Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

HUMBJA E KUJTESËS NË SHKËMBIM TË MIRËQËNIES

by

Nga GUIDO SANTEVECCHI-PËRKTHEU:EUGJEN MERLIKA/

            Të kujtuarit në Sheshin Tienanmen të “kokave të thyera e të gjakosura”, edhe sot i sjell në mëndje botës tmerrin e 1989-ës. Xi Jinping sidoqoftë ka përdorur përfytyresën e fuqisë  asgjësuese për të paralajmëruar se të huajtë nuk do t’arrijnë kurrë të ndalojnë ngjitjen e Kinës së tij. Ai që do të guxonte t’a bënte “do të thyente kokën e do të derdhëte gjak  kundër murit të madh të 1,4 miliard kinezëve”, tha ai. Në përkthimin nga gjuha kineze, zënia në gojë e gjakut është hequr. Por mbledhja oqeanike, e thirrur për të përkujtuar njëqindvjetorin e Partisë komuniste, ka mundur t’i dëgjojë fjalët e belegut. Turma është përgjigjur me një duartrokitje të bindur e prekëse (pa kujtesë historike).

            Marrëveshja shoqërore e pranuar nga kinezët nënkupton që teknokratët qeveritarë të vendosin në mënyrë të pakundërshtueshme e, si shkëmbim, të sigurojnë rritje ekonomike të vazhdueshme. Kështu dje Xi ka mëtuar plotësimin e premtimit të qindvjetorit: Partia-Shtet ka nxjerrë nga varfëria absolute 770 milionë qytetarë, ka ndërtuar një “shoqëri mjaft të mirëqënë”, të mbështetur në qëndrueshmërinë politike e në numëra të pambaruar të ekonomisë së dytë të botës. Simbas sekretarit të përgjithshëm të Pkk gjithshka tjetër nuk vlen. Në vështrimin e tij edhe bota duhet të mendojë vetëm për tregun.

            Është ky mesazhi që Xi ka dërguar dje: komunizmi prej dyzet vitesh është kthyer në kapitalizëm të planifikuar nga teknokratët qeveritarë; të gjithë kinezët kanë mundësi të arrijnë mirëqënien; mjaft që të mos interesohen për zgjedhjet themelore, që të mos dëgjojnë kundërshtimet ndërkombëtare për shtypjen në Hong Kong, dhunimin e të drejtave njerëzore në Hsinijang, kërcënimet ushtarake Taivanit dhe praktikat tregëtare agresive; mjafton që të mbështillen nga humbja e kujtesës politike e të gëzojnë rezultatet. Fjalia mizore e kokave të thyera është një këshillë për bashkësinë ndërkombëtare: tregëti dhe aspak ideale.

            Së fundi në thirrjet e Pekinit është kthyer në modë shprehja “nihilizëm historik”, për të vulosur çdo kritikë  ose dyshim mbi drejtimin e ecjes. Duhet të jetë ende ndonjë mosbesues nëse administrate e siberhapësirës kineze (çensura) u mburr se kishte fshirë nga webi dy milion komentesh nihiliste para qindvjetorit. Xi Jinping është i pushtuar nga ankthi i fundit të Bashkimit Sovjetik, ka detyruar drejtuesit e Partisë t’a studjojnë dhe mendon se, në përimtim të fundit, ai sistem u shemb sepse në Moskë askush nuk pati guxim të luftonte në çastin e krizës. Ai luan para kohe: nga 2012 drejton një fushatë kundër korrupsionit sepse vjedhjet sistematike po e  delegjitimonin Partinë; fjalimet mbi sovranitetin kombëtar, mbi përbetimet e fuqive të huaja në Hong Kong, mbi leksionet e demokracisë për të poshtëruar Kinën bëjnë pjesë në strategjinë e tij të brëndëshme. Xi u thotë kinezëve se Perëndimi do të donte të ndante Partinë nga populli e nga ëndrra e mirëqënies  dhe e nxit të krijojë një mur të madh rreth pushtetit të tij.

“Corriere della Sera”, 2 korrik 2021    Përktheu Eugjen Merlika

AMERIKA E DHUNËSHME QË “NDIHMON” TRUMPIN

by

Nga MASSIMO GAGGI-Perktheu nga “Corriere della Sera”: Eugjen MERLIKA/

Një muaj më parë, në Minneapolis për përvjetorin e vrasjes së George Floyd-it, tregova për një qytet dikur dinamik e të gjallë, ende lëmuq nga ajo dramë por edhe nga shkatërrimet e natës që pasuan protestat e ditës: qindra dyqane dhe ndërtesa të tjera të bastisura ose të ndezura nga flakët. Një metropol ende i pezulluar në një atmosferë sureale mes përkujtimit të zhvilluar në prani të pak veprimtarëve – asnjë manifestim mase – dhe një policie, që e vënë nën padi, ndërhyn gjithënjë e më pak, duke i lënë hapësirë një kriminaliteti përsëri në shtim të fuqishëm dhe shmang dukjen në rrugët që kanë parë Floydin të mbytur nga polici Derek Chauvin, tashmë i dënuar për vrasje.

Minneapolis nuk është një rast i veçuar: nga Çikago në Cliveland, në vetë New Yorkun vrasje e vjedhje janë në rritje gjithkund n’Amerikë (+ 30 % më shumë se viti i shkuar të vdekurit nga armë zjarri, ndërsa kjo pjesë e parë e vitit 2021 shënon një tjetër + 24 %). Ai, që nga dhjetori, paralajmëronte demokratët që mos marrja seriozisht e piskamës kriminalitet, rrezikonte humbjen e zgjedhjeve t’ardhëshme, detyrohej të heshtëte nga një argument i fortë (padia se përdorte të njëjtën retorikë alarmiste të Trump-it) dhe një tjetër i butë (një valë kriminale që kushtëzohet nga tensione e shqetësime të lockdown, të paracaktuara të sfryheshin me fundin e piskamës koronavirus. Tashmë Amerika del nga pandemia por krimineli nuk tërhiqet dhe vota e përparimtarit New York që vlerëson, qoftë edhe përkohësisht kandidatin demokratik law and order Erik Adams vërteton atë që kanë zbuluar hulumtimet: gjindja, edhe majtas, i trembet më shumë dhunës se sa vështirësive ekonomike mbas virusit. Biden-i vrapon t’i gjejë ilaçin, duke lajmëruar një sërë masash që kanë të bëjnë më shumë me përhapjen e armëve dhe rindreqjen shoqërore të ish të dënuarvet, ndërsa tema qëndrore është qëndrimi që duhet të mbahet kundrejt policive. Sot shumë komentues të së majtës zbulojnë se demokratët rrezikojnë të humbasin zgjedhjet mbi këtë temë. Më i hapuri është Tom Friedman që tek New York Times firmos një kryeartikull me titull: “A doni rizgjedhjen e Trump-it? Shkrehni policinë”. Biden-i nuk ka ndërmënd t’a dobësojë, por duhet të përballohet me të majtën e partisë së tij që ka ide të kundërta e që është në shtegun e luftës për marrëveshjen mbi infrastrukturat të miratuar me republikanët.

“Corriere della Sera”, 25 qershor 2021    Përktheu Eugjen Merlika 

ANGELA MERKEL : E MBIVLERËSUAR GJATË, SOT NË RËNIE

by

EP plenary session – Debate with German Chancellor Angela MERKEL, on the Future of Europe

Nga WOLFGANG MÜNCHAU-Perktheu: EUGJEN MERLIKA/

Angela Merkel është një kafshë politike e një kalibri tepër të lartë, por nuk ka qënë kurrë një aktor strategjik, veçse në rrethin e pozitës së saj. Për këtë arsye aq më absurde duket  njohja e udhëheqësisë së botës perëndimore që i është veshur javën e shkuar. Angela Merkel nuk u zbulua as në lartësinë e udhëheqëses së Bashkimit evropian, kur dështoi mjerisht në përpjekjen për të bindur të tjerët kryetarë shtetesh për të rifilluar nismat diplomatike të nivelit të lartë me Vladimir Putinin. 

Angela Merkel dhe Emmanuel Macron nuk e fshehën zemërimin e tyre përpara Biden-it, që i ka kapërcyer në rifillimin e bashkëbisedimit me Putinin. Si djemka në parkun e lodrave, nuk donin të mbeteshin mënjanë. Nuk menduan as për një çast se çfarë ndikimi do të kishte ky veprim mbi shtetet e Balltikut, në veçanti.

Toomas Hendrik Ilves, ish president i Estonisë, e ka paditur Angela Merkelin se i trajtonte bashkëqytetarët e tij si “popujt e ulët të vendeve të lindjes”. Gustav Gressel, i Këshillit evropian për politikën e jashtëme, shkruan se Angela Merkel, në vetëm 24 orë, arriti të fshijë të gjithë trashëgminë e saj politike. Simbas mendimit tim vetiak, është shumë më keq. Ajo që ndodhi ka ndihmuar për të zbuluar të metat e një politikaneje jo strategjike. Nuk bëhet fjalë megjithatë për një prishje me të kaluarën, vetëm se në këtë rast dukuria është bërë e njohur nga më të shumtit.

Vështirësitë në të cilat përpëlitet politika e jashtëme gjermane e këtyre ditëve janë pasoja të drejtpërdrejta të vendimeve të marra nga Angela Merkel shumë kohë më parë. Në 2011, kundërveproi ndaj aksidentit bërthamor të Fukushimës duke i hequr spinën energjisë bërthamore gjermane. Ai vendim fatal përfundoi rrënues në shumë vështrime. Gjermania përfundoi në vartësi mbizotëruese nga gazi e nafta ruse dhe nga Nord Stream 2. Kjo gjë, nga ana tjetër, në shtetet e Balltikut, në Poloni e n’Ukrainë, ka lindur ndiesinë se janë tradhëtuar. Duke vazhduar në këtë drejtim, Angela Merkel arriti të plasaritë edhe marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara, të cilave i u gjet një shërim vetëm në ditët e fundit. 

Në kohën e krizës financiare të përgjithëshme, më 2008, Angela Merkel ka këmbëngulur që secili antar i Bashkimit evropian duhej të merrej vetëm me bankat e tij. Më 2012 është shprehur krejtësisht kundër eurobondëve. Atë vit, euro qe në prag të fundosjes së tij, sikur mos t’ishte ndërhyrja e Mario Draghit. Me shpërthimin e pandemisë, ajo qe e shtrënguar të pranonte Recovery fund – një ndërhyrje që jashtë kufijve gjermanë shpesh gabimisht ndërpretohet si hapi i parë drejt bashkimit tatimor.

Personalisht, nuk kam shumë simpati për Gerhard Schröder, para-ardhësin e saj, dhe as për bllokun e tij të reformave, që i kisha kritikuar atëherë si të dëmshme për bashkëjetesën e zonës euro. Por duhet të pranojmë që Schröder-i ka bërë atë që e ka quajtur të drejtë. E dinte shumë mirë se ato reforma do të shkaktonin rënien e tij e kështu ndodhi.

Angela Merkel nuk ka bërë kurrë një gjë të tillë. Vendimi i saj për t’i hapur kufijtë refugjatëve nuk ka qënë një zgjedhje strategjike, por thjesht një kundërveprim i thjeshtë i rrëmbyeshëm. Nuk u këshillua as me bashkëpuntorët e koalicionit, as me shtetet e tjera antare të Bashkimit evropian. Gjatë gjashtëmbëdhjetë viteve të kaluara si kancelare, nuk ka kërkuar kurrë një ballafaqim strategjik as është përpjekur kurrë të gjejë shumica aty ku nuk kishte. Synimi i vetëm i Angela Merkel-it ka qënë vetëm Angela Merkel.

Ajo që do të mbetet prej saj në Bashkimin evropian do të jetë vetëdija se autonomia strategjike është kërkuar, por pa sukses. As Merkel dhe as Macron nuk kanë qënë në gjëndje të japin një drejtim strategjik. Nëse shohim në grupin e mundshëm të pasuesve të tyre, nuk shoh ndryshime në horizont. Suksesi i ardhshëm i Bashkimit do të varet kryesisht ngase Evropa do të dijë të lirohet nga iluzioni i një drejtimi franko – gjerman. Çfarëdo bashkëbisedimi mbi autonominë strategjike duhet të zerë fill nga formulimi i një strategjie, dhe jo nga se kush është ulur në kolltuk apo në divan, siç ndodh sot.

Java e shkuar u mbyll me zhgënjimin evropian për të satën herë në lidhje me idenë e një vote të shumicës në politikën e jashtëme. Po të kishim patur një votë të shumicës, shumica e 20 shteteve do të kishte fituar mbi 7 vënde, për më tepër të përmasave të vogla, që kishin ngritur problemin. Vëndet baltike do të mbten të kapur tek vetoja sepse e dijnë mirë se çfarë ndodh përndryshe.

Epoka e Angela Merkel-it ka përkuar me periudhën industriale të vonë, tashmë në perëndim. Kur të jetë përfunduar, gjindja do të bëjë mjaft pyetje të padëshirueshme që asnjëri nuk ka menduar t’i drejtojë gjatë atyre viteve: përse një vend i pasur si Gjermania nuk ka investuar masivisht në teknologjitë e reja? Përse kancelaria nguroi shumë për të hedhur themele të shëndosha për zonën euro? Përse ka hyrë në allishverishe me Putinin duke i nënështruar Vendin e saj burimeve natyrore të Rusisë? Përse ka nënëshkruar obiektivat për pakësimin e emisioneve të dëmshme nëse më vonë nuk ka treguar asnjë synim t’i sendërtojë?

Prej mjaft kohësh kam arritur në përfundimin se Angela Merkel është drejtuesja politike më e mbivlerësuar e kohëve tona. Javën e shkuar do të kenë qënë shumë që e kanë kuptuar.

“Corriere della Sera”, 29 qershor 2021    Përktheu Eugjen Merlika

ILUZIONET E KULTIVUARA NGA KINA

by

Nga ERNESTO GALLI DELLA LOGGIA-PERKTHEU:EUGJEN MERLIKA/

Zemra e çështjes nuk është lufta e ftohtë që kthehet ose dëshira e SHBA për një mbizotërim të ri kundrejt Evropës. Zemra e çështjes është iluzioni i kultivuar nga Putini dhe gabimi, gjithënjë e më i dukshëm i kryer nga drejtuesit kinezë. Janë këta dy elementë, në fakt, zanafilla e vërtetë e kthesës në veprim mbi skenën ndërkombëtare.

Po merrem për çastin me të parin, me gabimin e drejtuesve kinezë. Ai ka qëndruar në të besuarit se ekonomia është kyçi dhe motori i gjithshkaje, që më së fundi çdo problem përmblidhet në një dobi apo në një dëm ekonomik. Ndërsa pranë ekonomisë është edhe politika, janë algjebra e pushtetit, interesat e Shteteve e të klasave drejtuese, pesha e ideve, e së shkuarës, e opinionit publik.

Është në këtë tryezë vendimtare që Kina po e humbet lojën, të cilën vetëm pak kohë më parë dukej se ishte nisur t’a fitonte me të dyja duart. Pekini kishte besuar se mund të blente simpati e ndikim në rritje në këtë pjesë të botës, për t’a thënë me një fjalë, duke n’a blerë. Është një fjalë e fortë por të jep idenë e mjeteve të përdorura: para së gjithash vënia në dispozicion të kapitalistëve dhe konsumatorëve perëndimorë të një fuqie puntore pa të drejta, pra me një çmim të ulët, së bashku me hapjen e tregut të saj të pamasë të njëjtëve kapitalistë e prodhimeve të tyre.

Në të njëjtën kohë duke kërkuar të depërtojë në sistemet ekonomikë perëndimorë për t’arritur në një mbizotërim të tyre duke ndërtuar një darë me dy krahë: nga një anë blerja n’Evropë të një sërë portesh, paisje e infrastruktura përcaktuese, veçanërisht elektronike, për më tepër ndërmarrjesh pak a shumë strategjike; nga ana tjetër duke bërë një politikë virtuale kolonizimi n’Afrikë – duke synuar në monopolin botëror të lëndëve të para të domosdoshme për shumë prodhime të pararojës.

Ka qënë  edhe një formë më hileqare dhe synuese e kërkimit të ndikimit. Ajo që ka vënë në shënjestër drejtpërsëdrejti mjediset politikë, kulturorë dhe akademikë: duke ofruar udhëtime, konferenca të mbipaguara, mikpritje luksoze dhe mbledhje të kota, marrëveshje të paguara me të tepërt për katedra e kurse universitarë. E me që të mendohet keq “bëhet gjynah por….” me të gjithë atë që e pason, është vështirë të përjashtohet që në xhepat e përfaqësuesve të shtresës politike të brishtë e të paqëndrueshme që karakterizon Perëndimin e ditëve tona, të mos ketë arritur nga Pekini edhe diçka më konkrete.

Por Kina është gënjyer, duke menduar se në Perëndim ishte e mundur të mbahej për kohë të gjata ajo gjëndje për të aq e dobishme – madje të  rriste ndikimin shumë formësh jo vetëm ekonomik t’arritur kështu – duke lënë të pandryshuara karakteristikat e sistemit të saj politik.   

Ka menduar se me Perëndimin do t’ishte e mundur një marrëdhënie me moton e dy peshave e dy masave. Që në shtëpinë tonë e me ne të tjerët do të vlente vetëm përmasa e ekonomisë (që sidoqoftë i linte asaj lirinë e skajshme të veprimit me pasojat e saj politike për të cilat, kushedi se përse, perëndimorët nuk duhej t’interesoheshin aspak), ndërsa në shtëpinë e saj e në të gjithë punët që kishin të bënin me të nga afër, duhej të mbizotëronte politika. Pra interesi i qeveritarëve të saj për mbijetesën e pandryshuar të regjimit të saj. Një regjim despotik e i dhunshëm, i gatshëm jo vetëm të përndiqte egërsisht çdo pakicë etnike e fetare (islamike, katolike e budiste), por edhe këdo që do të guxonte të mendonte të shpërngulte në terrenin e lirisë së mendimit lirinë relative ekonomike të fituar nga kthesa e Dengut e këndej (shih rastin e Jack Ma, president i Alibaba, ose të Wan Xing, president i Meituan, një vigan i shpërndarjes ushqimore, të dy të zhveshur nga pushteti i tyre nga sot në nesër, mbasi të rënë në fatkeqësi për arsye ideologjike).

Në konceptin e drejtuesve kinezë, shkurt, kapitalizmi që u pëlqen atyre, e që duhet të mbetet i tillë është një strukturë prodhuese, në fakt e përmbledhur në një pronësi të thjeshtë vetiake të mjeteve të prodhimit e lënia e lirë e vendosjes së çmimeve në treg. Sidoqoftë njëra dhe tjetra të jenë nën kontrollin politik-policor, ashtu sikurse nën të njëjtin kontroll të rreptë duhet të qëndrojnë pronarët e mjeteve të prodhimit, puntorët dhe blerësit. Në thelb kapitalizmi për Pekinin është një lloj burgu me makina brënda. Jo siç pohonte një farë Karl Marksi në kohën e tij, një formacion historik-shoqëror kompleks që është themeluar mbi një parim lirije, edhe se në fillim “abstrakt e formal” sa të duash, që përfundon duke karakterizuar të gjitha marrëdhëniet ndërmjet njerëzve, duke i dhënë jetë kundërshtive të pafund të paracaktuara megjithatë të zbuloheshin si një motor i mrekullueshëm i përparimit historik.

Ndërmjet këtyre dy ideve të kapitalizmit, që janë dy realitete – nga një anë ideja e kapitalizmit si një tërësi strukturash e superstrukturash që është prejardhja e realitetit të demokracisë liberale, dhe nga ana tjetër ideja e një kapitalizmi si një pronësi e thjeshtë vetiake e mjeteve të prodhimit e sistem i çmimeve të pakontrolluar, por të gjitha nën udhëheqjen e Shtetit-parti që shërbehet prej tyre për qëllime politike – është    ndërmjet këtyre dy realiteteve që me kohë po prodhohet një papajtueshmëri e pashmangëshme. Përdorimit politik-zotërues të kapitalizmit-burg nga ana e Kinës nuk mund të mos i kundërvihej opozita politike e frontit të demokracive kapitaliste.

“Corriere della Sera”, 22 qershor 2021    Përktheu Eugjen Merlika 

BIDEN (E PUTIN): NAVALNI NUK DUHET TË VDESË!

by

FILE PHOTO: Russian Prime Minister Vladimir Putin (R) shakes hands with U.S. Vice President Joe Biden during their meeting in Moscow March 10, 2011. REUTERS/Alexander Natruskin/File Photo

Nga FRANCO VENTURINI-Perktheu:Eugjen Merlika/

This handout photo published by Russian opposition leader Alexei Navalny on his instagram account, shows himself and his wife Yulia, posing for a photo in a hospital in Berlin, Germany. Russian opposition leader Alexei Navalny has posted the picture Tuesday Sept. 15, 2020, with the caption “Hi, this is Navalny. I have been missing you. I still can’t do much, but yesterday I managed to breathe on my own for the entire day.” (Navalny instagram via AP)

Nëse takimi I lartë Biden-Putin ka patur një kuptim, e sigurisht e ka patur në vullnetin e përbashkët për bisedime mes palëve, besojmë se mund të hamendësojmë atë që ka ndodhur në burgun që strehon njeriun-simbol të opozitës nda Kremlinit, atë Aleksej Navalni që në shkurt është dënuar me tre vjet e gjysmë: dyfishim rojesh, mjekë të gatshëm të ndërhyjnë në rast nevoje, që shijojnë më parë gjithshka që Navalni pin apo han, nja dy autoambulanca në pritje. Putini, natyrisht, e dinte prej kohësh se shërbimet e tij janë paditur se kanë tentuar t’a helmojnë. Por një gjë është të jesh I vetëdijshëm e tjetër është të të thuhet në surrat nga një Biden që nuk kishte pamjen e atij që bënte shaka: “Nëse Navalni do të vdesë në burg pasojat do të jenë rrënuese”.

E nga çasti që tani ndërmjet Biden-it dhe Putinit nuk harbojnë vetëm të shara por edhe duar të shtrira mbi çarmatimin, marrëveshje për të luftuar së bashku (a me të vërtetë?) sulmet kibernetikë, përgatitje për të shkëmbyer spiunë të vërtetë apo të hamendësuar, si në kohët e luftës së ftohtë, interesa të fshehtë për të frenuar ngjitjen e fuqishme të Kinës, ja pra që atëherë “vija e kuqe” e shënuar nga Biden-I merr një rëndësi themelore për Putinin. Duhet thënë se përveç përmëndjes së Navalnit, gjë që në konferencën e shtypit Putin nuk e bëri kurrë, kryetari I ri I Shtëpisë së Bardhë I ka kërkuar kolegut të tij të Kremlinit një ndryshim hapi në drejtim të gjithë opozitës. Por në këtë drejtim ka pak shpresë. Grupet që përkrahin protestat e Navalnit janë nxjerrë jashtë ligjit e një pjesë e tyre kanë mërguar, çdo lloj kritikë kateve të larta të Pallatit mund t’i vishet “agjentëve të huaj”, gjykatat janë të gatëshme të ndëshkojnë këdo që nuk ecën drejt, dhe zgjedhjet parlamentare të shtatorit do të shtojnë kthesën autoritare. Putini e di se nuk mund të duket i dobët përballë opinionit të tij publik. E mandej, a nuk mjafton që Navalni jeton?

“Corriere della Sera”, 19 qershor 2021   Përktheu Eugjen Merlika