Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

15 SHKURT 1909- 2017, DITËLINDJA E GAZETËS “DIELLI”

by

dalip foto arkiv

Nga Dalip Greca/1 dielli flamur

Sot është Ditëlindja e Gazetës “Dielli”, e të vetmes Gazetë që vjen nga koha e Rilindjes Kombëtare, dhe që ende botohet në SHBA. Me 15 Shkurt 1909, 36 ditë pas mbylljes së Gazetës”Kombi”, e cila pushoi së botuari me 10 Janar 1909, nisi të ndricoi Dielli i  shqiptarëve të Amerikës. Gazeta “Dielli” ishte gazetë e Shoqatës Kombëtare  Besën-Besën, e themeluar me 6 Janar 1907, Shoqatë që drjetohej nga : Fan S. Noli-Kryetar, Goni Katundi-nënkryetar, Angelo Stefanson(Katundi)- arkëtar , Nini Fani Katundi- sekretar, ndërsa:John Gjoka,  Mihal Panajot Katundi, Lazo Kozma, Nisi Kozma dhe Lambi Josif, ish pleq. Shumë prej bordit drejtues ishin me origjinë nga Katundi.

Gazeta Dielli, Nentore 2016 Faqe 1

Botimi i Programit të Dielli në numrin e parë të tij nuk ishte thjesht një program gazetë, por një program i një lëvizjeje programatike mbarëkombëtare. Studiuesit që janë marrë me studimin e atij programi janë në ndarë në pikpamjen se kush ishte autori që e kishte shkruar; një pjesë këmbëngulin se autori ishet Fan S. Noli, një pjesë tjetër kanë mendimin se atë e ka shkruar Faik Konica, por ata bashkohen në vlerësimin dhe rëndësinë, duke e cilësuar si dokument historik që i parapriu Lëvizjes kombëtare në SHBA. Vetë gazeta Dielli tek e komentonte programin e vet në numrin e 50 vjetorit, e cilësonte kështu:(“Dielli, Shkëmbi i patundur i Rilindjes Kombëtare”. Ndërsa menaxheri i parë i Diellit, George Konda(Gjoleka), shkruante:”Programi i Diellit është një dokument hostorik; një trumbetë që ftonte emigrantin shqiptar analfabet të armatoseshin dhe të shpëtojnë vendin nga robëri e huaj…Autori i programit nuk i përtyp fjalët, ..S’është njeri memec. S’ka frikë. Nuk iu drodh dora kur e shkroi. Nuk iu tremb syri. Vuri në kartë ato që i ndjente zemra dhe shpirti i tij.”. Sipas Gjolekës autor i këtij programi ishte “Fan S. Noli, njeri i lindur jashtë Shqipërisë, por guxojë të kërkojë një Shqipëri për Shqiptarët”.1 dielli zog Flamur

Në numrin e vet të parë me 15 shkurt 1909, Dielli e shpallte publikisht:Kryefjala jonë është’SHQIPËRIA PËR SHQIPTARËT”. Në programin e vet Dielli kërkonte:Njohjen e kombësisë shqiptare prej qeverisë Turke. Në kombësinë Shqiptare hyjnë të gjithë ata që flasin shqip, pa vënë re cfare besimi, shkruante gazeta. Dielli kërkonte njohjen e  gjuhës shqipe si gjuhë zyrtare në Shqipëri. Në gjykatoret dhe sundimoret e vendit të përdoret vetëm gjuha shqipe. As një gjykatës apo sundimtar që nuk e njeh gjuhën shqipe, nuk mund të punonte në këto institucione. E njëjta gjë vlente edhe për drjetuesit e feve.

Dielli kërkonte Arsim Kombëtar Shqiptar, shkolla për djem e për vajza vetëm në gjuhën shqipe. Mësuesit të mos ishin fetarë, por të shkolluar në shkolla profesionale. Të merrej si model shkolla amerikane, ku nuk bëhen mësime fetare në shkollat fillore. Po ashtu kërkohej zhvillimi i arsimit professional , shkolla bujqësore, mjeshtrije etj. Programi i Diellit kërkonte zhvillim ekonomik Kombëtar,po ashtu kërkohej që të shkoqiteshin kufijtë e Shqipërisë. Në programin e vet me 15 Shkurt 1909, e shihet Shqipërinë autonome, që kishet të përbashkët me Turqinë vetëm ushtrinë, punët e luftës dhe punët e Jashtme. Gjithcka tjetër ishte në dorën e shqiptarëve.

Layout 1     Kur festohej 50 vjetori i gazetës Dielli, me 24 gusht 1959, editori i parë , Fan Noli, u deklaroi vatranëve: “Kur themeluam Diellin me 15 të shkurtit 1909, nuk besonim që Turqia do shkonte nga Ballkani aq shpejt, ndonëse e dinim që ditët i kishte të shkurtëra, pranadaj për atë shkak, në programin e Diellit, kërkonim nga Turqia, pikat maksimume, por jo ckëputje prej saj. Kërkonim shkolla në gjuhën tonë, kërkonim kufi të caktuara me katër vilajetet: Kosovën, Shkodrën, Janinën dhe Manastirin brenda, dhe më në fund shtonim në program-Shqipëria të mos ketë gjë të përbashkët me Turqinë, vec ushtrinë, punët e jashtme dhe punët e luftës…Sot 50 vjet më vonë, gëzojmë një Shqipëri indipendente, por jo një shtet me katër vilajetet sikundër e dëshironim neve asi kohe.Për shpëtimin e kësaj copë Shqipërie të vogël, neve shqiptarët e Amerikës, me anë të Vatrës dhe Diellit, duhet të jemi kryelartë, se me sakrificat tona, shpëtuam Shqipërinë nga copëtimi, krijuam Kishën Kombëtare, botuam libra me rëndësi letrare, kombëtare dhe kishtare, dhe me anë të Diellit muntëm të mbajmë gjuhën dhe zakonet tona të gjalla për një gjysëm shekulli.

Në mbyllje të fjalës së tij Imzot Noli uronte”Urojmë me gjithë zemër që Dielli, gazetë e parë në gjuhën shqipe , që u botua e përditme,të arrinjë të festonjë dhe njëqind vjecarin.100 vjecarin e uruar nga Noli, Dielli u ringjall, pas dy vite e gjysëm mosbotim, dhe organizoi një festim madhështor në një nga Universitetet e New York-ut, në Monroe College, që nga ajo ditë Dielli shënoi ringjallje me kontribute të vatranëve, duan apo nuk duan skeptikët ta pranojnë këtë fakt. Sot ai feston ditëlindjen e 108-të.

Dielli është cilësuar si një “Kandil kombëtar” që u ndez me 15 Shkurt 1909 dhe është mbajtë ndezë deri më sot. 29 numrat e parë të Diellit i nxori Fan S. Noli, ndërkohë që nga 22 tetori 1909 gazeta doli nën drejtimin e Faik Konicës, që u thirr nga Londra.Ftesa që Shoqata Besa-Besën i dërgoi Faikut për të ardhë në SHBA dhe për të drejtuar Gazetën Dielli, ishte një gjetje e shkëlqyer për fatet e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në SHBA, ishte dhe një fat për Diellin.Ditën, muajin, vitin, që ishte mbyllë mbyllë “Albania” e Faik Konicës, 15 Shkurt 1909, nisi ndricimi i Diellit në SHBA. Pa u mbushur një muaj nga botimi, më 14 Mars 1909, Shoqëria Besa-Besën, organ i së cilës ishte Dielli, mbajti mbledhjen në Labor Hall, Boston,për të zgjidhur zyrtarët e vitit dhe për të biseduar mbarëvajtjen e Gazetës “Dielli”. Nga rekordet e para 107 vitesh na vijnë detajet e asaj mbledhjeje, që u hap në orën 2 e 30 pasdreke me një fjalë të shkurtër prej At Fan S. Nolit, i cili tregoi shkurtazi qëllimet e asaj mbledhjeje. Pas tij folën Kristo Kirka, Nik Poçi, Efthim Naum dhe George Konda Gjoleka. Në këtë mbledhje u lexuan letrat e ardhura për Besa -Besën nga Shoqëria”Mall’ i Mëmëdheut”, James Toën NY, dhe prej disa individëve nga Sant Louis, Mo, dhe Hudsson, MA. Zyrtarë për atë vit, Besa-Besën zgjodhi: Koli Kristofor-arkëtar; Kristo Kirka- Shkronjës,Menaxher i Gazetës- George Konda Gjoleka, ndërsa Goni Adams, plak.Pikërisht në atë mbledhje u propozua nga komisioni i ri që të thirrej si drejtor i gazetës “Dielli” Faik Bej Konica, ish drejtor i Albanias, revistë që ishte mbyllë në të njëjtën ditë që nisi Dielli të ndritë. Propozimi u prit me të thirrura të përbashkëta:”Rroftë Shqipëria”; “Rroftë”Dielli”! “Rroftë Faik Bej Konitza”!

Ky njoftim u publikua nga gazeta Dielli me 23 Mars 1909. U deshën diçka më shumë se 7 muaj që Faik Bej Konica të mbërrinte në Boston. Udhëtimi i tij me anijen Ivernia, kishte nisë nga Londra. Natyrisht që pas gjithë këtij skenari, ishte Imzot Noli, i cili atë ditë të 9 tetorit 1909, kishte dalë vetë ta priste. Dielli shkroi në numrin e tij të 15 tetorit 1909:”  Vapori Ivernia arriu me 9 e 30 minuta dhe një gjysëm orë më vonë dolli jashtë atdhetari ynë i shkëlqyer i veshur me kostumin kombëtar të Shqipërisë… Menjëherë e rrethuan korrespondentët e gazetave të Boston-it, dhe dikush e merrte në fotografi, dikush e pyeste për çështjen shqiptare…. Dielli vijon shkrimin: Pasi shpëtoi prej duarëve të tyre u poq me shqiptarët që e prisnin, dhe me  një karroçë ardhë në Hotel “Ylli i Shqipërisë”, ku u poq me shqiptarët e tjerë. Por as këtu nuk e lanë të qetë reporterët. Faik Konica i çkoqiti gjërë e gjatë çështjen shqiptare një korrespondenti të Gazetës”Herald”, i cili i mori dhe 3-4 fotografi të tjera me kostumin Toskërisht…..Numri 30 i Diellit, që u printua me 22 Tetor 1909, doli nën drejtimin e Faik Konicës Editor, dhe George Konda menaxher. Faik Konica, edhe pse punoi vetëm 6 muaj, ai e futi Diellin në shinta e një gazete serioze.

Konica i dha Diellit ndriçimin e  shpirtit të tij dhe në shtyllat e gazetës hodhi farën edukimit kombëtar të shqiptarëve të Amerikës, pjesa më e madhe e të cilëve ishte e paarsimuar. Nën editimin e Konicës, përsa kohë Gazeta ishte pronë e shoqërisë Besa-Besë, dolën 47 numra të Diellit. Faiku përmes Diellit çoi më tej punën kombëtare dhe letrare të Albanisë. Ai nisi të botonte aty edhe vepra letrare siç ndodhi në numrin e shkurtit 1910 botimi i komedisë me një akt”Tregtari i Vlorës”, një përshtatje në shqip. Po në atë numër ai pat paralajmëruar se do të botonte edhe një libër me pjesë  letrare, vjersha, kallzime, përralla me autor atë vetë, madje jepej dhe titulli i përmbledhjes”Kondili i Kuq”. Vepra nuk u botua.  Kur gazeta mbushi vitin e parë, Faiku shkroi artikullin”Moti i parë”. Ky shkrim u botua në Diellin e 11 shkurtit 1910.  Shkëpusim një fargment nga ky artikull: Me këtë numër Dielli mbush motin e paër të botimit të tij. Kur bën një udhë të gjatë, udhëtari qëndron nga nonjë herë, rri mbi një gur dhe ehdh sytë pas tij. Është një çlodhje dhe një dëfrim, një kurajo për të vajtur më përpara, kur sheh se sa eci, dhe ç’mbaroi gjer atje. Ashtu edhe ne do të marrim force të re duke shikuar punët që bëmë gjer sot…”

Editori Konitza falenderon shoqërinë Besa-Besën,dhe bashkëpunëtorët më këto fjalë:”Kryetarit  atdhetar dhe të palodhur të saj(Kristo Kirka), pleqësisë së nxehtë kurdoherë gati të bëjë detyrën e saj, ana kombëtare u ka hua përhirime nga zemra…Dreqtor i DIELLIT mbush një detyrë të veçantë duke rërfyer se sa i çmon mundimet e të dashurit atdhetar, Z. G. Konda Gjoleka, i cili ka marrë përsipër sundimin e gazetës. Dhe s’mund të heshtim emrat e Z. Eftim Natsi, i cili nga atdhesia ka marrë gjurmët e të dy vëllezërve të njohur të tij, si dhe Z. Ilo Zografi. Në vende të tjera, mundet që shtypografët të vështrohen si punëtorë; po, në Përlindjen Shqiptare, roli i tyre është me rëndësi, se bashkëpunojnë për zgjimin e një Kombi. Zyra e Diellit u shtua që nga ca kohë me një sekretar, Z. Vani Çekani, puna e të cilit na solli shumë dobi dhe pemë.”

Artikulli i Konicës përfundon me  urimin: “Shprehim që Dielli të gëzojë për shumë vjet të kremten e mot-motit të tij!”…

Pakush e kishte menduar se në motmotin e parë të gazetës Konica do të divorcohej përkohësisht nga Dielli.Nuk kaluan më shumë se 2 javë,nga artikulli me frymë optimiste shkruar nga vetë Editori me rastin e përvjetorit, kur  më 25 shkurt Faik Konitza , i dërgoi Pleqësisë së Shoqërisë Besa-Besën një letër, ku njoftonte dorëheqjen e tij si Editor i Diellit. Përse? Përgjigjia ka mbetë enigmë…

Editori jetëgjatë i Diellit, për gati dy dekada, Qerim Panariti,një ndër kundërshtarët e rreptë të Faik Konicës, por që i dha dritë librit të mbetur  përgjysëm të Faikut “Shqipëria-kopështi shkëmbor i Evropës Juglindore”,  shkruan se Konica u grind me bashkëpunëtorët dhe pas 6 muajësh e la gazetën dhe iku…

Vetë Faiku nuk e jep motivin e ikjes. Veçse në letrën e tij të shkurtër informuse të 25 shkurtit 1910, nuk mund të shquash zemrim:”Është e tepër të shtoj që e quaj detyrë të mbajë vendin tim në gazetë derisa të zgjidhet dhe të vijë dreqtori i ri. Kam shpresë që me kohë gazeta të rritet dhe të forcohet shumë.Gjith’ atdhetarët e vërtetë do t’i ndihin dhe do t’a mprojnë. Vetëm të vaktit do të marrin shkak që të hiqen mënjanë.” Komisioni Besa-Besën e drejtoi Diellin pa Editor nga 25 Marsi deri në  29 prill 1910. Faik Konitza e editoi sërish për pak kohë 6 Maj-1 Korrik 1910(për kureshtarët që duan detaje, sqarojmë se ky numër i fundit i edituar nga Faik Konica,doli vetëm me 2 faqe). Nga 1 Korriku gjer Tetor 1910, Dielli u mbyll. Fan Noli e vijoi punën e editorit nga nga 7 Tetor 1910 gjer më 7 Korrik 1911, punë që e vijoi Eftim Natasi nga 13 Korriku deri 14 Shtator 1911, kohë kur do të vinte Kristo Floqi.

Po çfarë ndodhi me Faikun? Duket se fjalët e Panaritit nuk ishin fare pa bazë. Konica krijoi një fletore të përjavshme  tjetër në Sent-Luis me titullin”Trumpeta e Krujës”, që nisi të dalë në gjuhën shqipe, faqja e katër ishte anglisht. Numrin e  parë e publikoi me 20 mars 1911. Qëndrimi i tij politik është më i ashpër se sa tek Dielli tek deklaron:”Unë jam një separatist politikisht, intelektualisht dhe moralisht. Kjo do të thotë se dëshiroj që të shkëputet çfarëdo lidhje ndërmjet Shqipërisë dhe Turqisë, të zhduken sa të jetë e mundur të gjitha pasojat e pushtimit…”

Tek “Trumpeta e Krujës” ai botoi poezi lirike, por edhe me thekse politike siç ishte”Flamuri”, që ishte botuar më 1899 tek “Albania”. Në numrin e  tretë të Trumpetës botoi një himn marcial sipas metrikës së “La Marseillaise”, titulluar ‘Kushtrimi”. Mendoj se Kryengritjet shqiptare të viteve 1910-1911 kanë pasë ndikimin e vet në krijimet kushtrimore te Konicës në Trumpeta e Krujës. Ai shkruan në faqet e Trumpetës se shqiptarët e Amerikës i kanë kërkuar atij dhe Nolit që të shkojnë tek malësorët e t’I ndihin. Veç kësaj Faiku evokon bëma trimërore të Isa Boletinit me trimat e tij…Profesor Jup Kastrati shkruan se nga nëntori i vitit 1913 deri në prill 1914, Faiku vazhdoi at botojë fletoren e tij”Trumbeta e Krujës”, por kësaj radhe në Durrës, dhe pas dy numrash ia ndërroi emrin në “Ushtimi i Krujës”, e cila u drejtua fillimisht nga Konica, më pas nga Leonidha Naçe, e më në fund nga Josif Bageri.

Në shtyllat e Diellit pena e Konicës e bëri Diellin një gazetë me ndikim në botën shqiptare. Siç konstatonte Namik Resuli:Faik Konica ishte një publicist shumë i dëgjuar; gazetari e politikani më i adhuruar, por edhe më i urrejturi në Shqipëri, polemisti dhe satiriku më i fortë, më i rreptë, e më i drejtuar, por është njëkohësisht edhe shkrimtari e prozatori më i mirë, më i madh e më tërheqës i toskëve. Në kolonat e Diellit, edhe pse më pak se ç’pritej, Faik Konica solli prozë brilante. Proza e Faikut është e këndshme, e limuar, e thjeshtë, fort e rrjedhshme. Ajo zbret në zemër të lexuesit si nektari i perëndive që deh dhe ngreh shpirtin në një botë tjetër, në një botë bukurish të pasosura…

Ajo ç’ka e veçon penën e Faikut është polemika: ai ishte një polemist i rrallë- çdo gjë që ai shkroi si polemist zemroi qindra këndonjës për gjërat që thoshte por të gjithëve ua mbylli gojën për mënyrën e zotësinë e aftësisë së të shprehurit, e mënyrës se si i rëndiste fjalët dhe idetë.

Ka dhe një kuriozitet për Diellin,ku festoi përvjetorin e parë : Guverna turke e ndaloi hyrjen e tij lirisht në Turqi. Korrespondenti i Diellit në Stamboll, me pseudonimin”Liridashësi”, shkruan:”Sot pa gdhirë mirë: gazetat turqisht çpallën me bujë të veçantë ndalimin e hyrjes në Turqi të gazetës Arnautçe(Shqip) që del në Shimali(veri) Amerika….Nga 20 Qershori 1910, Dielli nisi të botohej me dy emra”Dielli dhe Flamuri”. Emri i dytë iu shtua që të hynte lirisht në Perandorine Otomane. “Flamuri” iu hoq gazetës me 28 Shtator 1911, kur Turqia hoqi ndalimin e hyrjes në vendet e PerandorisV. Ata ditë Dielli shkroi:” O vëllezërit t’anë të Shqipërisë, priteni krahapur këtë mik të vjetër që vjen përsëri sheshit t’ju bëjë vizitë. Vjen nga një vent i largmë, nga një botë tjatër, dhe nëqoftë se vjen i lodhur mos u cuditni, se udha është e gjatë dhe e mërzitshme. JU sjell një barrë përgëzimesh nga dyzet mijë shqiptarë të Amerikës, që vuajnë, që dëshirojnë, që shprehin…”

Përveç Nolit dhe Konicës, Diellin e  kanë drejtuar pena dinjitoze, intelektualë të shquar, atdhetarë të përkushtuar si: Kristo Floqi, Kostë Çekrezi, që e bëri gazetën të përditshme( 7 nëntor 1914), Andon Frashëri, Bahri Omari(1916-1919), Aqile Tasi, Refat Gurrazezi, Nelo Drizari,Peter Tikco, Qerim Panariti, Peter Prifti, Dr.Athanas Gegaj , Xhevat Kallajxhiu, Dr. Eduard Liço, Prof. Arshi Pipa, Anton Çefa etj. Poeti dhe studiuesi Anton Cefa që e drejtoi Diellin nga viti 1994 deri në vitin 2009(në fakt Dielli nuk u publikua nga mesi i vitit 2006 deri në shtator 2009), i dha Diellit një fizionomi të re duke i dhënë përparësi Letërsisë dhe studimeve, por pa e shmangur nga misioni si zëdhënës i Vatrës. Fryma kombëtare mbeti e shenjtë për Diellin e Vatrës.

Prej 8 vitesh Dielli drejtohet nga K/Redaktori Dalip Greca, duke patur një cikël të stabilizuar botimi në print dhe në Online, ndërkohë që çdo 28 Nëntor publikohet numri special me më shumë se 100 faqe.

Gazeta”Dielli” është regjistri më i vjetër i Shqiptarëve të Amerikës me një kontribut të jashtzakonshëm në historinë e shtypit shqiptar. Gazeta u kthye në një shkollë për shqiptarët e pashkolluar të Amerikës dhe mbajti ndezur idealet Kombëtare, ruajti gjuhën shqipe, traditat dhe Kulturën Kombëtare, promovoi arritjet e shqiptarëve në SHBA, dhe ndërtoi ura miqësie me Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe Kombit Shqiptar. Dielli është vlerësuar si gazetë serioze e komuniteteve në Amerikën e Veriut, madje është edhe fituese çmimesh, siç ishte çmimi i fituar në konkursin “Common Council For American Unite”, ku morën pjesë njëmijë gazeta në gjuhë të huaja që botoheshin në SHBA në fillim vitet ’50.

Dielli ka merita të mëdha edhe në fushën e Letërsisë dhe Kritikës Letrare; në faqet e tij u botuan përkthimet e para nga klasikët e huaj, dhe u stimulua krijimtaria letrare. Gazeta”Dielli” mbetet zëdhënsja dhe misionarja më e respektuar dhe më e cmuar e shqiptarizmit në SHBA.

Dielli u predikoi mërgimtarëve detyrën kundrejt Atdheut. Gazeta u kthye në ushqim mendor dhe shpirtëror i domosdoshëm për shqiptarët e Amerikës, të cilët i mëkoi me dashurinë ndaj Atdheut.Diktatura komuniste u përpoq ta shuante Diellin, por nuk ia arriti, edhe pse i pushkatoi apo i burgosi disa nga editoret dhe menaxheret e saj si: Bahri Omari, Kristo Floqi, Kristo Kirka, Aqif Përmeti, Aqile Tasi e të tjerë.

Vatra dhe Gazeat e saj “Dielli” përbëjnë një binom të pandashëm, që i lidh e i mbanë bashkë çështja Kombëtare. Kanë thënë shpesh se Dielli dhe Vatra do të shuheshin, por jo, ato e kaluan shekullin dhe përjetojnë shekulline  dytë.Jetëgjatësia e Vatrës dhe e Diellit, sado e çuditshme që duket në sipërfaqe, nuk është mister i pazgjidhshëm(ka shkruar Peter r. Prifti).Vatra dhe Dielli kanë rrojtur dhe rrojnë mbasi janë të lidhura ngushtë me shqiptarinë.(Specialen e plote do ta lexoni ne Diellin e printuar)

NËNË TEREZA NË FAQET E GAZETËS “DIELLI”

by

Nga Dalip Greca/

 Emri dhe vepra e Nënës Terezë në gazetën Dielli është përmendur shpesh. Herë ajo shfaqet me fotografi, herë me kronika dhe komente. Në shumë nga kronikat e kohës shprehet krenaria se ajo ishte bijë e gjakut shqiptar. Deri në vitin ‘1970 kemi pak informacion, ndërsa më pas ajo është e pranishme përherë e më shumë. Në numrin e 3 shkurtit 1971, botohet artikulli me titull: « Një motër nga gjaku ynë », që ka për  nëntitull : « Motër Gonxhe Bojaxhiu paraqit fisnikërinë e gruas shqiptare… »Ky artikull, me autor Dr. Athanas Gegaj, ish editorin e Diellit, që nis që në faqen 1 të gazetës Dielli, përshkruan Misionin e Bamirësisë së Nënës Terezë, ku ajo ishte themelonjëse dhe udhëheqëse. Autori informonte me emocion”Çudia është se Misioni po rritet dita-ditës. Është një shoqëri pa kuvende, pa mjete të sigurta; fillimisht një shoqëri grashë nga çdo Kombësi, që kanë zgjedhur që të jetojnë për të tjerët; më keq se të tjerët. »Artikulli është i gjatë dhe përshkrues, merr përsipër që të informojë në detaje. Në një nga mestitujt,”Kjo motër e vogël shqiptare », përshkruhet rruga që ndoqi ajo grua me shtat të vogël deri në Kalkutë- “Kjo motër e vogël shqiptare shkoi në Indi dhe u bë motër dhe nënë e të gjithëve; duke filluar nga të varfërit, nga ata që s’kishin asgjë ose që kishin humbur gjithçka… vetëm në Kalkuta kjo motër mbledh mijëra vetë…që janë duke vdekur dhe ajo me buzëqeshje e dhembshuri i kthen në jetë…Nënë Tereza ka shpirt të madh. Ajo ka dhe pushtet të fuqishëm moral. Askush nuk e kthen bosh, kur ajo shkon dhe kërkon diçka për të varfërit e saj…

Në një artikull tjetër që botohet në numrin e 10 nëntorit 1971, autori Eduard Liço, që në vitet ’80 do të ishte editor i Diellit, sillen të dhëna për famën që ka marrë Nënë Tereza ne Bote. Autori merr shkas nga një libër i botuar atë kohë në Londër. Autori i librit me titull”Something Beautiful For God” me nëntitull:” Motdher Theresa of Kalkuta”, ishte anglezi Malkolm Mëgrixh. Duke iu referuar subjektit të librit, Liço gjen momentin të përshkruaj jetën e Nënë Terezës dhe hulumtojë në origjinën e saj shqiptare. Ai sjell edhe citimet e një diplomati amerikan të asaj kohe,ambasadorit Shriver,  të cilin e  perifrazon kur thotë”Sa nder do të ishet që kjo grua e devotshme të ishte amerikane” dhe shtonte: ”Kjo është një grua revolucionare, por revolucioni i saj nuk del nga grykat e armëve; as nga iderat e ndryshme utopike të disa shkencëtarëve, ideologëve, apo studiuesëve të psikikës njerëzore, revolucioni i saj del nga dashuria e vërtetë për njerëzimin  e përvujtur.Në fund të artikullit, autori arrin në përfundimin:” Ndonëse dashuria që Nënë Tereza, tregon për njerëzimin i ka kapërcyer kufijtë e ndarjeve midis njerëzëve, që vetë njerëzit kanë krijuar, ne prapë jemi krenar që një grua e tillë ka dalë nga gjiri i popullit tonë.” Herë pas herë, gazeta Dielli sjell lutje dhe fjalë të urta të Nënë Terezës, që në esencë përbëjnë filozofinë e saj të durimit dhe vullnetit. Të tilla gjejmë në numrin e shtatorit 1997, ku urëtsia e saj shoqërohet me një fotografi që shpërndanë buzëqeshje.

  • Jam prej nji vendi me Nënë Terezën, prej Shqipnie

 Duke shfletuar koleksionin e gazetes 102 vjeçare te Federates Vatra, Në numrin e 15 shkurtit 1979, në një rrëfim plot kolorit, Lume Juka, sillte shkrimin”Festat e të vetmuemëve” . Shkrimit i paraprinte një thënie e urtë e Nënë Terezës, që i takonte dhjetorit 1978. Në të jepej ky mesazh:”Urija shpirtnore asht ma e zorshme se urija për bukë.Me e ndi veheten të hedhur e të përbuzun, asht gjaja ma e keqe që mund t’i ndodhi nji njeriu.Shkenca moderne mund të shërojë shumë sëmundje, por nuk ka , as ka me pasë kurrë, diçka që të zëvendësojë nji dorë e nji zemër që don…”.

Lume Juka përshkruan me një stil mallëngjenjës disa ditë të dhjetorit 21, 22 e 23 të vitit 1978, ku ajo si vullnetare e Misionit të Nënë Terezës, së bashku me disa murgesha dhe një grup fëmijësh, e ndriçuar nga drita ngazëllyese e Misionit Nënë Tereza, shkonte tek të varfërit, në Jugun e Bronxit ne New York, ku, siç shkruan ajo , njeriu andej pari; sidomos kur të zen nata, nuk ëset i sigurtë nëse ka me u kthye gjallë në shtepi: Vorfni, violencë, shpija të shkatërrume, xhama të thyem, zhumile gjithkund. Nji botë në vendi, që të bën me harrue se jeton në Nju Jork, qytet që strehon sa gjana të mrekullushme. Fëmijë të shumtë shihen nëpër rrugë.” Nanë Tereza thotë”N’Amerikë njerëzit nuk vuejnë për nji copë buke, por vuejnë prej urije shpirtërore të tmerrshme, e cila gjindet edhe në të pasun.”

Autorja e shkrimit, Lume Juka, përshkruan rast pas rasti se të pamundurit, ndjejnë dritën e jetës edhe në çaste e fundit, kur pranë kanë Motrat e Nënë Terezës. Më pas ajo përshkruan veten mes një grupi fëmijësh që e kanë rrethuar dhe na përcjell këtë dialog emocionues te vete Lumes me femijet amerikane:

  • A ban me shikue se çfarë keni shkruar në atë bllok?-më pyeti nji djal.

Menjiherë ia diftova shënimet.

  • “Po unë, po unë?-si e kanë zakon fëmijët. U afruan rreth meje:
  • -Kjo s’është anglisht; as spanjisht. Çfarë gjuhe është?
  • Shqip…
  • Ç’ka don me thanë shqip?
  • Asht gjuha që ka folë Nana Terezë kur ka kenë fmi.
  • Po ju ku e keni mësue?
  • Jam prej nji vendi me Nënë Terezën, prej Shqipnie.
  • Oh!-Jeni prej vendit të Nanë Terezës?-më shikuen me habi e me admirim.
  • Si i thonë në shqip”God”?
  • Zot!
  • O God
  • O Zot!
  • O God Help Us? O zot na ndihmo! Shpejt e mësuen me e shqiptue. Pak minuta zani i tyne tingëllus e i prekshëm, u ndigjonte tue thanë:
  • “O Zot na ndihmo…O Zot na ndihmo!…

Nënë Tereza : Mos bëni luftra, m’i jepni mua fondet e armatimeve… !

“Dielli” vijon ta ndjekë Nënën Terezë hap pas hapi. Në një shkrim të botuar me 16 prill 1979, përcillej kronika e marrjes së një çmimi në Itali, ku ishin të pranishëm, që nga presidentit e kryeministri deri tek diplomatët e akademikët. Korrespondenti i Diellit nga Roma jepte me detaje atmosferën e ceremonisë dhe madhështinë e Nënës Terezë, tek qëndronte përkrah presidentit Sandro Pertini dhe kryeministrit Xhulio Andreotti. Çmimi “Balzan” që iu dorëzua Nënës Terezë, konvertohej me një vlerë prej 325 mijë dollarësh.

Korrespondenti shqiptar me krenari raporton se ajo i sfidoi gazetarët tek e pyesin:

–  Ç’mendon për luftën, e pyet njeri gazetar :

Pergjigjet Nene Tereza : -Nuk e kuptoj këtë mëni e këtë luft, m’i jepni mue fondet e armatimeve që të luftoj mjerimin dhe t’u kthej dinjitein të vobegtëve…Përfundimi i korrespondencës të gazetarit shqiptar nga Roma, vjen natyrshëm:”Ne shqiptarët, edhe këtë rradhë, kemi të drejtë me u krenue e me i urue kësaj motrës sonë”Jetë të gjatë e të lumtun! E të mos harrojë të lutet edhe për Atdheun e vet, për Shqipninë e martirizueme. »

Kur Nëna Terezë u kandidua për çmimin Nobel për Paqen,më 1979, Dielli boton shkrime speciale, të shoqëruar me fotografi. Në numrin e 1 nëntorit 1979, Dielli botonte në Faqe të parë në gjuhën angleze shkrimin special, që komentonte me krenari se me fitimin e Nobelit, Nënë Tereza, do t’u kthente lavdinë shqiptarëve, lavdi të humbur 500 vite të shkuara me vdekjen e Gjergj Kastriotit Skënderbeut.Ndërsa në numrin e dhjetorit, përveç speciales në shqip, Gazeta boton edhe urimet e shqiptarëve të Amerikës dhe Kanadasë. Krahas kronikave dhe reportazheve, botohen dhe letra indinjuse që kritikojnë pasaktësitë e shtypit amerikan, një pjesë e të cilit e paraqitën Nënën Terezë si sllave. Një letër e tillë ka për autor Mahmud Cungun, që sqaron se Nëna Terezë është shqiptare, ajo lindi në Shkupin shqiptar, në kohën që nuk egzistonte shteti sllav, por Perandoria Otomane. Nënë Tereza është me kombësi shqiptare, përfundonin letra. Nga ana e saj zonja Goldi Karagjozi i dërgoi  letër nga Washingtoni Nënës Terezë në Kalkutë dhe po atë natë, që u shpall dhënia e çmimit nisi grumbullimin e të hollave për Misionin e Nënës Terezë, te holla qe ajo i mblodhi bashke me vatranet. Për një kohë të shkurtër ajo kishte mbledhur 505 dollarë dhe ia kishte nisur Misionit të Nënës Terezë. Në letrën që zonja Goldi i nisi Nënës Terezë në Kalkuta, i shprehu asaj urimin e të gjithë shqipatrëve të Amerikës dhe i premton se do të kishte ndihmën e shqiptarëve të Amerikës.Në po atë numër botohej dhe komenti”Mother Teresa, humanistja shqiptare”.Në numrin e 31 dhjetorit, Dielli sillte një speciale, që kishte botuar për Nënën Terezë  të revistës Time, duke sjellë edhe ballinën me portretin e Nënës Terezë.Nëna Terezë tashmë është si në shtëpinë e vet tek faqet e gazetës Dielli. Në numrin e 16 prillit 1980, që në faqe të parë, niste një kronikë me titull”Nënë Tereza tek Papa”.Pas fitimit të Çmimit Nobel për Paqen , Papa Gjon Pali II ka pritë në audiencë private Nënën Terezë dhe e ka përgëzuar për çfarë ka bërë me misionin e saj. Po në të njëjtën kronikë, jepet dhe një lajm i ri:Nëna Terezë ka fituar çmimin më të lartë që jepej në Indi- Bharat Ratna- ”Xhevahiri i Indisë”. Ky çmim u jepej njerëzve me merita të veçanta.Lajmi i tretë që sjell Dielli në numrin e 16 prillit 1980 është përgatitja e një filmi për Nënë Terezën nga televizoni Italian. Filmi i gazetarit Brunelo Rondi, kishte në qendër Nënë Terzën shqiptare dhe misionin e saj në Indi.

I vëllai i Nënë Terezës: Ne jemi shqiptarë, jo sllavë!

Po në këtë numër(16 prill 1980) botohet një intervistë e vëllait të Nënës Terezë, Lazër Bojaxhiu, i cili ishte intervistuar nga një gazetar Italian. Shkrimi, që zë një faqe gazetë, nis me një notë dhimbjeje:”Një dramë sekrete qëndron në jetën e Nënës Terezë të Kalkutës, dramë të cilën askush deri më sot nuk e ka dijtë e ajo vetë kurrë nuk ka dashtë me e folë:nuk ka mujtë me përqafu nanën përpara se të vdesi….Asht nji dramë që ajo e ka jetue në heshtje, duke e nda këtë vuajtje me të vetmin person që i ka mbetë prej familjes; vëllaut Lazër!.. Lazëri i deklaron gazetarit: E dij se nuk do t’i vijë mirë Nanës Tereza, kur të lexojë këtë ngjarje nëpër revista. Ajo ka qenë përherë e rezervueme, deri dhe e frigshme për me folun për familjen”Ç’ka mund të jenë vuejtjet tona të vogla përkundrejt tragjedisë së miliona njerëzve që vdesin çdo ditë nga urija? E ka respektue këtë dëshirë të saj për sa e sa vjet, e kanë respektue edhe njerëzit e politikës, të cilëve ajo u është drejtue për të ba diçka për nanën tonë, por as Presidenti Kennedy, as De Gaulle nuk mujtën me ba kurrgja.Kësaj murgeshe të vogël e të përvujtë, që ka ba aq shumë për miliona jetë të vobegtish, që u ka lehtësue dhembjet e u ka mjekue plagët; nuk mundi me ba asgjë për nanën e vet në çastin e vdekjes. E ajo grue, vdiq e dëshpërueme, duke shëtrngue në gjoks nji fotografi të vjetër të njomun me lot; kështu vdesin njerëzit në nji vend komunist…

Më pas gazetari sjell dhe dëshminë e Lazrit për kombësinë e nënë Terezës, natyrisht dhe të vetën:”Përpara çdo gjaje, dishroj me sqarue nji pikë; thotë Lazri- Na jemi shqiptarë, e jo jugosllavë, si shkruejnë gati të gjitha gazetat në botë. Keqkuptimi ka lindur nga fakti se Shkupi, qyteti ku kemi lindun, ishte ma përpara nji qytet shqiptar  e pastaj i kaloi Jugosllavisë, por na të gjithë vijojmë me folun shqip e letrat ime motër (që flet edhe anglisht e pak frëngjishten) m’i shkruen  në gjuhën shqipe.”

Në ceremoninë e Çmimit Nobël u lexua telegrami i Vatrës

Interesant është një shkrim me titull”Nana Tereza, motër e vërtetë e popullit shqiptar” botuar në numrin e 15 shtatorit 1980, ku  në krye është vednosur një fotografi me portretin e Nënës Terezë, që ka në sfond shkrimin shqip të këtij teksti”Unë gjithëmonë e kam në zemër popullin tem shqiptar. Shumë luti Zotin që paqja e tij të vijë në zemrat tona…Lutem shumë për fukaratë e mij dhe për mua dhe motrart e mija.Unë lutem për juve.Artikulli ka për autor gazetarin Gjekë Gjonlekaj. Në të përcillet mesazhi se Nënë Tereza është aq e njohur sa e nderon popullin shqiptar. Pasi rendit disa nga sukseset dhe çmimet që ka koleksionuar Nëna Terezë, pasi përcjell jehonën e veprës së saj në gazetat më prestixhioze të botës, përfshi dhe ato të Amerikës, NYT,  që botonin të zmadhuar portretin e Nënës Terezë me rastin e marrjes së Çmimit Nobel për Paqen, kritikohet ashpër gazeta”Rilindja” e Kosovës që lajmin e Çmimit nobel e botonte diku nga faqja e tretë, me një fotografi të vockël. Ndërkohë që revista Kulturore-fetare në Kosovë”Drita” , shkruante se atë ditë që mori Çmimin Nobel për Paqe, Nëna Terezë, më së tepërmi u gëzua, kur lexuan Telegramin përshëndetës nga Shqiptarët e Amerikës, i cili ishte dërguar nga Federata Pan Shqiptare e Amerikës”VATRA”. Autori përgëzonte Federatën Vatra, që në traditën e saj, kishte nisë një fushatë ndihme për Misionin e Nënë Terezës.

Çdo vizitë e Nënës Terezë në SHBA përshkruhet me detaje në faqet e Diellit. Kështu në numrin e 16 qershorit 1981, përshkrueht vizita e saj në Washington, tek përcjell mesazhin kundër abortit. Artikulli që përshkruan vizitën në Shtëpinë e Bardhë shoqërohet me një fotografi, ku Nënë Tereza qëndron mes presidnetit Regan dhe zonjës së Parë . Nënë Tereza deklaronte në Simpoziumin e organizuar enkas me 3 qershor 1981 se “Duke shkatërruar fëmijën e pa lindur, ne jemi duke shkatërruar dashurinë, jemi duke shkatërruar vetë Zotin…’. Me 4 qershor ajo ishte e ftuara e presidentit për drekë, dhe Dielli tek përshkruan vizitën dhe respektin që ajo gëzon në Shtëpinë e Bardhë, ndjehet krenar për përkatësinë shqiptare të gjakut të saj.Në numrin e  1 shtatorit 1981 përshkruhet një vizitë e Nënë Terezës në Detroit. Ndërsa në numrin e 16 shtatorit, Tom Mrijaj prezanton një nga miqtë e Nënë Terezës, filozofin dhe historianin Indian Gurudev Shri Citrabhanu. Autori sjell vlerësimet e indianit për Nënë Terezë dhe kombin shqiptar, të cilit ajo i përket, historisë së tij trimërore, bujarisë dhe traditave.

Shqiptarët e kanë shpallur të shenjtë Nënë Terezën që në vitet ’80-të

Petro Vuçani, në faqen e parë të Diellit të 1 gushtit 1983, sjell mbresat e një takimi shumë emocionues me Nënën Terezë në Itali, ku ai së bashku me dy shqiptarë të tjerë, morën pjesë në një ceremoni për shugurimin e disa murgeshave të reja, prej të cilave dhe një vashë shqiptare nga Kosova. U ndala në këtë shkrim për arsye të parashikimit intuitiv të autorit, i cili e ka titulluar shkrimin që zë gati të gjithë faqen e parë të gazetës: ”Një ditë me Shën Terezën Shqiptare”.  I vë këtë titull , që siç thotë vetë, ia vesh emnin me Shejtni. Vuçani shkruan”Në historinë Kombëtare ka pasë shumë zoja ilire, arbnore, e shqiptare, që me flijimet e veta nuk janë ma pak  shejtnesha se mjaft prej shejteve të trevave të tjera, kurse raca shqiptare me Nanë Terezën, asht tue shejtnue gjallnisht bijën e vet, që tash sa mot po habit tokë e qiell! Ndoshta duhet kohë me pritë deri kur Selia e Shenjtë ka me e përkryer këtë dëshirë e nevojë, që zakonisht , jetësohen pas vdekjes…’

Gjitëhsesi Nëna Tereza me 4 Shtator do të jetë Shën Nënë Tereza! Kombi shqiptar ndjehet krenar për Simbolin me famë botërore.

PERVJETORET E GAZETES DIELLI

by

Gazeta Dielli që vazhdon të publikohet në SHBA prej 107 vitesh ka luajtë një rol të rëndësishëm  për Kombin. Programi që publikoi Dielli në numrin e parë të 15 Shkurtit 1909 ndricoi Lëvizjen Kombëtare duke e nxitur një lëvizje për autonomi e pavarësi nga Turqia. Në kohën e Pavarësisë Dielli orientoi Kuvendin e Vlorës për një figurë perëndimore në krye të Shtetit. Në kohën e trazirave të luftës civile haxhiqamiliste  Dielli i Vatrës, sërish ndezi një qiri ndricimi për t’u hapë sytë shqiptarëve. Në kohën e Luftës së Parë Botërore, Dielli, si zë i fuqishëm i Vatrës, ndezi shpirtrat e shqiptarëve të Amerikës për  Shpëtimin e Shqipërisë, madje promovoi projektin për vendosjen e Shqipërisë nën protektoratin amerikan. Në të dyja fushatat e mëdha si atë në prag të Konferencës së Paqës, ku vatranët dhuruan kursimet e  tuyre duke fale rrogat e veta të një jave, dy javeve e deri në një muaj e më shumë, e duke grumbulluar 150 mijë dollarë,(që janë miliona dollarë me kursin e sotëm), si dhe në fushatën e Huasë Kombëtare(1920)  në ndihmë të Qeverisë së Kongresit të Lushnjës, ku Vatra ishet violinë e parë me Mehmet Konicën, Dr. Mihal Turtullin, me Koco Kotën, Dielli i nxiti sërish shqiptarët e  Amerikës të dhuronin për mosfalimentimin e shtetit shqiptar dhe grumbulluan një shumë prej  rreth 200 mijë dollarësh.  Për një kohë Dielli mbështeti Nolin për programin iluminsit, por kur kabineti i tij e humbi besmin e popullit, Dielli, si zë i Vatrës, kërkoi nga Noli të mbështetej Zogu, që të shpëtonte Shqipëria.  Kur Shqipëria u pushtua nga fashistët Dielli i Vatrës luftoi me armët e veta.

Kur Vatra do tëdërgonte bijtë e vet për të shpetuar Shqipërinë e Jugut nga andartët grekë, Dielli i vatrës i ndoqi me shkrime nga Durrësi në Tiranë, nga Elbasani në Korcë, Përmet  Gjirokastër, deri në Luftën e Vlorës, së bashku me djemtë e Bandës Muzikore të Vatrës.

Dy herë është ndaluar Dielli në rrugëtimin e tij të gjatë për më shumë se një shekull, një herë në kohën e Perandorisë më 1910(kur emrit Dielli i shtoi dhe Flamuri), dhe më vonë  u ndalua nga diktatura komuniste, kur Dielli dhe Vatra i kishin lotët e patharë nga pushkatimi, burgosja dhe internimi i vatranëve që qenë kthyer në Shqipëri për të shpëtuar Shqipërinë.

Përvjetorët e Diellit janë ktheyr në festa për Vatrën dhe vatarnët. Fotografia që po publikojmë i takon përvjetorit të 50-të të Diellit të Vatrës. Ishte viti 1959. Personat në fotografi përbënin komisionin e festës. Në qendër edhe Imzot Noli, editori i parë i Diellit. 10 vite më vonë, përvjetori i 60-të i Diellit do të shënonte një pikë kulmore: Bashkimin e shqiptarëve të Amerikës me Arbëreshët e Italisë dhe nacionalistët antikomunistë me në krye Ernest Koliqin, që u ishte ndaluar kthimi në Shqipëri. Festimet e 60 vjetorit patën nisë në Boston dhe patën përfunduar në Nju Jork, me paradë në Manhattan,NY, ekspoziat pikture të Ibrahim Kodrës dhe Lin Delisë, me meshë me të tre besimet ne Katedralen Snt Patrick, me Sesion shkencor dyditorë, me një darkë madhështore me më shumë se dymije vetë.(dg)

LETËRSIA ARTISTIKE NË FAQET E GAZETËS “DIELLI”

by

Nga Naum Prifti*/
Kur flasim për letërsinë artistike në faqet e Diellit, kemi parasysh si letërsinë origjinale nga autorë shqiptarë, ashtu edhe letërsinë e përkthyer nga gjuhët e tjera, prozë e poezi, meqë ato përbëjnë një binom të pandarë.
Duke shfletuar Diellin befasohemi nga larmia e shkrimeve artistikë të botura qysh kur filloi botimi i tij më 1909. Në faqet e tij shihen autorë me famë ndërkombëtare, e midis të tjerash vlen të shënohet se janë botuar jo vetëm tregime të shkurtra, dhe poezi që praktikisht zenë pak vend dhe preferohen nga gazetat, por edhe novela që vazhdonin disa numra me radhë. Përzgjedhja e veprave të botuara dëshmon kulturën e gjerë të editorëve të Diellit, njohuritë e tyre për letërsinë botërore dhe po ashtu kontaktet me kritikën bashkë kohëse. Fan Noli, Konica dhe kryesia e Vatrës synonin t’i njihnin emigrantët shqiptaro-amerikanë, me disa nga kryeveprat e letërsisë botërore, edhe pse shumica e lexuesve të Diellit ishin analfabetë, ose vetëm me disa klasa të fillores. Ata e shihnin letërsinë si mjet efikas për edukimin artistik të emigrantëve dhe njëkohësisht patriotik. Nga ana tjetër botimi i letërsisë artistike, sidomos përkthimet ndihmonin të hidheshin poshtë denigrimet e pasosura për gjuhën shqipe nga shovinistët grekë, si gjuhë barinjsh, e pa aftë të shprehte ndjenja të holla, mendime artistike e filozofike.
Në kohën kur në ShBA doli në dritë “Dielli” në trojet etnike shqiptare, dua të them në katër vilajetet e saj, nuk kishte asnjë gazetë, asnjë revistë shqip, mbasi qeveria turke i quante subversive. Patriotëve Rilindës s’u mbeti rrugë tjetër veç t’i botonin gazetat, revistat e librat shqip jashtë kufijve të perandorisë Otomane. Shtegun e çeli De Rada me botimin e revistës “Fiamuri i Arbërit” në Itali më 1883, e përmuajshme politike, shoqërore, kulturore. Pastaj botimi i gazetave e revistave mori hov nëpër kolonitë shqiptare Bukuresht, Sofie, Athinë, Kairo.
Në Amerikë patrioti Sotir Peci nisi botimin e gazetës “Kombi” më 1906. Aty punoi disa kohë edhe Fanoli dhe përvoja e fituar e ndihmoi të drejtonte me sukses gazetën “Dielli.” Noli ka qenë editori i saj i parë, ai që e vuri mbi themele të shëndosha, çka e dëshmon jetëgjatësia e saj një shekullore. Gazeta si organ i Federatës Panamerikane “Vatra” kishte karakter politik, shoqëror e kulturor, pra t’i shërbente komunitetit dhe atdheut. Letërsia artistike zakonisht në gazetat jo specifike qe e rastësishme, anësore, jo e përhershme. Nuk ka asnjë gazetë tjetër që ta ketë kundruar letërsinë si pjesë integrale të punës së saj. Nga kjo anë gazeta “Dielli” shënon një rekord në shtypin shqiptar të para luftës dhe të pas luftës II botërore, si brenda e jashtë atdheut.
Merita i takon konceptit që kishte Noli, editori i Diellit, për rolin dhe vlerën e letërsisë artistike. Pikpamjet e tij gjetën përkrahje si nga Konica, ashtu edhe nga Kristo Floqi, Kostë Çekrezi, njerëz me kulturë e vizion për të ardhmen.
Te koleksioni i Diellit, vërehen emra autorësh të antikitetit, sikurse Eskili, Herakliti, te ata të Mesjetës, Shakespeare, Moliere, Cervantes, Khajam, te klasikët Gëte, Heinrich Heine, Ibsen, Victor Hugo, Maksim Gorki, Tolstoi, Mopassan, Stendhal, Alphons Daudet, Ibanez, Longfellow, Irving Washington e deri te kontemporanët Fridrih Niçe, Rudyard Kipling, Edgar Allan Poe, Bjornson, etj. etj.
Shumë nga përkthimet mbajnë firmën e Nolit, ose psudonimet që përdorte. Te libri “Noli i panjohur” Efthim Dodona, me hulumtimet për jetën e Nolit në Harvard, ribotoi edhe përkthimet e tij botuar te “Kombi” dhe te “Dielli.” Ai vëren se komedinë me një akt “Martesa me pahir” të Molierit, Fanoli e quan adaptim mbasi ndryshoi, më sakt shqiptarizoi emrat e personazheve, spostoi vendin e veprimit në Korçë dhe latinizmat i ktheu në greqizma duke vënë në lojë elementët progrekë. Atje ku profesori grek e pyet me ç’gjuhë do t’i flasë, latinisht, gjermanisht, frëngjisht, turqisht, protagonist ngulmon “Jo! Shqip, shqip, shqip!” Noli e përfundon komedinë me thirrjen “Rroftë Hyrieti. Rroftë Korça greke! Poshtë Masonët!” duke e aktualizuar që të shijohej nga shikuesit emigrantë.
Novelën e Stendalit “Vanina Vanini” Noli e zgjodhi për të theksuar dramën e heroinës, e cila për të fituar të dashurin denoncon kryengritësit karbonarë, por pëson disfatë se Misirili e neverit sapo merr vesh ngjarjen. Dashuria e tij për atdheun është më e madhe se për Vaninën, çka na kujton vargjet e Petëfit “Për dashurinë jap jetën/Për liri jap dashurinë”.
Te “Dielli” gjejmë përkthime nga Faik Konica, Kost Çekrezi, Dennis Kambury, autor i fjalorit të parë anglisht-shqip (1917), Shevqet Bënça, Dhionis Karbunara, të cilët janë të periudhës më të hershme.
Veç përkthimeve të spikatura nga Anglishtja, gjermanishtja, frëngjishtja, rusishtja, jidishtja, disa prej të cilave zunë vend në antologjitë e shkollave, sikurse “Korbi” dhe “Anabel Lee” të Edgar Allan Poes, Noli botoi mjaft poezi origjinale, midis të cilave edhe “Jepni për Nënën,” (25 maj 1917) një manifest që ngriti peshë zemrat e shqiptarëve tej e mbane Amerikës. Dy vargjet e saj “Mbahu Nëno, mos ki frikë/ Se ke djemtë nëAmerikë” u kthyen në shprehje popullore. Epopeja u përsërit gjatë luftës për çlirimin e Kosovës, (1999) me ndihmat kolosale materiale nga emigrantët dhe me vullnetarët e “Batalionit Atlantiku” që rrëfyen se në rembat e shqiptarëve vazhdonte të rridhte gjaku i Isë Boletinit dhe Adem Jasharit.
Gjatë një shekulli “Diellin” e kanë drejtuar një sërë editorësh, të cilëve u shprehim mirënjohjen për aftësitë dhe zellin e treguar. Pa përjashtim të gjithë kanë mbajtur lart dashurinë për atdheun, të pandarë nga dashuria për liri. Përkulemi me nderim pëpara kujtimit të Kostë Çekrezit, Qerim Panaritit, Xhevat Kallajxhiut, Refat Gurazezit, Eduard Liços, Arshi Pipës dhe shprehim respekt për editorin e fundit poetin dhe studiuesin Anton Çefa. Kërkojmë falje që nuk po i përmendim të gjithë.
“Dielli” u bë tribunë e mendimit shqiptar, jashtë vargojve te censurës komuniste. Në shkrimet letrare të kësaj periudhe shprehet malli për vendlindjen, vuajtja nga mbyllja hermetike e kufijve, dëshira për ta parë atdheun të lirë. Do të sjell si shembull poezinë e Xhevat Kallajxhiut “Si e dua Shqipërinë,” jo aq për bukurinë e vargjeve, se sa për mendimin që ngërthen.
“Un’ e dua Shqipërinë
Të fortë, të lulëzuar,
Me dy bijat të bashkuar
Me Kosov’ e Çamërinë,
Nga Mitrovica n’Janinë.
Un’ e dua Shqipërinë,
Që të hy e dal lirisht,
Të flas haptas, sinqerisht,
Pa frikë dhe kërcënime,
Pa burgje dhe internime.”
Poeti i poemit “Vallja e Vdekjes” bëhet kësisoj zëdhënës për ndjenjat dhe mendimet e të mërguarve politikë.
Do të sjell edhe një shembull tjetër, poezinë e Agim Karagjozit kushtuar dhimbjes për vdekjen e Nënës, hidhërimit që nuk iu ndodh në çastet e fundit, një poezi e ndjerë, mbrujtur me mallëngjim.
Në bazë të copave të botura te “Dielli,” Qerim Panariti redaktoi librin e Konicës “Shqipëria Kopshti shkembor i Europës Juglindore,” dhe po ashtu mblodhi krijimet e Fanolit te “Album “ (II) me krijimet e pambledhura në Albumin e parë, duke evidencuar trashëgimin e Nolit. Refat Gurazezi botoi një historik të Vatrës, Arshi Pipa botoi një sërë studimesh per De Radën e letërsinë shqipe, Eduard Liço hartoi përmbledhjen e bukur “Flamurtar i Kombit” për figurën e Nolit nga autorë që e kanë njohur së afërmi.
“Dielli”e pasuroi letërsinë shqipe, me përkthime cilësore të autorëve të huaj, prozë e poezi. Shumë nga ato vepra, si “Vanina Vanini,” “Madam Fifi,” “Martesë me pahir,” “Dy miqtë” u ripërkthyen dhe u botuan në vitet ’60-70, dhe ne i lexuam me kënaqësi, pa e ditur se ato ishin përkthyer e botuar te “Dielli” gjysmë shekulli më parë. Ky fakt tregon se përzgjedhja e autorëve ka qenë cilësore. Në 100 vjetët e rrugëtimit të tij historik “Dielli” ka qenë tribunë e mendimit demokratik të pa censuruar, e njëkohësisht tribune për krijimet artistike të emigrantëve politikë dhe të emigrantëve të rinj pas vitit ‘90.
Botimet e letërsisë artistike te “Dielli” ruajnë vlera të larta estetike dhe njëkohësisht gjuhësore.
*Kumtese e mbajtur ne 100 vjetorin e Gazetes DIELLOI, qershor 2009

Sa për sqarim lexuesve të nderuar të gazetës “Dielli”

by

Nga Prof.dr. Eshref Ymeri/

 Pas botimit më 16 shkurt 2014 në faqen internetike të gazetës së nderuar “Dielli” të artikullit tim me titull:“Të gjitha këngët i thamë, Por më të mirën e lamë”, në rubrikën “Komente”, lexuesi Nik Kodra ka bërë ndërhyrjen e mëposhtme kundër meje. Komentin e vet, ky lexues, pasi më heq mua një sapun mbi gunë, e ka shoqëruar me një shpifje të çuditshme. Komentin e tij po e riprodhoj fjalë për fjalë, me pikë e me presje, megjithëse më vjen keq që ai nuk ka respekt për shkronjën “ë”:

Nik Kodra says:

February 17, 2014 at 1:40 am

“Kam respekt per shkrimet qe benit dikur tek Gazeta “Rimekembja Kombetare” qe delte ne Tirane Z. Ymeri dhe me kete shkrim me vjen shume mire qe jeni aktive perseri pas nje kohe te gjate qe nuk ju kam pare ne shtyp. Zoteria juaj mban dhe tituj shkencore e akademike si “profesor” e “doktor” qe nuk mund ta ve ne dyshim se i keni merituar si mesimdhenes ne universitet por sinqerisht u habita me frazen tuaj:

“Nuk ishte e rastësishme fjala e Kryeministrit shqiptar, zotit Sali Berisha, i cili, pikërisht në kohën e duhur, me rastin e 100-vjetorit të Pavarësisë, në Shkup dhe në Vlorë, si edhe në disa qytete të tjera, deklaroi botërisht për domosdoshmërinë e ribashkimit kombëtar, brenda kufijve natyralë të Shqipërisë Etnike”. Kjo ishte nje befasi shume e madhe per mua sepse thenie te tilla i degjoj per here te pare nga ju atribuar Saliut tuaj thene “boterisht” ne Shkup, Vlore dhe disa qytete te tjera te Shqiperise! Me vjen keq por ky eshte nje spekullim i paster dhe shpresoj qe fale integritetit tuaj t’i kerkoni falje lexuesve qe mos te zhgenjehen nga pena juaj e nderuar.

Sinqerisht,

Nik”.

Me këtë rast dëshiroj të jap disa sqarime, në mënyrë që lexuesit Nik Kodra t’i thjellohet truri sadopak, derisa të zgjohet plotësisht nga gjumi i gjatë letargjik që e paska mundur keqas.

Së pari, sipas tij, unë paskam botuar shkrime publicistike dikur vetëm në gazetën “Rimëkëmbja” dhe që prej kohës kur kjo gazetë u mbyll në muajin janar të vitit 2007, unë s’paskam botuar më asgjë dhe askund! [Këtu dëshiroj të hapë një parantezë:  më bëhet shumë qejfi që ky Kodra e paska ndjekur rregullisht gazetën “Rimëkëmbja”, e cila, gjatë tërë viteve të botimit të saj, që prej vitit 1995, platformën e ribashkimit kombëtar e ka pasur si yll karvani në faqet e saj, së bashku me çlirimin e Kishës Ortodokse të Shqipërisë nga thonjtë e kishës shoviniste greke dhe dëbimin e Janullatosit nga kreu  kishës fanoliane. Pra, gëzohem që Nik Kodra e heqka veten për nacionalist, megjithëse sulmi me shpifje që ka ndërmarrë kundër meje, më bën të dyshoj në nacionalizmin e tij].

Pra, sipas tij, unë paskam heshtur që prej vitit 2007. Kjo nuk është aspak e vërtetë. Unë nuk e kam ndaluar asnjëherë aktivitetin tim publicistik edhe pas mbylljes së gazetë “Rimëkëmbaja”. Kam vazhduar të botoj në gazetën “Republika”, “Bota Sot” dhe në gazetën “Telegraf”. Madje në këtë të fundit, në janarin që kaloi, janë botuar edhe dy artikujt e mi me titull “Rama pse kaq inferior para Beogradit?!” dhe “Janullatosi dekorohet se Shqipëria është vend pa zot”. Përveç kësaj, pas mbylljes së gazetës “Rimëkëmbja”, unë kam botuar rregullisht artikuj publicistikë dhe analiza në faqet e internetit që prej vitit 2007 e deri ditën e sotme, si në gazetat internetike “Shqipëria Etnike”, “Zemër Shqiptare” “Tribuna Shqiptare”, “Agjencioni Flori Press”, “Fjala e Lirë” etj. Prandaj me deklaratën e vet se unë paskam heshtur për një kohë të gjatë, zotëria në fjalë u ofron lexueve një informacion të rremë.

Së dyti, ç’hyjnë në këtë mes titujt shkencorë apo akademikë që më përmend ky lexues? Ç’lidhje kanë këta tituj me përmendjen prej meje të deklaratës së Kryeministrit Berisha në Shkup për çështjen e ribashkimit kombëtar?!

Së treti, përmendjen prej meje të deklaratës së Kryeministrit Berisha në Shkup, Nik Kodra e vlerson si diçka të befasishme sepse ai na e dëgjuaka për herë të pare se ajo nuk na qenka e vërtetë. Por këtij lexuesi nuk ia ka kush fajin që vazhdon gjumin e gjatë letargjik dhe kur zgjohet i thotë këmbës dorë. Duket ashiqare që atij i ka shtegtuar mendja, prandaj, për ta ndihmuar të zbresë me këmbë në tokë, po e citoj konkretisht se çfarë ka deklaruar në Shkup Kryeministri Berisha me rastin e manifestimeve të 100-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë:

“Askush të mos druhet, të mos irritohet nga përpjekjet e shqiptarëve për bashkimin e tyre kombëtar, se kjo synon përqendrimin, shpalosjen e energjive të tyre të pafundme, për të ndërtuar atë që u mungoi. Askush nuk duhet të harrojë se shqiptarët u takuan me shekullin e ri, të lirë, por si një komb që kishte mbijetuar, si një komb që padrehtësitë e mëdha nuk e kishin lejuar të ndërtojë të ardhmen. Shqiptarët presin nga ne që në projektin tone evropian, si e ardhmja më e shkëlqyer e tyre, të realizojnë njëkohësisht projektin e bashkimit kombëtar të shqiptarëve, ndaj dhe nën moton të bashkohemi njëri me tjetrin, të bashkohemi me Evropën le të përqendrojmë ne tërë energjitë tona” (citohet sipas: “100 vjet Pavarësi, nga Shkupi mesazhe për bashkim kombëtar”. Marrë nga faqja e internetit “Shqiptarja.com”. 25 nëntor 2012).

Përveç deklaratës së Kryeministrit Berisha, po citoj edhe fjalët e një personaliteti të mirënjohur shkencor lidhur me problemin e ribashkimit kombëtar.

 “Pavarësisht se si do të pozicionohet Qeveria, Kuvendi dhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë lidhur me kërkesën historike të kryeministrit Sali Berisha për bashkimin kombëtar shqiptar, të pohuar në mënyrë premtuese, të guximshme dhe solemne në manifestimet madhështore të kremtimit të 100-vjetorit të pavarësisë së Shqipërisë së Ismail Qemalit, kryeministri Sali Berisha zyrtarisht në emër të Qeverisë së tij, i dha vizën legale bashkimit kombëtar shqiptar, me ç’ rast i hoqi “vellon” e zezë kontestuese, irracionale dhe përfolëse të bashkimit kombëtar shqiptar, duke nënvizuar se ai është realitet, domosdoshmëri e kohës, europianizëm, qytetërim, demokraci, paqe, stabilitet, siguri dhe qetësi, jo vetëm për kombin shqiptar, por edhe për mbarë rajonin dhe Evropën e integruar demokratike… Duke mbajtur parasysh faktin relevant se me deklarimin zyrtar të Kryeministrit Sali Berisha, bashkimi kombëtar, tanimë, nuk është kurrfarë tabu teme, as miti, as kurrfarë fantazme e trilluar, por realitet dhe domosdoshmëri e pashmangshme për zgjidhjen përfundimtare dhe të drejtë të problemit kolonial të shqiptarëve në Ballkan, si Qeveria, Kuvendi, ashtu edhe Presidenti i Republikës së Shqipërisë, në mënyrë urgjente, konstruktive, demokratike dhe kushtetuese, duhet ta mbështesin dhe ta zyrtarizojnë APELIN PËR BASHKIMIN KOMBËTAR shqiptar të kryeministrit Sali Berisha, pavarësisht nga shpifjet dhe nga kritikat politiko-propagandistike antishqiptare të Athinës, të Shkupit, të Beogradit dhe të Podgoricës, të cilat e kanë akuzuar Sali Berishën kinse ai po kërkon formimin e një “Shqipërie të madhe” (Citohet sipas: Prof.dr. Mehdi Hyseni. “Të mbështetet apel-kërkesa e Sali Berishës për bashkimin kombëtar shqiptar”. Marrë nga faqja e internetit e gazetës “Dielli”. 05 dhjetor 2012). 

          Së katërti, ky njeri shpif kundër meje pa iu skuqur faqja kur shkruan të zezën mbi të bardhë se deklaratën e Kryeministrit Berisha unë e paskam shpikur nga mendja dhe ia paskam veshur Kryeministrit Berisha. Nuk e di se çfarë ka ky njeri që më bie në qafë pa të drejtë. Deklaratën e Kryeministrit Berisha për ribashkim kombëtar e mori vesh i madh e i vogël brenda trojeve tona etnike dhe në Diasporën Shqiptare. Atë e transmetuan të gjitha agjencitë e lajmeve në mbarë botën, kurse ky zotëri s’paska marrë vesh gjë! Mos vallë ky njeri paska qenë në ndonjë planet tjetër!

Së pesti, në vazhdën e shpifjes së mësipërme, zotëria në fjalë deklaron pa pikë turpi se unë paskam bërë një spekulim të pastër, prandaj duhet t’u kërkojë falje lexuesve për një “shpifje” që nuk e kam bërë. Unë mendoj se falje lexuesve duhet t’u kërkojë ky njeri që shpif ditën për diell kundër meje. Duhet t’u kërkojë falje pikërisht lexuesve të nderuar  të gazetës “Dielli”për shpifjen e vet, jo mua, se unë shpifësit nuk di t’i fal. Se institutin e shpifjes unë nuk e njoh. Se nga prindërit, gjyshërit dhe stërgjyshërit e mi kam si trashëgim institutin e së vërtetës, të cilin jam munduar t’ua edukoj edhe studentëve të mi. Prandaj edhe sot, në pension dhe në moshë të thyer, jam ballëlart para tyre për edukatën që u kam dhënë gjatë gati tri dekadave me radhë.

Së gjashti, ky shpifës i rëndontë, duke m’u drejtuar mua, përdor shprehjen “Saliu juaj”. Me sa duket, këtë njeri të shkretë “e paska zënë samari keq” me Kryeministrin Berisha, prandaj edhe më drejtohet mua me këtë shprehje pa edukatë. Kjo shprehje më kujton kohën kur zoti Rama  ishte në opozitë dhe sa herë që i duhej të përmendte Kryeministrin Berisha, gjithmonë i drejtohej në mënyrën e tij tipike, të pakulturuar: Sala, Sala, Saliu, Saliu. Ndërkohë që Kryeministri Berisha i drejtohej gjithmonë me shprehjen “zoti Rama”.

Për dijenin e këtij njeriu shpifës, inatçor dhe të paedukatë, dëshiroj të theksoj se Kryeministri Berisha është imi, ashtu siç është edhe i atyre 600 mijë shqiptarëve që më 23 qershor votuan për alternativën e tij. Kryeministri Berisha është i mbarë shqiptarëve që e kanë të shtrenjtë çështjen e ribashkimit të trojeve tona etnike. Se ai është i pari politikan i lartë i kombit shqiptar, i cili, me rastin e një ngjarjeje mjaft simbolike, siç ishte 100-vjetori i shpalljes së Pavarësisë, deklaroi botërisht se trojet tona etnike duhet të ribashkohen në një shtet të përbashkët, me një stemë dhe me një flamur. Se me emrin e tij lidhet hyrja e Shqipërisë në Këshillin e Evropës, nënshkrimi i Marrëveshjes së Stabilizim-Asocimit, marrja e ftesës për të hyrë në NATO, anëtarësimi në NATO dhe heqja e vizave në kuadrin e Marrëveshjes Shengen. Me emrin e Kryeministrit Berisha lidhet fshirja e emrit të Shqipërisë nga lista e vendeve me trafik të theksuar droge dhe me trafik klandëstinësh, me emrin e tij lidhet zhdukja e bandave dhe vendosja e qetësisë publike, me emrin e tij lidhet rritja e vazhdueshme e pagave dhe e pensioneve, që rrogëtarët dhe pensionistët tashmë duhet ta qajnë rritjen e tyre nën qeverisjen e zotit Rama.  Kurse tani bandat dhe vrasësit me pagesë kanë filluar të aktivizohen si me magji, trafiku i drogës ka marrë përmasa të frikshme, saqë Italia ka dhënë alarmin, tritoli është bërë një dukuri kaq e përditshme në Shqipëri, saqë në faqet e internetit vura re njerëz që bënin roje me radhë në makinën e tyre se mos ua hidhte ndokush në erë. Prandaj ka shumë të drejtë zoti Lulëzim Basha që ka filluar të përdor termin “tritolpolitika”.

          Në fund dëshiroj të theksoj se ky njeri, që shpif kundër meje, është e pamundur që të mos ketë informacion për deklaratën e Kryeministrit Berisha më 25 nëntor 2012 në qytetin e Shkupit.Por padijen e tij të shtirur ai e përdori si vjegë për të më sulmuar mua në një mënyrë të pabesë, siç e kanë zakon njerëzit e pakarakter. Me siguri që e ka një arsye se pse shpif, por nuk e ka burrërinë të dalë në sheshin e mejdanit. Prandaj edhe dyshoj për “simpatinë” e tij të dikurshme për shkrimet e mija në faqet e gazetës nacionaliste “Rimëkëmbja”.

   Santa Barbara, Kaliforni

18 shkurt 2014