NGA ANTON ÇEFA/U njohëm në vitet ’70 të shekullit të kaluar. Që në ditët e para filloi të krijohet në ndergjegjen time personaliteti i një njeriu të formuar, që vlerësonte me një peshojë të saktë ngjarjet e ditës, rrethanat e kohës, dhe mbante një qëndrim të drejtë e të arsyeshëm ndaj tyre. E drejta dhe e vërteta ishin impulset shpirtërore, që e drejtonin jetën dhe veprimtarinë e tij. Shquhej që në atë kohë edhe si poet i pajisur me një talent të spikatur.

         Me keqardhje e them që Ernesti nuk arriti, për arsye financiare, të botojë lirikat origjinale dhe të përkthyera nga poeti italian hermetik Giuseppe Ungaretti. Gjithashtu, mbeti në dorëshkrim përkthimi në spanjisht i “Kanunit të Lekë Dukagjinit”, të cilin ia pati dërguar shumë kohë më parë Akademisë së Shkencave për botim. Nuk dihet fati i këtij dorëshkrimi. Një cikël lirikash të Perdodës u botua në revistën “Phoenix”, viti 1999 /nr.  2. Këtu është shkruar se poezitë i takojnë: “Këngëve të para”, “Elegjive” dhe “Monologjeve”. Nuk kuptohet që nën këto tituj, a bëhet fjalë për përmbledhje poetike a për cikle poezish.

Poezia e tij, disa motive të së cilës kam pasur fatin t’i njoh që në kohën e krijimit të tyre, flakëron nga një bukuri e rrallë, shëndrit në vargjet e saj një ndjeshmëri e shije e hollë, figuracion i pasur, një akustikë imitative, ku spikat paja e fonetikës së gjuhës sonë, jetësuar në një strukturë harmonike të realizuar, më së shumti, në pak vargje.Veç motiveve të lirikës intime e të natyrës, poezia e Perdodës karakterizohet për dhuntinë e artë të shqetësimit intelektual për atë që po ndodhte me atdheun e popullin tonë në kohën e diktaturrës, duke e pasqyruar atë në situata e detaje konkrete, dhe duke njëmendësuar mesazhe fisnike të qarta, të cilat shpesh kalojnë në intonime revoltuese.         Si një “Credo” tingëllon poezia që hap përmbledhjen e tij poetike, një angazhim për një veprimtari të menduar mirë, dhe një zotim për vazhdimësinë e saj:

Mengjez

U dogjen andrrat!

Me dritë të trendafiltë

edhe nji herë po lidhi

fillin e këputur t’mendimit.

Nji nyje tjeter,

nji tjeter ditë.

Në pak vargje të poezisë “Gjak e brymë” – Dhjetor 1944 – , me një peshë lirike për t’u lakmuar, përkujtohet tragjedia që pllakosi mbi popullin tonë me vendosjen e diktaturës komuniste. Po ashtu, tek poezia “Subkonsh” , një shtjellim  motivi i tillë që nuk e kam hasur askund në poezinë tonë, me një përgjithësim të jashtëzakonshëm, trajtohet pengesa deri në mohim të plotë e zhvillimit të natyrshhëm të shoqërisë, të kulturës, të ecjes përpara, që solli diktatura.

Subkonsh

Andrrat më rrokullisin

Nder kambë të Trogloditit

Që më shikon e m’perqesh.

(Atje ku nisem shtegun

E nepër shekuj rryeshem

Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet . . .

E diellin që na zgjon)

Por gazi i njeriut  t’shpellës

Ende m’ushton  ndër veshë

E më trondit.

Ëndërrimet e njerëzimit dhe përpjekjet e përgjithmonshme të tij për të ecur përpara, “Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet / e diellin që na zgjon”, janë gjithnjë e para së gjithash  edhe ëndërrime të poetëve; por, mjerisht është njeriu i shpellës – Trogloditi – një metaforë tejet e fuqishme për forcat regresive, në këtë rast për diktaturën – që bëhet pengesë e ecjes përpara. Është prania e nënvetëdijes -subkonsh-i – kjo gjendje psikike, që e përjeton përqeshjen e shpellakut.

Me dhimbje të thellë e të thekshme, përjetohet në ndërgjegjen e poetit djegia e librave, në prill të vitit 1946, tek e ashtuquajtura “Kulla e Inglizit”. Aty qenë grumbulluar librat e bibliotekave më të mira të qytetit, duke filluar me bibliotekat e famshme të  fretënve dhe të jezuitëve. Poeti  sjell në kujtesë djegien e famshme të Bibliotekës së Aleksandrisë, një nga më të mëdhatë e asaj kohe, në vitin 640, nga Omar I Abu Hafsa ibn al Khatab, dhe shkruan në postscriptum: “Trembëdhjet shekuj më vonë me urdhër të diktatorit Enver Hoxha . . . fondet e të gjitha bibliotekave të qytetit të Shkodrës pësuan të njëjtin fat.”

Me hijet e asaj nate,

një tjetër Omar Khatab

rrendi mbas dit’ve tona

të zymta

të ftohta

si gurët e k’saj Kulle

. . . . . . . . . .. . . . . . . .

Ndoshta kët’ mbramje Prilli

krrokatja e korbit mbi Kullë

t’kujton dhe ty

çka humbëm përgjithmonë !

Në një lirikë tjetër kujton me një nostalgji të mallëngjyeshme tingujt melodiozë të kumbonëve, që paraprinë mbylljen e faltoreve fetare dhe më vonë shpalljen e atdheut si vend ateist.

Me kot përgjon tashma nga kumbonaret

tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

kumbonët gjimuen kur ranë për t’fundit herë

mbi tokën e dhunueme.

Eshtë në natyrën e strukturës poetike të Poetit komunikimi i drejtpërdrejtë me një person të dytë, dhe Ernesti gjithnjë i drejtohet vajzës që dashuron si në këtë “Prelud”:

Këtë natë,

(ndërsa për rreth

gjithçka përngjan

me flokun tand që l’moj)

yjet e qiellit tim

unë pa u kujtue zbuloj

kur ti çel e mbyll sytë.

Ose:

Dhe ja ti vjen përs’ri,

e ashtu si ban kjo erë,

mbi gjurmët që la dhuna

hedh prap një dorë me gjethe

e qan mbi supin tim.

Ose:

N’ rrenojat e kujtesës

ende luhaten flakët,

por kangët e Alkeut

(që deshte ma shumë se mue)

nuk m’ bien ndër mend tashma.

Një nga mjeshtëritë e trajtesës poetike që vihet re në poezinë e Perdodës është akustika imitative, që e kemi çekur më lart, e shoqëruar kjo me një kursim fjale tejet të kujdesshëm. Po bie si shembull modeli të rrallë të kësaj veçorie poetike në letërsinë tonë këto pak vargje që imitojnë erën:

Erë

Furishëm shkon

n’për fletë,

fërsh’llon

fishkllon

e tretë!

Tek kjo poezi, dhe, në përgjithësi në krejt krijimtarinë poetike të Ernestit,  vërejmë një shkallë të lartë përsosmërie të mjeshtërisë së tij poetike. Mund të themi se ky poet e ka kapërcyer herë – herë prakun e poezisë së zakonshme, që u përket motiveve që trajtojnë probleme sociale; ai shkon deri tek poezia për poezi, pra tek funksioni i artit për art, aq i luftuem në kohën e diktaturës së kuqe.

*   *   *

Po bie këtu poezitë e botuara në revistën “Phoenix”, që u botua në Shkodër në vitet 1997 – 2003, me drejtor Dom Ndoc Nogaj dhe kryeredaktor Dr. Romeo Gurakuqi, dhe disa përkthime nga Ungaretti.

Nga kangët e para

Mengjez

 U  dogjen andrrat

Në dritë të trendafiltë

Edhe njiherë po lidhi

Fillin e këputur t’mendimit.

Nji nyje tjetër nji tjetër ditë.

Erë

Furishem  shkon

N’per fletë

Fershllon

Fishkllon

E tretë.

Prelud

Këtë natë

(Ndërsa për rreth

Gjithkund m’pergjanë

Me flokun tand qi l’moj,)

Yjet e qiellit tim

Un pa u kujtue zbuloj

Kur ti çel e mbyll sytë.

Asgja pa dashuri

                  Nanës

N’kujtimin tand

Vadita lulet

Qi mbijetuen mbas teje :

Porse asnji prej tyne

Nuk çeli ma.

Ato kërkonin

Frymën e dashnisë

Që unë s’ua dhashë.                                                                     

Nga “Monologjet’

 Subkonsh

 Andrrat më rrokullisin

Nder kambë të Trogloditit

Që më shikon e m’perqesh.

(Atje ku nisem shtegun

E nepër shekuj rryeshem

Shtrijmë krah’t per t’rrokun yjet . . .

E diellin që na zgjon)

Por gazi i njeiut  t’shpellës

Ende m’ushton  ndër veshë

E më trondit.

Nga “Elegjitë” 

Brymë e gjak

(Dhjetor 1944)

Shumë  gjethe ranë  që  atë  vjeshtë

E prap po bien,

Porse kujtimin

Qoftë  edhe nji i vetem e pert’rinë

E bahet brymë  e gjak.

(Dhe ja ti vjen pers’ri

E ashtu si ban kjo erë,

Mbi gjurmët që la dhuna

Hedh prap nji dorë me gjethe

E qan mbi supin tim

Si bane at’herë.)

Ato nuk duken ma,

As edhe ti;

Kurse trishtimi

Prap endet në k’to rrugë,

Me mue

dhe gjethet

që bien.

(Pa titull)

Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

Agimet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

(Variant)

 Me kot pergjon tashma nga kumbonaret

Tingujt që malli zgjon n’kujtesën tande

Kumbon’t gjimuen kur ranë per t’fundit herë

Mbi tokën e dhunuar.

Mengjezet zbardhin pa meloditë e ambla

Që joshnin nga qielli sytë e veshtrimin,

dhe muzgjet sjellin me vete trishtimin

e dit’ve tua pa t’ardhme.

tash jetën tande veç heshtja rrethon.

Flakët që sollën errësinën

(Prill 1946)

Ngado që shkoj, më ndjek me hije të saj

Kjo Kullë e gurtë që m’josh e më largon:

N’rrenojat e kujtesës.

Ende luhaten flakët;

Por kangët e Alkeut

(Që deshe ma teper se mue)

Nuk m’bien ndër mend tashma.

Me hijet e asaj nate,

Nji tjeter Omar Khattab*

Rendi mbas dit’ve tona

Të zymta,

Të ftohta

Si gurët e k’saj kulle,

Ku nga frengjitë

Ajo pak dritë që hyn

Veç larva mendimi sajon.

E dashtun

Ndoshta këtë mbramje Prilli

Krrokatja e korbit mbi Kullë

T’kujton dhe ty

Çka humbem pergjithmonë.

*Në vitin 640 Omar I (Abu Hafsa ibn al Khattab) dogji bibliotekën e Aleksandrisë, një nga ma të mëdhatë e asaj kohe. Trembëdhjetë shekuj ma vonë me urdhen të diktatorit E. Hoxha u grumbulluan tek “Kulla e Inglizit” (që për nji kohë të shkurtë sherbeu si sallë leximi), fondet e të gjitha bibliotekave të qytetit të Shkodrës, pësuan të njajtin fat.