Gezim Llojdia – Page 53 – Dielli

ARDHJA E NAIMIT-POETI ME TRE VARRE

October 21, 2013 by dgreca

NGA GEZIM LLOJDIA/

POET ME TRE VARRE

Naim Frashëri është poeti me tre varre,ndryshe nga poetët e tjerë të këtij vendi.Dy prej të cilëve u përkasin dy teqeve bektashiane. Njëra është Madriven Qojt, pjesa aziatike në perëndim të Stambollit,teqe e bektashizmit,ku u varros trupi i tij në prehjen e parë në vjeshtën e ftohtë në 20 tetor të vitit l900 , pranë vëlla Samiut. I ftohti e preku.Gishtat, dhe kraharori akull. Në diçka,që s’mund të kthehej,më aty ku ishte përherë.Gërmë,për gërmë e kërkuam.Fle ,në këtë copëz të huaj poeti ynë?Ku prapë ëndrron,dheun e tij?Në letrat e tua,tek penda jote është letërsia jonë. Të gjetëm ty, një pikë e haruar në dhe të huaj. Ç’frikë kishin nga ty tradhëtorët? Emri yt i llahtariste tinzarët? Ngrehu!Zgjohu,pra!Po sa ftohtë këtu,ç’bënë kështu ? Por njihet një fakt,që në vende të shenjta,territori i tyre mbanë shenjtorë me frymë të Zotit. Poeti bektashi Naim Frashëri ishte shenjtor,që u dha frymë letrave shqipe. Bektashinjte kanë një aksiomë:“Pena e dijetarit është më e ndritur se gjaku i derdhur i dëshmorëve“.Kjo shqyrton se ka një lidhje organike mes shenjtorit të fjalës dhe të penës bektashiane.

ARRITËM ATY

Streha e dytë është kryeqendra botërore e bektashizmit në Tiranë. 37 vite të lagështa,të ftohta në dheun e huaj qëndroi Naimi.

Shteti shqiptar vendosi ta sillte në dheun e tij.Koha e sjelljes :mbretëria e Zogut.Banesa e poetit u bë kryeqendra e përbotëshme të bektashizmit në periferi të Tiranes.Pas sjelljes në atdhe në l937,në kryegjyshatën botërore :“Baba Naim!Mbëltajat e tokës tonë mjaltë tu bëftë,bektashiu Naim.“

Do të arrinim këtu poeti ynë. Të përgjumur.Gjumi,më atje nuk të kthen ,në netët stambollite.

Përse nuk na the,poeti ynë i bukur dhe :sa vite keni me gjysmën e coptuar,të kafshuar, të shtetit tonë?

VITI 1937

Që kur frymëmarrja e fundit e vitit l900,rrëzoi sytë e poetit,në mëngjezin e freskuar të l9 tetorit,trupi i Naimit u ftoh. Në vjeshtën e argjendë të vitit l900 ,në 20 tetor,kur vesa pikonte vesë,trupi poetit të papërsëritshëm u nguros në errësirën pus në një arkëmorti,në teqen bektashiane të Madriven Qojt.Atje ku,dikur ishte pjesa aziatike e kryeqëndrës së perandorisë, në Stamboll.

FLUTUROI SHTERGU I FUNDIT

„Fluturoi dhe shtergu i fundit madhështor,me shpirt të gjorë..“

Vargëzim i mahnitshëm,ose nekrologji e çuditshme e Poradecit në vargje. Ndoshta për poetët.I fundit nga shtergët më sy të ngrirë,që shkoi në vitin 1900 ishte poeti Naim.Ai vetë e kishte rrëzuar trishtimin e vdekjes.

Thoshte ari naimjan : „Po shpirti,që s’vdes/S’ma mbrëm‘ e mëngjes/Ku ka fluturuar/Se vdekja se zë dot…“

37 vite larg në atë copëz aziatike.Kur mëngjesi i fundit,ndërkaq i rrëzimit mbriti në vjeshtë,Naimi gjëndej në Stamboll.Shteti i tij ishte nën sundimin e perëndorisë, nënpunës i së cilës ai ishte.Vdekja e rrëzoi aty në pjesën aziatike.Aty rrëzoi sytë.Shpirtin e çliroi aty.

Por poetin bektashi Naim Frasheri,mjegullina,që u rrek nuk e mbuloi dot. Nuk ka dhe nuk mund të gjenden arsye sado të forta,për ta mbajtur, të gozhduar nën tokën e huaj,atje në kryeqendër të perandorisë, poetin tonë Naim. Vetëm 37 vite të zeza,qëndroi poeti ynë në errësirën pus,mes të ftohtit të madh, të varrezës së Madriven Qojt,në kryeqendrën e perandorisë. Shqipëtarët e kërkuan ta kishin pranë,poetin e tyre. Mbasi mbaruan punë me luftrat e gjithhershme të mbijetesës,mbasi krijuan shtetin e tyre,që gjithsesi pësoi një çarje ,prerje,kafshime ujqëror nga fqinjët tinzar, bashkombasit nuk haruan poetin e tyre kombëtar,që dergjej në dheun e ftohtë midis dy vëllezërve në pjesën aziatike të ditë-netëve stambollite.Ata e thirrën për tu kthyer në dheun e tij.Le të udhëtonte përmbi të gjitha urat,që kishte shtruar. Kësisoj,aty nga viti l937,varri i Naimit, në Madriven Qojt,mbeti pa trupin e tij. Trupi i poetit bektashi u tërhoq nga shteti i shqiptarëve,ndërkaq në vitin l937,ai rrugëtonte, përtej mjegullës, brenda një arkëmoti , për të mbajtur një premtim të rrallë,që koha kaq mizore u tregua,sa qe gjallë dot nuk e përmbushi. Shteti shqiptar e thërriste në këtë udhëtim për të mbritur këtej Bosforit , nga kjo anë e Ballkanit ku ishin tokat e shqiptareve duke e tërhequr nga dheu i huaj,për ta mbajtur pranë,duke ja prishur gjumin ëndërror, përtej kohës. Ngritja e Naimit nga varri ishte nga ato të rralla premtime,që shqiptaret kishin marrë,sapo luftrat e përgjakëshme të përfundonin, për ta ruajtur pranë në prehjen e përhershme,në gjumin e pafundëm dimëror.

„Na fal o lulja Naim !Na fal shpirti Naim !Na fal drita Naim!Poeti ynë,shqiptari ynë, -që të ngremë ,nga ky varr i huaj,por shqiptarët mezi të presin ,të kenë në tokën e tyre!

Naimi kthehej, në dheun e tij ,në të vërtetë rrugëtimi i arëmortit,ishte aty nga vitit 1937. Ai ikte nga varreza e Madriven Qojt duke u kthyer në atdheun e tij në një rrugëtim legjende, mbrinte në atdhe me rrugën e lashtë ballkanike rrugën,që dhjetëra herë e kishte marrë për tu kthyer në dheun e tij. Mbrinte i shoqëruar nga një shpurë shtetërore, por kësaj here i baltosur, ndërkaq vinte në peshë i lehtësuar, por më i thellë në mendjet shqiptare.

„Mirëseardhe , Naim!“ Varrosja në tokën e kryegjyshatës botërore

Kryetema e fjalës në ceremoninë e pritjes së poetit kombëtar,në rrugën e Elbasanit. Sillet kështu mirëardhja e Naimit në tokën e tij. Poeti i shqiptarëve mbrinte nga copëza aziatike .I mbyllur në arkëmorti , nga dheu i huaj mbrinte, por më i rëndë në letrat shqipe. Kryetari Shefki Shulku me një ceremoni ja dorëzoi arkivolin,kryetarit të baskisë .Trupi i pluhurosur i poetit u përcoll me fjalë nga më të mirat dhe më të ngrohta nga autoritetet shtetërore si Eshref Frashëri.

Në mesditë,trupi i poetit u vendos në kryqendrën e bektashizmit në periferi të kryeqëndrës shqiptare,në kryegjyshatën botërore,aty ku shpirti i tij ishte pikëzuar qëkur. Vatanin e tij.Shtëpia e botës bektashiane ishte shtëpia e Naimit.

„Mirëserdhe bektashiu Naim në shtëpinë tënde“,i thanë besimtaret,ndërsa kryegjyshi Sali Dedei,i bëri lutjet. Një ditë të këtij shekulli,në kryegjyshate kam pyetur kryegjyshin botëror Haxhi Dede Reshat Bardhi.

-Ku ka qenë varri i Naimit në këtë tokë të shenjte ? Dedei ka zgjatur dorën.

-Aty midis kryegjyshatës dhe tyrbeve-ka treguar.

Ky vend ka ruajtur në gji,në ndërtesën e përjetshme,poetin tonë bektashi. Kjo ishte streha e parë e pasjetës Naimit në tokën shqiptare.

SHPËRNGULJA

Por koha e prehjes së thellë,për poetin bektashi ende nuk kishte mbritur. Rregjimi i l945 e ç’varrosi,për ta larguar nga gjiri i bektashizmit,për ta vendosur në një vend tjetër publik. Arsyet gjenden se Naimi i përkiste shqiptarëve. Mirëpo,para së gjithëve bektashinjëve.

Mirëpo,ditën kur ra ora e shekullit të ri shqiptaret duket nën ethe e kërkuan Naimin,ta kishin pranë. /.U duhej ta mbanin edhe si fizik. Zemërthyeri shekulli 20,qe për shqiptarët. Prandaj në fillesën e tij e kërkuam Naimin. Le të qëndronte në të gjitha portat,që kishte hapur, në të gjitha urat, që kishte shtruar. Le të ishte i dukshëm portreti i tij fizik. I pa dukshëm ngasja shpirtërore,poezia, mendimi dhe filozofia e tij. Kësisoj ka një llogari: Njerëz me këto përmasa,këto varreza të trishtuara nuk mundet ti mbanin dot. Kësisoj këto ndërtesa të errëta mund të mbanin këdo,kurrsesi Naimin tonë,poetin bektashi. Nën ftohtësinë e katakombeve të ftohtë,ku ndriçonte ora e territ,mund të dremisnin ata,që s`kishin ndonjë punë të madhe për të bërë. Ata, që në këtë botë kishin qenë shtegtarë të humbur. Ata vdekatarët, vrasësit,ata të ligjtë, tradhtarët ata të poshtër. Ata, që Dantja,“babai“ i „Komedisë Hyjnore“ i kishte perifrazuar trishtueshëm: „Lusciate,ognisperanza voi chentrate“, d.m.th.:“ju që hyni këtu, lani duart nga çdo shpresë“. . Por aty ku s`hynte,as një fllad pranveror,as një grimë poezie as një ilahe bektashiane,aty s`mundej të qëndronte,të rrinte Naimi ynë, poeti mendimtari, bektashiu,krijuesi dhe bërësi i aksiomës: „Punë,punë,natë e ditë / që të shohim pakëz drite“.

Merrej dot me mend se ai ëndërruesi, nga ç‘e kishte përfytyruar “ Lum kush të rrojë/ ta shohë zonjë.“ se ç`punë e prisnin për të bërë. Sepse vetë kishte punuar me gjysmë dritë,por i kishte kërkuar Zotit: „ Jepi shqiptarit dritë / Zot ivërtetë të shohi/të marrë vesh mirësitë/.Të vërtetën ta njohë“.

Këto angazime, që kishte marë duhej ti vrojtonte. Prandaj ç`punë do të bënte i vetëm në ftohtësirën e baltës?

Në oborrin e kryeqëndrës botërore të bektashizmit,hija e Naimit merr një rrëzëllim të veçantë.Ardhja e Naimit në seli të shenjtë,në dyer të kryeqëndrës botërore është e përhershme.

POETIKA PËR POETIN

Naim o zemër!

Trupi yt i shtrirë si në shkretëtirë.Poet e ç’poeti.Bukurisht i bukur.Mjerisht larg.Qefini yt i larë nga mjegulla e bardhë.Fshehur në errësirë,në këtë arkëmorti.Ngrehu nga kjo ëndërr,përgjimtare e rrëmintare!

Naimi shkruante:

…Nga i gjalli e ka nxjerrë/Të vdekurin Zoti vetë,/Nga i vdekuri përherë/Të gjallën prapë në jetë/Tek i biri jetëgjati/Që rron sot në këtë jetë,/Është pshehur i ati/Kjo është fjalë e vërtetë…“

FRYMËMARJA E FUNDIT

Kur më shihni se jam tretur

mos kujtoni se kam vdekur.

N.H.F

Frymëmarja e vjeshtës së fundit tek fytyra e zbehtë e Naimit ruante kërcënimin e një dihatje të vështirë.Mushkria e copëzuar nuk ndjente më sëmbimet e zemrës.Por ajo nuk ndjente më, as klithmën e dalur nga fundi i shpirtit.As nuk thithte më,as arin vjeshtor,që lëshonte gjethnaja nëpër rrugica,as arin vjershëror,që brenda shpirtit i pulskonte. Firomën e fundit, që kërcënonte dhe e kurthonte me terrin e zi,përgjithmonë e dha në mëngjesin e freskët të 19 tetorit 1900. Pak përpara rënies së ftohmës së parë të shekullit.Pak përpara ardhjes së dimrit të parë të shekullit.Atë mëngjes, vesa kristalore pikonte, loti kullonte lot, përmbi varrin e Nerqezes, ëngjëllore, melaqes, bijës së vetme të poetit.

…O lulez’ e Perëndisë?Që të mbolli vetë Zoti…

…Vallë ku do të shpien?/Në qiej përpara Zotit?…

Kjo vjeshtë e krisur,rivale e pashpirt,që për të bërë më të mençur veten,kundërmonte aromë lulerie,mori në qerthurin e saj mendimtarin,poetin bektashi,të papërsëritshëm të letrave shqip, ëndërrimtarin.

ERRËSIRA

..Dita,që është kaq bardhoshe

pjell natën aq të zezë

N.H.F

Trupi i tij shkoi një dite tetori,aty rreth datës 20,viti1900,për tu bërë i padukshëm në tokën e pritshme, por jo të dëshirueshme.Aty ku pambarimisht jeta ka humbur,në varret e Mardeven Qoj,për tu mbyllur,për tu ngurosur në fundin e fundëm,por jo të deshiruar.Për tu mbyllur në errësirrën pus,mes të ftohtit të pamat,në banesën e përjetshme 1.5 x 1.5m. Për tu tretur në drejtimin e humbur,për të rënë në gjumin e madh të qefinit. Për të rënë atje ku fjalët, gjuha, poezia,melodia e gjithçka është e patregueshme.

SHPIRTI

E mbaroi punën e tij

dhe vate te Perëndia…

N.H.F

I but shpirti i tij.I lehtë si ajri,shtegtoi në prerin qiellor.U zhduk në hapësirën kozmike,nëpër tunelin e frikshëm,përmes ngjyrave të hatashme. Ç`kishin ashtu ngjyrat? Përse vallzonin me aq çmenduri në atë endje të gjatë? Rajvizonin pambarimisht endje në konstelacionin ferr-parajsë.

GJURMA E NAIMIT

Rrugëtim me Naimin

Gjurmime shpirtërore

Gjurmime historike

Ese

publiçistikë

PARARENDJE

DUKE HYRË NË FRASHËR

Rrëzë Kokojkës

“Duke hyrë në Frashër nga udhë e Kokojkës,në fund të një luadhi një pirg gurësh e një tufë drurësh,që rrëfejnë gërmadhën e një shtëpie,rrëzuar 20vjet më parë…………………………………*

Një shekull më larg nuk shquhej gërmadhë dhe as gurë sigurisht.E ribërë është shtëpia nga themeli.Por këmbë në shekullin e XX,s’vuri asnjë nga frashëllinjtë aty.

Portreti i Naimit.

“…Naimi 7-8 vjeç, i hollë, i gjatë,me sytë të zezë,çkëlqyer,i zeshkët gjeç shkruante mbi kartë cingari,shkrimin e bënte me vrejtje të mëdha dhe të qaseshin pranë,që këndonte ca vjersha më një gjuhë fare të ndryshme.

Dambara,xhandara,ta

Minrara,lanfurka,da!

Vjeshëronte kur ishte 10 vjeç

Synbyli zade almak

Kështu ka urdhëruar Perëndija,

Kur të jetë njeriu plak,

Urdhër të mos ketë fëmija.

Ky djalë vinte në vjershqarjen e një vëllake,të quajtur Tatë për të

—————————-

* Dh.Berati.Parathënia e ‘Mësimeve”.Dispatur, 15 tetor 1942.

ëmën Raza duke thënë:

Qan Tata,vdiq Raza,ga

Hajfura,rimbada,fa…*

Gjuhët e Naimit

Naimi ishte një adhurues gjuhësh.”Gjeografia e gjuhëve ‘që njihte Naimi është tejmase e gjërë.Lidhet Lindja me Perëndimin nga gjuhët e Naimit.Në Frashër mësoi-arabisht,turqisht,persisht.Në Janinë mësoi persishten,arabishten,frengjisht,greqisht.

Gjuhët e tjera i ka përvetësuar mjaftë mirë.

Diplomimi

Nga “Zosimea”,formësimi i Naimi doli më këtë shprehje vlersimi

“Fortë mirë”.Kohëzgjatja ,5 vjet.

RRUGËT E NAIMIT

Rrugët e Naimit kanë dy kahje.

Kahu i parë.Rrugëngjitja e frymës poetike,njohu majën e kurbës.

Kahu i dytë.Rrugëzbritja e shëndetit, njohu zbritje të shkallëve.

Kahu i parë

Rrugëngjitja e letrave shqipe

1886-Bagëti e Bujqësi.Bukuresht 1886-E këndimit të çunave. Këndonjëtorja.Copë e parë. Bukuresht.

1886-E këndimit të çunave.Këndonjëtorja.Copë e dytë.Bukuresht.

1886-Istori e përgjithshme për mësonjëtoret të para.Bukuresht.

1886-Vjersha për mësonjëtoret të para.Bukuresht.

1888-Diturit për mësonjtoret të para.Bukuresht1890-Lulet e Verës.Bukuresht.1894-Mësime.Bukuresht.1895 Gjithësia.Bukuresht.1896.Fletore e bektashinjet.Bukuresht.

1896-Iliadhë e Omirit.Kënga e parë Bukuresht.

1898Istori e Skënderbeut.Bukuresht.1898-Qerbelaja.Bukuresht.

1899-Istori e Shqipërisë.Sofje.1902.Shqipëria.Vjershë.

Krijmtaria zgjatet edhe në gjuhet perse,turke dhe greke.

Kahu i dytë

Rrugëzbritjet e shëndetit

Zemra e Naimit ka pulsuar deri në fund gjakun e pastër.Shpirti i ngujuar në cektinën e pafundme ka qënë përherë një frymëmarrje e madhe.Por trupi gdhihej i lodhur,nga mundimet e të ftohtit të ditëve të këqia.Rrugëzbritjet fillojnë herët dhe kërkojnë ta gjejnë, ta ndryshojnë rrënjësisht.

8 muaj në Stamboll në 1871.I shfaqet sëmundja.Dobësi në kraharor.Kthehet në Janinë.Fillon shetitjet fshatrave me sytë e lodhur nga pagjumësia.1874 në Sarandë,fillojnë ti shfaqen sëmundjet e kraharorit.E pushton reumatizma.Fillojnë ta zënë dhimbjet e gjunjëve.Reumatizma e bluante,e kishte marrë gjatë gjuetisë.

Kurohet në llixha në Vjenë dhe shkonë në banjat e Badenit.1881,i shfaqet influenca.Zë shtratin për dy muaj.I shfaqet sëmundja e mushkrive,i pafajshëm për ta ndalur,ajo fillon avancimin.

1885.Sëmundja e grykëve e shtërngon dhe e shtrinë në shtrat rreth 3 muaj.

1900.Shuhet nga ndezja virale e mushkrive.Frymëmarrjen e fundit e dha në vjeshtën e vitit 1900 në adresën Kazëll-Toprak,mëhall me Stambollin.Qefinin e mbuluan me dheun e butë në Medriven Qojt,në kopshtin e teqes bektashiane në kryeqëndrën e perandorisë,Stamboll.

ADHURIMI PËR NAIMIN

Ditari i gjetur i një katundishtasi nga Përmeti,Zaim Muharrem Brahimi,ka qënë student në Stamboll ka shkruar se :

“ shqiptarët gjëndeshin në kryeqëndrën e perandorisë shkonin në shtëpinë e Naimit në Kazëll,një lagje e Stambollit,grupe grupe më e pakta një herë në muaj.Kur i ra sëmundja fatale e mushkrive, që po e fironte,shkonim dhe e gjenim me buzën në gaz,me fjalën e ëmbël,dhe zërin e ngadalshëm…*

Rezultante.

Kahu i parë.I ndihur nga Perëndija,në rrugëngjitjet e tij.Kahu i dytë. Djalli, ka lënë gjurmë në rrugë zbritjet e shëndetit.

Rrugëtim shpirti

Avionët sngrihen më nga pistat.Rrugëtimi në shekullin e XIX është vështirësia më e madhe.Është rrëzuar mjegulla.Që kur?Po më tepër se një shekull.Qëndron e shtrirë përmbi horizont.Kështu avionet s’ngrihen më nga pistat.S’ka më linja për të hyrë në shekullin e XIX.Aeroportet janë fshirë nga udhëtimet.I sigurt ishte udhëtimi me trena,por ata gjënden të braktisur.Kështu mundësit për tu rikthyer dhe për të hyrë në shekullin e XIX,janë tepër të kufizuara.Rikthimet janë më tepër dukuri të fortifikuara shpirti,nga më të mahnitshmet ,por më të sigurtat.

2- PORTRETI

Gjuhë engjej parajësh.Largësia me poetin e shekullit të XIX është një shekull në mes.Përafërsisht bëhen 106 vjet.Ikja e poetit ndodhi një mëngjes të 20 tetorit.Por vdekja që e pa,nuk e njohu.Pra,për sa kohë portreti i tij në buste ose në ballina libri në emra rrugësh dhe sheshesh,ndonëse është i njëjti portret, çuditërisht qëndron i heshtur.Por flet gjuhën e ëngjëjve të parajsës.Kështu,ç’rëndësi ka nëse trupi ende baltoset në të ftohtin e madh të tokës,kur rron emri dhe portreti është i gjallë.Pra sa herë përshëndoshemi .

:”Si u gdhive Naim bej,bëka ftohtë sot ?

Ose : ”Natën e mirë poet i mirë “!

Dhe ai do mos ngrihet kurrë,por është më afër.Është portreti fizik.Flokët.Një dallgëzim i lehtë deti.Sytë e thellë,me zgavra plot mister.Mjekërra e bashkuar me fijet e holla.Pra ky portret na fanitet sa herë, që ne shqiptojmë gërmat e emrit të tij.Pra ai,s’është por në të vërtet është përherë prezent me fizikun e tij,me lukun e tij dhe fytyrënëngjëllore.D.m.th,ai vazhdon të mungoj dhe ngjet se është vetëm dy hapa larg,pra ka shkuar diku punë poetësh,do të kthehet pak çaste më vonë me trenin, që zbret nga parajsa.Por nuk është trill, kur themi se dëgjojmë fjalën e tij.Është poezia e tij,copëz e atij shpirti,që është derdhur prej dorës së shenjtë.Kështu duke dëgjuar poezinë e tij ,ndërkaq kuptojmë gropën e shpirti.Ku janë luginat e lyera me ar dhe greminat,po hapësirat e pamata dhe rënkimet e gjata të shpirtit ?

Ditari i shpirtit

Sjellim dokumente interesante me gjuhën e shpirtit.

Do të kapërcejmë mjegullën e dy shekujve,për tu gjendur shpirtërisht tek Naimi.Mund të thuhet se rruga,për të rrugëtuar në dy shekuj pas,është një rikthim i vështirësuar.Udhëtimi prapa në kohë është kështu një udhëtim në kahun e kundërt.Pikërisht sepse,atje me kohë mjegulla ka rënë dhe kurthuar ka gjithshka.Mirëpo deri më sot,të gjithë gjurmuesit e shekujve,një rrugë kanë ndjekur,ose kanë rrahur vazhdimisht.Rruga e tyre për të hyrë në thellësitë shekujve ,pra puna e tyre e gjurmuesve,kërkuesve,hulumutuesve ka qënë arkivat,të dhëna, dëshmitarë,analizat e tokës,gurëve,murreve,copave ,enëve memuarëve, traktave,raporteve,librave të zverdhur, etj, etj.Kështu nëpërmjet gjuhës së shkencës ata janë përpjekur të ringrenë në këmbë portrete fizike,ngjarje etj , që kanë mbetur anonimat të shekujve. Përgjithësisht,kjo rrugë është qindra vjeçare dhe rrihet kaq masivisht sot.Do të punohet në kohëra,ndonëse ajo ka mbetur e vetme ,por e oksiduar nga koha.

Ne po ecim në një trase të re.Edhe kjo është rrugë.Por rrugë shpirti .Në të vertetë nuk do të rrugëtojmë me rrugën e lashtë të gjurmuesve shekullor.Do të ecim përbri një rruge të vështirë, të meteorizuar të shpirtit,që është rruga e ndritshme e pagabueshme,më afër të vërtetës.Madje me këtë do të risjellim një copëz të këtij portreti të poetit tonë shqiptar,Naim Frashëri.Kjo rrugë,zbret labirintheve të thella të shpirtit.Është e kthjelltë si qielli pranveror.Është e sigurtë,e bardhë si fushëpamja e ngrirë e Antraktidës.Është e jashtëhapësirës tonë si meteorët e galaktikës.Nga fryma jote,mediumi risjell copra fjalësh të një poeti,që ka jetuar në shekullin e XIX.Kështu duke vendosur përpara portretin e këtij poeti,aleviu do të zbërthejë enigmat e këtij portreti.

Përse përmbysëm gjithshka,për të shkuar kësaj rruge duke braktisur rrugën e zakonshme të kërkuesve të arkivave ? Sepse arkivat dhe dëshmitë prej kohë kanë sjellur gjithshka.Deri në bollëk.Por nuk kemi një portret shpirtëror,gati të saktësuar dhe afër të vërtetës.

Por cila është baza e kësaj rruge ?Shpirti,që rron.Streha e tij është Zoti.Gjurmuesit e kësaj rruge janë shenjtorët.Këta janë kërkues misteresh.Ata lexojnë shpirtin.Nëpër brazda vitesh dhe plagë të thelluara.Kërkues stalaktitesh.Një shtresë mjegulline mund të mbuloj një oqean vuajtjesh.Atje ndihet mbretëria e heshtjes.Ja përse ,pjesa e shpirti është më e rëndësishmja.Trupin,kur bie në errësirë e mbulon ftohtësira e katakombeve.Në greminë të ftohtësisë,kthehet në baltë.Por shpirti ikën,kthehet kështu tek streha e Zotit.Ajo është banesa e parë e tij,njëkosisht streha e fundit.C’ka një vargëzim mrekullor ky Poradeci :”Fluturoi dhe shtergu i fundit madhështor/me shpirt të gjorë,duke shkuar, që me natë/sipër malesh me dëborë…”

Mirëpo edhe vetë Naimi,që ishte fetar,u përket bektashinjëve kjo ndoshta se e kishte asimiluar kaq mirë filozofin e këtij tarikati mistik sjell një rajvizim interesant për shpirtin :”Po shpirti,që s’vdes/S’ma mbrëm’ e mëngjes/Ku ka fluturuar?/Se vdekja s’e zë dot..”

Duke ecur në gjurmët e Naimit përsëri rreth shpirtit :”Po ku vallë qëndroi?/Në burimt të ti shkoi,/A tek i madhi Zot!/Si lumi që këlthet/Me shum’ oshëtimë/E me ulurimë/Vete prapë ne det….

Duke kërkuar sërish tek Naimi gjejmë një frazë,që është tepër filozofike :Njeriu s’vdes,por vetëm ndërrohet..” Ose :”Nga i gjalli e ka nxjerrë/Të vdekurin Zoti vetë/Nga i vdekuri përherë/Të gjallin prapë në jetë…”

Kështu duke rrugëtuar në rrugën e shpirtit, Naimi është tepër i besueshëm.Kështu citohet se vdekja nuk e gëlltit dot shpirtin.Por trupin.Vdekja gllabëroi trupin,që shkon drejt humnerave në banesat e të ftohtit të pamat.Dhe gjithshka,quhet e ezauruar me shpërbërjen e tij.Madje edhe Dantja ka perifrazuar trishtueshem këtë skenë shpërbërse :lusciate ,ogni speranza voi ch’entrate”,d.m.th ju që hyni këtu,lani duartë nga çdo shpresë.”

Shpirti ndërkaq në ç’orbitale vërtitet?Përse lartohet,vetëtimë në thellësi të qiellit të Zotit,në këtë botë,ku gjithshka përsëritet?

GJURMIM NË RRUGËN E SHPIRTIT

Vizione shpirtërore

Zbërthim alevie për emrin Naim

EMRI

N-aim.

Kronika

Pyetje:Emri Naim,çfarë kuptimi ka ?

Përgjigje:Ose emri Naim,ka kuptimin e dijes.Ose për të çliruar dijen.D.m.th,për të zgjidhur dijen.

Dëshmia që ne shqyrtojmë:Fryma e Naimit në letra shqipe,është frymë shenjtori.Ndihmesa e këtij poeti,zë një vend të respektueshëm në letërsi dhe çështjen kombëtare.

SHPIRTI

A-Kronika

Përvijohet leximi i shpirtit:Ka patur një gjurmë.Një brazdë në pjesën e përparme të trurit.Mes labirintheve ,kjo është e dallueshme.Ka patur shfaqje të mjegullës tek zgavra e syve.Nuk duhet të kenë qënë syze të errta për të kuptuar thellë.Ose kjo mjegull tek sytë,mundet të ketë qënë aftësia e tij, që ka qënë e përqëndruar në gjurmën e zezë të shpirtit.Kjo gjurmë është në zemër të zemrës.Por në këtë rast ka qënë e përqëndruar në pjesën e përparme.Pra në vend të syve është shpirti,që ka parë thellë.Ose shpirti i tij ka qënë i njësuar me sytë. Përqëndrimi i forcës tek sytë,ka shprehur një kuptim të thelluar.Pra për të pasqyruar dijen.Prandaj çdo gjë ka qënë në harmoni.

Dëshmia:Gjuha e Naimit është gjuha e zemrës,që duhet të kuptojmë shpirtin.

Poezia nga Naimi:

Flet natyra or e cast në këtë botë/Të fshehtën që ka brenda shkoqur thotë/Herë fletë me pëshpëritje,me ngadalë,/Her’ me fjaln e trupëzuar,her pa fjalë./Cfarë të fshetash s’i thot era trëndafilit ?/Ato thonë edhe qarjet e bilbilit/Gjithë ç’janë edhe ç’mban kjo gjithësi/Rrëfejnë kaqë të fshehta dhe çudi/ Reja,era,lumi,deti i shkumëzuar,/ Malet,fushat e livadhet e bleruar/ Qielli,yjet e të tjera një nga një,/Flasin qartë,flasin bukur sa s’ka më./Andaj dhe zemrës kjo gjuh’ i është dhënë/Që të thot’ asaj të fshehtën e pathënë./Këtë gjuhë e kuptojnë mendimtarët,/Ata që gjurmojnë dijen,zbulimtarët.

Shqyrtimi

Kuptimi është i arsyetuar.Këtë gjuhë nuk e njohin njerëzit e zakonshëm.Dija jepet për ata, që e kërkojnë,por ndërkoh dinë ta lexojnë jo me gjuhën e thjeshtë,por me shpirtin e thellë.

SULMI

I-Kronika

Përvijohet leximi i shpirit:Cfarë i ka ngjarë Naimit?

Midis trurit të tij gjënden gjurmët e dy avionve.Si do të shqyrtohet kjo frazë ?Ai është sulmuar nga dy veta.Dy avion kanë krijuar diçka të zezë,ose hepim në trurin në tij.Ata e kanë zbuluar aftësin e tij.Prandaj e kanë sulmuar,në një pikë për ta bërë të heshtur.Për ta rrëzuar ndoshta,për ta gjunjëzuar përgjithmonë.Ata kanë qënë frymor.Ku e ka fshehur dorën V?Identifikohet vetëm gërma e parë.Tjetri është i padukshëm.Turpërisht e ka fshehur gërmën fillestare, që të identifikohet.

Mos është rrezikuar nga këto pasoja.I shpallur i rrezikshëm,apo i dënuar ?

Dëshmia:Ky fakt është i panjohur ndonjëherë.Por si do të njihej,kur s’është bërë përpjekje për ta risjell portretin e tij në gjuhën e mistershme të shpirtit.Ata,kanë qënë fetar ose me frymë,kanë kërkuar ta bëjnë të heshte përgjithmonë pena e tij.Nuk njihet dhe nuk zbulohet nga ç’aeroprt shpirti të zi janë nisur avionët e ligësis,për të goditur shpirtin e Naimit.Mësohet, që është sulmuar barbarisht,për ti ngrirë pikën e bojës në horizontin e tij dhe dielli i tij çuditërisht të perëndonte vajtueshëm.Njihen faktet se armiqtë e Shqipërisë kanë qënë të shumtë.

Por nuk njihen siluetat e ligësis,që kanë hedhur gurin e rëndë dhe kanë fshehur dorën e zezë.Ndërkaq ka një tjetër fakt. Komandanti i trupave osmane në Shqipëri Dervish Pasha në një telegram ka kërkuar të merren masa kundër Naimit në Janinë.Ishte postkoha e Lidhjes shqiptare. Atëkohë,ushtria turke zuri Abdyl Frashërin afër Elbasanit dhe e burgosën në Prizëren.Kështu,që dënimi mundet të jetë i të vëllait.

JETA DHE NGRITJA

JETA

M-Kronika: Përvijohet leximi i shpirtit-Në krahun e tij ka ecur një grua.Ka qënë bardhoshe.Silueta e saj me flokë të shtrirë.Nëse nuk është gruaja,ka qënë ëngjëlli mbrojtës i tij.

Dëshmia:Njohim këtë fakt.Në 1881 i vdes e bija Nerqezja.Poezia :Mbi kufomën e bijës së vdekur” është një përgjërim naimjan,për fatin e engjëllores,që u zhduk me engjejtë në parajsë.Të dhëna për bashkëshortin nuk i njohim.

NGRITJA

Kronika :

Përvijohet leximi i shpirtit :Ka pushtuar hapësira, ndonëse jo të vogëla.Me kaq siguri ka ecur.Klithma e tij ngrinte nga varri,hijet apo shkëmbinjt e malet.Në hapësirën që është ngritur ka kapërcyer dimesionet.Një njeri me frymë Zoti ka ndikuar aq thellë.Përveç frymës germa e parë e tij është gërma A.Ky njeri shpirtëror ka patur frymën e lartë në fuqi në rang të një imami.Mos ka patur të afërm,apo të largët që kanë mbajtur në kokë një lloj kësule.Unë shikoj rreth e rrotull kuaj,që kalërojnë ,që bëjnë rrathë elipsi.Kuaj,që lëvizin me thundrim kuajsh spiral.Cfarë shqyrtojnë ?Enigmë.

IKU DRITA NE UDHEN E ZOTIT

October 10, 2013 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/
Drita Pelingu (Kripa), lindi, erdhi në jetë nëpër kohë në saj të një talenti më vital, që kaloi në një mjedis, që zhbirohet kompleks…
… E lindur në Vlorë, atje ku deti llapashitë dallgët, përmes talentit të vet, ajo shqipton njeriun qenien e vet në kohë dhe hapësirë duke synuar të shpalosë botën e vet, ta sqarojë dhe ta lexoj veten dhe shpirtin dhe zemrën e vet. Lindi, 85 vjet më parë, në Vlorë dhe u shkollua, në familjen tregtare të Kripajve. Kur ka mbërritur në kryeqytet thelbore ishte pastërtia, e zërit, thellësia përmes arsyes, që mund të zotohet nga pushteti talentit, ishte e para vajzë, që shkollohet në artin magjepsës të dramës, nën këshillat e Mios. Duke mbërritur viti 1946, gjendet aktore e teatrit profesionist, ndërkohë që është në shkollën pedagogjike me studime. Kryen kursin 3 vjet, aktore-regjizore. Ka përcjellë në radio –Tirana emisione, që të impononin respekt. Posedon 118 personazhe si sintezë më e përsosur e shpirtit dhe zemrës së akumuluar si ngarkesë, që kaloi në heshtje nga regjimi, kur mediokrit preknin qiejt, gjenit zbrisnin në tokë. Përmes qenies së shtypur, Drita bënte pjesë në “brezin e haruar”, nga kritika, përmes zërit kristal dhe idealeve të qëndresës, nuk mbërriti kurrë thyerja, vinte ëndërrimi i botës së artistes, që nuk solli zhgënjim, që luftoi për hir të zilive dhe çikërrimave të vetmive dhe i dashurive dhe urrejtjeve, që ngjallte pathosi artistik i të madhes Drita Pelingu(Kripa). Hysen Pelingu, bashkëshorti i saj, ky artist i madh i skenës u bë ombrellë, për të mbrojtur artin dhe bashkëshorten nga zilitë e atij arti, që zbriste nga labirintet klasore, që e ndante e mbulonte talentin, që kishte mbërritur nga qyteti detar i Vlorës. 100 role në teatër. Veçohet kompleksiteti dhe interpretimi skrupuloz tek dramat e gjenive :”Mbreti Ilir”, ”Otello’, ”Hamleti”, ”Intrigë dhe dashuri”, ”Letra e hunbur”, ”Djali plangprishës”, ”Halili dhe Hajria”, ”Tartufi””Arturo Ui”.Naim Frashëri, artisti i popullit, bashkëkohës i Dritës në teatër, në fillesën e saj e ka koncentruar obligimin e tij, qysh në atë kohë. Thënia e tij: ”Është kënaqësi të kesh partnere në skenë, Drita Pelingun”. Në botën e filmit, në titrat e tij gjendet emri i Drita Pelingut, që ka gjetur rishtazi një truall të ri, të ngrohur nga një zjarr i brendshëm, ku talenti ka mposhtur krejt ithtarët e pushtetit të kuq, që nëpër buzë, kanë dashur, s’kanë dashur kanë mërmëritur”Luan bukur”. Personazhet e saj: ”Nëna”. ”Budja”. ”Halla”, Mësusja’, ”Mukadezi”. Nga ana regjizoriale ka realizuar :”Kënga e Mjelllmës”, ”Hijet”, ”Shumë zhurmë për asgjë”, ’Kush e solli Doruntinën “, Korrupsion në pallatin e drejtësisë”. Ka vënë në skenë, në teatrot e Shkupit, Vlorës etj. Drita Pelingu ka punuar për 20 vjet si pedagoge në Akademinë e Arteve. Bashkëpunëtorët e saj në teatër Mio, Stillu, Mima, Qesari. Kjo është aktorja e madhe Drita Pelingu (Kripa) e adhuruara e artëdashësve shqiptar, që disponon hapësira, frymëmarrje, rezonancë dhe qëndresë nga cikërrimat e luftës klasore. Kjo është Drita, që ka pushtuar më rolet e saj, zemrat artdashëse, që regjimi i asaj kohe, dot nuk e bëri, ”Artiste e Popullit”, shikuar nga ky kënd rezonimi mund të thuhet se Drita Pelingu është artiste e të gjithë shqiptarëve, është qytetare nderi e Vlorës, pavarësisht se i mungon, ajo sajdisja zyrtare. Arti i Dritës do të jetojë gjatë, ngase jeta e aktorit e shkurtër është por arti tij jeton, ai është futur në panteonin e kulturës, së këtij kombi artdashës. Ky është edhe nderi, që i bën arti kombëtar, veprës së Dritës. Kësaj plejade kaq të ndritur, që bëri shumë për kulturën kombëtare dhe mori pak, i shtohet edhe vlimi vullkanik i 118 personazheve të artistes magjepse Drita Pelingu (Kripa).

Jeta e Drita Pelingut

Drita Pelingu njohur edhe si Drita Pelinku (3 dhjetor 1926, Vlorë – 2 tetor 2013, Tiranë) ishte një nga aktoret më të shquara të skenës shqiptare,regjizore dhe petagoge. Kreu shkollën e femrave Nana Mbretneshe në vitin 1944 dhe më pas vazhdoi shkollën e artit Jordan Misja për teatër ku ishte e vetmja femër. Filloi punën si aktore profesioniste në Teatrin Kombëtar në vitin 1946. Nga viti 1976 ka dhënë mësim mbi artin skenik nëAkademinë e Arteve. Në vitin 1982 bëri debutimin në skenën e Teatrit Petro Marko të Vlorës si regjizore me dramën Pavdekësia.Disa nga komeditë dhe dramat e para ku ajo ka interpretuar në teatrin shqiptar. “Rëshqitja”, “Arturo Ui”, “I çuditëshmi”, “Zonja e Bujtinës”, “Gratë gazmore të Uindsorit”, “Artani”, etj. Në kinematografi ajo u shfaq fillimisht me një rol të vogël tek “Tana” (1958), e më pas tek “Njeriu me top”, “Kur hidheshin themelet”, ku interpreton rolin e Budës, “Vajzat me kordele të kuqe”, “Radiostacioni”, “Përtej mureve të gurta”, “Fjalë pa fund”, “Shpresa”, etj.

Si aktore e teatrit dhe kinematografisë numëron mbi 150 role, ndër të cilët më shumë se gjysma janë kryerole femërore të dramaturgjisë kombëtare dhe botërore. Si një nga themeluest e Teatrit Kombëtar ajo ka dhënë një kontribut të rëndësishëm është si autore e shumë botimeve biografike për artistë të skenës shqiptare. Për kontributet e saj të veçanta Drita Pelinkut iu akordua nga Presidenti i Republikës urdhëri “Mjeshtre e madhe”, “Çmimi i Karrierës” dhe gjithashtu titulli “Artiste e Merituar” (1986), çmimi “Ismail Qemali” (1996), ndërsa Bordi Drejtues i Institutit Amerikan të Biografive ka ka zgjedhur ndër 500 udhëheqësit më me influencë në botë. Së fundmi, qyteti i lindjes e ka çmuar si Qytetare Nderi të Vlorës dhe Presidenti i Republikës i ka akorduar titullin më të lartë “Nder i Kombit”.

Piramida e Diellit e ndërtuar nga ilirët tregon një moshë prej: 29.200 vjet + / – 400 vjet

October 9, 2013 by dgreca

Osmanagich beson se malet ishin të riformuar(ndërtimi i piramidës) nga populli ilire , që banonin në Gadishullin Ballkanik para se fiset sllave e pushtuan atë rreth viteve 600 pas Krishtit/

Nga Gëzim Llojdia*/

Përcaktohet mosha e Piramides së Diellit. Lajme nga:” Lugina boshnjake të piramidave”. Nën këtë okelio në një Email të dërguar në adresën time nga Email:newsletter@neësletter.piramidasunca.ba) jepet njoftimi për përcaktimin e moshës të “Piramidës së Diellit”.Njoftimi i shoqëruar nga dy fotografi dhe një e tretë e cila përmbante rezultatet e testimit shkencor.

Konferenca ” historia e fshehur “: Në Sarajevë në “Dielli” ( Vogoscë ), nga 4 deri 7 shtator 2013 mbajti Konferencën e Katërt Ndërkombëtare mbi piramidat boshnjake e quajtur ” Historia e fshehur ” . Ajo u organizua nga Fondacioni: ” Park arkeologjik boshnjak : Piramida e Diellit “, një bashkë -organizator i Universitetit Amerikan në Bosnjë dhe Hercegovinë. Morën pjesë në 23 folës nga SHBA, Britania e Madhe, Zelanda e Re, Gjermania, Bosnja , Serbia , kroate, Austri , Holandë dhe Kanada. Midis tyre ishin njohur piramidale studiuesi Dr profesorët J.J. Hurtak , etj Desiree Hurtak (USA ) , etj Carmen Boulter (Kanada ) , etj Meg Blackburn ( USA) , Klaus Dona ( Austri) , etj Eberhart Baumann ( Gjermani) , etj Lee Pennington ( SHBA) dhe shumë studiues të Piramidat e Bosnjës të cilët prezantuan rezultatet e analizave , testeve. Mendimi unanim se qëllimi i strukturave piramidale boshnjake kanë të bëjnë me energjinë globale , dhe aspektet shpirtërore të terapive. Programi i kësaj konference :

• Prof.dr. J.J.Hurtak: “Bosanske piramide mijenjaju definiciju piramida”

• Arheolog Tim Moon: “Precizna starost Bosanske piramide Sunca”

• Održana Međunarodna naučna konferenicja o bosanskim piramidama

• “TV1” o piramidama u Visokom

• Izložba Fondacije u Zavičajnom muzeju u Visokom

• Jesen s dr. Semirom Osmanagićem

Egjiptologu Prof.dr. J.J.Hurtak : ” Piramida e Bosnjes ndryshon përkufizimin e piramidës ” : Një nga studiuesit kryesorë të botës së piramidave egjiptiane dhe meksikane Ph.D. J.J. Hurtak mori pjesë në simpoziumin e katërt ndërkombëtare mbi piramidat e Bosnjes.

Duke shqyrtuar tërësisht statusin e punës arkeologjike mbi labirintin prehistorike dhe piramidat nëntokësore dhe rezultatet e analizave , matjes.

Egjiptologu Hurtak tha në një konferencë për shtyp në 7 shtator në Sarajevë në “Dielli” , ” egjiptologji , pas zbulimit të piramidave boshnjake , duhet të zgjerojnë përkufizimin e një piramide ! ” Dr Hurtak mori doktoratën e tij në Universitetin e Minesotës dhe Kaliforni , është autor i shumë librave dhe u bë i famshëm 35 vjet më parë pas eksperimenteve brenda piramidës së Keopsit . Konferenca kishte një lektore Dr gruaja e tij Desiree Hurtak ,bashkëshortja e Prof.dr. J.J.Hurtak.Arheolog Tim Moon,shpall rezultatet Piramida e Diellit .

Në qershor 2013t në Zelanda e Re, Fondacioni Arkeologjik menaxher Tim Moon dhe ekipi i tij gjeti materiale organike në anën veriore të Piramidës së Diellit, në mes në rreshtin e parë ( e sipërme) dhe të dytë (më të ulët ) e blloqeve të betonit .

Mostrat dërgohen në analizë në Kiev ( Ukrainë) , dhe rezultatet e radiokarbonit janë prezantuar në konferencën e përfunduar vetëm takimin shkencor mbi piramidat boshnjake .

Rezultati: 29.200 vjet + / – 400 vjet

Kjo është periudha e ndërtimit të sipërfaqes të mbuluar të piramidës. Por kjo është e mjaftueshme që të bëhet e qartë se hulumtimi i Fondacionit në zemër të Bosnjë ka spostuar moshën e qytetërimeve të përparuara për 20.000 vjet. Tim Moon ka dekada përvoje në projekte arkeologjike në Paqësor , Indi, Spanjë dhe Itali .

Gjatë konferencës shkencore janë filmuar pesë dokumentarë në lidhje me piramidat në Bosnje , autor nga Kanadaja , SHBA, Gjermanisë , Kroacisë dhe BiH.

Në fund të sezonit arkeologjik të këtij viti ,Fondacioni, në bashkëpunim me Muzeun e Trashëgimisë së Lartë , do të përgatisë një ekspozitë muze të quajtur ” kulturë parahistorike në luginën e Visoko “, e cila do të jetë e hapur orën 11 të mëngjesit të shtunën e 21 shtator 2013 e ambientet e muzeut lokal.Refereruesit pjesëmarrësit e konferencës konferencë shkencore Dr Eberhard Baumann( Gjermani) , arkeologu Timothy Hëna (Zelanda e Re ) , etj J.J. Hurtak ( USA)Dr Carmen Boulter (Kanada ) , etj Semir Osmanagiç ( BiH)

Vlerësimi i Dr Sam Semir Osmanagich në lidhje me zbulimin e piramidës

Dr Sam Semir Osmanagich shkruan:Në prill të vitit 2005, unë udhëtova së pari në qytetin e Visoko , 20 milje në veriperëndim nga Sarajeva ,kryeqyteti i Bosnjë -Hercegovinës . Vëmendja ime ishte kapur nga dy kodra rregullisht formë , të cilat më vonë i kam quajtur Piramidat boshnjake e Diellit dhe Hënës . Për mijëra vjet vendasit kanë konsideruar ato kodra të jenë fenomene natyrore , sepse ata ishin të mbuluara me vegjetacioni . Megjithatë , kur kam parë fytyrat e tyre trekëndësh , qoshet e dukshme dhe orientimin drejt pikave kardinale , e dija se ato duhej të ndërtohej nga një forcë tjetër përveç natyrës . Unë kam qenë hetuar piramidat për dekada të tëra , unë e dija se piramidat e gjetura në Kinë , Meksikë , Guatemala dhe El Salvador kishin të njëjtin llojin e tokës dhe mbulimi bimësisë. Në vitin 2005 , ka nisur puna për këtë projekt dhe kompanitë e ndërtimit, gjeologët janë paguar (nga xhepi im) për të bërë shpimet core dhe analizë gjeomorfologjike . Ne pastaj të njoftuar për konferencën e shtypit , se piramidat e para në Evropë ishin zbuluar .Menjëherë pas kësaj kemi themeluar Park arkeologjik boshnjak jo -fitimprurëse boshnjak : Piramida e Diellit Fondacionit dhe që nga ajo kohë e hetimet piramidale në Bosnjë janë bërë projekti ndërdisiplinor më i madh në botën arkeologjike .Ne kemi shpenzuar mbi 340,000 n -orë në gërmimit arkeologjik , testimi i mostrës dhe radio-karbon në periudhën prej vitit 2005 deri 2011. Ne kemi vendosur Lugina e piramidave boshnjak përbëhet nga pesë piramida të zbuluara deri më tani që unë i kam quajtur : Piramidat boshnjake e Diellit , Hëna , Dragon,Nëna Tokë dhe Dashuria . Site gjithashtu përfshin një kompleks të tumës dhe një labirint të madh nëntokësor .Ky zbulim është historik dhe njohuritë e ndryshon historinë e hershme të Evropës për disa arsye: Këto janë piramidat e para të zbuluara në Evropë. Site përfshin struktura më e madhe piramidale në botë, Piramida Boshnjake e Diellit me kulmin e saj e mbi 220 metra është shumë më e lartë se Piramida e Madhe e Egjiptit ( 147 metra) . Piramida Boshnjake e Diellit ka sipas Institutit boshnjak për Gjeodezi ,orientim më të saktë në drejtim të veriut kozmike me gabimit prej 0 gradë, 0 minuta dhe 12 sekonda. Piramida Boshnjake e Diellit është e mbuluar krejtësisht nga blloqe drejtkëndëshe konkrete. Përberja e betonit , duke përfshirë ngurtësisë së skajshme ( deri në 133 ) dhe absorbimit të ulët të ujit ( rreth 1 %) , , sipas institucioneve shkencore në Bosnje , Itali dhe Francë , shumë më superior ndaj materialeve moderne konkrete. Piramidat janë të mbuluara nga toka e cila është, sipas Institutit Shtetëror për Agro- pedologji , përafërsisht : 12.000 vjet të vjetra. Radiokarbon daton nga tarracae shtruar mbi boshnjake( Piramida e Hënës) , të kryer nga Instituti i Fizikës së Silesian Institutit të Teknologjisë nga Gliëice ( Poloni) ka konfirmuar se tarracë u ndërtua 10,350 vjet më parë ( + / – 50 vjeç ) . Këto materiale të gjetura konfirmojnë se Piramidat boshnjake janë gjithashtu piramidat më të vjetra të njohura në planet .Luginën boshnjake të piramidave nuk është një tunel nëntokësor të gjerë dhe të rrjetit të Odës i cili shkon për një total prej më shumë se dhjetë milje. Skulptura qeramike janë zbuluar në labirint nëntokësor me një masë deri në 20.000.

Piramida Boshnjake e Diellit ( Visoko , Bosnjë – Hercegovinë)

Lista e mrekullive në arkeologjinë boshnjake nuk përfundon këtu . Në afërsi , kemi zbuluar tumë të lartë në botë : 61 metër të lartë . Konkurrenti i tij më i afërt , Sillbury Hill në Angli është 60 metra e lartë . Tuma boshnjake përbëhet nga dy shtresa tarraca megalitike, shtresa balte dhe shtresat artificiale konkrete.Një ekip i fizikanëve ka zbuluar një rreze e energjisë që vjen përmes majë të Piramidës e Diellit së Bosnjës . Rrezja e rreze është 4,5 metra me një frekuencë prej 28 kHz. Trare është i vazhdueshëm dhe forca e saj rritet ,ajo lëviz lart dhe larg nga piramidës. Ky fenomen bie ndesh ligjeve të njohura të fizikës dhe teknologjisë.Kjo është prova e parë e jo- herzian teknologjisë në Planet.Duket se ndërtuesit piramidalekanë krijuar një makinë të përjetshme me lëvizje një kohë të gjatë më parë dhe kjo “makinë energji” është ende duke punuar .Në labirint nëntokësor , në vitin 2010 , ne kemi zbuluar tre dhoma dhe një liqen të vogël blu . Shqyrtimit energjisë tregon se niveli i ionization është 43 herë më i lartë se jashtë përqendrimi mesatar që i bën edhe dhomat e nëndheshme në ” dhomat shëruese”.Zbulimi i mëtejshëm elektromagnetik në vitin 2011 konfirmoi se nivelet e rrezatimit negativ përmes rrjetet e Hartman , dhe Shnajder janë të barabarta me zero në tunele . Nuk kishte asnjë rrezatim teknike (nga linjat e energjisë ose teknologji të tjera ) gjenden në tunelet dhe pa radioaktivitetit kozmike . Skulpturat qeramike janë pozicionuar mbi rrjedhat ujore nëntokësore dhe energjia negative është shndërruar në pozitive. Të gjitha këto eksperimente tregojnë për labirint nëntokësor si një nga ndërtimet më të sigurta nëntokësore në botë dhe kjo e bën atë një vend ideal për përtëritje të trupit dhe rigjenerimin .Dyqind vjet egjiptologji nuk ka prodhuar një përgjigje të kënaqshme pyetjes se cili ishte qëllimi i vërtetë për piramidat më të vjetra dhe më superior .Në vetëm gjashtë vjet , hulumtimet tona në Bosnjë kemi aplikuar metoda shkencore ndërdisiplinare , të shikojmë në këtë kompleks , përmes dimensioneve fizike energjike dhe shpirtërore. Ne kemi pasur rezultate pioniere e cila ndikon në të gjithë sferën e dijes dhe shkencës P . Historia jonë po ndryshon me çdo zbulim i ri. Dr Sam Semir Osmanagich është Anëtar i Jashtëm i Akademisë ruse të Shkencave të Natyrës dhe profesori i Antropologjisë në Universitetin Amerikan në Bosnje-Hercegovinë.

Kush i ka ndërtuar këto piramida dhe sa e vjetër janë ato?

Osmanagich beson se malet ishin të riformuar(ndërtimi i piramidës) nga populli ilirë , që banonin në Gadishullin Ballkanik para se fiset sllave e pushtuan atë rreth viteve 600 pas Krishtit. Pak dihet rreth ilirëve,por Osmanagich mendon se ata ishin sofistikuar me shumë ekspertë.

Shtrirja e Visoko

Qëndra e komunës eponymous në Bosnjën dhe Herzegovinën në kantonin Zenica-Doboj.

Dikur ishte qendra e shtetit mesjetar të Bosnjës. Faqet më të rëndësishme që lidhen me periudhën e qytetit të lashtë, rrethinat e saj është Podvisoki qendër,

Mile si vendi kurorëzimin e mbretërve të Bosnjë .Pushtimi i Bosnjës nga ana e Perandorisë Osmane humbet rëndësinë e saj dhe më së shumti merr nahija me ndryshime të vogla në të gjithësundimin. Themeluesi i lartë moderne konsiderohet Ayas Beut. Sipas regjistrimit 1991 në komunën e Visoko kanë jetuar 46.160 banorë, prej të cilëve jetonin në qytetin e Visoko 13.663banorë. Gjeografia e saj:mbulon një sipërfaqe prej 231 km ² dhe ndodhet në pjesën qendrore të Bosnjës dhe Hercegovinës. Ajo kufizohet me komunat e Kiseljak, Busovacë Kakanj, Vares,Breza, Ilijas dhe Ilidza. Komuna është e vendosur në drejtim të multi-modale të korridorit Vc transportit të rrugëve në veri dhe rajonale me komunat fqinje, dhe hekurudhën në drejtim të DetitAdriatik. Burimet natyrore në dispozicion për komunat janë tokë bujqësore, pyjet, ujë dhe mineraleve të tilla si argjila, gipsi, qymyrit dhe llojet e ndryshme të shkëmbinjve. Mjedisi natyror ikomunës është përcaktuar nga luginat e lumenjve të Bosnjës dhe Fojnicka .Qarku arrin një lartësi relativisht të ulët, nga 399 në 1050m mbi nivelin e deti.

Qyteti është i vendosur në lartësi prej 422 m.Në fushën e komunës Visoko janë regjistruar vazhdimësinë e të jetuar gjatë në mënyrë që në këtë rajon gjurmët e para të jetës daton në 4000 p.n.e. Për shkak të luginave pjellore nëpër të cila trrjedhin lumenj , ,zona e komunës së Visoko ishte e banuar gjithmonë nga faqet neolitike janë gjetur në brigjet e lumit – vende si Arnautovic Poshtme Moštre , Okolišta, Dvor dhe kështu me radhë . Me fshatra të tëra janë gjetur mjete të ndryshme , mjeteve, dhe sende të tjera që janë të lidhura me këtë periudhë .Zona Visoko ( Bosnjë qendrore ) është e banuar nga fisi ilir Desidijati . Rajoni Visoko dhe komuna u bë pjesë e Perandorisë së fuqishme Romake. Kalatë Dëshmitë gjithashtu tregojnë se romakë në Kralupi , Hamletit dhe Mokronozi dhe burimeve të shkruara rrugët romake që kaluan nëpër këtë zonë .

Amra Šačić (Sarajevo) në një studim të sajën thotë:Historiografia bashkëkohore e lashtë

mban qëndrimin se për ilirët nuk mund të flas për kuptimin e një kombi, por vetëm në kontekstin e grup etnik që bashkon shumë njerëz të ndryshëm, dhe se ishte në një historiografie mëhershëm e përcaktuar si fiset ilire .Prandaj konkludojmë se ajo mund të jetë

Bosnja dhe Hercegovina e sotme. Periudha ranoantičkom ishte e populluar me

më shumë njerëz ilire, në mesin e të cilëve ishin nares,siç dëshmohet nga burimet helene dhe romake të shkruara.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve

Eksperienca është emri me të cilin quajmë gabimet tona.!

October 7, 2013 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

1.“Matura Shtetërore”

Emri zyrtar është “Matura Shtetërore” (Matura Shtetërore), e cila u prezantua në vitin 2006 nga Ministria e Arsimit dhe Shkencës, bazuar te Provimet e Pjekurisë. Matura është provimi i detyrueshëm që duhet të kalojë pas mbarimit të gjimnazit (shkolla e mesme) të ketë arsimin e njohur zyrtarisht dhe të jepet e drejtë të regjistrohen në universitete. Shkollat profesionale janë pjesë e Maturës me një strukturë të provimit disi të ndryshme.Matura është një çështje e centralizuar, e kryer nga AVA (Agjencia Qendrore e Vlerësimit) e cila është në krye të detyrave për zgjedhjen, emërimin kontrolluesit kombëtare, kategorizimin, fletët. MASH (Ministria e Arsimit dhe Shkencës), bën administrimin e përgjithshëm dhe logjistikën e mbarë provimet. Një Agjencia e dytë (APRIAL), është përgjegjëse për pranimin në publik të gjitha universiteteve shqiptare ku aplikantët kanë aplikuar.Të dy lëndët e detyrueshme për të përfunduar arsimin e mesëm janë në gjuhën shqipe dhe letërsi dhe matematikë si dhe zgjedhje.Për të u pranuar studentë të universitetit duhet të marrë dy provime shtesë të cilat ata i zgjedhin për veten e tyre nga një listë prej tetë subjekteve. Provimet e maturës mbahen në tre ditë të ndara zakonisht në periudhën qershor , korrik. Dy ditët e para janë për secilën nga lëndët e detyrueshme; ditën e tretë është për dy provime shtesë. Themelore për pranimet universitare pse një sistem më kompleks i quajtur MEP (Merite-Preference) është përdorur. Matura Shtetërore zëvendësoi një sistem të pranimit të kryer individualisht nga çdo fakultet, universitet e cila shihej si abuzive.

Diplomimi shtetit është një sistem i lidhur me provimet përfundimtare që të rriturit e rinj (të moshës 17, 18 apo 19 në fund të arsimit të mesëm në Shqipëri. Ajo u krijua nga Ministria shqiptare e Arsimit dhe Shkencës në vitin 2006, si një projekt që do të shmangte korrupsioni, mungesën e kontrollit dhe favorizimet që kishte karakterizuar paraprakisht provimet në sistemin e maturës.

Ndryshe nga sistemi i mëparshëm, i cili përbëhej nga tre dypjesësh (provimeve me shkrim dhe me gojë Letërsi, Matematikë shkrim dhe me gojë, me shkrim dhe me gojë dhe Fizikë), Diplomimi i Shtetit përbëhet nga dy provimet e detyrueshme (matematika e shkruara dhe literaturën e shkruar) dhe dy provime të tjera. Këto dy të fundit provime janë zgjedhur nga studenti nga një përzgjedhje të subjekteve (Kimi, Biologji, Fizikë, Anglisht, Histori-Gjeografia dhe Sociologji-Ekonomi-Filozofi).

Megjithatë, ky sistem është kritikuar shumë për nivelin e lartë të vështirësisë, dhe subjektivitetit dhe kategorizimit të rreptë, duke rezultuar në mesataret me rezultatin ulëta.

Shqetësimet kanë qenë gjithashtu të ngritur rreth diplomimit të Shtetit për masat e sigurisë rigoroze. Për shembull, mësuesit që krijojnë testin janë të izoluar për një javë të tërë, pa ndonjë mjet të komunikimit me botën e jashtme. Fletët e provimit dhe fletët përgjigje janë gjithmonë të shoqëruara nga policia. Ata janë shpërndarë në zarfe gjatë orëve ndryshme të natës, sipas distancës së shkollës nga Ministria. Të gjitha zarfet janë menduar të hapet pikërisht në të njëjtën kohë, 10 jam i të gjitha provimet janë të dyfishtë kontrolluar për të shmangur çdo gabimet e mundshme. Megjithatë, mësuesit janë të zgjedhur rastësisht, dhe shumica e mësuesve jashtë kryeqytetit nuk kanë nivelin e duhur akademike.

…………………..

Kam ndjekur me vëmendje procesin, që MASH e ka quajtur :”Matura shtetërore” ose ndryshe :”sanduic” ditën kur ky sistem i diplomimit të maturantëve do të kalonte përmes këtij procesi të tejzgjatur dhe shumë të fryrë për nga fatura financiare.

Ja cilat janë rrugët në të cilat kalon matura shtetërore dhe ingranazhi i saj financiar.

1-Nis procesi i ngujimit të përgatitësve të tezës së gjuhës shqipe dhe letërsisë. Sa është kostua?

2- Nis procesi i ngujimit të përgatitësve të tezës së matematikë. Sa është kostua?

3- Nis procesi i ngujimit të përgatitësve të tezës së provimet me zgjedhje. Sa është kostua?

Faza e dytë

1-Fillon procesi i shpërndarjes së zarfit me tezën e provimit përkatës .Rreth orës 2 mëngjesit dalin nga Agjencia automobilat të cilat do të shkojnë nga jugu në veri në të gjitha qytetet ku gjimnazistët shtetërorë dhe privat do të fillojnë procesin e provimit shtetëror. Sa është kosto?2-Teza ka arritur në Drejtorin arsimore të rrethit. Do të duhet të kryhet një operacion tjetër i cili përfshinë shpërndarjen e tezës në të gjitha shkollat ku do të zhvillohet provimi. Sa është kostua?

Maturantët

Nëse do të ndjekin dinamikën e procesit të maturantëve gjejmë këto lëvizje të kostueshme. Le ti hedhim një sy procesit në një rreth si është Vlora. a-Maturantët e shkollave jopublike zhvendosen nga shkollat e tyre drejtë atyre publike 9 vjeçare. Në qytetin e Vlorës janë këto shkolla publike :”Perla”,’Drita e Dijes”,”Internacional”,Ikeja,”Real’’,Nr1”,”Aulona”,’E gjuhëve të huaja”,”Bota e dijes dhe shkencës”.

b-Ora 6-7 e mëngjesit .Nis procesi i transportit të maturantëve të shkollave publike nga komunat dhe fshatrat në drejtim të qytetit. Vetëm në rrethin e Vlorës drejt qytetit në këtë orar do të transportohen maturantët e këtyre shkollave publike. Kuc,Vranisht,.Brataj,Smokthinë,Gjormë.Sevaster,Kotë,Vllahinë,Armen,Selenicë,Himarë,Dukat,Orikum,Novoselë. Sa është numri i nxënësve që do të transportohen,numri i mjeteve ,autobusë, furgonë etj dhe kostua e këtij operacioni?

Mirëpo i gjithë ky shpenzim përfshihet tek thënia:” Kush nuk ka kokë, ka këmbë”.

c-Vendosjen e administratorëve të cilët do të qëndrojnë në sallat e provimit gjatë kohës së zhvillimit të këtij procesi. Administratorët përzgjidhen nga Drejtorit arsimore duke zgjedhur mësuesit e ciklit të ulët dhe 9-vjecarë. Por sa është numri i tyre në të gjithë vendin dhe fatura financiare?

d-Operacioni i përfundimit të provimit i cili tash lëviz në drejtimin e kundërt.

e-Ngujimi i korrigjuesve në disa qendra të ndara për të gjithë vendin. Sa mund të jetë shifra e korrigjuesve dhe çfarë fature financier sjell ky operacion?

Këtu mbyllet vetëm provimi i parë gjuha shqipe dhe letërsia. Nëpër të gjithë këtë ingranazh të ndërlikuar qëllimisht shkojnë edhe dy provimet e tjera ku kosto financiare do të duhet të shumëzohet me dy.

Ky operacion nuk është sosur ende. Agjencia nxjerr librin e transparencës dhe fillon procesin e nxjerrjes së pikëve dhe më tej shpall fituesit tek ëebi i MASH.

I gjithë ky tunel, që në këtë vend quhet qorrsokak ose një rrugë e mundimshme për hiç mos gjë,ndërkohë që përzgjedhjen do ta bënte vet universitetit me kosto xero e në përmbajtje të kushteve dhe kapaciteteve që disponohen.

Një pyetje e thjeshtë shtrohet:Përse shteti morri përsipër një faturë financiare kaq të madhe,ndërkaq që operacioni i nisur me një numër të madh nëpunësish e zhurmë shpesh përfundonte i zbuluar,sepse pa u shpërndarë teza nëpër bankat e shkollarëve, ajo përfundonte e publikuar në facebook dhe në mjetet tjera elektronike.

Matura shtetërore mbarte me vete një sërë procesesh të cilat janë quajtur të dështuara.

A do të vazhdojë më si proces Matura shtetërore?

Një proverb thotë: Moti i mirë duket që në mëngjes dhe më tej duke e përforcuar: Fshati që duket nuk do kallauz.

E PA CEZARI – KU GJËNDET ORIKU- PO U RINGRIT NGA HERODES ATTICUS

September 29, 2013 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia*/

Me një grup studiuesish gjerman shkolla e verës Daad shkuam në këtë qytet antik në gjirin e Vlorës .Megjithëse kishim një shoqërues me një vërtetim nga DRMK ,oficeri ndaloi autobusin tek hyrja për në bazën detare të Orikut dhe mbas mbajti shënim bëri me dorë.- D.m.th hyni në bazën detare të Pashalimanit. Nga porta e hyrjes deri në Orik,rruga tregonte shumë përse dimri i shkuar kishte lënë gjurmë të thella në udhë. Kafshimi i detit të egërsuar ishte shprehja e ngulur në asfaltin e rrugës. Barrierat që kishin vite ndanë rrugës, paskan hequr keqazi nga egërsimi këtij deti.Hyrja për në Orikun antik dikur ka pasur një port hekuri lyer me ngjyrë kafe. Dhe përmbi të kishim vendosur një tabelë me fotografi:”Parku arkeologjik Orikum”, të gjithë këto shenja i përkisnin kohëve të shkuara jo shumë të largët, tre vjet më parë. Asgjë nuk shquhej prej tyre,mirëpo vizitori i huaj që shkonte me këtë Mercedes të vogël rreth 20 vetë,shikonte plotë kureshtje duke pyetur ku fillonte kufiri i zones arkeologjike. Rruga dikur mbahej pastër nga barishtet sepse vegjetacioni aty është problemi numër një, tregonte “fytyrën e pushtetit ku bimësia shprehte potencën e saj përmbi një mjedis që duhej të tregonte kulturë dhe mirëmbajtje. Aty dikur ne krijuam një parking për automobilat rreth e qark një bime përpara ndërtesës. Aty radhë-radhë vendoseshin automobilat,ata vinin për të vizituar Orikun,qytetin antik në Adriatik për të cilin flet vet Cezari. Tre vjet më parë hapëm një rrugë për të deportuar deri tek murri rrethues që shtrihej në lagunë dhe fare pranë ka qenë porti i brendshëm. Porti i përmendur prej Cezarit është lokalizuar ne lagunën 2.2 km të gjate dhe 1.2 km të gjere, e cila ka formën e një trekëndëshi me baze të drejtuar nga deti. Prej tij ajo ndahet nga një rrip ranor, në perëndim të të cilit shkruan historia gjendet kodra e qytetit. Në ekstremin perëndimor po sipaskësaj kronike ,bankina përshkohet prej një kanali, i cili e lidhte lagunën me detin. Në brendësi të lagunës nën pasqyrën e ujit, shihen gjurmët e një muri 1.80 m të gjerë, i cili lidhet me dy brigjet e saj. Kemi të bëjmë me një bankinë për akostimin e anijeve e cila, duke u nisur nga gjerësia e lagunës në këtë vend, arrinte rreth 200 m gjatësi .Rruga ishte pastruar edhe një vit më parë nga pjesëmarrësit e ekspeditës zvicerane të cilët kanë 5 vjet që gërmojnë në këtë qytet antik. Zyrat ne krijuam te ish furra e bukës një ndërtesë e vjetër të cilës i hodhëm një shtresë betoni dhe e izoluam nga ujërat e lyem me gëlqere nga jashtë dhe e pajisëm me moblije për ta kthyer në një vend pune normale brenda parkut arkeologjik, na la një shije të hidhur. Katandisur e braktisur siç mësuam edhe e kanë vjedhur madje edhe veglat e ekspeditës së huaj krijonte më së shumti një shëmti. Në të majtë të zyrës rreth 5 objekte arkeologjike të cilat ishin ekspozuar nga gjetjet e bëra në vitet ‘58-1959 pas gërmimeve të para nga ekspedita shqiptaro-sovjetike, e drejtuar nga Dhimosten Budina dhe Kabilina kur ekspedita e parë nisi të gërmojë në Orik ishin kthyer përmbys ,të rrëzuara në mëshirë të fatit. Frymëmarrja e kohëve të fundit tek fytyra e zbehtë e këtyre objekteve ruante kërcënimin e një dihatje të vështirë. Mushkëria e copëzuar nuk ndjente më sëmbimet e zemrës .Por ajo nuk ndjente më, as klithmën e dalë nga fundi i shpirtit. Pak përpara rënies së ftohmës së parë. Pak përpara ardhjes së dimrit të parë. Atë ditë , vesa kristalore pikonte, loti kullonte lot, përmbi monumentet e kulturës tonë. Dëshpërimisht shpreha indinjatë. Një arsye është sepse këto objkote ne i mblodhën nga godinat ushtarake. Ushtarakët ishin kujdesur që këto objekte të mos humbisnin dhe pasi kishin vënë ushtarët ti lyenin me gëlqere të bardhë i kishin vendosur përpara godinave për zbukurim. Aso kohe me kovën një skrepi me shumë kujdes i sollëm përpara godinës për tu bërë pjesë e vendit nga ku ishin larguar duke i ekspozuara përpara asaj. Gardhi i lyer dekorativisht ruante vetëm tre dërrasa se pjesa tjetër ishte zhdukur. Për të krijuar këtë gardhë sollëm nga Vlora dërrasat i lyem ,dy ditë punua punuar për ta zgjatur nga godina drejt zonës së teatrit. Bari ishte rritur dhe mezi lëvizej. Kompleksi i banesave ndjente peshën e rëndë të zaptimit të bimësisë që kishte tre vjet pa u vënë më dorë. Ky kompleks u pastrua për rreth 4 muaj duke e bërë të vizitueshme sepse vegjetacioni e kishte fshehur çuditërisht. Kompleksi i banesave j-l në Orik doli në dritësim në vitin 2009 nga punonjës e ZMPA Amantia-Orikum. I njohur por ekzistenca e tyre nuk shfaqej nga vegjetacioni 10 vjeçar që kishte krijuar një pyll të madh të dendur madje me Google earth fytyra e kompleksit të banesave shënonte ca njolla gri të bardhë,ndonëse pamja ulee objektivit ulet deri në disa këmbë lartësi. Përjashta këtij kompleksi ishin vetëm 3,objekte godina ,shkëmb i gdhendur në formë banese-gjysmë,sepse dihet që struktura tjetër e tij mund të ketë qenë me dru,u shprehen specialistët zviceranë që gërmuan një vit më parë në Palokastër. Rreth muajit shkurt në ditët-ikjet e tij dhe në muajt mars,prill 2009 filloi pastrimi i godinave. Ishte një territor,që zinte rreth 2500 m 50×50 m ku vegjetacioni përbëhej nga xina,drizë,ferrë,dhe bimësi shkurroje deri në 1.5-2m. Ky territor duhet të ketë pasur një pastrim diku pas viteve në 1990. Pastrimi synonte të hapte zonën e cila u zonifikua nga pamjet e google earth duke shënuar me pika të verdha në hartën satelitore zonë ku do të përfshinte pastrimin e bimësisë. Pastrimi i vegjetacionit ishte i vështirë duke ditur edhe shkallën e madhe të rrezikshmërisë që kjo zonë në vitin 1997 ka mbartur material luftarak për shkakun e bazës së Pashalimanit. Ky kompleks u vu në pah pas pastrimit të territorit në vitin 2009. Përbënë një pjesë të arkitekturës urbanistikës së qytetit. Kufizimi me rrugët të drejta që ngjiten në kodër(shkallare)tregon zbatimin e sistemit “Hipodamik” i përket shekullit të IV,para Krishtit. Tipi i banesës me”Megaron” me oborr të brendshëm ku ka gropa për grumbullimin e ujit,kombinohet me ndërtesa të thjeshta,njëkthinëshe dhe dyqane në pjesën e poshtme. Katet e dyta mendohet se kanë qenë të ndërtuara prej druri. Aktualisht sipërfaqja është 2500m .Gjithsejtë janë 11 komplekse me 2-3 godina.Aktualisht vegjetacioni është duke treguar portretin e tij në këtë sipërfaqe. Pranë vendit që ne e njohim si teatri gjetëm një pjesë të ekspeditës zvicerane që kryente punime. Pjesa tjetër e ekspeditës së huaj gjendej te murri rrethues. Ekspedita zvicerane- shqiptare e cila e ka fillesën e saj nga viti 2008 me prezencën e saj në stinën e vjeshtës me gërmimet dhe sondazhet e kryera në këtë zonë antike është ndër të vetmet ekspedita, që i ka mbetur besnikë këtij qyteti. Kjo ekspeditë vijon punën e saj prej 5 vitesh në Palokastër, kodra e akropolit ku gjenden rrënojat e qytetit të Orikut. Ekspedita është miratuar nga Këshilli kombëtar i Arkeologjisë dhe drejtohet nga pala shqiptare Dr Sajmir Shpuza ,Instituti i Arkeologjisë dhe nga pala zvicerane Prof Jean Paul Deskoudres. Objekti ishte për gërmimet në qytetin antik të Orikut, përqendrimi në ato objekte që u gërmua në vitin 2012. Kodra e Paleokastres, me sipërfaqe rreth 5 ha qarkohej ne rrezen e saj prej një muri mbrojtës 950 m të gjate. Në pjesën e sipërme të kodrës gjendej një mur i dyte, i cili krijonte Akropolin. Përveç tyre, një mur i tërthortë me drejtimin lindje – perëndim e ndante kodrën në dy pjesë simetrike me njëra – tjetrën. Ekspeditën në mesditë e gjetën te monumenti që tash e thërrasin teatër mirëpo nga gërmimi besohet se mund të ketë një funksion tjetër.Dy ishin frontet e punës të përqendruar në këtë sektorë. Së pari gërmimet në objektin e quajtur teatër i qytetit ku gjatë gërmimeve është gjetur një kanal që është nën dyshemenë duke bërë të dyshohet për ekzistencën e mëtejshme të teatrit si objekt i tillë mund të jetë një monument por me funksion tjetër dhe pranë murrit rrethues ku ndodhen kazermat e ushtrisë shqiptare. Gërmimet në ditët e kësaj vjeshte në këtë pjesë ishin përqendruar tek sheshi i orkestrës .Gërmimi ka zgjatur dy javë dhe krahas përcaktimit të vendodhjes së teatrit dhe pjesë e anekseve të tij u zbulua edhe një transhe nën dyshemenë e këtij objekti jo shumë e madhe por gjithsesi ,përmbante shkallë zbritje dhe një madhësi 4-5 m dhe gjerësi jo më shumë se 1m. A do të quhet më teatër?S’dihet?

Ekspeditat arkeologjike, gjatë këtyre 5 viteve synimi ishte të gjendej baza e hershme e qytetit. Pikërisht gjatë këtyre kërkime ata kanë hasur në një fragment muri, i cili i përket periudhës shekullit III p.e.s., si edhe gjurmë më të vona, të cilat i përkasin periudhës së Justinianit. Dr.Gonata Consagra pjesëtar i ekspeditës zvicerane që po kryen gërmime në Orik, shprehet se synimi i këtyre sondazheve është jo vetëm njohja më e mirë monumenteve të qytetit, por edhe krijimi i një kronologjie sa më të sakte për sitin. Ajo është e përbërë nga një ekip prej 11 studiuesish dhe studentësh të Universitetit të Gjenevës, si dhe rreth 10 punonjës shqiptarë. Ekspedita e parë e përbashkët zvicerane-shqiptare u udhëhoq nga drejtori shqiptar , dhe drejtori zviceran, Jean Paul Descoeudres dhe një ekip studiuesish dhe studentësh të Universitetit të Gjenevës. Gërmimi i parë i ekspeditës u krye në vitin 2008 me sondazhet në kodrën e Palokastrës. Më pas gërmimet vijuan në murrin rrethues në pjesën perëndimore të qytetit si dhe në murrin rrethues që zgjatet në det. Gjatë kërkimeve arkeologët janë ndeshur në një material të pasur arkeologjik. Muri rrethues nuk është i vetmi. Ata kanë gjetur edhe amfora të cilat mendohet se i përkasin shekullit V-VI p.e.s, të cilat mund të kenë shërbyer për transport vaji ose vere. Amforat e gjetura janë dëshmi i hershmërisë së qytetit antik të Orikut.

Fatin më të keq e kishte pësuar altari. Vegjetacioni e kishte kapluar objektin. Altari. Vendodhja -25 m. Përmendët ne gërmimet e vitit 1958-60.Dh.Budina.

Gjetjet:1-bazament me 9-10 blloqe guri,2-bazament me,3-friz me gdhendje 2,4-blloqe te muratures 3-5,5-qeramike(qeramike hollë te gjitha të shkatërruara).Altari i madh. Përmendët si zbulim në gërmimet e vitit 1958 në gjendjen që është sot. Altari i vogël sipas Ugolinit ndodhet në muzeun e Vlorës. Ka shërbyer si podium në ceremonitë fetare dhe ngjan me altarin e Apolonit zbuluar në rrënojat e Pompeut .Shek I pes. Duhet sqaruar roli i gurit kuadratik në të majtë, që mund të jetë bazament skulpturor ose pjese e murrit anësor në një tempull. Në perëndim të teatrit gjendet altari.Nga gërmimet dhe pastrimet e kryera janë nxjerrë në pah. 1-bazamenti. 2-pjese te kornizës se poshtme me gdhendje lineare.Mungojnë pjesët e sipërme që shërbenin për procesionin fetar. Koha :Shekulli IV para Krishtit.

Oriku në këtë stinë të mbylljes së turizmit ngjasonte me një pikturë të turbullte ku gjithçka ishte trazuar. Murgjit në këto anë kanë jetuar përtej kënetës te kisha e Marmiroit, megjithëse muret e vakëfit i ngritën me gurët e këtejmë sot mund të kishin një parathënie me dy kuptime. Oriku u ndërtua si port që do të thotë urë lidhëse për përtej e përkëtej,mes andej e këtej. Një qytet, port i vogël në këmbë të Akrokerauneve ,(vargmali i rrufeve fillojnë në Karaburun,vijojnë me majën Qorre,Pogonicën,majën e Shëndelliut 1404m,Gjinikën -Qeparo,Dobrat -Kudhës )që në një farë mënyre do të bëhej ferri i veprës së vet . Edhe nëse e krijuan eubeasit që u kthyen nga Troja.

Lufta zhvillohej mes trojaneve te Mikenes dhe trojaneve te Dardanise. Sipas “Odisea”-s se Homerit, nw atë kohe, diku rreth Butrintit tw sotëm, ishte një qytet i lulëzuar, i quajtur Feaka e Skerise. I pari i vendit quhej Nasution, i cili e priti me përnderime Odiseun, Mbretin e Itakes. Ne pallatin e Nasutiomt këndoi rapsodi i Skerise:

‘Ti, o udhëtar, qe breth i vetmuar neper bote,/ Sa te hysh ne kufirin tone, do takosh Nausiken e bukur,/ Vajze fisnike e bije Mbreti!/ Ajo te fton ne pallatin e saj,/ Ku te presin me dashuri, te gostitin me vere ne gota ari!/ Dhe kur ti te ikesh, ajo mbetet aty,/ Fanarendezur per udhetaret e pafat!/ Ti, o udhetar, Feaken mos e harro!/.

Përshkrimi për këtë qytetet antik është i njohur me emërtimet si : Oricus, Orikos.

Është përmendur me këtë emërtim nga autorët :(Hecat Fr 75 ap Steph B. sv;….. Herodi IX 92;.. Scyl P. 10;. Polyb vii 19;. Scymn 440;.. BEST Ad Dion 321;. Orikon, Ptol iii 14 § 2;…. PlinIII 26).

Autorët e mësipërm e quajnë:një qytet dhe port në Iliri, jo shumë larg nga Apolonia dhe goja e Aous.. Aous i njohur në burimet e kësaj periudhe .Kuptimi është për lumin ujëshumë Vjosa.Derdhja e këtij burimi kryhet në Mifol.

Legjenda ia atribuon themelet e saj Euboeans për kthimin e tyre nga Trojës .(Scymn. LC) dhe Apollonius (Argon. iv 1216.)

Flet për ardhjen e një pjese të Colchians në këtë port,dhe kështu Plini e quan atë një koloni Colchian. Orikumit është i njohur në histori si një strehë e frekuentuar nga romakët në komunikimet e tyre me Greqinë, nga të qenit të saj shumë e përshtatshme për të vendosur në kalimin nga Brundusium dhe Hydruntum.

Para erës sonë viti 214, qyteti u mor nga Philip V. i Maqedonisë, por më pas ra në duart e Romakëve dhe M. Valerius Laevinus, i cili komandoi në Brundusium, me një ushtri të vetme dhe një flotë të vogël. (Liv. XXIV. 40.)

Aty shkonin e ktheheshin udhëtarë,lundrathyer,pushtues më së shumti mizëri. Kështu historia tregon sepse ajo gjendet e gdhendur në memorien e njerëzimit por edhe e shkruar në kronikat e Romës ,Bizantit,Stambollit,Moskës etj dhe në memoriet e homerikëve shqiptarë se askush nuk ja kishte dalë, megjithë furtunat (Vërtetë e kishte vënë nën sundim por jo shumë gjatë) shquhej shkallarja,puset e ujit, një murr i zhytur në lagunë dhe në nëntokë ruante ende peshën dhe hijen e tij.

Oriku antik (rreth 5 ha, zonifikuar si PA Orik) bashkëjeton sot me bazën detare( forcat shqiptare pjesë e NATO-s),rrënojat e tij mbi dymijë e pesëqind vjeçare janë dëshmi e tregojë hijen që u bëhet në kohët sotme duke i katandisur në këtë gjendje ku nëpër rrugët e tij mbeteshin të qarta vetëm gjurmët e bagëtisë(bajgat e lopëve).

Cezari dhe kronikanët e kohës theksojnë pranin e tij në këtë port të vogël.Romakët gjatë luftërave civile, qytetin e parë që pushtuan trupat e Çezarit ,quhejOrik.

Pas fushatës së vitit 167 pr Krishtit, Paulus Aemilius hynë me trupat e tij fitimtare nga Orikumi për në Itali. (Plut. Aemil Paul 29…) Cezari, pasi kishte zbarkoi trupat e tij në PALAESTE (Lucan iv.460;. Comp caes pes iii 6,) ose plazhi i strehuar Palasë, i rrethuar nga koka e rrezikshme e maleve Ceraunian, brenda një dite të zbritjes së tij, marshuan drejt Orikumit, ku një skuadrilje e flotës Pompeian ishte stacionuar. (Iii Caes. BC 11;… Apianit, BC II 54) .

Oriki ka deklaruar mosgatishmërinë e tyre për të rezistuar, konsulli romak dhe Torquatus, guvernatori i dorëzoi çelësat e kështjellës, Cezarit.

Flota e vogël të cilën ai e kishte sjellë me forcat e tij u hodh deri në Orikum, ku porti u bllokua nga fundosje e një anije në gojën e saj. Cnaeus, bir i Pompeius, bëri një sulm të gjallë dhe ka rrekur ta mbajë nga katër anijeve të djegur në pjesën tjetër. (Iii Caes. BC. 40.)

Ajo vazhdoi si një strehë e rëndësishëm në Adriatik. (. Hor. Carm Iii 7 5;…. Propert Eleg I. 8, 20; Lucan iii.187.) P [. 493].Ajo do të duket nga Virgil (x Aen.. 136) se Orikumi ishte i famshëm për terpentinë e saj, ndërsa Nicander (Ther. 516) aludon për arka druri.

Qyteti u rindërtua nga bujari e madhe e Herodes Atticus. (Philostr.. Att saj. 5.)

(Lucius Vibullius Hipparchus Tiberius Claudius Atticus Herodes, njohur ndryshe si Herodes Atticus.( Herodes Atticus kishte një reputacion të shquar për punën e tij letrare dhe ishte një filantrop dhe mbrojtës i punëve publike. Ai ka financuar një numër të projekteve të ndërtimit, duke përfshirë:një Stadium – Athinë,odeon – Athinë,një teatër në Korint,një stadium në Delfi,banjot në Termopile,një ujësjellësi në Canusium në Itali,një ujësjellësi në Alexandria Troas,një Nimfaeum (një burim monumental) me gruan e tij në Olimpia , mirëbërësi të ndryshme ndaj popujve të Thesalisë, Epirit, Euboea Boeotia dhe Peloponez).

Goja e lumi e Dukhades është një varg i lagunave në mes i cili shtrihet Orikumi, mbi faqen e quajtur tani Erikho, (në 1818) vetëm nga dy ose tre kasollet midis, gjurmët e një ujësjellësi. (Smytb, Mesdhe, fq. 46).

Emri i pranishëm (Iericho, Anna Comn. XIII. P. 389) është shqiptim në rrokjen e fundit, si në fjalën e lashtë, dhe Ee zëvendësuar nga një ndryshim O dialektik të përbashkët. (Pouqueville, Voyage, vol Ip 2,64;….. Leake, North Greqi, vëll I. Pp 36, 90) Një monedhë e Oricus ka për llojin e saj një kokë të Apollonit. (Eckhel, vol. II. P. 167.)

Me këtë histori ,qyteti antik sot duhet të dëshmonte shumë.Të vetmit që aty punonin ishin pjestarët e huaj dhe shqiptarë të ekspeditës zvicerane.Ekspedita do ti mbyllte punimet në fund të shtatorit.Më tej vjeshta dhe cigrima e dimrit, do të kërkonin rishtazi një copë truall të ri. Ajo që mbetet është dhimbja. Dhimbja gërryhen brigjet e shpirtit tonë. Nëse nesër, vegjetacioni do të zaptojë krejt qytetin antik, frymorja e përditshmërisë së qytetit antik do të heshti përgjithmonë. Dhe ky lajm nuk vjen për mirë por që duhet korrigjuar dicka në statusin që mbahet.

*Master.Anetar i Akademise Evropiane te Arteve

*Autori ka drejtuar parqet arkeologjike Amanatia-Orikum