– nga Kolec Traboini/

Fatos Arapi ishte dhe mbetet një ndër nga poetët më të shquar e më të veçantë në letërsinë shqipe. Tek ai gjente harmoni të përkryer njeriu dhe poeti. Të gjitha ata që shfryjnë mllefe në këtë dite zie për poezinë shqipe e nuk njohin vlerat e vërteta të një jete krijuese, e kanë paguar dhe vetë haraçin e diktaturës, por kinse janë ndryshe e dalin si vaj mbi lakra. Po kërkojnë të na thonë se kush ka qenë Fatos Arapi (1929-2018) dhe krijimtaria e tij. E kush po ngutet ta përgojojë poetin e vdekur dhe ende të pavarrosur? Bash ata që as e kanë njohur e as e kanë lexuar ndonjëherë poetin e profesorin tonë të nderuar. Nuk ka pasur njeri në Shqipëri që nuk e ka paguar haraçin e vet në diktaturë, por në fund të fundit  siç njeriut i vjen vdekja, vjen peshorja që mat vlerat e ndan grurin nga egjra.

Nuk më pëlqejnë as urra-të e surrogateve komuniste, por as dhe të sharat pa tru në kokë për çdo artist që fati e vuri të jetojë në kohë të keqe. Në fund të fundit kush ka qenë i talentuar ka lënë edhe vlera. Ne flasim për vlerat e jo për plehrat. Mirëpo disa nuk munden ndryshe, veç duke gërmuar ndër plehra. Poetët nuk i krijojnë diktaturat. Përkundrazi poetet janë të parat viktima të diktaturave edhe dje edhe sot. Ky është një mësim historik. Është tragjedi jo vetëm për shkrimtarin, por edhe për popullin, kur regjimet i kthejnë krijuesit në vegla të tyre të verbra.

Fatos Arapi pavarësisht se ka paguar haraç të madh krijues, është një familje patriotesh, ai e donte atdheun e vet, lindi e jetoi dhe vdiq në këtë Atdhe për të cilin ndjente krenari. Lexoni poezinë e tij për atdheun me një dashuri sublime. Po sjell një strofë:

Atdheu është dhimbje, është dhimbje.

një prill i pikëlluar në shpirt.

atdheu është kryqi, është kryqi.

e mban – dhe të mban ty – në shpirt.

Edhe atdheu ndjen krenari për të tillë bij. Ai ka qenë një poet lirik me vlera të veçanta që nuk ka mbet për ta vlerësuar disa që as nuk e kanë idenë çfarë është poezia, por telendisën e përpëliten si daci në gaviç në mjerimin e vet mohues e smirëzi. A nuk shpifin edhe për Migjenin kështu, atë gjeni që e ktheu në rrugë të mbarë hullinë e poetikes shqiptare duke e modernizuar atë.

Në një poezi të tij, ndoshta të fundit nga dora e Fatos Arapit, shkruante:

Lexoni heshtjen.

Këtë forcë e qetësi shpirtërore, që me

dorë të saj vendos epoka të tëra para e prapa jush.

Lexoni heshtjen,

Ajo do t’ju tregojë dramën e vërtetë

të një shpirti të papërlyer

me gjakun e ëndrrave hyjnore.

Lexoni heshtjen,

Zbërtheni kodin e moçëm të saj

dhe përshëndetni ditëlindjen e një shprese.

Po ne a nuk po mundemi ta ruajmë kodin e heshtjes pikërisht në ditën e humbjen se madhe të poetikës shqiptare, në ditën e nderimit të fundit për poetin? Një smirë e ligësi e madhe po e shtyn njeriun të flasë pikërisht atëherë kur duhet të heshtë, sepse për analiza poetike, nëse kanë prirje kritizerësh, ka edhe të nesërme. Gjithsesi, edhe nëse i hyjmë një komenti që bëjnë dashakeqësit duke e vendosur Fatos Arapin në rendin e tretë të poetëve të asaj kohe, duhet të dini çfarë mendonim ne studentët që merreshim me letërsi atëbotë dhe botonim edhe ndonjë libër. Treshen në vlerësimin zyrtar e shihnim të përmbysur, sepse e vërteta ishte se ai i treti, pra Fatos Arapi,  në të vërtetë ishte i pari dhe liriku më i mirë i atyre viteve, me pas do te dilnim Frederik Rreshpja, Vehbi Skënderi dhe Ndoc Gjetja e të tjerë.

“E bukura do ta shpëtojë botën” ka thënë Dostojevski. Dhe poeti ynë Fatos Arapi ka lënë perla poetike, çfarë e motivon më së miri dashurinë e lexuesit për autorin. Po citojmë një perlë poetike drithëruese të këtij autori “Si s’të desha pak më tepër”:

Unë e desha përtej vdekjes,

Ashtu dashurova unë

Edhe prap s’ia fal dot vetes:

S’i s’e desha pak më shumë…

Pak më shumë ku shpirti thyhet,

T’i them ndarjes: – Prit, ca pak…

Të gënjejmë mallin që s’shuhet,

Kujtimin të gënjejmë pak.

Përtej vdekjes, përtej botëve,

Atje ku nis “ca pak” tjetër,-

Asaj që më rri mes Zotave:

“Si s’të desha pak më tepër…”.

Lirikat e Fatos Arapit janë poezi që mbijetojnë në kujtesën e popullit, në bukurinë shpirtërore të brezave. Nuk i harroj kurrë fjalët që më ka thënë në Athinë në vitin 1995, shkrimtari i njohur ndërkombëtarisht Kosta Valeta, kur po flisnim për letërsinë shqipe: “Padyshim Fatos Arapi është liriku më i madh i poezisë së sotme  shqipe, një poet që ju nderon ndër popuj të tjerë. Them kështu sepse e njoh poezinë e tij.”

Urdhëroni tani e lexoni këto poezi dhe uluni e shkruani të tilla perla, po të keni këllqe, o ju kritizerë. Por pikësëpari duhet ta dini, e nëse nuk e dini ta mësoni para se të uleni e të shkruani me shafran kundër poetit, se shpifja dhe denigrimi nuk kanë qenë e kurrë nuk do të jenë art.

Nderim për poetin lirik Fatos Arapi, këtë fisnik të rrallë të bukurive të shpirtit.

12 tetor 2018