Artistët Shqiptarë në Botë/

Enke Fezollari: Për Komunitetin Shqiptar do të doja të vija me”Trojanët”/

Tragjedia shekspiriane “Hamleti” është vepra që kam më shumë për zemër. E shfaqa Tetorin e kaluar në Tiranë…./

Nga Frida Bedaj, New York/

Enke Fezollari është një artist shqiptar i cili në moshë të vogël ka emigruar në Greqi së bashku me nënën edhe motrën e tij. Shpeshherë në intervistat e tij në Greqi ka përshkruar vështirësitë që kaluan vitet e parë. Jo vetëm kaq, por ai ka shprehë edhe revoltën për mënyrën ligjore, në shtetin Helen. Pasi mbaroi shkollën shtetërore për dramaturgji në Veri të Greqisë, mori pjesë në shfaqjen teatrale të regjizorit shqiptaro-grek Laert Vasili “ Një në dhjetë”. Një shfaqje teatrale e suksesshme, që i dha një grusht goditës situatës në Greqi për keqtrajtimin e brezit të dytë të emigracionit.Sipas ligjit,brezi i dytë dilte i paligjshëm në bazë të mënyrës së legalizimit që aplikonte Greqia.

Enke Fezollari ishte aktor në këtë shfaqje dhe në skenë tregoi talentin e tij. E kam ndjekur atë shfaqje dhe akoma e mbaj mend këtë skenë kur e kam parë për herë të parë, sa i përqëndruar edhe emocionus ishte.     Me shumë këmbëngulje, por edhe me këmbë në tokë, në një Greqi, në të cilën, kriza ishte në fillimet e saj, ai vendos në skenë në shqip me shumë sukses jo vetëm për publikun shqiptar por edhe atë grek “Dritarja” e shkrimtarit me famë botërore Jani Rico. Ky ishte edhe aktor, edhe regjizor.

Ky fillim i mbarë ka ndjekur me shumë shfaqje teatrale klasike. Një nga ato është edhe Çehov me “Plandonof”, që shënoi një sukses të jashtëzakonshëm. Ai kishte gërshetuar në mënyrë të jashtëzakonshme aktorët, skenën, gjithçka. Në shtypin grek u prit me kritika shumë pozitive. Ai nuk ndaloi këtu, më vonë vendosi në skenë, shfaqjen teatrale “Pjesë nga një martesë”(të cilën do të dëshiroja shumë ta ftoja në Amerikë dhe të jepej si shfaqje për shqiptarët këtu). Ishte një shfaqje në të cilën frymëzon shpirtin e gjithësecilit që e sheh. Një temë shumë reale për martesën, sidomos për ne shqiptarët, tashmë, ku marrdhëniet martesore kanë filluar të plasariten shumë vitet e fundit. Me këtë shfaqje ai më aprovoi se dinte ti imanagjonte shumë mirë të dyja anët e medaljes, si errësirrën,ashtu edhe dritën.Unë e kisha “kritikuar” se vepra, vërtetë ishte thelbësore, po edhe pak depresive . Isha e ftuar edhe në dy shfaqje teatrale, të cilat vendosi në skenë, ku në thelb kishin tronditjen shpirtërore të brendshme për shkiuesin.

Ky është Enke; artist, ku çdo hap i tij është shumë i matur, secila vepër që zgjedh është shumë e studjuar. Veprat që vendos në skenë janë edukuese. Kjo është mënyra se si gjenë ai komunikimin me publikun, por jo vetëm kaq, me këtë lloj arme, Enke shprehet për padrejtësitë që shikon rreth tij, shoqërinë e cila hesht në mënyrë tragjike. Me këtë mënyrë bën revolucionin, ndaj një shoqërie të kalbur e cila e ka më të lehtë ti hedh dikujt fajin, se të mbaj përgjegjësinë vetë. Ështe një artist me vlerë.

Këto ditë, ne përsëri patëm një bisedë rreth punës së tij si regjisor dhe si aktor. I kërkova një bisedë për Gazetën “Dielli”, më e vjetra e Botës shqiptar, që botohet në SHBA nga Vatra, prej 107 vitesh. U tregua i gatshëm. Desha t’i përcjell lexuesëve se Enke, është artist i suksesshëm. Në moshën kaq të re të tij ka arritur të regjizojë shumë vepra klasike, në një periudhë krize në Greqi, ku arti është nga të parët që u prek. Me një sukses të jashtëzakonshëm, edhe me kritika shumë të vlerësuara, ai vuri në skenë “Shtëpia e Bernanda Albës” të Lorkës, që jo pa arsye u quajt një nga shfaqjet e vitit. Ka shumë për të thënë, por nuk arrinë koha që kemi në dispozicion. Shpresoj në një të ardhme të kemi mundësi, të shikojmë edhe një teatër për komunitetin këtu në SHBA, jo vetëm këngëtarë e folk.

–  ‘Teatri është shtëpia e shpirtit”, nuk mbaj mend se ku e kam lexuar këtë kripë-mjaltëz, s’më kujtohet as autori, por më ka mbetë në mendje. Me të vërtetë është kështu. Më të shumtit e artistëve morën valixhen edhe ikën jashtë Greqisë, me ty ndodh diçka magjike. Në krizën mendoj se një nga regjizorët e rinj me katër shfaqje teatrale, ku në epiqendër kanë tema thelbësore, edukuese, reale për situatën që përjeton Greqia por jo vetëm. Si shfaqjen teatrale “Profesioni i një prostitute”, si Shtëpia e Bernandës, si edhe Hamletin në Shqipëri, të tjera që më duhen shumë të tjera. Si ndodhi kjo? Cili është sektreti Enke?

Përgjigjet ai:-Nuk ka sekret. Kriza krijon nevojë të kërkojmë zgjidhje dhe të kapërcejmë pengesa, si në nivel personal edhe në art. Brezin tim e quaj të sakatpësur nga njera anë, dhe nga ana tjetër, ka arritur të mbijetojë dhe të mbështetet me këmbët e tij. Normalisht shteti duhet të investonte në fushën e edukimit, të shëndetit, edhe të artit por një ngërç ; memorandumet edhe metodat e tyre kanë bërë gjërat të paralizohen. Nuk e di për sa kohë do duroj edhe unë para se të përgatis valixhet. E gjithë kjo gjendje sjell edhe një fërkim. Plakesh para kohe sepse mban mbi supe shumë ngarkesë. Të vetmen kurajo që ke është se disa nga ne këmbëngulim të bëjmë shfaqje me shumë pak buxhet, me shumë punë por me një dashuri të thellë. Publiku e kupton këtë e ndien e vlerëson me mbështetjen edhe me praninë e tij.

E pyes: -Më përshkruaj, cilat nga të katërt shfaqjet që ke shfaqur nga viti i kaluar e deri tani, është më e dashura dhe më e veçanta?.

Përgjigja e Enke: -Shfaqja teatrale “Profesioni i një prostitute” i Lili Zografu ishte një stacion për mua, ashtu si edhe Lorka.Por edhe Petrula Dhimitra me dokumentarin therës për luftën civile, një periudhë që ngelet një faqe e zezë për Greqinë.Por zemra sivjet i përket me të drejtë Hamletin, që regjizova në Shqipëri. Një veper e madhe dhe e mrekullueshme shekspiriane.

-Si ishte për ju kjo përvojë?

Enke:- Është hera e parë që vendos shfaqje teatrale në Shqipëri me një vepër shumë të madhe me një aktor histori për vendin tonë, ku në rolin e Hamletit luante një grua.

– Më përshkruaj si u ndieve, çfarë mësove, çfarë të bëri më shumë përshtypje?

Enke: -E quaj dhuratë kthimin në atdhe… në të vërtetë, ti mund të pyesësh: për kë atdhe? Ke të drejtë po ta mendosh se ne u shpërndamë, ikëm nga atdheu, por ai mbetet aty. Ishte një udhëtim pjekurie,pas traumave, të lotëve,ishte edhe një Oskar personal… të kthehem edhe të vendos në skenë këtë vepër edhe të regjizoj me aktoren, Luiza Xhuvani, që në fëmijërië e admiroja, në vendin që pashë për herë të parë teatër. Në kujtesën edhe në fëmijërinë time të mrekullueshme,Tirana nuk ishte ajo që kisha lënë. Teatri aty ka nevojë për brez të ri për njerëz që do ti japin jetë të re. Aktorët ishin vërtetë punëtor të artit. Eshtë nga gjërat që mbaj mend, si edhe vështirësi por edhe dashuri të vërtetë.

E pyes unë:- Si është situata në Greqi?

Enke: -Shpresa është ajo që të jep besim se gjërat do ndryshojnë. Uroj të ndryshojnë gjërat por e shikoj shumë të vështirë, kjo që po ndodh është në të gjithë rruzullin… është shumë tronditëse, do vetëm durim si edhe kontribut nga secili, do veprim me gjërat që secili disponon. Ka akoma njerëzillëk në Greqi.

– Cili është hapi tjetër që do të hidhni për të ardhmen?

Enke: – “Gënjeshtra e fundit” nga Mixali Kakojianni, e cila do paraqitet në teatrin e Pireut, është një dhuratë e madhe për mua të transformoj një film kaq të madh. Njëkohësisht do përsëritet shfaqja “Ky është nëna moj” me Dhimitra Petrula dhe Sofia Adamidou si dhe Vera Krusko të cilën e shfaqëm vitin e kaluar. Njëkohësisht rikthehem edhe si aktor tek shfaqja “Filoktiti” për pak shfaqje tek Vrisaki.

– Me Shqipërinë kur do ketë ndonjë shfaqje te re?

-Shpresoj…

– Çfarë shfaqje do të dëshironte Enke të sillte në skenë në një turne në Amerikë për komunitetin shqiptar?

– Trojanët..

-Faleminderit që biseduam për Diellin.

Enke:- Ishte kënaqësi….