Shkruan: KOZMA TAHO -Clearwater,Florida/
Kombet nuk janë insekte që mund të heqim dorë e të braktisim aq kollaj kombësinë, gjuhen , zakonet dhe traditat e tyre si gjarperinjtë që ndryshojnë lëkurën , të mohojmë etërit,mëmedheun dhe fisnikërinë e tij, traditat e trimërisë së vet;është anakronizëm dhe e pa dëgjuar që në historinë e kombeve të gjejmë një popull aq haram dhe indifferent ndaj vetvetes./
ANASTAS KULLURIOTI (1822—1887 )/
Trojet e para tokës së Butrintit, të cilat sot njihen nën emrin Komuna e Xarrës , para pak vitesh njiheshin nën emrin Fusha e Vrinës dhe edhe pak më pare nën emrin Fusha e Mursisë. Këto troje banohen sot nga një popullsi e perzier si nga ana etnike ashtu dhe nga ana fetare. Para 60—70 vitesh etniciteti i kësaj zone ishte tejet i pastër e i pa përzier . Pikërishtë kjo përzierje si dhe problemet ekonomiko – politico- shoqërore , interest personale të çastit , lindur gjatë kësaj periudhe të gjatë e të vështirë tranzicioni , përfshir edhe prapagandën e pandërprerë të kishës ortodokse greke ; e duan këtë zone me nje kombësi të tjetërsuar. Por , amund te tjetërsohet kombesia ? A mundet që ajo të jetë ne dorë të individeve , qofte edhe grupeve, per ta vetdeklaruar atë ? Gjykoj se kjo nuk mund të jete as e sakt , as e vertet dhe as e pranushme.Por cila është kombësia e popullsisë rrënjëse te kesaj zone ? Studiuesit që janë marrë me problemet e kombeve e kombësive paraqesin disa elemend në të cilat bazohen percaktimi i tyre . Ndër këta element ata rëndisin a) Trashëgimin material e kulturore ku pefshihen , besimi fetar aktual e parak , tradita e zakone , kënget , vallet, , vajet, veshjet etj . b) gjuha e folur e trashëguar brez pas brezi. c)Pozicionimi në nje teritor te caktuar për shumë breza. Etj . Le të paraqesim shkurtimisht si paraqiten këta element në këtë zone . Mursia dhe anekset e saj Xarra e Çifliku përbëheshin nga popullsi të krishtera të rritit ortodoks , ndërsa Kllogjeri e Konispoli ishin popullsi të besimit mysliman . Pamvarsisht nga këto ato rridhnin nga një besim i përbashkët që i përkiste Panteonit të Perëndive Zeusiane Dodojane . Madje edhe sot këto popullsi ruaj lutjen në “ Baba Zotin e Madh e te ergjdt “ qe nenkupton gjithsesi Zeusin . Mjafton te kujtojm se kur bënte moti i keq , me bubullima ,vetëtima e shkrepetima , gjyshet dhe nënat tona na qetësonin duke na thënë se ; është Baba Zoti që kalon me karroc dhe shkon të luftoj të këqijtë , kuçedrat, përbindshat , stihit . Por më interesante dhe tepër domethëse ështe lutja në “Baba Tomorin e Madh e të Ergjdt” e cila vulos edhe prejardhjen e kësaj popullsie që i përket me pa mëdyshje trungut Iliro- thrako –pellazgë . (kujtojmë se faltorja e lashte Zeusiane e Dodonës ishte ndërtuar nga pellazget , për së pari në Tomor, Malin e shënjtë të gjithë shqiptareve ) Po ashtu ruajn në memorien e tyre element që të çojnë edhe më se lashti , në besimin druid Iliro- Kelt, duke shenjtëruar lisin, rrapin , vjeshtullën (hurdhen), ullirin etj. Kaq i fort ishte ky besim sa që ime gjyshe besonte se im at mbas dymbëdhjet trembëdhjet lindjeve jetoj vetëm se djepi i tij, sipas nje porosie, u bë me dru vjeshtulle; per të cilin na la porosi ta hidhnim në lum pas vdekjes së tij . Këto popullsi betohen ende në gur, tokë, zjarr, male, fusha, diell hënë etj që rrjedhin nga besimet Iliro – Epiroto –Pellazge para Zeusiane. Kulti i gjarpërit , random i konsideruar iliro – pellazge është ende present në këto popullsi . Gjarpëri i shtëpisë konsiderohet ogur i mirë e nuk duhet vrarë . Bullari , një gjarpër ngjyrë rozë e trup madh konsiderohet i shënjtë e po ashtu nuk duhet vrarë ( Kujtoj se sipas mitologjisë Kadmi e Harmonia u shndruan në bolla e u dërguan në Fushat Eliziane) Gratë e Fushë Mursisë besojnë edhe sot se larja e flokëve me ujin ku është vëluar lëkura e gjarpërit i bën ato më rezistente më të gjata e më të shndritëshme.
Këngët , vallet , Elementët e shumtë tradicional të përfshir në dasmat , vajet, shpalosin tërësisht trevën jugore të shqipërisë me element lidhës gjuhen e përbashkët shqipen toskërishte . Interesante e mjaft domethënës është një fustan paje i punuar tërësisht me fije leshi e që me përjashtim të ngjyrë është një kopje e përkryer e xhubletës; “ fustë” e quanin nënat tona .
Gjuha e folur në Fushë Mursi e trashëguar brez pas brezi është gjuha shqipe e dialektit toskë ku përfshihen mjafte element të përdorimit zonal. Në të hasen një grup fjalësh që parapëlqejn të përdorin “ Ύ “ të alfabetit grek në vend të “g “ së shqipes si dhe “ X “ e alfabetit grek. Interesante është se disa fjalë të këtyre grupimeve nuk i kam gjetur në fjalorët e greqishtes. Une kam bërë një studim të veçant lidhur me këtë të folur dhe ftoj gjuhëtarët të merren me studimin e saj . Besoj se mund të jetë çelsi pë të përkthyer në mënyrë shkencore mbishkrimet e Butrintit. Shkoni në fecebooks dhe do të shikoni se sa mirë bashkfshatarët e mi e shkruajn greqishten me alfabetin e shqipes. Askujt prej tyre nuk u shkon ndërmënd se para 2300- 2400 vitesh të paret e tyre e shkruanin shqipen me alfabetin e greqishtes, i vetmi në përdorim në ato mote. Kjo është e vlefëshme edhe për ata që duan e janë përpjekur të dekriptojnë , lexojnë e përkthejnë nëpërmjet gjuhës greke të vjetër mbishkrimet e Butrintit.
Popullsia rrënjëse e Fushë Mursisë është zotruse e këtyre trojeve për një periudhë kohe shumë të gjatë e që të çon deri në mijëvjeçarin e dytë para erës sonë. Emrat mitiko – gjeografik të tillë si Kamare për burimet rrëzë Çukës së Ajtoit, Mallathre për pjesën jugore të kësaj fushe, Bundo e Kandale për mesin e saj, Bular për kodrat verilindore, Kalivua , Diapor , Ajdonat etj., si dhe vet emri i Butrintit tregojnë jo vetem lashtësin por edhe vazhdimësinë e pandërprerë të saj.
Së fundi : A do të pranonin antropologët shkëputjen dhe tjetërsimin e kësaj grup popullsie, tërësisht brakicefale, madje hipërbrakicefale ku jo rrallë shfaqen edhe elementët bjond e sy shkruar ?? Shumë e rëndësishme eshte të mos ngatrrojme shtetesine me kombesine . Në trojet tona janë vendosur minoriteti grek, arumun, maqedon etj , të cilët janë shtetas shqiptar.– Por a janë këta bashkëkombas shqiptar? Poeti i madh , dhe dijetari i shquar i rilindjes kombëtare Naim Bej Frashëri ka shkruar : “ Mëmëdhe quhet toka , ku më ka rënur koka , ku kam dashur mëm’e atë , ku më njeh dhe gur’i thatë, ku kam pasur shtëpinë, ku kam njohur perëndinë. Stërgjishrit ku kanë qënë , dhe varret q’i kanë lënë, , ku jam rritur me thërrime, Ku kam folur gjuhën time, ku kam fis e ku kam farë, ku kam qeshur ku kam qarë , ku rroj me gas e me shpresë , ku kam dëshirë të vdesë.” Përfundimisht ; sa është përshkruar më lart përbëjnë ate barikad që nuk na lejon të deklarojm sipas dëshirave personale apo grupore përkatësinë etnike . Jashtë tyre gjith kush mund të deklarohet si të doj .
KOZMA TAHO
Clearwater , Florida — Shkurt 2015