrinat e qiellit midis degëve, vetullat e argjendta të maleve të akullt në largësi. Ky udhëtim e kjo vetmi, kjo botë memece e shumëngjyrëshme, ai ar akulli diku, sikur ma shuante furrën time shpirtërore, gjithnjë të ndezur…, hovin e djalit të ri, që fati e kish mbingarkuar në jetë. Po udhëtoja thellë në pyje dhe vetëm. I lashë larg rojet, as armë nuk mora me vete. Thashë: do zhgrryhem në pyje, në baltra, në degë. Do shoh, do shoh, do shoh…
E, që ta pikëzoj fjalën, tashmë vonë mendoj: po sikur të më afrohet rreziku… e të humbas me gjithë shiritat e ylbertë të fatit? Kjo pyetje më shtjellohej si fjollë mjegulle para syve. Ja këtë desha të kallëzoj: se si, për pak çaste desh më iku jeta, nga marrëzia e ikjes, e fshehjes, e fluturimit me këmbë…
Kisha humbur në pyll. Në pyjet tona, për të cilat kemi aq krenari, i kemi “si lulja në kapele”, siç i themi këtej, në anët tona, kudo që era e fatit na hedh nëpër rruzull. Në këto trungje e gëmusha ku udhëtoja, rreziku i vdekjes shpesh të qëndronte një pëllëmbë larg…
Isha i lodhur, por si i ri, më ziente gjaku…Megjithatë u ula pranë një trungu. Thashë të ndez një duhan. Kohët e fundit kisha mësuar ta hiqja duhanin, natyrisht, si mbret, kërkoja duhan “mbretëror”. Një të tillë më kishin rekomanduar se kishte në një vend bujqish e barinjsh të talentuar, të palodhur e krenarë, në bregun e poshtëm të Adriatikut, aty nën sllavët. Vendit i thonë Shqipëri. Çudi, shqiponja ka më shumë kësaj ane nga ne. Dhe janë të mëdha e ngrihen si avionë mbi kreshtat e pyjeve. Por emrin e tyre e kanë marrë ata, shqipot, siç u thonë. Ata janë të lidhur shumë me cilësinë e fluturimit e të forcës së shqiponjave. Pra, andej, nga “Vendi i shqiponjave” një mik më kish rekomanduar se ka duhan të mirë, të zgjedhur. Dhe gjetën disa shqiptarë këtu në Poloni, “Krutaj” u thoshin, më duket. I porositëm për duhan e ata e sollën nga vendi i tyre. Duhan i mirë, ngjyrë mjalti, me fijet si kadaif… dhe unë e mbajta me vete kutinë e duhanit shqiptar, siç e mbanin ata, në xhep. Kështu, edhe në momentin e pyllit të thellë. Mbaja edhe shkrepësen.
Po rrija e mendoja. Kur befas, një putër e stërmadhe më del që prapa trungut. Një tigër rus, i madh sa një elefant. Tmerr. Ç’të bëja? Vdekja po më zmadhonte sytë. Qimet e tij të verdha e gri, i ndriçonin më shumë se shiritat e mi të mbretit. Pra, më kishte ngulur sytë ai, mbreti i pyllit dhe i akullit, gjakësori i bukur. Mu afrua. Goja e tij dy të kollfitura më kish, mua, mbretin e imtë. Filmi i jetës dhe pellgu i zi i vdekjes më parakalonin bashkë para syve të mi. Në çast, në sekondë. “Ika”, thashë me vete.
Ai gati po më lëpinte hundën time. Ah, ai, mbreti i pyllit, do të hante një mbret të pyllit e të yllit…Pse? … Mendoj tani, me humor, nga që i zhvirgjërova i pari mbretëreshën e stepave të tij të pafund?!…
“Po nuk është e mundur të bëhem llokume për stomakun e tij” – mendova. Mendja më punonte instinktivisht. Ç’të bëja? Futa dorën në xhep, ashtu kot. Atje dora më preku vetëm kutinë e ndritshme metalike të duhanit shqiptar. “Ta nxjerr”, thashë, po ç’të bëja me të? Po më shkoi në mend: e hapa me të dy duart dhe ia afrova në hundë ariut. Ai e nuhati, e nuhati si të ishte një bërnet i rrallë dhe ktheu kokën pas. E tundi edhe një herë kokën dhe e afroi e i mori erë përsëri. U kthye mbrapsht e teshtiu një herë, dy. Aq fort, si bubullimë. A thua u lëkundën dhe fijet e barit e degët përreth. Teshtiu sërish… fort… e pastaj më t’ia mbath një vrapi që s’kish të arritur.
Oooo, shkëlqimi i syve po më vinte në vend. Armë nuk pata me vete. Po edhe të kisha, a do mund ta vdisja atë përbindësh aq të madh në aq pak sekonda? Po a kish armë më të fortë se kjo armë e shkëlqyer shqiptare? E deklaroj unë këtë, mbreti i Polonisë e i Letonisë! Duhani shqiptar, me atë ngjyrë mjalti e fije kadaifi, m’u bë pjesë e zemrës, më shpëtoi jetën. Jo vetëm për nevojë, por tani unë atë nuk e ndaj as për dhembshuri e mirënjohje. E dëboi vdekjen nga unë ashtu thjesht, vetëm me erë, pa zhurmë, si në bashkëbisedim sfidues me jetën. Që atëherë i mbolla mirë në mendje këta dy togfjalësha: “Vendi i shqiponjave” dhe “Duhani shqiptar”.
… E deklaroj unë këtë, mbreti i … dy copave të arta të Evropës.
Bile, për t’ju bindur, shkruaj edhe vitin këtu: 1767. Poloni. Stanislav August Ponjatovski.