Nga Fuat Memeli-Boston/
Këtë fakt e kam mësuar qysh në vitin 2008, nga një intervistë e studjuesit ,Shpëtim Sala, dhënë gazetares Anila Mema dhe botuar te gazeta “Panorama” e datës 8 nëntor të atij viti. E ruajta këtë gazetë në arkivin tim, me dëshirën që si sinicar, të shkruanja diçka më tepër për këtë fakt. Gazeta vazhdoi të “flerë” për 7 vjet në arkivin tim dhe unë u ula të shkruaj këto rradhë, sivjet me rastin e 50 vjetorit të ndarjes nga jeta të Fan Nolit. Për faktin se një vajzë sinicare mund të ishte bërë nusja e Fan Nolit, mësova më vonë edhe nga libri i Nasho Jorgaqit, kushtuar jetës së Nolit, i cili gjithashtu e trajton këtë problem. Këtë ma tha sinicari,Thoma Ketri, mjek i njohur në Shqipëri, i cili tani jeton në Detroit të SHBA-së, pasi e kish lexuar librin e Nashos.
Po ndalemi së pari te fakti që sjell studjuesi, Shpëtim Sala.Në një nga pyetjet që gazetarja Anila Mema, i bënte këtij studjuesi, ishtë kjo:”cilat ishin kandidatet e mundëshme , me të cilat mendohej se Noli do të martohej?”. Dhe përgjigja është kjo:”Dy vajza ishin kandidate që mund të bëheshin priftëresha. Njëra ishte në Misir, në Kajro. Këtë ia kishte rekomanduar Thanas Tashkua. Nëpërmjet letrave, mësohet se vinte nga një familje e pasur. Idea ishte që para se ta merrte, të paisej me një sasi të hollash, rreth 100 stërlina ( të verdha ose ar) dhe me pajë veç të tjerash. Ndërkohë një kandidate tjetër për martesë, qe një vajzë nga Sinica që jetonte në Neë York dhe ishte shumë më e varfër nga ajo e para e Egjyptit”. Dy rastet e mundëshme të Nolit për martesë, siç thotë studjuesi, janë me mblesëri. Periudha për të cilën flitet, është viti 1907,kur Noli ishte 25 vjet dhe ndodhej në Neë York. Aty kishte shkuar qysh në vitin 1906. Idea për t’u martuar atëhere , ishte se ai duhej të bëhej prift, dhe prift pa priftëreshë, nuk mund të jesh. Ndër të tjera në letërkëmbimin me Thanas Tashkon, Noli shkruan:”po s’kini priftëreshë, dërgoni 100 lira. Dërgojini në çast. S’ka priftëreshë, dërgoni vetëm lirat, pa bëhem prift edhe pa priftëreshë, ose marr atë të Neë Yorkut nga Sinica. Po duhet të kem para që ta marr, ndryshe s’e mar dot. Ka edhe ajo mjaft të holla më thanë dhe është gati për martesë”.
Duke patur lekë, Noli mendonte se mund të kompromentonte mitopolitin rus, Platonin,mund ta merte me të mirë për t’u bërë prift, edhe nëse nuk martohej, sikurse ndodhi më vonë. Ndoshta ai nuk shkoi në Egjipt për mungesë parash, ose nëna e vajzës mund të mos ketë pranuar. Studjuesi thotë se duhen lexuar edhe letrat e Tashkos për të mësuar më shumë. Për vajzën nga Sinica, Noli linte të kuptohej se e mbante rezervë, pasi ajo nuk ishte e pasur, megjithëse siç shprehet vetë ( që e theksuam më lart) “ka edhe ajo mjaft të holla më thanë dhe është gati për martesë”. Në letërkëmbime të tjera Noli thotë se më mirë që nuk u martova, pasi kështu u bëra peshkop.
Nasho Jorgaqi, te vepra e tij “Jeta e Fan S.Nolit” ndër të tjera shkruan:” Në letërkëmbimet e me Th. Tashkon, L.Ligorin etj, kërkon prej tyre ta ndihmojnë për të zgjedhur priftëreshën e ardhëshme. Mbi të gjitha e do që të jetë shqiptarkë. Nolit i paraqiteshin tre kandidatura: një vajzë nga Sinica e Korçës por që heq dorë prej saj nga që ajo është e varfër dhe s’mund t’i sjellë pajë, dy të tjerat të cilat janë mirë nga gjendja, ai dëshiron t’i shohë para se të vendosë.Këto janë në Bukuresht e në Misir, ndërkohë që dasmën mendon ta bëjë në Boston para 100 shqiptarëve dhe të verë kurorë me prift rus”.
Megjithë njohjen e faktit se nja vajzë me origjinë nga Sinica që jetonte në Neë York, ishte kandidate për të qënë nusja e Nolit e ai mund të ishte bërë dhëndër Sinice ( kjo mund të kish ndodhur sikur sinicarja të kishte qënë e pasur) nuk mësohet më tepër se si e kishte emrin e mbiemrin kjo vajzë, çfarë njerzish kishte në familje, kush ishte mblesi , etj. Duke hamendësuar, më shkon mendja se ndoshta mbles mund të ketë qënë prifti patriot, At Pando Sinica, i cili ka jetuar në Boston dhe ka patur njohje me Nolin. Ai si sinicar, mund t’i ketë rekomanduar Nolit vajzën sinicare për nuse. Ndoshta këtë rekomandim mund tja ketë bërë dikush tjetër.
Tani pas 105 vjetesh nga koha për të cilën flitet, unë duke jetuar në Boston, u mundova mos bie në gjurmë për vajzën sinicare . Pyeta për këtë sinicarë në Amerikë si dhe në Shqipëri, por nuk zbulova dot gjë. Ndoshta dikush tjetër mund të mësojë më shumë në të ardhmen. Do të jetë me interes , jo vetëm për sinicarët, por për gjithë lexuesit e pasionuar të jetës dhe veprës së Fan Nolit.
NJË KOPËSHT I RI– SIMBOL I PAQES DHE I JETËS NË MEDFORD
-Veprimtari kushtuar viktimave të bombave në maratonën e Bostonit-/
Nga Fuat Memeli/
Të shtunën që kaloi, një shesh pranë pallatit ku banoj në qendër të qytetit Medford afër Bostonit, ishte rrethuar me flamuj të vendeve të ndryshme. Për kuriozitet , i numërova. Ishin 64. Midis tyre ishte edhe flamuri shqiptar. Ngjyra e flamurit tonë kuq e zi, më ftoi për të shkuar pranë. U afrova dhe bëra disa
foto. Pastaj pyeta një nga organizatorët që ndodhej aty: – Përse janë vendosur gjithë këta flamuj? –
Nesër, të diele, datë 18 tetor, ora dy, zhvillohet një veprimtari kushtuar viktimave të bombave në maratonën e Bostonit.-Po pse janë 64 flamuj? – vazhdova pyetjen unë. –Çdo flamur përfaqëson komunitetet që jetojnë në Medford, ishte përgjigja e tij. Anulova programin që kisha për ditën e dielë dhe vendosa të marr pjesë në këtë veprimtari.
Në orën dy, qindra njerëz ishin mbledhur te sheshi në fjalë. Para se të çelej veprimtaria, banda ekzekutonte marshe patriotike. Veç pjesëmarrësve të shumtë ,ndodheshin edhe senatorë e kongresmenë të Massachuttses, kryetari i bashkisë së qytetit ,etj. Takimi filloi me një përshendetje nga një prej të mbijetuarave të bombave të Bostonit, e reja Karen Mc.Watters, e cila ka humbur një këmbë në këtë ngjarje tragjike. Mbaj mend që e kam takuar Karen në një park këtu në Medford, tek shëtiste në një karocë invalidësh , tok me qenin e saj. Atëhere i kerkova një intervistë dhe ajo më tha: -Deri tani nuk kam dhënë intervista por gazetarit shqiptar, nuk do kundërshtoj. Pres ta takoj një ditë. Pas fjalës së kësaj
të mbijetuare, jehoi himni amerikan. Të gjithë me dorën e djathtë të gjoksi, këndojnë himnin e tyre.
Është një çast solemn, si gjithëmonë kur këndohen himnet kombëtare. Por, sot himni amerikan ka një simbolikë të veçantë dhe sikur të emocionon më shumë. Tre motrat Giovani, që me sa duken nga mbiemri kanë origjinë italiane, kënduan një këngë kushtuar viktimave të bombës së maratonës. Një fjalë prekëse mbajti në tubim kryetari i bashkisë së qytetit Medford, i cili është edhe një nga nismëtarët
e këtij takimi si dhe për ndërtimin e kopështit të ri të Paqes, i cili ndodhet këtu pranë. Kopështi do të mbajë emrin e një prej viktimave të bombave të Bostonit, vajzës, Krystle Campell, ish banore e këtij qyteti, e cila ka jetuar këtu pranë. Krystle ishte në moshën 29 vjeçare kur humbi jetën. Ajo ndodhej në
vijën e finishit dhe priste të vinte aty i dashur i saj, i cili ishte pjesëmarrës në maratonë. Por, bomba i preu në mes gëzimin e saj dhe nuk arriti të shohë mbritjen e të dashurit të zemrës. Ajo kishte vazhduar Universitetin e Bostonit në vitet 2005- 2007.Në shenjë nderimi, Universiteti i dha diplomën pas vdekjes.
Por, jo vetëm kaq. Për të përjetësuar emrin e saj, Universiteti në fjalë, ka filluar të japë bursa me emrin e saj, nga 5000 dollarë për sejcilin. Deri tani janë mbledhur 450 mijë dollarë dhe mendohet të mblidhen
Më pas përshëndeti kongresmenia e shtetit të Mass, zonja Katherine Clark. Pasi foli për tre viktimat e bombave të Bostonit: Krystle Campell, Martin Richard, Lingzi Lu si dhe oficerit të vrarë më pas, Sean Collier, mesazhi i saj kryesor ishte: -Paqe , jo më viktima! Në tubim foli edhe babai i Krystles, W illiam Campell. Ai foli shkurt dhe plot emocion. :-Familja ime ndihet e nderuar për vlerësimin që i bëhet vajzës sonë. Emri i saj do të jetë gjithjëmonë në zemrat tona si dhe te ky park, theksoi ai, duke marrë duartrokitje të shumta nga të pranishmit. Një moment i bukur ishte lëshimi i 4 pëllumbave të paqes, nga një për çdo viktimë, shoqërura me mbishkrimin :” Le të ketë paqe mbi tokë”. Pëllumbat fluturauan lart dhe me gugat e tyre , duket sikur thonin: paqe, paqe, paqe! Pati edhe përshëndetje të tjera , rë cilat i mbylli dekani i kishave të qytetit Medford, Mark Rumley. Ai theksoi se ky kopësht që do ngrihet këtu, do të jetë symbol i paqes dhe i jetës.
Një flamur i përmasave të mëdha, i vendosur në një vinç rreth 100 metra të lartë, u ngrit nga të afërm të familjeve të viktimave si dhe të mbijetuar të bombave, shoqëruar me thirjen: “ Zoti e bekoftë Amerikën”. Në fund senatorët e kongresmenët pjesëmarrës, kryetari i bashkisë së qytetit Medford, si
dhe të afërm të famileve të viktimave, hodhën në mënyre simbolike lopatat e para të dheut te parku që do mbajë emrin: Krystle Campell, ku ishin vendosur edhe fotot e viktimave të tjerë.
Ishte kjo një veprimtari solemne, sa e bukur edhe prekëse, e cila na kujtoi ngjarjen e trishtuar të bombave në maratonën e Bostonit, por që bashkoi zemrat dhe përcolli mesazhe paqeje.
JOSIF PANI-NJË NACIONALIST ME NDJENJA TË KTHJELLTA
Nga Fuat Memelli/
Kështu e ka përcaktuar Faik Konica patriotin dardhar, Josif Pani. Me veprimtarinë e tij , ai ka lënë gjurmë të pashlyera për çështjen kombëtare, sa në Amerikë, aq edhe në Shqipëri. Sivjet më 17 maj, mbushen 81 vjet nga ndarja e tij nga jeta. Le të jenë këto rradhë, një homazh për Josif Panin.
Pas fëminisë së shkuar në vendlindje dhe disa viteve emigrimi në Greqi, stacioni i tretë i jetës së tij , u bë Amerika, të cilën e shkeli në vitin 1903, kur ishte 35 vjet. Kontributet e para të Josifit, tok me dardharë të tjerë që kishin emigruar këtu, ishte për Dardhën. “Nuk duhet të harrojmë fshatin ku pamë për herë të parë dritën e diellit” theksonte ndër të tjera Josifi në gazetën “Kombi”, e para gazetë shqiptare në Amerikë , që nxirte patrioti tjetër dardhar, Sotir Peci. Josifi ndihmonte këtë gazetë, jo vetëm me shkrime, por edhe me shpërndarjen e saj , si dhe me leximin te shqiptarët që nuk dinin shkrim e këndim. Rrethi i tij shoqëror, sa vjen e zgjerohet. Në Boston ai njihet me Fan Nolin, Paskal Aleksin, Kristaq Kirkën, Petro Nini Luarasin, Bahri Omarin, Naum Ceren, Faik Konicën, Llambi Çitozin, Kolë Tromarën, etj. Ky grup , tok me shqiptarë të tjerë, luftonin për t’i dalë zot kombit, i cili ende nuk kishte fituar pavarësinë. Në vitin 1910, Josifi zgjidhet kryetar i Shoqërisë” Besa-Besën”, një nga shoqëritë kryesore të shqiptarëve të Amerikës, e cila ishte krijuar në vitin 1907. Në shtypin e kohës, , si gazeta “Dielli” “Kombi”,etj, Josifi boton mjaft shkrime, ku bie në sy theksi i tij kritik e ironik ndaj grekomanëve, sidomos atyre të fshatit të tij.”Zotërinj! Ne jemi shqiptarë e nuk bëhëmi grekë. Dhe vazhdonte:”Unë s’jam doç greku e gjakpirës. Kur i shkruaj ndonjë armiku të kombit shqiptar, ve nënëshkrimin se e kam faqen të bardhë si një shqiptar i kulluar”. Ai u dërgon letra bashkëfshatarëve të tij për të vendosur mësues shqiptar në shkollën greke të Dardhës. Me përpjekjet e Josifit e patriotëve të tjerë dardharë, anëtarë të Klubit “Përparimi”, në vitin 1917 , u çel shkolla e parë shqipe në Dardhë, me mësues patriotin, Leonidha Çika.
Duke luftuar për çështjen shqiptare, ai shkon tok me Faik Konicën në disa qytete të Amerikës, për të mbledhur të holla për gazetën “Dielli e flamuri” ( kështu quhej atëherë) si dhe për Shoqërinë”Besa-Besën”. Pas katër vjet mërgimi, ai kthehet në Shqipëri. Në këtë udhëtim qëndron në Korçë e takohet me miqtë e tij, patriotët Mihal Grameno e Themistokli Gërmenji. Sipas Skënder Luarasit,”Josif Pani tërhoqi pas Mihal Gramenon e Jorgji Sevon e mund të themi se ata plotësonin trion shqiptare në rrethin e social demokratëve të emigruar në Amerikë”. Pasi ndenji tre muaj në Dardhë, Josifi kthehet përsëri në Amerikë , ku mer me vete edhe djalin e tij, Vasilin, i cili atëhere ishte 12 vjet. Në takimet me shqiptarët e Amerikës si dhe në artikujt që botonte në shtyp, ai flet për gjendjen e Shqipërisë dhe rezikun e coptimit të saj nga fqinjët. Ai jo vetëm shkruante bukur, por edhe kishte një oratori të veçantë.”Shqiptari e ka prej natyre që t’i shkëlqejnë armët e t’i thyej kokën çdo armiku” theksonte ai. Kur Shqipëria rezikohej të cptohej, me nismën e Shoqërisë “Vatra”, u krijua një komision për dërgimin e vullnetërëve në Shqipëri.Në këtë komision, bënte pjesë edhe Josifi. Në vitin 1912, ai e nisi djalin e tij, Vasilin, atëhere 19 vjet, për të shkuar në mbrojtje të trojeve shqiptare.. Atëherë Naum Cerja, shkruante te gazeta “Drejtësia”: “Josifi nuk e kurseu djalin e tij ,për ta bërë theror në altarin e Atdheut”.(Te plote lexojeni ne Diellin e printuar)
FESTIVALI-NJË FILM NGA KOSOVA, SHFAQET NË FESTIVALIN NDËRKOMBËTAR NË BOSTON
Nga Fuat Memelli/
Në qytetin Belmont afër Bostonit,po zhvillohet Festivali Ndërkombëtar i Filmit Artistik Ndëkombëtar, me temë :” Sekrete dhe gënjeshtra”. Është një temë pak e veçantë kjo e sivjetmja , por organizatorët thonë se këto janë pikat e përbashkëta që i bashkojnë këta filma. Në këtë festival, i cili është i 14-ti vit që organizohet , marrin pjesë 18 shtete, si Gjermania, Franca, Kanadaja, Italia, Turqia,Japonia, etj. Për herë të parë në këtë festival ,mer pjesë edhe Kosova, me filmin” Tre dritare dhe një varje”.
Drejtorja ekzekutive e festivalit, Ellen Gitelman, thotë se ne bsashkëpunojmë me distributorë ndërkombëtarë për të zgjedhur filmat. Shumica e tyre kanë fituar çmime në festivale prestigjoze ndëkombëtare të filmit artistik ose janë filma përfaqësues nga shtetet përkatëse, në kategorinë e filmit më të mirë në gjuhë të huaj, pranë Academy Awards( Çmimet e Akademisë). Filmi i Kosovës, “Tre dritare dhe një varje” ishte filmi i vetëm prezantues në gjuhë të huaj , për Oscarin e këtij viti dhe ne ishim shumë kureshtarë për ta parë. Pasi u pa në mënyrë anonime, u vendos se është film shumë i mirë për t’u shfaqur në këtë festival. Ky është filmi i parë kosovar që shfaqet në këtë festival, thotë zonja Ellen.
Autorë të filmit kosovar janë: skenari Zymber Kelmendi, regjisor Isa Qosja ndërsa në rolet kryesore interpretojne: Irena Cahani, Luan Jaha, Donat Qosja ,etj. Filmi trajton një temë delikate, atë të dhunimit seksualisht të grave e vajzave gjateë luftës në Kosovë. Gjatë kësaj lufte, mendohet se janë dhunuar seksualisht 20 mijë gra e vajza. Në qendër të filmit është Lushja, një mësuese fshati. E shtyrë nga ndërgjegja dhe nevoja e kthimit të dinjitetit, deklaron para një gazetareje të huaj se ajo dhe tri gra të tjeta të fshatit, janë viktima të dhunimit nga forcat sërbe gjatë luftës së fundit në Kosovë. Nga ky deklarim , nis edhe një tragjedi e dytë për këtë mësuese: shikimi shtrembër dhe përçmimi nga fshatarët. Përçmimi arrin deri aty sa fshatarët ndërhyjnë te fëmijët e tyre që mos shkojnë në shkollën ku jep mësim kjo mësuese. Skenat ndërthuren edhe pas kthimit të të shoqit në shtëpi, ku Lushja gjen kurajon e ja tregon edhe të shoqit këtë ngjarje. Filmi mbaron pa ndonjë zgjidhje konkrete, pasi i tillë është problemi. Duhen kuptuar normat, traditat e zakonet që janë në Kosovë. Filmi është një apel për këtë dramë të grave e vajzave kosovare të dhunuara seksualisht gjatë luftës. Është një apel për drejtësi, një apel për ndërgjegjësimin e njerëzve që këto gra e vajza të mbahen pranë, që ato ta kalojnë këtë traumë, pasi nuk është faji i tyre për çka që u ka ndodhur. Disa nga pjesëmarrësit e quajtën atë një film rrënqethës.
Në mbarim të shfaqjes, foli drejtorja e festivalit, Ellen Gitelman, ndër të tjera theksoi se ky është një film që tregon dramën e grave dhe vajzave kosovare të dhunuara gjatë luftës, por tani gjërat në Kosovë, kanë ndryshuar. Kosova është shteti më i ri në Europë. Ajo ka një presidente femër dhe se nuk është çdo gjë bardh e zi në shoqërinë kosovare. Kosovarja Rita Saliu, e cila jeton në Amerikë por ka qënë vetë në Kosovë gjatë viteve të luftës dhe ka ndihmuar mjaft çështjen e Kosovës, tha se unë kam njohur nga afër gra e vajza të dhunuara. Me nismën e presidentes së Kosovë, Atifete Jahjaga, është krijuar një fondacion i veçantë për këto gra e vajza.
Ashtu si në veprimtari të tjera të shqiptarëve të Bostonit, edhe këtë herë shqiptaro- amerikania Shpresa Theodhosi, foli plot pasion për padrejtësitë që i janë bërë popullit të Kosovës nga makina ushtarake sërbe. Amerika dhe Bashkimi Europian e ndihmuan Kosovën për të fituar lirinë, por Kosova ka mjaft probleme. Për zgjidhjen e tyre, nuk duhet pritur çdo gjë nga të huajt. Vetë shqiptarët duhet ta ngrenë zërin e tyre dhe të bëhen ata promotorë të zgjidhjes së problemeve që kanë.
Një fjalë të veçantë në mbarim të filmit , mbajti e reja , Shengjyl Osmani, e lindur dhe rritur në Manastir. (Ajo ka mbaruar studimet në Universitetin Amerikan të Kosovës dhe ka jetuar gjashtë vjet në Kosovë. Nga këto tre vjet ka punuar si gazetare tek rjeti ballkanik për gazetari hulumtuese. Tani është në përfundim të Masterit në zgjidhjen e konflikteve, në një universitet të Bostonit.) Në fjalën e saj, Shegylja tha për pjesëmarrësit, ato që si të thuash nuk i tha filmi.- Ka 16 vjet që ka mbaruar lufta në Kosovë, por çështja e dhunimit të grave e vajzave ka filluar të përmendët në shoqëri, këto dy vitet e fundit. Kosova ka formuar institucion për mbrojtjen e këtyre viktimave, i quajtur Këshilli Kombëtar për për të Mbijetuarat e Dhunës Seksuale gjatë Luftës, institucion i formuar nga presidentja Atifete Jahjaga. Edhe shoqëria civile ka themeluar Qendrën Kosovare për Rehabilitimin e të Mbijetuarve të Torturës e po përpiqen t’ua lehtësojnë jetën këtyre grave e vajzave. Siç paraqitet në film, kjo dhunë e përjetuar gjatë luftës për gratë e Kosovës, ka vazhduar në një formë tjetër edhe pas luftës. Ngurimi dhe frika nga mos përkrahja e paragjykimi nga familja, i ka detyruar këto gra e vajza të mbyllen në vetvete e të mos flasin për këtë krim të ushtruar ndaj tyre nga trupat e armatës sërbe. Është e rëndësishme që përkrahja të fillojë së pari tek familjet e viktimave , te komuniteti ku jetojnë e më pas te shoqëria e gjerë. Shpresoj të mos duhen edhe 10 -15 vjet të tjerë për të treguar progres e përkrahje për këto viktima dhe familjet e tyre, ka përfunduar fjalën e saj, shqiptarja nga Maqedonia,Shengjyl Osmani, njohëse e mirë e situatës në Kosovë, si të ishte një bijë Kosove. Dhe pjesëmarrësit e “shpërblyen”, duke i dhuruar duartrokitjet e tyre.
DHIMBJE PËR ROZI THEOHARIN (ÇEKUN)
-Shënime nga dita e përcjelljes së saj në banesën e fundit/
Nga Fuat Memeli/
Kanë kaluar disa ditë që dardharja e Bostonit, Rozi Theohari (Çeku) nuk është mes nesh. Nuk i festoi dot Krishtlindjet dhe Vitin e Ri 2015. Iku para se ato të vinin. Nxitoi për diku larg, në një rrugë të gjatë pa kthim. La pas një barrë dhimbje për familjen, të afërmit, shoqet e shokët e saj të shumtë./
LAMTUMIRA TE KISHA E NOLIT
Kjo kishë e shqiptarëve të Bostonit,që ajo e deshte aq shumë, ishte “stacioni” i fundit i “përshëndetjes “ së Rozit me njerëzit e afërt, dardharët, shoqet e shokët që kishin ardhur për t’i dhënë lamtumirën. Vinte shpesh ajo te kjo kishë me emrin”Shën Gjergj”, por që shqiptarët e thërrisnin, kisha e Fan Nolit, pasi aty kishte shërbyer Imzot Noli. Në një intervistë që i kam bërë Rozit në muajin mars të këtij viti, pas një veprimtarie të grave shqiptare të Bostonit, zhvilluar te kjo kishë, ndër të tjera, ajo më ka thënë:”Te kjo kishë vij me shumë dëshirë.Kur ngjit shkallët e saj,qëndroj para bustit të Nolit, puth kryqin e tij e më duket sikur puth duart e Nolit.Te kjo kishë me duket sikur marr energji të reja. Gjatë meshës, kur dëgjoj zërine At Artur Liolinit, më duket sikur dëgjoj zërin e Nolit.” Dhe ja, këtu u mblodhën shqiptarët nga Bostoni, Usteri, New Yorku, Konektikat, New Jersi, etj, për t’i dhënë lamtumirën e fundit në meshën e drejtuar nga kancelari i saj, At Artur Liolini. Riti mortor i meshës,gërshetohej me fjalët e të afërmve, mikeshave e miqve të saj. Ndër të parët që foli, ishte aktori Julian Nënshati, i afërm i familjes, i cili lexoi një përkthim të Rozit nga shqipja në anglisht.(Theksoj se Rozi e përvetësoi shumë mirë anglishten në Amerikë dhe shkruante direkt në këtë gjuhë, ose përkthente nga shqipja në anglisht e anasjelltas.). Te mikrofoni afrohet pastaj, mikja e saj e vjetër, poetja e shkrimtarja , Raimonda Moisiu, Kryetare e Shoqatës së Shqiptarëve Shqiptaro-Amerikanë:-Në mesin e komunitetit të shkrimtarëve shqiptaro-amerikanë, një vend të veçantë ze shkrimtarja dhe publiçistja, dardharja e bukur, korçarja e talentuar e Bostonit, fisnikja e letrave shqipe, Rozi Theohari (Çeku), autore e shumë vëllimeve në poezi në shqip e anglisht si dhe mjaft librave të tjerë , si “Mbi thinja fryn erë” “Potpuri dardhare” etj. Ajo ishte lexuese e dinjitoze e veprës së Fan Nolit, intervistuese e bashkëkohësve, patriotëve, atdhetarëve të vjetër e të rinj. Rozi ishte një gazetare profesioniste dhe publiçiste mjaft prodhimtare , e spikatur në gazetarinë e hershme shqiptare, me një karierë brilante në shtypin shqiptar, më pas e deri më sot në diasporë. Krijimtaria e saj karakterizohet nga një gjuhë e pastër .Rëndësia e përkushtimi që ajo u kushtonte ngjrjeve dhe mbresave historike për të cilat vendos të shkruajë, përshkrimi me ndjenjë e profesionalizëm, janë disa nga pikat e forta në publiçistikën e saj. Pena e Rozit me editoriale, esse, repeortazhe në shtypin shqiptar në Shqipëri, në gazetën Dielli, Illyria, revistën “Kuvendi” në SHBA, Fjala e Lirë-Londër, e paraqesin Amerikën në dy plane: si vendi i lirisë e demokracisë si dhe vendi i mijra emigrantëve shqiptarë. Në vazhdën e traditës, ajo nuk rreshti së shkruari, duke sjellë të gjalla ëndrat, shpresat, kontributin, idetë e shqiptarëve të parë të vendosur në Boston si Noli, Konica,Qerim Panariti, Sotir Peci, Josif e Vasil Pani, Goni Katundi, Vasil Tromara, Anton Athanasi, Kristaq Trebicka, At Artur Liolini, e plot të tjerë.
Për të nderuar gazetaren, poeten , shkrimtaren dhe antëtaren e Shoqatës Pan Shqiptare “Vatra”, kishte ardhur nga New Yorku, edhe Kryetari i kësaj Shoqate, dr. Gjon Buçaj, me një grup shokësh si Editorin e Diell-it Dalip Greca dhe Vatranin, Cezar Ndrue. Në fjalën e tij, Kryetari i Federatës Pan Shqiptare Vatra, dr. Gjon Bucaj, ndër të tjera, theksoi:-Lamtumira e funditasht gjithmonë e trishtë, e tillë asht edhe e sotmja për të gjithë ne, sidomos për familjarët e të ndjerës,pranë të cilëvet kemi ardhë për të përcjellë Rozin së bashku dhe për t’ua lehtësue sadopak dhimën. Rozi ishte një intelektuale e mirëfilltë dhe shkrimtare e talentuar.Ajo ishte anëtare dhe përkrahëse e “Vatrës” dhe eci në gjurmët e dardharëve paraardhës. Rozi ishte bashkëpunëtore e regullt e gazetës “Diellli” , anëtare e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, ishte afër kishës së Nolit dhe komunitetit shqiptar të Amerikës, qysh kur shkeli në këtë tokë të bekuar, në atdheun tonë të dytë.”. We will cherish the great memories of her and we will always remember her kindness and the beautiful smile on her face. Në emën të kryesisë se Vatres, dhe timin personal e të familjes sime, si dhe të tëgjithë antarëve të Federatës Panshqiptare VATRA, u sjell familjes Theohari & Ceku dhe të afërmve të tyne, për dhimet ma tëthella, me uriminqë në të ardhmen të kenë vetëm gëzime.
Një mbresë të veçantë la tek pjesëmarrësit, edhe fjala e famulltarit, Larry Titus, i kishës ku shkonte Rozi :- Ajo shërbeu për besimtarët e kishës sonë si një model frymëzimi. Me fjalët e saj , Rozi preku zemrat e besimtarëve. Mes nesh ajo tregoi dashurinë që kishte për Amerikën, tregoi kulturën dhe edukatën e saj.Na fliste shpesh për Shqipërinë, për Skënderbeun e Nënë Terezën.Na ka treguar edhe si mbanin të fshehur flamurin amerikan në regjimin komunist.
AJO HARROI VETEN PËR TË TJERËT
Kjo ishte një nga fjalitë që tha në ceremoninë mortore, vëllai i Rozit, agronomi i shquar, Kiço Çeku. Po pse e harroi veten Rozi?. Duke marrë pjesë e duke shkruar për veprimtaritë e shqiptarëve të Bostonit, duke gjurmuar e duke shkruar për figura të shquara të shqiptarëve të Bostonit para 100 vjetësh e deri sot( midis tyre edhe për figura dardharësh) duke shkruar poezi, mbresa e tregime, duke bërë përkthime, etj, ajo ishte tej e ngarkuar me punë. Vetëm për librin e saj të fundit prej 500 e ca faqesh me titull “Potpuri dardhare”, punoi pa ndërprerje dy vjet plot.- Punoj nga 8-10 orë në ditë, kështu më thoshte kur flisnim në telefon. Duke u marrë me këto punë e të tjera (shto edhe ato familjare) ajo harroi veten e nuk bëri një vizitëte mjeku. Siç i kishin thënë ata kur sëmundja kish përparuar e shkoi për t’u vizituar, po të ishte vizituar më parë, do kish shpëtuar nga sëmundja e keqe e cila i morri jetën në moshën 75 vjeçare. Duke ditur tërë punët që bënte ajo, me të drejtë vëllai i saj, Kiçua, tha: -Rozi harroi veten për të tjerët. Ajo ishte Rozi e të gjithëve.Edhe ditët e diela, kur njeriu pushon, ajo e kishte ditën më të ngarkuar.Shkonte në kishat në North Shores, të Neontit, të Linit, etj dhe këndonte në korin e tyre.Ajo i mësoi notat muzikore në një kohë rekord.Kështu ajo e prishi rradhën dhe iku para nesh që ishim më të mëdhenj” tha Kiçua.
EDHE NJË “TAKIM” ME ROZIN
Pasi mbaroi mesha mortore dhe trupi i saj përcillej tek makina e funeralit, At Artur Liolini, i thotë pjesëmarrësve :- Ndaluni një moment te holli i kishës dhe shihni librat e Rozit.” Dhe pjesëmarrësit bëjnë pak minuta ”pushim” te ky holl. Punonjësja e bibliotekessë Nolit që shërben pranë kësaj kishe, Neka Doko, ka vendosur këtu librat e Rozit që ndodhen në fondin e kësaj biblioteke. Njerzit afrohen, marrin në dorë dhe i shfletojnë ato.(Theksojmë se gjatë jetës së saj Rozi ka shkruar 20 libra të gjinive të ndryshme si poezi,prozë, publiçistikë, monografi, etj.) Pjesëmarrësit i prekin ato libra, lexojnë diçka dhe i duket sikur prekin duart e Rozit. Shoqet e saj, Raimonda Moisiu dhe Rita Saliu,bëjnë fotografi me librat e Rozit ndër dorë. I duket sikur kanë mes tyre shoqen e tyre të paharruar.Kështu veprojnë edhe disa të tjerë.Pastaj nisen se i “pret” Rozi para kishës për të shkuar aty te vorrezat e qytetit Pipëdi, ku do prehet pranë të shoqit, mjekut të njohur,Viktor Theohari. Sipas traditës amerikane, të pranishmit vendosën nga një lule te arkivoli i saj.
KUSH DO TA UJITË LULEN E SAJ, Barbarosa?
Sipas traditësh shqiptare, të gjithë pjesëmarrësiit shkuan për të ngrënë drekën e fundit të Rozit. Restoranti ishte zgjedhur në qytetin e Salemit., prone e një shqiptari nga Lushnja. Edhe në këtë drekë lamtumire, vazhduan mesazhet për Rozin, shumica e tyre nga shoqet e shokët e saj krijues. Raimonda Moisiu, e cila nuk ka rreshtur se shkruari e së foluri që kur Rozi u shtrua në spital, deri sa ajo ndërroi jetë e më pas, përcolli tek të pranishmit tre krijime për Rozin nga miqtë e saj: poetët Vangjush Ziko, Dalan Luzaj e Kolec Traboini. Ja disa vargje të Vangjushit:- Korijes së Dardhës, kambana ra vetë/me dorë i ra asaj vetë Shën Pjetri/…të zu gjumi buzë oqeanit/ valët e ftohta për ty zunë qanin/qau Bostoni për ty si për bijën/për penën e artë e shpirtin e lirë…Vazhdoi ligjërimi për Rozin, Adnan Mehmeti, president i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë:- Sa herë vinim në Boston, ishim të lumtur se na prisnje ti Rozi. Sot po vijmë në qytetin tend të dashur , për t’ju dhënë lamtumirën e fundit. U shua një shkrimtare e madhe e letrave shqipe. Ajo do të mbetet pa publiçisten e madhe që shkroi me vite për shqiptaro-bostonianët e vjetër të kohës së Nolit si dhe për ata të ditëve tona. Shoqata jonë po mbetet pa anëtaren e saj,e cila na përkrahu e na ndoqi në çdo veprimtari. Rozi po udhëton drejt qiellit, duke lënë pas mbretërinë e librave e duke na lënë neve në pikëllim. Loz tani me yjet, pasi punove gjithë jetën, për të qënë në qiellin e stolisur. Dalip Greca, editor i gazetës “Dielli”, mik i saj ivjetër, duke folur për krijimtarinë e Rozit, tha:-Gjatë viteve që punova në gazetën Illyria, Rozi më dërgonte shpesh shkrime për t’i botuar. Shkrimet që sillte Rozi, nuk kishin nevojë për redaktim.Po t’i redaktonje ato, do t’i prishnje. Poeti Mëhill Velaj, duke njohur dashurinë e Rozit për lulet e sidomos për lulen e vjetër Barbarosa, sjellë në Amerikë para 100 vjetësh nga një grua me origjinë nga Përmeti,e cila u trashëgua nga disa familje ndërsa vitet e fundit ajo iu dhurua Rozit, krijoi aty për aty disa vargje:-Lulen Barbarosa/kush do ta ujitë?/mos u bëj merak Rozi/ do ta ujitim ne më lotët tanë..Nuk mund të rinte pa thënë pak fjalë për Rozin, dardhari Sotir Pani, mik i familjes Çeku:-Dardha jonë ka nxjerë 25 shkrimtarë. Në shpirtin e tyre krijues, ka ndikuar bukuria e fshatit. Mestyre një nga më të shquarit,ishte Rozi. Folën e sollën kujtime për Rozin edhe krijuesja e patriotja kosovare, Rita Saliu, shkrimtari Gaqo Bushaka, poeti Atrur Vrekaj, sekretar i Shoqatës “Kombi” etj. Ndër të fundit që foli për Rozin, ishte artistja Adivije Alibali.Ajo kujtoi se me Rozin kishin qënë komshinj në Tiranë dhe emigrimi i takoi përsëri në Boston. Në shenjë nderimi për Rozin, ajo dhe djali i saj, Agroni, kishin sjellë një vazo me lule natyrale, të cilën ia dhuruan vajzës së Rozit, Diana Theohari, duke i thënë që ta vendosë të varri i nënës. Ajo i premtoi se do të çojë në vend porosinë e tyre. Me një falenderim nga vajza e Rozit, Diana, për të gjithë pjesëmarrësit e veçanërsiht për Katerina Çeku, e cila i qëndroi pranë Rozit gjatë gjithë kohës që ajo lëngoi në spital, u mbyl kjo drekë lamtumire.
Rituali mortor mbaroi, por mbeti pas dhimbja, dashuria, respekti e mirënjohja për Rozi Theoharin (Çekun).Kështu ndodh kur njeriu që ikën, le pas një det të madh dashurie e përkushtimi për njerzit, për vendlidjen e atdheun.