Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Përsëritja e frikshme e historisë!

by

-Kjo nuk është Shqipëria që duam!!!-/2 alma LiçoNga Alma LIÇO/Demokraci. Fjalë magjike. Si një mollë e ndaluar ka qëndruar e  fshehur në skutat e shpirtrave të munduar e keqtrajtuar për më shumë së gjysëm shekulli. Sa ëndërrimtarë të pafat mbyllën sytë pa mundur të prekin qoftë dhe një herë të vetme frutet e saj, në realitetin e xhunglës që ndërtuan dhe serviren me dhunë komunistët e djeshëm dhe ata të sotëm. Sa është abuzuar dhe vazhdon të abuzohet në emër të saj në vitet e tranzicionit të tejzgajtur të Shqipërisë post komuniste. Një mashtrim i madh që zhgënjeu shpresat naive të qindra mijëra shqiptarëve të drobitur, që aspiruan çlirimin nga kthetrat e robërisë së diktaturës.

Vallë, a mund të ketë demokraci një vend që nuk dënon krimet e diktaturës dhe individët e veshur me pushtet që i kryen ato?

A mund të ketë demokraci një vend ku drejtësia është mjë gënjeshtër e madhe e mbërthyer nga kthetrat e korrupsionit, një mall që shitet e blihet nga të “fortët” e politikës, që e kanë monopolizuar atë?

A mund të ndërtojë shtetin e së drejtës një vend që nuk respekton njohjen dhe rikthimin e pronave të vjedhura nga bandat komuniste, duke miratuar ligje që mundësojnë rigrabitjen e tyre nga vetë ata?

A mund të ketë demokraci një vend që nuk mbështet, dëmshpërblen  dhe rehabiliton viktimat e regjimit gjysëm shekullor?  Në mungesë totale vullneti, një proçes i zvarritur turpshëm, që u katandis në lëmosha mjerane dhe copëza letrash me vlerë që nuk arritën kurrë të kenë vlerë.

A mund të ndërtojë demokraci një vend, që në sferat më të larta të legjislativit dhe ekzekutivit së tij, drejtohet nga figura të spikatura e të urryera të diktaturës?

A mund të vendosë paqe sociale një vend që vazhdon me të njëjtën mendësi luftën e klasave? Sa dhimbje është të provosh pambarim se shqiptarët janë të përçarë nga e njëjta luftë e pafund, që përjashton dhe flak në rrugë ata që konsiderohen kundërshtarë politikë!

Dhe së fundi, a mund të aspirojë për demokraci një vend që nuk dëshiron të njohë dhe analizojë historinë e tij të afërt, e cila ka rrjedhur në lumenj lotësh dhe gjaku ende të patharë?

Si të mos mjaftonin skandalet e njëpasnjëshme të politikës së lidhur me krimin, bëma të denja këto për bandat me famëkeqe të historisë së njerëzimit, çdo ditë na paraqiten në mënyrë cinike fakte kokëforta që vërtetojnë fenomenin e pakundërshtueshëm se komunistët e djeshëm dhe pinjollët e tyre të sotëm në pushtet janë NJË. Janë të NJËJTËT dhunues të të drejtave njerëzore që përdorin të njëjtat metoda diktatoriale. Histori që përsëriten në mënyrë të frikshme, duke na kujtuar se pa njohur dhe ndëshkuar krimet e së kaluarës, fantazmat e tyre do sillen kurdoherë rrotull nesh, për të na zhytur në mjegull e helmuar të sotmen dhe të ardhmen.

Mbase nuk do isha ulur të shkruaja këto rradhë, nëse nuk do të isha impresionuar nga një publikim i Arkivës Online të Viktimave të Komunizmit në shqipëri, të  Fondacionit “Kujto”, themeluar disa muaj më parë. Falë punës së tyre të lavdërueshme, çdo ditë na serviren dokumente rrënqethëse që shpalosin genocidin dhe dhunën shtetërore ndaj pjesës më të pambrojtur të popullsisë, siç ishin familjarët e kundërshtarëve politikë.

Dokumenti autentik që më tërhoqi vemëndjen, është me Nr. 423/104 dhe mban datën 11.10.1950. Ky akt i rezervuar i Komitetit Qendror të Partisë së Punës së Shqipërisë, firmosur nga Tuk Jakova, urdhëron spastrimet dhe largimet e menjëhershme nga puna të elementeve armiq, duke i shtrirë këto spastrime deri në nivele tepër të parëndësishme, si shitëse në dyqane shteti apo kooperativa. Është gati i pabesueshëm fakti që gratë me prejardhje të padëshiruar politike për regjimin, nuk lejohej të punonin as si shitëse fshati. Por, lufta ndaj këtyre individëve dhe familjeve të tyre, nuk u ndal me aq. Në mënyrë permanente, ajo u pasua nga ndëshkime të mëtejshme, si burgime dhe internime familjare, të cilat vazhduan brez pas brezi.

Në pafundësinë e tmerreve që po publikohen, ndoshta ky akt i rezervuar nuk do më bënte aq përshtypje po të mos ishte pothuajse identik me një tjetër dokument të Partisë Socialiste të Shqipërisë, rrethi Korçë. Ky dokument i bërë publik dhe komentuar në Mediat e periudhës respektive, me nr.prot.26, mban datën 08.06.2013. Nëpërmjet tij, propozohen largime masive nga puna të kundërshtarëve politikë. Impresionon fakti se ky dokument është inicuar dhe firmosur nga një grua, një nënë. Ajo quhet Ana Verushi, me detyrë Kryetare e Partisë Socialiste, rrethi Korçë. Përtej çdo skrupulli dhe ndjenje njerëzore, përtej çdo norme ligjore që lidhet me funksionimin e shtetit demokratik, me një gjuhë tejet cinike, ajo ka kërkuar flakjen në rrugë, pa përjashtim, të katër mijë punonjësve të administratës së qytetit të Korçës, të konsideruar kundërshtarë politikë. Kjo grua, nënë, mizore manifeston barbarinë e etërve shpirtërorë së saj, dhe nuk shqetësohet aspak që mijëra fëmijëve të këtyre familjeve, t’u mohohet edhe buka e gojës. Dhe, për fat të keq, nuk ishte zë i izoluar ai i saj. Brenda disa muajve këto propozime dhe shumë të tjera që e pasuan, u bënë realitet. Në mënyrë të zellshme, ato u shoqëruan me shkarkime dhe largime të pamotivuara në të gjithë sektorët e administratës, anë e kënd Shqipërisë. Si kurrë më parë, mijëra specialistë që humbën punën, mbushën rrugët e sheshet, duke u endur në tubime, greva urie, institucione e gjykata. Madje shumë prej tyre, të pashpresë, me një valixhe zhgënjimi në duar, pa asnjë alternativë jetese, iu drejtuan rrugëve të botës.

Ndonëse më një diferencë gjashtëdhjetë e tre vjeçare ndërmjet tyre, dy dokumentat e mësipërme të dala nga funksionarë të lartë të partisë mëmë dhe asaj bijë, duket sikur i ka shkruar e njejta dorë. Ato kanë lëndë dhe përmbajtje rigorozisht të njejtë. Në mënyrë impresionuese, ato udhëhiqen nga e njejta filozofi përjashtuese, siçështë ajo e spastrimit dhe persekutimit të shtetasve që nuk janë mbështetës të ideologjisë së tyre.

Dhe dëmi i shkaktuar nuk mbaron këtu. Mes plagësh të tilla sociale, që politika nuk po i lejon të mjekohen e shërohen, po rritet dhe edukohet një brez i ri. Po rritet pa asnjë orientim të qënësishëm lidhur me të vërtetat rrënqethëse të historisë, të cilat siçe dëshmon rasti i mësipërm, po përsëriten barbarisht. Një brez që nuk gjen asnjë motiv të ndërtojë të ardhmen në Shqipëri. Një ç’popullim i frikshëm, që ngarkon me përgjegjësi politikën dritëshkurtër, që ka bllokuar frymëmarrjen, iniciativën e lirë,  konkurencën dhe pritshmërinë e fryteve të lirisë.

Kjo nuk është Shqipëria që duam!!!

SHQIPËRIA NË NATO: NJË PIKË E SHKËLQYESHME E HISTORISË POST-KOMUNISTE

by

2-Frank-shkreli-2-300x183-1

Nga Frank Shkreli/

nato_0Këtë javë, Shqipëria shënoi 8-vjetorin e antarësimit të saj në Aleancën e Atlantikut Verior, NATO.   Po t’i hedhim një vështrim zhvillimeve politike të mbrendshme dhe të jashtme të Shqipërisë post-komuniste deri më sot, besoj se antarësimi i saj në NATO mbetet gjithnjë si zhvillimi më me rëndësi dhe arrijtja kulmore e këtij çerek shekulli në përpjekjet shekullore të Shqipërisë dhe të kombit shqiptar për t’iu bashkuar organizmave ushtarake dhe politike perëndimore.  Në të vërtetë, ish-Kryeministri i Shqipërisë, Sali Berisha  e ka cilësuar me atë rast, antarësimin e Shqipërisë në NATO si akti më me rëndësi në historinë pothuaj të 100-viteve të fundit të vendit të tij.  Si do që ta merrësh, ngritja e flamurit të Gjergj Kastriotit – Skënderbe — para kryeqëndrës së NATO-s në Bruksel — duke u valvitur krenarisht aty pranë flamurit të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, është me të vërtetë një arritje historike, për të cilën — megjithë grindjet dhe mosmarrveshjet që kanë karakterizuar jetën politike të vendit gjatë këtyre 25-viteve të fundit — të gjithë shqiptarët pa dallim, krenohen.

Presidenti Xhorxh W. Bush, duke nënshkruar protokollin në tetor të vitit 2008 — një ceremoni kjo që shënoi mbështetjen zyrtare të Shteteve të Bashkuara për antarësimin e Shqipërisë dhe të Kroacisë në NATO, para antarësimit zyrtar, prillin e vitit 2009 — ai përshëndeti antarësimin në aleancën e NATO-s, të këtyre dy vendeve të cilat, tha ai, kanë qenë, për pothuaj një gjysëm shekulli, “nën sundimin e egër komunist”.  “Ne po forcojmë partneritetin e Amerikës me kombet që dikur kanë qenë nën këthetrat e komunizmit”, është shprehur në atë kohë udhëheqsi amerikan.  Ish-Presidenti Bush, pat deklaruar gjithashtu gjatë nënshkrimit të protokollit në Shtëpinë e Bardhë, se “Menjëherë pasi Shqipëria dhe Kroacia të bëhen zyrtarisht anëtare të NATO-s (gjë që ndodhi korrikun e vitit 2009), popujt e tyre duhet t’a dinë se nëqoftse ndonjë shtet kërcënon sigurinë e tyre, çdo anëtar i aleancës tonë do të jetë pranë tyre, për t’i mbështetur.”   Ndërsa, ish-Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s de Hoop Scheffer e pat cilësuar me atë rast antarësimin e Shqipërisë dhe të Kroacisë si, “Një përfitim për NATO-n, si një masë që do të forcojë përpjekjet e përbashkëta në ruajtjen dhe promovimin e sigurinë dhe të stabilitetit”, të vendeve anëtare dhe Evropës, është shprehur ish-udhëheqsi i lartë i alaencës perëndimore.

Për tetë vjetë tani, Shqipëria, si antare e NATO-s gëzon përfitimet por edhe ndanë me 28-vendet anëtare përgjegjësitë e mbrojtjes së përbashkët.8-vjetori i antarësimit të Shqipërisë në NATO u shënua dhe u përshëndet  në Shqipëri, si një ngjarje historike. Vihet re deklarata e Presidentit të Republikës dhe Komandantit të Përgjithshëm të Forcave të Armatosura, Z. Bujar Nishani si dhe paraqitja me këtë rast e Ministres së Mbrojtjes, Z-njës Mimi Kodheli dhe Ministrit të Punëve të Jashtme Z. Ditmir Bushati në Fakultetin e Shkencave Sociale të Universitetit të Tiranës, për një bashkëbisedim me studentët, mbi rëndësinë që ky anëtarësim ka për Shqipërinë, por edhe për detyrimet e vendit ndaj aleancës.   Presidenti Nishani theksoi në deklaratën e tij se, “Tetë vite më parë, Shqipëria arriti të bëhej me meritë pjesë e Aleancës më të madhe politiko-ushtarake që ka njohur njerëzimi, duke u shndërruar në saje të reformave të ndërmarra, edhe të mbështetjes së pakursyer të aleatëve tanë, veçanërisht të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, nga një vend konsumues të sigurisë, në një vend që jo vetëm prodhon siguri, po jep kontributin e vet të qenësishëm në ruajtjen, lartësimin dhe promovimin e vlerave dhe parimeve botërore të hapësirës së lirisë e demokracisë anembanë botës”, nënvijoi Kryetari i shtetit Shqiptar. Presidenti Nishani shprehu krenarinë e vendit të tij për këtë arrijtje historike duke deklaruar se,  “Në historinë e gjatë e të vështirë të popullit shqiptar, anëtarësimi në NATO është arritja më e madhe historike, dhe merita e suksesi u takon të gjithëve që kontribuuan e vazhdojnë të kontribuojnë me dinjitet, duke bërë që flamuri kuq e zi të valëvitet krenar në Bosnje dhe Hercegovinë, Irak, Afganistan dhe kudo ku trupat paqeruajtëse dhe misionet e Aleancës shërbejnë me profesionalizëm e përkushtim”.

Ndërsa në fjalën e saj para studentëve të Fakultetit të Shkencave Sociale të Universitetit të Tiranës, me rastin e 8-vjetorit të antarësimit të Shqipërisë në NATO, sipas portalit të Ministrisë së Mbrojtjes të Shqipërisë, Ministrja Kodheli solli në vëmendje punën e Forcave të Armatosura, puna e përditshme e të cilave siç tha ajo, jo domosdoshmërisht ndihet siç ndihen shërbimet e tjera që shteti sjell.   Ajo përmendi praninë e Forcave të Armatosura pranë qytetarëve brenda vendit, por theksin e vuri te pjesëmarrja në misionet ndërkombëtare që rrjedhin si detyrim i të qenit vend anëtar i NATO.  Shqipëria është prezent në të gjitha misionet NATO, tha ajo, ka dyfishuar prezencën e saj në Afganistan, ka dyfishuar prezencën e saj në KFOR në Kosovë, është prezent në misionin e NATO në detin Egje, ku për herë të parë Shqipëria merr pjesë në një mision detar dhe është prezent në të gjitha strukturat komandë të NATO, kudo ku NATO me strukturat e saj është prezent.” – u tha ministrja Kodheli studenëve të Universitetit të Tiranës.

Zyrtarisht, Shqipëria u bë anëtare e Aleancës NATO më 1 prill, 2009 kur ambasadori i saj i paraqiti Departamentit Amerikan të Shtetit protokollet e ratifikuara për antarësim dhe në një ceremoni  zhvilluar me 4 prill, 2009, Shqipëria zuri vendin e saj në tavolinën e rrumbullakët gjatë mbledhjes së nivelit të lartë të aleancës në Strasbourg të Francës.

Tetë vjetë më parë në rastin e Shqipërisë, por edhe sot, sipas analistëve dhe ekspertëve të NATO-s, antarësimi i një vendi në Aleancën e Atlantikut Verior, dërgon një sinjal se vendi ose vendet për të qenë të denja të antarësimit në NATO, duhet të jenë stabile, sidomos përsa i përket gjëndjes së mbredshme politike.  Tetë vjetë më parë, shumë vërejtës kishin shfaqur shqetësimin e tyre në lidhje me sfidat, me të cilat përballej Shqipëria në atë kohë, sidomos sfidat që kanë të bëjnë me reformat politike, institucionale, elektorale dhe juridike.  Megjithëse janë shënuar përparime gjatë viteve, duke marrë parasyshë situatën aktuale politike në Shqipëri, lind pyetja pot ë bënte lutje sot Shqipëria për antarësim në NATO, a do të miratohej nga NATO dhe vendet përkatse, përfshirë Shtetet e Bashkuara.  Në këtë 8-vjetor të antarësimit në NATO, mund të themi me bindje se nuk ka dyshim që antarësimi i Shqipërisë në NATO të ketë kontribuar në përmirsimin e imazhit ndërkombëtar të Shqipërisë – falë Forcave të Armatosura të Shqipërisë – dhe pa dyshim ka kontribuar edhe në stabilizimin e gjëndjes në rajon dhe në sigurinë e përbashkët në kontinentin evropian dhe më gjërë.

Por a mund të thuhet në këto 8-vjetë antarësimi — e sidomos sot — nëse Shqipëria dhe forcat politike të saj brenda vendit po mbështesin dhe po promovojnë vlerat demokratike dhe reformat e nevojshme për një vend të NATO-s, të cilat janë kushte të doemosdoshme të antarësimit në Aleancën Perëndimore?   A është mësuar gjë nga antarësimi prej 8-vjetësh i Shqipërisë në NATO dhe mënyrës se si funksionon kjo aleancë?  NATO nuk mund të marrë asnjë vendim pa konsultime me të gjithë dhe pa patur “konsensusin” e të gjithë anëtarëve!  A është ky një mësim për klasën politike shqiptare, që si përgjegjëse për fatin e kombit, të pakën të konsultohen mbi disa çështje jetike për vendin dhe kombin, duke pasur   parasyshë, mbi të gjitha, të mirën e përbashkët dhe sigurinë e të gjithë shqiptarëve.  NATO si organizatë shumëkombshe angazhohet për zgjidhjen paqësore të mosmarrveshjeve dhe konflikteve.  Është e nevojshme që — në këtë 8-vjetor të antarësimit në NATO, klasa e sotëme politike, përfaqsuese e Shqipërisë, anëtare e plotë me të drejta dhe përgjegjësi të plota në Aleancën e Atlantikut Verior – t’a pyes veten nëse në marrëdhëniet midis tyre, si individë dhe si parti,  po sillen ashtu siç meriton kjo organizatë dhe ashtu siç u ka hije shqiptarëve?  Qeveria shqiptare duhet ta pyes veten, a janë këto standardet e NATO-s, anëtare e të cilës është Shqipëria dhe a janë këto standarde të Bashkimit Evropian, pjesëtare e së cilës shpreson të bëhet?

Le të shërbej ky 8-vjetor i antarësimit të Shqipërisë në NATO për një reflektim  serioz politik dhe vëllazëror, për mënjanimin e një krize në institucionet politike të vendit, duke u konsultuar si vëllai me vëlla, mbi mënyrat se si të dilet nga ky realitet i zi, me të cilin përballet vendi.

Rrezja e munguar e historisë!

by

(Mbi një paralele të vështirë)/
Nga Rexhep KASUMAJ-Berlin/
Asnjë nga kancelarët gjermanë (përveç Helmut Kohl-it, i alternuar me votë elektorale), nuk është larguar vullnetlirshëm nga arena politike. Ç’i shtyri këta burra shteti, me prejardhje, dhunti e cakvënje të ndryshme, t’katrriseshin për Zyrën e epërme, deri në kufijtë e fundmë të qëndrueshmërisë?
Këtë përfundim do lexoja këto ditë nga A. Baring e G. Schöllgen në librin “Kancelari, Krizat Koalicionet”, sipas të cilëve ardhja e Gerhard Schröder-it ishte akti i kulluar i prerjes: nuk pati më kancelarë që vinin nga frontet a nga rinia hitleriane dhe as u shtrënguan të këpusnin në gjysmë mandatin pushtetar.
Demokracia është një univers sëndertimesh të lirisë njerëzore dhe, prandaj, ata do iknin detyrimisht për ti hapur udhë jetës që priste këtë prej tyre.
I pari kancelar i pasluftës, Konrad Adenaueri i lavdishëm, së toku me CDU-unë bavareze, pati në mandatin e tretë shumicën absolute, por, i prirë rezonit shtetëror, do t’përfshinte në qeverisje dhe Partinë (moti të shuar) Gjermane. Mirëpo do të dorëhiqej në nisje të legjislaturës së katërt, tashmë 85 vjeçar (15 tetor1963), pas aferës së Schpiegel-it që kje përgjuar e akuzohej për trathti të lartë.
Pasrendësi i tij e arkitekti i mrekullisë ekonomike, Ludwig Erhard, do të largohej shpejt e pafatsisht, sepse, thjeshtë, nuk kje i zoti të koaliciononte me SPD-në tek ngjitej furishëm në grafikonin e fuqimatjes pilitike. Epilog të ngjashëm do të përjetonte dhe trashëgimtari i tij, Georg Kiesinger, duke rënë në vitin e tretë të mandatit të cunguar. Në kundërshti të pakalkuluar me njëlloj pakti të nënujshëm, ai s’i rezistonte tundimit për afrimitet ndaj Amerikës, në dëm të aksit europian me Parisin ngadhnjyes, dhe afiniteti atllantist doli të ishte një mëkat i shtuar hakmarrës që do t’përnxiste mbarimin e tij.

Më pas do të trokiste në portën e madhe të kohës Willy Brandt, autori i Politikës zhbiruese të lindjes, për ta drejtuar Republikën e Bonit deri më1972, kur nuk e përballoi dot votëbesimin që do ta lamtumirëte me kupolën e strategjisë së urtë e shpupuritëse gjermane. S’ishte vetëm Günter Guillaume nga rrethi i ngushtë i Zyrës, po dhe dy deputetë të tjerë koalicionistë që rezultuan të rekrutuar nga Sigurimi i fshehtë i Henecker-it, si një fragment deshpërues ndërgjerman në rivalitetet e Luftës së ftohtë.

Ndërkaq Helmut Schmidt, më virtuozi i të gjithëve (i zgjedhur në vitin 1973), po si pararendësi i tij, do të disfatohej nga një votëbesim që mori shkas humbjen e shumicës, pasi dorëzuan pabesisht ofiqet e tyre disa ministra të FDP-së së Dietrich Gencherit, dinak e manovrues i shkathtë.

Këtë rrëzim të beftë do ta pasonin rrufeshëm zgjedhjet e reja parlamentare. Një njeri, tashmë, merrte udhën e vështirë për të bërë histori. Ishte Kancelari i famshëm i bashkimit, Helmut Kohl, që i vetmi (nga moti i largët 1982 deri vonë në ndërrim Rendesh botërorë -1998), do ti vente deri në sosje të katër mandateve shtetprijëse në Bonin, prore modest e të përulur.

Mandej, meritash të tij epokale, Republika e mëkëmbur dhe krenare, do të shpërngulej përgjithmonë në Berlin. Flamuri i Gjermanisë unike do valonte prapë mbi Rajhstagun madhnor plot hir, mistikë e kujtime…Aty do themelonte shumicën e tij Gerhard Schröder, postamenti i të cilit do bëhej Agjenda reformatore 2010 dhe Qendra e re (Neue Mitte), që do ta zbehte identitetin e majtë partisë më të vjetër gjermane. Kjo pati koston të rëndë: plasaritjet idhnake brënda fraksionit parlamentar dhe pakësimin e ithtarsisë. Por kulmi do vinte pastaj kur Partia e tij do humbasë Bastionin 34 vjeçar në Saksoninë e ulët. E ai, në gjurmët e ikonës Brandt, me një korrik 2005, vë në provë besueshmërinë dhe votohet negativisht. Pas tij e akoma sot në Willy Brandt Strasse 1, në krye të Guvernës qëndron tash 11 vjet Angela Merkel, Zonja më e fuqishme e Europës!
E pra, qoftë nga instrumenti i votëbesimit, qoftë nga tkurrja (edhe taktike) e mazhorancës apo, së mbrami, nga trysnia e aferave me temën e trathtisë ose bjerrjen e legjitimitetit moral – ata do të hiqnin mantelin e ftohtë të Kancelarit për të riveshur kostumin e qytetarit të lirë.
Në Kosovë, natyrisht, gjithëçka është ndryshe. Ajo nuk ishte ndër vite pjesë e rrezes së faktorit Habsburg, si hapsira veriperëndimore e Gadishullit ilirik, por nën hijen e gjatë të faktorit të errtë otoman. Por, prapë: përse duhet të jetë kaq shumë ndryshe! A nuk gëzojnë status afere shtetërore në kufi trathtie, Aktet e Brukselit e Vjenës, që i bën firmatarët e tyre jo vetëm moralisht, por dhe kombëtarisht të harxhuar e, madje, të rrezikshëm, për të qenë tutje në krye të punëve shtetërore?
Nëse ndonjë kancelar gjerman (Brandt) qortohej pse s’arriti të shmangë syrin e keq të spiunit komunist – këta duket të jenë spiuj vetë! Rrjedhimisht, a s’është pak vështirë të funksionojë në llojin e tyre arsyeja e shtetit apo ndjesia e etikës!?
Ndaj dhe, me gjasë, i mbetet të tjerëve t’ua rrëfejnë shtegun e zbritjes këtej poshtë, ku i pret frika e makthi i natës..!
Berlin/, kallnor 2016

Bashkimi kombëtar e bën rishkrimin e historisë

by

(Njohja e së kaluarës është shkolla e së ardhmes)/
Shkruan: Prof. dr. Nusret Pllana-Universiteti ‘Hasan Prishtina’-Prishtinë /
Në këtë qytet të lashtë, sa vetë historia dhe jeta e shqiptarëve, para 570 vjetesh, kryetrimi ynë, Gjergj Kastrioti Skënderbeu, mblodhi princërit shqiptarë në Kuvendin e madh të Lezhës së asaj kohe, më 2 mars të vitit 1444. Që nga ajo kohë, sa duket, historia është tallur me të gjallët e këtij populli, në të gjitha periudhat kohore pas vdekjes së Skënderbeut. Por një mësim i madh i kësaj historie asnjëherë nuk është harruar, duke ju kujtuar dhe rikujtuar shqiptarëve, se pa ato vendimet themelore që kishte marrë Kuvendi i Lezhës, as nuk mund të mbrohej populli, as nuk mund të bëhej bashkimi kombëtar, as nuk do të mund të krijohet një treg i përbashkët shqiptar.
Prandaj që të rishkruhet historia e shqiptarëve, e popullit shqiptar dhe e kombit shqiptar, si dy përkufizime historikisht të ndara, doemos është e nevojshme të sqarohen të gjitha ecejaket e jetës historike të këtij populli, në mënyrë që të dëshmohet se edhe sot e gjithë ditën ka nevojë për një bashkim, ashtu siç ishte konceptuar në Kuvendin e Lezhës, tashti me përmasën e kombit e jo të Principatave, për një ushtri shqiptare, që ta përballojë dhe ta largojë armikun nga tokat e tij, ende të pushtuara, tashti si gjeografi kombëtare, e jo si gjeografi e Principatave mesjetare, si dhe të sigurojë mjete, pra të ketë një arkë të përbashkët për të përballuar shpenzimet e mëdha të luftës, tashti si një luftë për bashkimin kombëtar, e jo si luftë e Principatave shqiptare, që luftonin kundër Perandorisë Osmane. Pra, përmasa kohore, historisë sonë ia ka imponuar edhe përkufizimet, të cilat deshën apo nuk deshën shqiptarët, një ditë do të realizohen.
Hyrje
Kësisoj, prandaj, ndoshta askujt nga ne të gjallët e sotëm, por as baballarëve tanë, pra shqiptarët kudo që janë, kurrë nuk ka mundur t’u shkojë ndërmend se tri vendimet kryesore të Kuvendit të Lezhës, edhe sot janë aktuale, sepse nuk janë realizuar gjatë historisë.
Në historinë tonë të lashtë, ashtu siç e kanë thënë edhe studiues të huaj edhe studiues shqiptarë, thuajse asnjëherë nuk kanë pushuar luftërat, qofshin nëpër krahina të veçanta shqiptare, qofshin në tërë hapësirën e gjeografisë shqiptare. Mirëpo, asnjëherë nuk është bërë një vështrim kritik, dua të them edhe një lexim kritik i historisë sonë, në mënyrë që të shihen edhe mundësitë, edhe rrethanat kohore, edhe mangësitë, por edhe dështimet tona.
Ndonjëherë, aty–këtu, kur ndonjë i huaj, kryesisht dashakeqës për historinë e popullit tonë, thotë edhe ndonjë të vërtetë për dobësitë tona, na vjen inat, gjë që do të thotë se ende nuk jemi ne gjendje të përballemi me realitetin e fakteve historike. Mirëpo, po ashtu dihet fakti se ndoshta një pjesë e madhe e atyre fakteve ende nuk janë zbuluar dhe ende nuk janë publikuar, në mënyrë që të krijojmë një mendim objektiv për rrjedhën e shekujve të historisë në jetën e popullit shqiptar, por edhe në jetën e formimit të kombit shqiptar.

Historia e luftërave dhe e ekzistencës së popullit shqiptar

Kur Sami Frashëri, bashkë me rilindës të tjerë, po hartonte programin e madh kombëtar, “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe çdo të bëhet”, i cili ende, as pas Luftës së lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, nuk është realizuar plotësisht, kishte parasysh po ato kërkesa themelore që kishte vendosur Kuvendi i Lezhës dhe që i kishte zbatuar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.
Një nga rilindësit e tjerë, ndër më të veçuarit, ishte edhe ideologu i bashkimit shqiptar, Vaso Pashë Shkodrani, i cili duke njohur mirë gjendjen e shqiptarëve të shekullit nëntëmbëdhjetë, shkruante:
‘Çonju, shqyptar, prej gjumit çonju,
Të gjith si vllazën n’nji besë shtërngonju,
E mos shikjoni kish’ e xhamija,
Feja e shqyptarit asht shqyptaria!’
Pra, katër shekuj më vonë nga vendime të mëdha të Kuvendit të Lezhës, Rilindja jonë kombëtare po kërkonte realizimin e vendimeve të mëdha të Kuvendit të Lezhës, e që ishte krijimi i bashkimit të popullit në luftë kundër pushtuesit, në mënyrë që të çlirohej hapësira e pushtuar e gjeografisë shqiptare.
Rilindësit tanë, sa thonë shënimet historike, publicistike dhe historiko-letrare, e dinin mirë historinë e popullit të tyre, siç i dinin mirë të gjitha luftërat që ishin zhvilluar kundër të huajve. Mirëpo, po ashtu i dinin mirë edhe përçarjet e të gjithë krerëve të këtyre përpjekjeve, ose i dinin, siç thuhet me gjuhën e gazetave të sotme, edhe skenat edhe prapaskenat e luftërave të tyre. Prandaj, e dinin mirë se po nuk u realizua kërkesa themelore e Kuvendin të Lezhës, nuk do të kishte fitore të përmasës kombëtare, siç nuk kishte pasur gjatë gjithë kësaj periudhe historike.
Pra, çështja kryesore që ishte biseduar në Kuvend, ishte bashkimi i vendit në luftë kundër pushtuesit.
Nga ajo kohë e këndej, nuk e di kur ka ndodhur një bashkim i tillë në tokat e gjeografisë shqiptare, përveç në kohën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit.
Këtë bashkim të popullit nuk arritën ta bëjnë as Pashallëqet e Mëdha të Janinës dhe të Bushatlinjëve të Shkodrës, edhe për faktin se nuk arritën ta bashkojnë popullin në luftë kundër pushtuesit.
Këtë nuk e thotë dhe nuk mund ta thotë as historia jonë. Pastaj, varësisht nga zhvillimi i ngjarjeve, sidomos në luftërat ballkanike, sidomos në Luftën e Parë Botërore, edhe më tutje, edhe pas Luftës së Dytë Botërore, populli shqiptar jo vetëm u përgjysmua, edhe si komb i organizuar, por ju përgjysmua gjeografia e atdheut të tij.
Nëse Principatat e Mesjetës shqiptare, ato që i kishte bashkuar Kuvendi i Lezhës, i cili ishte mbajtur vetëm disa muaj pas kthimit të Skënderbeut në Krujën e tij, kishin arritur të krijonin bashkimin e popullit, kishin arritur të krijonin një ushtri që i kishte përballuar për 25 vjet sulmet gjenocidiale të Perandorisë më të madhe të kohës, nëse kishte arritur të krijonte një arkë të përbashkët, a mund ta thonë periudhat e mëvonshme historike se nuk kanë pasur ku të mësojnë që të bëhen bashkë dhe të luftojnë për lirinë e vendit.
Prandaj, edhe historia jonë, edhe ne si lexues të saj më shumë merremi duke folur për vuajtjet, humbjet, përgjakjet, copëtimet e gjeografisë kombëtare, pushtimet shekullore, e asimilimet aq tragjike, sa ndonjëherë harrohet se njerëzit e atij vendi që është i pushtuar e kanë obligim jetësor dhe qytetarë që të bëhen bashkë e të luftojnë kundër robërisë.

Historia e shqiptarëve dhe historia e ushtrisë shqiptare

Dikush thotë se Ushtria Shqiptare është krijuar me vendimin e Kuvendit të Vlorës, më 1912, kur është shpallur Pavarësia e Shqipërisë. Kështu thotë edhe historia e Ushtrisë Shqiptare. Historikisht dihet se pavarësia ishte shpallur për tërë gjeografinë kombëtare shqiptare. Por që nga ajo kohë, më shumë se gjysma e tokave shqiptare nuk kanë pasur ushtri të veten.
Kush e pruri datën e themelimit të ushtrisë shqiptare në fillim të shekullit nëntëmbëdhjetë, kur ajo ishte bërë në fillim të shekullit pesëmbëdhjetë.
Ideologu i Programit tonë Kombëtar, që nuk është realizuar ende në jetën historike të shqiptarëve, Sami Frashëri, në veprën e tij madhore, “Shqipëria çka qenë, ç’është dhe çdo të bëhet’, jep numra të saktë jo vetëm për formimin, por edhe për mënyrën e organizimit të ushtrisë shqiptare, duke përcaktuar numrin e ushtarëve në varësi me hapësirën e gjeografisë kombëtare.
Çështja tjetër ishte krijimi i një ushtrie shqiptare me të gjitha repartet e saj, ashtu siç ishin të organizuara ushtritë më të përparuara të shekullit nëntëmbëdhjetë. Sa di unë, deri sot askush nuk është marrë me këtë çështje në Programin e Rilindjes sonë Kombëtare, të cilin e kishte hartuar Sami Frashëri dhe, i cili, ende nuk është realizuar në jetën e shqiptarëve.
Historia jonë, nuk e thotë saktë se ushtria e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, a ishte ushtri e gjithë popullit, apo kishte vetëm pjesëmarrjen e krahinave në të, diçka e ngjashme me pjesëmarrjen e Principatave shqiptare në kohën e Skënderbeut.
Historia e Kuvendit të Lezhës dhe tregu i përbashkët shqiptar
Në vazhdim do të prekë një çështje, që po bëhet për çdo ditë e më shumë aktuale. Prandaj, dua të ndalem te vendimi i tretë i rëndësishëm i Kuvendit të Lezhës. Kjo çështje e tretë, ishte vendimi për krijimin e një arke të përbashkët për të përballuar shpenzimet e luftës. Dhe kjo luftë, siç e thotë edhe historia jonë, edhe ajo botërore, ka zgjatur 25 vjet.
Këtu nuk dua qëllimisht të merrem me faktin se a ka pasur Lufta e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës një arkë të përbashkët, as me faktin se sa kanë dhënë shqiptarët, kudo që janë, për luftën e tyre çlirimtare. Ndoshta, sepse distanca historike ende është e vogël për madhështinë e këtyre ngjarjeve.
Në historinë e popullit tonë, sidomos pas Luftës së Dytë Botërore, filluan ato që quhen përcaktime ideologjike, ato që quhen faktorë ndikues krahinash, ato që quhen mos përzierje në punët e brendshme të vendeve fqinje, edhe pse gjeografia kombëtare ishte e copëtuar, po nga këta fqinjë dhe me vendime të Evropës së kohës, edhe pse gjysma e popullit shqiptar ishte i robëruar, edhe pse ky popull mund të jepte e të merrte me këdo tjetër, edhe me kinezët, por vetëm me pjesën tjetër të popullit shqiptar, që kishte krijuar një shtet të vetin, shtetin që edhe sot historia i thotë Shqipëri londineze, pra me këtë popull të këtij shteti, edhe pse edhe ai ishte shqiptar, nuk mund të jepte dhe të merrte pjesa e mbetur nën okupim e popullit shqiptar, pra nuk u lejohej një treg i përbashkët.
Për çudi të zotit, edhe në fillim të shekullit njëzet e një, po kjo Evropë harton një Rezolutë për Kosovën, ku që në fjalinë e parë i ndalohet të bashkohet me vendet fqinje. Doemos se është e kuptueshme. Bëhet fjalë se Kosova e ka të ndaluar të bashkohet me pjesën tjetër të gjeografisë së saj kombëtare, me Shqipërinë. Për fat të popujve të robëruar, luftërat çlirimtare përherë i kanë nëpërkëmbur dhe i kanë bërë të pavlefshme rezolutat e ndryshme në të gjitha kohërat kur janë hartuar ato.
Përfundim
Shqiptarëve nuk u duhet rishkrimi i historisë, kur dihet se ajo shkruhet në pesë a më shumë pjesë, të pushtuar nga pesë a më shumë popuj të ndryshëm, edhe me miratimin xhentëlmen të Evropës, që sot i plasi zemra të bëhet demokratike dhe e bashkuar.
Po, pra, shqiptarëve aktualisht nuk u duhet rishkrimi i historisë në këto kushte dhe në këto rrethana historike që jemi si popull dhe si komb. Nuk u duhet, sepse nuk besoj se ka diku një komb modern në Evropën e sotme që ende është i ndarë, gjeografia kombëtare e të cilit ende është e copëtuar dhe e pushtuar.
Më tutje, nuk u duhet, sepse edhe ajo puna më e vogël, siç është marrëdhëniet e përbashkëta tregtare, fjala vjen, edhe 15 vjet pas Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, nuk po realizohet në asnjë mënyrë. Shqiptarët andej e këndej kufirti të Shqipërisë londineze, bëjnë më shumë tregti me armikun e tyre historik, se sa në mes dy vendeve të tyre, fatkeqësisht ende të ndara me kufij politikë.
Shqiptarët, pra, jo vetëm nuk kanë një treg të përbashkët, por e dënojnë njëri-tjetrin me lloj-lloj taksash doganore, në doganat që na i kanë caktuar të huajt, qofshin ata edhe miqtë tanë të përhershëm, apo të përkohshëm.
Prishtinë-Lezhë,
Më 7. 11. 2014
Burimet
1. Kristo Frashëri, Skënderbeu i shpërfytyruar, Tiranë, 2009
2. Virgjil Kule, Gjergj Kastrioti Skënderbeu – Kryqtari i fundit, Tiranë, 2012
3. Sami Frashlri, Shqipëria çka qenë,ç’është dhe çdo të bëhet, Bukuresht, 1899
4. Vaso Pashë Shkodrani, O moj Shqypni, Prishtinë, 1982

Monografi që plotëson zbrazëtirat e historisë

by

Argjend Hasani dhe Xhevat Berisha, SPAHIAJT E LLASHTICËS, monografi, Prishtinë, 2014/
Shkruan: Prof. dr. Nusret Pllana/
Përkufizimi/
Argjend Hasani dhe Xhevat Berisha, dy autorë të rinj, bëjnë përpjekje të plotësojnë mangësitë e kujtesës sonë kombëtare, e cila pasi nuk është shkruar, ka mbetur më shumë kujtesë folklorike. Mirëpo, edhe këto rrafshe të kujtesës, autorët i kanë vënë në shërbim të fakteve historike, duke përmbushur kështu një kërkesë elementare metodologjike të shkencës së historisë, se pa studimin e fakteve dhe të burimeve historike, nuk hartohet një vepër që mëton të jetë e nivelit të monografisë.
Autorët, jo vetëm e kanë përmbushur këtë kërkesë, por ia kanë arritur që të krijojnë një kronikë të mirëfilltë të ngjarjeve që kanë qenë vendimtare, jo vetëm në jetën e familjes, të fisit, të fshatit, por edhe të kësaj pjese të popullit shqiptar që jeton shekuj e shekuj në Kosovë, që nga pushtimet e lashtësisë, përmes atyre të Mesjetës, sidomos riokupimi i kësaj pjese të tokave shqiptare nga viti 1913 e deri në Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, kur përfundimisht fitohet liria.
Hyrje
Vepra Spahiajt e Llashticës është ndërtuar në tetë kapituj. Në secilin prej tyre janë trajtuar çështje, të cilat plotësojnë konceptin e përgjithshëm të autorëve, që ka të bëjë me afrimin e të dhënave historike, arkeologjike, onomastike, të gojëdhënave, por duke mos lënë anash as kujtesën popullore të brezave të ndryshëm të kësaj familje të madhe, të cilët rrjedhën e ngjarjeve të caktuara historike e shpjegojnë sipas mbamendjes.
Prandaj, autorët duke folur për një lagje, për një familje, e cila varësisht nga rrethanat kohore dhe ngjarjet historike, herë rritet dhe shpërndahet nëpër Kosovë, por edhe jashtë saj, herë zvogëlohet, si pasojë e plojës, dhunës dhe shkatërrimeve që kanë sjellë, sidomos Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë Botërore.
Në të njëjtën kohë kanë folur edhe për një fshat të tërë, për një krahinë të tërë, për një pjesë të tokave shqiptare, që nga koha e pushtimeve e këndej, ngase, marrë në përgjithësi, i njëjti fat që ka ndjekur familjen Spahiaj, ishte edhe pjesë e fatit të kësaj pjese të popullit shqiptar.
Duke përcjellë me vëmendje organizimin e lëndës që kanë trajtuar autorët në monografinë Spahiajt e Llashticës, lexuesit i bëhet e qartë, jo vetëm një periudhë e caktuar historike, apo ngjarjet e asaj periudhe, por edhe lashtësia e ekzistencës së një pjese të popullit shqiptar të kësaj ane, qoftë përmes zbulimeve të ndryshme arkeologjike, qoftë përmes gojëdhënës popullore, qoftë përmes kujtesës së njerëzve.

Llashtica dhe Spahiajt pjesë e një populli me gjeografi të copëtuar
Autorët e monografisë Spahiajt e Llashticës, në kapitullin e parë kanë trajtuar, në vija të përgjithshme lashtësinë e ekzistencës së këtij vendbanimi, duke u mbështetur edhe në zbulimet arkeologjike që janë realizuar në një periudhë të caktuar të zhvillimit të mendimit shkencor në Kosovën e pushtuar. Kishte vite, për të mos thënë dhjetëvejtësh, kur në Kosovë, herë falë këmbënguljes së individëve, herë falë këmbënguljes së ndonjë institucioni, por edhe kalkulimeve politike që bënte pushtuesi ynë, të jenë kryer veprimtari kulturore e shkencore, edhe me karakter hulumtues. Këtë e dëshmojnë edhe Tumat ilire të zbuluar në Llashticë, gjë që dëshmon, në radhë të parë, për lashtësinë e ekzistencës së këtij lokaliteti, pastaj për përkatësinë historike të banorëve të këtij vendbanimi dhe, së fundit, për ngjarjet historike nëpër të cilat kishte kaluar, edhe populli i kësaj ane të lashtë, thuajse ngjashëm me fatin e gjithë popullit shqiptar.
Janë me interes të dhënat për lashtësinë e emërvendit Llashticë dhe gjithë formimin e tij gjuhësor, deri te emri i sotëm. Por, një rëndësi të veçantë për lexuesin kanë të dhënat historike që sjellin autorët, qoftë për lashtësinë e tij, qoftë për kohën e gjatë të kohës nën pushtimin e të huajve, kohë e cila fillon me vitin 29 para epokës së re, kur si gjithë territori i Dardanisë së lashtë, andaj edhe kjo anë bijnë nën pushtimin e perandorisë Romake. Sa duket, në mungesë të shkollës kombëtare për një periudhë të gjatë kohore, por edhe për mungesë të dijes së historisë kombëtare, periudhat e pushtimit të këtillë, deri te ato të viteve 1912, kur krijohet shteti shqiptar, të cilin pastaj e copëtojnë fqinjët tanë, edhe me pëlqimin e Fuqive të Mëdha të Evropës, pushtim që zgjat afro një shekull, kur kjo pjesë e tokave shqiptare çlirohet më 1999, pas luftës tri vjeçare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Autorët sjellin fakte rrëqethëse për hakmarrjen e pushtuesit serb, gjatë gjithë kohës së pushtimit, ndaj banorëve të kësaj ane, sidomos duke theksuar dhunën dhe shkatërrimin që i bëhet fshatit dhe banorëve të tij, në mars të vitit 1999, kur masakrohen më shumë se 25 civilë, duke filluar nga fëmijët e deri të pleqtë.
Në kapitullin e dytë dhe të tretë, autorët e monografisë Spahiajt e Llashticës janë ndalur gjerësisht duke analizuar të gjithë faktorët që kanë ndikuar në jetën e kësaj lagjeje, në mënyrën e gjëllimit të tyre, por edhe rritjen e kësaj familje të madhe. Në jetën tonë historike, ka periudha shumë të rëndësishme, kur familjet e mëdha kanë luajtur rol shumë të rëndësishëm, jo vetëm në qëndresën kundër pushtuesit, por edhe në mëvetësinë e qeverisjes që kanë bërë. Prandaj, ato edhe janë ndjekur dhe janë persekutuar, sa herë që pushtuesi ka gjetur rastin. Kjo gjendje ishte pjesë edhe e jetës së familjes së Spahiajve të cilët sot i gjen kudo, jo vetëm nëpër Kosovë, por thuajse në të gjitha kontinentet, deri në Australinë e largët.
Një analizë të ngjeshur autorët u kanë bërë ngjarjeve që lidhen me familjen e Spahiajve, sidomos gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, duke sjellë të dhëna dhe fakte, qoftë për rezistencën dhe luftërat e tyre, qoftë edhe për dhunën dhe masakrat që ka ushtruar armiku mbi ta. Angazhimi i llashticasëve të familjes Spahiaj, në secilën ngjarje historike, kur rrezikohej atdheu dhe pjesë të tij, ishte një shembull i veçantë i dashurisë për atdhe dhe për liri. Autorët sjellin një shembull konkret të gatishmërisë së anëtarëve të kësaj familje të madhe, kur numërojnë pjesëmarrjen e tyre në luftimet në Preshevë më 1944. Qoftë edhe vetëm nga ky fakt, del bindshëm bindja e autorëve se si banorët e Llashticës, ashtu edhe të kësaj familje përherë kanë qenë të gatshëm të sakrifikohen për liri.
Po ashtu, rezistenca e tyre si dhe qëndrimi përherë me armë në dorë kundër pushtuesit të vendit, andaj edhe të Llashticës, ka bërë që armiku i vendit të hakmerrej mbi popullatën e kësaj ane, e sidomos mbi banorët e familjes së Spahiajve. Është e njohur në histori, masakra e Llashticës, ose ashtu si i thotë populli, Patarja e Llashticës, ku janë masakruar anëtarët më të zotët të familjes Spahiaj.
Autorët, përveç që kanë sjellë të dhëna të shumta për të gjitha peripecitë jetësore të banorëve të familjes Spahiaj, ata në të njëjtën kohë janë marrë edhe me të gjitha veprimet antikombëtare të pushtuesit, duke sjellë fakte dhe të dhëna interesante, thuajse për të gjitha ngjarjet dhe për pjesëmarrjen e anëtarëve të familjes Spahiaj në ato ngjarje. Ka të dhëna interesante për operacionin monstruoz të organeve të punëve të brendshme të pushtuesit, si një hallkë tmerri në zinxhirin e madh të pushtimit, që njihet si Aksioni i armëve, ose thënë ndryshe çarmatosja e shqiptarëve, në mënyrë që të dobësohej dhe të pamundësohej rezistenca e popullit, andaj edhe e banorëve të Llashticës dhe të familjes Spahiaj. Dhuna dhe terrori vazhdojnë edhe në forma të tjera, siç ishte grumbullimi i tepricave, që ishte një nga arsyet madhore të pushtuesit për gjunjëzimin e popullit shqiptar, kudo që ishte ai në pjesët e pushtuara të tokave shqiptare. Nëpër të gjitha këto periudha dhe ngjarje, pjesëmarrja e anëtarëve të familjes Spahiaj ishte e madhe. Por, edhe dhuna dhe hakmarrja e pushtuesit, po ashtu ishte e madhe dhe e përgjakshme.

Figura të njohura të Spahiajve në shërbim të atdheut

Në kapitujt në vazhdim të monografisë së tyre, autorët kanë marrë në shqyrtim ndihmesën e anëtarëve të kësaj familje dhënë çështjes së çlirimit të atdheut. Në të gjitha periudhat historike, por sidomos gjatë Luftës së Dytë Botërore e këndej, pra që kur fillon ndjekja politike e të gjithë atyre shqiptarëve që nuk kishin pranuar pushtimin, Spahiajt dallohen për qëndrimin e tyre në shërbim të çështjes së atdheut. Ata, si dhe të gjithë shqiptarët e kësaj pjese të tokave të pushtuara shqiptare, e kishin mësuar nga atdhetari i madh, Ramiz Cernica, kur në Kuvendin e Prizrenit, më 1945, kishte thënë: Me Shqipërinë, po, me Serbinë, jo! Autorët janë kujdesur që në mënyrë kronologjike të paraqesin të gjithë ata atdhetarë të Spahiajve, të cilët në një mënyrë apo në një tjetër, duke qenë kundërshtarë të pushteteve pushtuese kishin përfunduar nëpër burgje, ishin përzënë nga vendi, ishin torturuar dhe në fund ishin zhdukur fizikisht. Nëse shihet me kujdes gjithë rruga jetësore e disa brezave të familjarëve të Spahiajve, atëherë hetohet qartë se nëpër të njëjtën rrugë jetësore kishte kaluar populli shqiptar i këtyre pjesëve të pushtuara të atdheut, sepse pushtuesi kishte hartuar programe të veçanta për zhdukjen e tyre. Në këtë pjesë të monografisë Spahiajt e Llashticës, janë trajtuar dhe janë shqyrtuar ngjarje dhe personalitete të jetës sonë historike, duke filluar që nga Lufta e Dytë Botërore e deri në ditët tona, ose thënë më saktë deri në Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, me të cilën erdhi liria e shumë pritur e kësaj pjese të atdheut. Aty është folur edhe për personalitete të familjes Spahiaj, të cilët në një periudhë kohore, apo në një tjetër, në një ngjarje të rëndësishme historike, apo në një tjetër, jo vetëm kishin dhënë ndihmesën e tyre për lirinë e kësaj pjese të tokave shqiptare, por kishin sakrifikuar edhe jetën. Një pjesë e këtyre figurave atdhetare janë përcjellë me të dhëna jetësore, gjë që ia shton dukshëm rëndësinë monografisë, qofte edhe vetëm për faktin se ka pak të dhëna për jetën e atdhetarëve, të cilët janë likuiduar, ose janë zhdukur, ose janë internuar në periudha të ndryshme të luftës së tyre kundër pushtuesit.
Në këtë rrjedhë, autorët kanë folur edhe për pjesëtarë të familjes Spahijaj që janë vrarë, që kanë rënë në fushën e nderit, sidomos në Luftën e Dytë Botërore. Por, kanë folur edhe për ngjarje dhe pjesëmarrës në to të brezave të mëvonshëm të kësaj familje, të cilët me sakrificën e tyre janë bërë pjesë e historisë sonë më të re, siç është, fjala vjen, rënia e Arianit Berishës, në vitin 1999, në fund të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Prandaj, mund të thuhet se mbarështimi i lëndës së kësaj monografie ka ndjekur një ecuri normale në trajtimin dhe shqyrtimin e ngjarjeve më të rëndësishme historike, si dhe pjesëmarrjen e familjes së madhe Spahiaj në ato ngjarje, gjë që dëshmon për idealin e tyre dhe për dashurinë e madhe për lirinë e atdheut.
Duke u marrë me veprimtarinë atdhetare të anëtarëve të familjes Spahiaj, autorët janë ndalur edhe te ndonjë figurë atdhetare, e cila me veprimtarinë e bërë ka dëshmuar se nuk përkulen para asnjë vështirësie dhe rreziku. Ndër këto figura duhen përmendur, sidomos ajo e Ilaz Berishës, mësuesi i parë në gjirin e kësaj familje, si dhe Jakup Llashticën, Fehmi Sylejmanin e të tjerë, të cilët jo vetëm me veprimtarinë e tyre, por edhe me qëndresën e tyre dëshmuan dashurinë e madhe për liri dhe gatishmërinë që të sakrifikohen për heqjen e pushtuesit nga kjo pjesë e atdheut.
Një dukuri interesante që autorët e kanë trajtuar në kapitullin e gjashtë dhe të shtatë, po edhe në kapitullin e tetë, ka të bëjë me dukurinë e mërgimit të pjesëtarëve të kësaj familje të madhe. Kjo dukuri, është njëra nga plagët e mëdha të atdheut të shqiptarëve, që në jetën e tyre ka ardhur si pasojë e pushtimeve të gjata dhe si pasojë e copëtimit të gjeografisë së tyre kombëtare.
Nëse përcillet me vëmendje, qoftë edhe vetëm vendet ku ata janë vendosur dhe kanë krijuar familje e kanë vazhduar jetën, atëherë mund të thuhet se pjesë të mëdha të familjes Spahiaj jetojnë në mërgatë, sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada. Në kapitujt që po trajtojmë, jepen të dhëna interesante edhe për përpjekjet e të rinjve të kësaj familje që të bëjnë dije, duke hulumtuar kudo që ka mundësi, kushte për ngritjen e tyre profesionale.
Në kapitullin e shtatë, fjala vjen, autorët janë marrë kryesisht me ndihmesën e madhe që ka dhënë familja Spahiaj në arsim, në kulturë, në humanizëm njerëzor, në biznes, si dhe në fusha të tjera të jetës. Humanizmi i tyre ka ardhur në shprehje qoftë duke ndihmuar me mjete financiare, qoftë duke ju bërë krahë nismave për mirëvajtjen e arsimit dhe të veprimtarive kulturore në anën e tyre, por edhe atje ku kanë krijuar familje të reja, jashtë Llashticës, apo jashtë Kosovës.

Përfundim

Monografia Spahiajt e Llashticës plotëson një zbrazëtirë, siç është thënë edhe në fillim, në fushën e të dhënave, sidomos të dhënave historike, pastaj të të dhënave në jetën kulturore, qoftë për jetën e anëtarëve të kësaj familje, qoftë për tërë fisin, kudo që jeton ai, qoftë edhe për anën ku ata kanë luftuar, kanë vepruar dhe kanë jetuar.
Autorët kanë pasur kujdes që të dhënat t’i mbështesin në burime dhe fakte historike, por edhe të mbledhin të dhëna nga kujtesa popullore e banorëve të kësaj familje dhe më gjerë. Duke u mbështetur në burime të këtilla, të argumentuara, edhe përmes zbulimesh arkeologjike, si dhe përmes të dhënave historike, për ngjarje të ndryshme dhe për pjesëmarrjen e anëtarëve të familjes Spahiaj në to, dëshmohet, njësoj si edhe pjesa tjetër e popullit shqiptar, në viset e pushtuara të tokave shqiptare, edhe ata kanë pasur fatin e rëndë historik, siç zakonisht e kanë të gjithë popujt e pushtuar. Në këtë mënyrë, ata duke mos u pajtuar me pushtimin, kanë për të vetin idealin e sakrificës për lirinë e atdheut. Kjo është bërthama e çështjeve të trajtuara në monografinë Spahiajt e Llashticës.
Mirëpo, historia, siç di ndonjëherë të jetë edhe njerkë për jetën e popujve, përveç të tjerash, ka bërë përpjekje të humb gjurmët e këtyre njerëzve që kanë dhënë çdo gjë për vendin.
Prandaj, merita themelore e autorëve të monografisë Spahiajt e Llashticës, nga kapitulli i parë e deri në kapitullin e tetë të saj, qëndron në faktin se ata, njerëzit pra të kësaj familje, që dikur janë mbajtur mend vetëm në rrethin familjar, tashti, me këtë vepër, përmes të dhënash dhe faktesh historike, i bëhen të njohur opinionit shqiptar dhe më gjerë, gjë që edhe është kërkesë themelore e një vepre të këtillë.
Njohja me historinë tënde, do të thotë ruajtje e kujtesës, e kjo do të thotë, të bëhesh pjesë e popujve historikë, të cilët nuk harrojnë se nëpër cilat rrugë të historisë kanë kaluar për ta mbajtur gjallë jetën, siç dhe nuk harrojnë se pa sakrifica të mëdha nuk vjen liria e atdheut.

Prishtinë, korrik, 2014