“Gjergj Fishta si një ndër themeluesit e shkencave sociale e humane”

October 19, 2021 by s p

Prof. Dr. Leke SOKOLI

Drejtor themelues i Institutit Shqiptar të Sociologjisë

Gjergj Fishta vazhdon t’i bëjë bashkë shqiptarët dhe miqtë e tyre, siç po ndodh me aktivitetet e gjithanshme që po zhvillohen në Shqipëri, Kosovë, Maqedoninë e Veriut, Kroaci e kudo ku ka shqiptarë, në 150 vjetorin e lindjes së tij.

Kush është, me një paragraf, Gjergj Fishta? Fishta është personalitet i shquar kulturor e shkencor, sovran i letrave shqipe, është poeti kombëtar i shqiptarëve, është dijetar dhe erudit i gjithanshëm (publicist, polemist, dramaturg e përkthyes, deri piktor, arkitekt), është deputet e politikan, i ngarkuar shpesh edhe me misione diplomatike, është zani i ndërgjegjes së kombit shqiptar.

Në regjimin totalitar Fishta ishte i ndaluar. Por nuk ishte vetëm Fishta. Nga 30-35 personalitete të kulturës dhe mendimit shqiptar, vetëm 3-4 prej tyre ishin të lejuar, apo pjesërisht të lejuar. Ndër ta kishte klerikë e laikë. Por Fishta ishte më i mallkuari ndër të ndaluarit. Kërkohej me këmbëngulje që as emri të mos i përmendej. Më i keqi ndalim është pikërisht ky, konsiderimi si i paqenë. Sa shqiptarë kanë shkruan e botuan libra për letërsinë apo kulturën kombëtare të gjysmës së parë të viteve ‘1900, por pa përmendur atë që ishte në majë, Fishtën (!)

Fishta ishte më i mallkuari ndër të ndaluarit. Pse? Ndër të tjera kjo lidhet me faktin se Fishta ishte idhull – një figurë që adhurohej gati-gati si hyjni. Por regjimi kishte vendosur (ndryshe nga gjithë bota komuniste) shembjen e idhujve (ky është titulli i një filmi shqiptar të vitit 1977). Pra regjimi vendosi zhdukjen e universit fetar nga universi shqiptar dhe krijimin e të vetmit shtet ateist në botë.

Fishta ishte i pari ndër të ndaluarit. U ndalua kur Ismail Kadare ishte vetëm nëntë vjeç. Po përmend Kadarenë sepse edhe sot vazhdon të ketë spekulime mbi ndalimin e Fishtës. Shkruhet, për shembull, se u krijua një komision me tre vetë: Ramiz Alia, Nexhmie Hoxha dhe Ismail Kadare, i cili vendosi ndalimin e Fishtës. Ky është thjesht abuzim, një ndër shumë abuzime që vijojnë edhe tani që është krijuar mundësia për të shkuar te e vërteta, thuajse për gjithçka ka të bëjë me jetën dhe veprën e Fishtës.

Sidoqoftë, regjimi kërkonte gjithnjë të realizonte atë që quhet transferim i krimit. Jo ne, shkrimtarët, studiuesit, akademikët, akademia…! Nëse do të kishte vendosur një komision i tillë, do fajësohej vetëm Kadareja, se dy të tjerët ishin politikanë. Kështu është përdorur Akademia e Shkencave, si në rastin e “Fjalori Enciklopedik Shqiptar” të vitit 1985, i cili përfaqëson një mashtrim ‘shkencor’ dhe kolektiv për Fishtën (sikurse për shumëçka). Për Enciklopedinë u angazhuan rreth dymijë njerëz, ‘ajka e shkencës’ dhe në të është shkruar, në fakt, ajo se çfarë nuk është Fishta.

Instituti Shqiptar i Sociologjisë e ka shpallur vitin 2021 si “Vit i Gjergj Fishtës” si një akt vetëdije morale dhe intelektuale. Duke përdorur çdo formë, për të shkundur pluhurin dhe paqartësitë. Por, a është e justifikuar gjithë ky investim kulturor, mediatik, por edhe shkencor-akademik i një institucioni të sociologjisë?

Po, së pari, sepse vepra e Fishtës dhe Sociologjia patën, për shumë dekada, një fat të përbashkët historik: sociologjia mbeti e ndaluar, e konsideruar shkencë borgjeze, më pas edhe revizioniste. Askush nuk i referohej sociologjisë si shkencë/disiplinë akademike. Krejt njësoj, askush nuk i referohej veprës së Fishtës, madje as për kritikë, derisa të harrohej….

Më tej, kemi arsye të mjaftueshme të themi se vepra e Fishtës është pjesë edhe e fondit të shkencës së sociologjisë e të shkencave sociale e humane. Pse? Fishta është një intelektual universal, një personalitet profetik i kulturës shqiptare, si shkrimtar, si kritik, si historian i letërsisë, si estet, por edhe si studiues social. Ai është filozof, besojmë edhe themelues i një shkolle filozofike shqiptare, me të cilën duhet të merren filozofët tanë. Sepse krijimtaria e tij, pavarësisht formës, ngarkohet me peshë filozofike. Për të edhe krijimi, edhe kritika është filozofi. Fishta krijues e kritik bëhet edhe filozof i veprës, edhe filolog i saj, edhe historian, edhe psikolog, edhe etnolog, edhe sociolog i saj.

Por filozofia e Fishtës është filozofi sociale (krejt e afërt me sociologjinë). Ai i referohet një realiteti social: vëzhgoi ngjarjet e kohës së tij, i pasqyroi ato në krijimtarinë e tij, reagoi e mbajti qëndrim si intelektual model. Dhe, çfarë ngjarjesh? Fishta lindi në vitin e Komunës së Parisit (që turbulloi dynjanë) dhe u nda nga jeta në mesin e Luftës së Dytë Botërore. Kjo është konsideruar si periudha më e ngarkuar me ngjarje e gjithë historisë. U vendos fati i kombeve, edhe i kombit shqiptar.

Më tej akoma. Fishta është i madh sepse krijuesi i ‘Lahuta e Malcis” – abetarja e identitetit kombëtar shqiptar. Sikur asgjë tjetër të mos kishte shkruar. Por shkëlqimi i jashtëzakonshëm i “Lahutës…” la disi në hije një tjetër kryevepër të Fishtës, tanimë një revistë me emrin “Hylli i Dritës?”

Në parantezë mund të themi se kjo që ndodhi me Fishtën, ku njëra vepër ‘eklipson’ një tjetër, ka ndodhur edhe gjetkë, me autorë të mëdhenj. Në Itali (fillimi i viteve 1500) Makiaveli – mendimtari i parë i racionalizmit – ka më shumë se një vepër. Por shkëlqimi i “Princi” la në hije veprat e tjera të tij. Në Francë, kjo ka ndodhur me Montesjkenë (mesi i viteve 1700). “Shpirti i ligjeve” – një vepër që frymëzoi etërit themelues të Amerikës dhe Kushtetutën Amerikane, la në hije veprën tjetër të tij, madje më shkencore se e para, mbi shkaqet e madhështisë dhe rënies së perandorive, ku ai zbuloi determinizmin – si parim themelor edhe i shkencave sociale dhe humane. Në Angli, kjo ka ndodhur me Adam Smithin (gjysma e dytë e viteve 1700), vepra e të cilit “Pasuria e kombeve” – e konsideruar si “bibla e ekonomistëve” la në hije një vepër tërësish shkencore, madje më shkencore se e para, që është “Teoria e ndjenjave morale”

Kjo ka ndodhur edhe me themeluesin e mendimit shqiptar (sipas meje) Marin Barletin, njëherësh përfaqësues i shquar i humanizmit evropian. Shkëlqimi i jashtëzakonshëm i “Histori e Skënderbeut”, në të cilën janë bazuar rreth njëmijë vepra për Skënderbeun dhe epokën skënderbejane, la në hije “Rrethimi i Shkodrës” që është modeli i një kryevepre.

“Hylli i Dritës” përbën aktin e parë për zhvillimin e mendimit shqiptar, tanimë përmes një periodiku shumë autorësh. Le të bëjmë një krahasim. Lindja, zhvillimi dhe institucionalizimi i sociologjisë në Francë – atdheu zyrtar i saj – zgjati rreth tre shekull dhe u konsiderua i realizuar kur Durkheim themeloi revistën “Viti Sociologjik”

Me “Hylli i dritës” (1913) Fishta hodhi themelet e institucionalizimit të mendimit shqiptar. Pra “Viti sociologjik shqiptar” është viti 1913. Por, ndryshe nga Durkheim dhe Franca, ai nuk shënoi institucionalizimin e saj. Kjo për faktin e thjeshtë se për këtë do të duheshin katedrat, programet e studimit, universitet. Nga numri i parë i “Hylli i Dritës” deri te universiteti i parë shqiptar do të duheshin 44 vjet (1913-1957).

“Hylli i Dritës” u shndërrua në tribunë e mendimit fishtjan e mendimit shqiptar. Daniel Gjeçi, besoj biografi më serioz i Fishtës, shkruan: “Po qe se Fishta është i madh për “Lahutën e Malcisë”, i madh dhe ma i madh është për “Hylli i Dritës”. Në të Fishta shkroi artikuj magjistralë sociologjikë, politikë, kronologjikë, polemikë, pa lënë pas dore recensione e kritika letrare…”.

Edhe një fakt (sociologjik): Një komision i përbërë nga Harapi, Kurti, Shllaku etj. (të gjithë personalitete) përzgjodhi prozën fishtjane për ta botuar si Opera omnioa, duke e klasifikuar lëndën në: Sociologji, Polemikë, Ligjërata dhe Miscelena (të ndryshme). Pra, në prozën fishtjane kemi një sociologji ‘të pastër’, siç kemi një mendim sociologjik “andej-këndej” në polemikat, ligjëratat apo shkrimet e tjera të Fishtës.

Referuar pikërisht rubrikave të “Hylli i Dritës”, biografët e tij pohojnë se Fishta diferencohet si mësues i mprehtë sociologjie dhe se punimet e tij përbëjnë më të lartën katedër të sociologjisë kombëtare.

Për tu theksuar është fakti se, në kohën e Fishtës, po kristalizohej mendimi se sociologjia është shkenca më e nevojshme për çdo reformë shoqërore, siç shkruante Branko Merxhani, në vitin 1929. Pra, sociologjia konsiderohej si instrument për reformimin e shoqërisë.

Jemi në një çast reflektimi, lidhur me veprën e Fishtës. Ndoshta reflektimin më spektakolar e bën Ismail Kadare. Në vëllimin e 20-të, që është i fundit i veprave të tij, ai pranon gjykimin e padrejtë për Fishtën dhe shkruan: ”Gjykimi im i padrejtë për Fishtën nuk ka lidhje vetëm më komunizmin. Kam pasur ftohtësi dhe paragjykime sidomos për veprat që quheshin monumentale si “Histori e Skënderbeut” dhe “Lahuta e Malcisë”. Do të kalonte shumë kohë për të kuptuar se vlerësimi im për ta ka qenë i gabuar. Naimi dhe Fishta kanë qenë dhe mbeten dy poetët kombëtarë të Shqipërisë: të vetmit, të fundmit, të papërsëritshmit dhe më të domosdoshmit (Vëll. 20, fq. 411-12).

Së fundi, për Fishtën ka më shumë vepra se për çdo autor tjetër të botës shqiptare. “Fishtologjia” mund të konsiderohet tanimë një nëndisiplinë e shkencave sociale e humane. Fondit të saj iu shtuan dy botime të reja, të autorëve Tonin Çobani e Ndue Ballabani.

I pari është një libër tërësor për Fishtën: At Gjergj Fishta Vende-Vite-Vepra”. Pra kemi itinerarin fishtjan, kronologjinë e jetës e, së fundi, veprën e tij.

I dyti është disi më i veçantë: “Teatri i Gjergj Fishtës”. Nga shqyrtimi i tij rezulton se Fishta është ndër etërit themelues të teatrit shqiptar. Gjuha e teatrit të Fishtës, ishte gjuha shqipe e futur (që në vitin 1902) në shkollat që ai drejtoi dhe në aktiviteteve shkollore apo jashtëshkollore (publike). Ky është një heroizëm më vete sepse, (1) shkrimi e shkollimi shqip ishin të ndaluara, (2) nuk kishte tekste në gjuhën shqipe dhe (3) Shkodra ‘aristokrate’ e kishte vështirë të pranonte shkollimin e fëmijëve në shqip sepse, nga pikëpamja e karrierës, shkollimi shqip nuk të çonte gjëkundi.

Subjektet dhe personazhet Fishta i mori nga jeta e përditshme e shqiptarëve, nga mitologjia klasike e biblike, por sidomos nga folklori dhe mitologjia shqiptare. Kjo është përpjekja e parë në letërsinë shqiptare për të krijuar dhe popullarizuar panteonin e Mitologjisë Kombëtare Shqiptare.

Së fundi, “Teatri i Fishtës” ishte një teatër didaktik, por edhe një mjet (instrument) për qytetërimin e shqiptarëve të më se një shekulli më parë. Ai ishte pjesë e një projekti tërësor, i cili ishte projekti i Fishtës, projekti i Shoqërisë “Bashkimi”, projekti i vetë Rilindjes Kombëtare Shqiptare: (1) për gjuhën shqipe, (2) për alfabetin shqip, (3) për arsimin shqip, (4) për kulturën kombëtare shqiptare, (5) për identitetin kombëtar dhe, së fundi (6) për Shqipërinë që ishte duke lindur (deri në vitin 1912) apo që sapo kishte lindur (pas Pavarësisë) e që duhej mbrojtur e qytetëruar.

Pra, për nga vendi që zë në letërsinë shqipe, në zhvillimin e mendimit shqiptar dhe në ndërgjegjësimin e të qenit shqiptar (në periudhën më delikate të historisë së tyre), Fishta rezulton të jetë i papërsëritshëm dhe i pa krahasueshëm. Por edhe i domosdoshëm. Madje, në këtë fillim problematik të shekullit XXI, Fishta është ndoshta më i nevojshëm se kurrë.

KRYEMINISTRI ALBIN KURTI: “KA ARDHUR KOHA TË KUJTOJMË DHE TË MENDOJMË PËR AT GJERGJ FISHTËN”

September 21, 2021 by s p

Nga Frank Shkreli

Stublla, sipas studiuesit vendas Engjëll Koliqi, është e njohur në historinë e asaj zone si një vatër dhe qendër lëvizjesh kombëtare për çlirimin e trojeve shqiptare nga zgjedha shumëshekullore e perandorisë osmane. SOT JEMI GJITHE ME TIA, O KOSOVE! (arbitalia.it) Ai shkruan në linkun e bashkangjitur se në Stubllën krenare është përgatitur edhe plani operativ i Luftës së Kaçanikut të vitit 1910, që shënoi fillimin e Kryengritjes mbarëkombëtare, për liri. “Siç shpreheshin nxënësit e Dom Mikel Mësues Tarabulluzi-t, që i kam takuar sa ishin të gjallë, (Shkollën e Dom Mikelit) shpesh e vizitonin patriotë të shquar të Rilindjes Kombëtare dhe udhëheqës të Lëvizjes për Çlirimin Kombëtar. Për këtë, në intervistën e zhvilluar më 13 shkurt 1984, njëri nga ata – Tade Ballabani, ndër të tjera ka thenë: “Ma së shumti më kanë mbetë në kujtesë Imzot Lazër Mjeda dhe Idriz Beu (Idriz Seferi – E.K.), të cilët shpesh ardhshin me dom Mikelin me na vizitue edhe na mbajshin fjalime për përparimin e luftës dhe për fundin e pushtuesve turqë”.

Siç tregojnë plot fakte historike, por siç më tregonte edhe Lokja Ime (kushërië nga nëna me Idriz Seferin), Idriz Beu, me Engj Pal Koliqi-n, Joz Ballabani-n, Jak Munishi-n e Martin Gjergji-n kishin qenë bashkëpunëtorë të ngushtë të Dom Mikelit dhe që të pesët bashkë e kishin hartuar planin operativ të Luftës së Kaçanikut, të vitit 1910, që ishte praktikisht fillimi i Kryengritjes Mbarëkombëtare për çlirimin definitiv nga zgjedha pesëshekullore otomane. Sapo kishin mbaruar planin, ishin marrë vesh me Isë Boletinin, i kishin mbledhur trimat vullnetarë të Karadakut e të Luginës së Moravës dhe ishin nisur drejt Stagovës, ku ishin bashkuar me njësitë që Boletini i kish sjellur nga Carraleva. Me kushtrimin e fortë për liri, ishin futur në Grykën e Kaçanikut, ku kishin dërmuar hordhitë e tërbuara të Turgut Pashës. Kjo betejë e fituar e nisi serinë e fitoreve të njëpasnjëshme mbi turqit, deri në çlirimin definitiv të Shqipërisë”, shkruan studiuesi Engjëll Koliqi.

“Takimet e Dom Mikelit” është një manifestim i përvitshëm letrar, kulturor e shkencor, që organizohet tash 32 vjet me radhë, një aktivitet përkujtimor për At Mikel Turbulluzin, klerikun e Kishës Katolike Shqiptare, mësuesin dhe themeluesin e shkollës së parë shqipe në Kosovë. Është pra një takim vjetor që kujton veprimtarinë patriotike dhe kulturore të Dom Mikelit në fillim të shekullit të kaluar, por është gjithashtu edhe një kujtim-imitim i takimeve të periudhës së tij, siç shkruan edhe studiuesi vendas Engjëll Koliqi, të patriotëve shqiptarë më të njohur të kohës, të cilët takoheshin aty në Stubëll për të hartuar planet dhe strategjitë për çlirimin e trojeve shqiptare nga otomanët.

Sivjet, “Takimeve të Dom Mikelit” në Stubëll të Kosovës, përveç udhëheqësve të Kishës Katolike Shqiptare në Kosovë dhe udhëheqësve të administratës së qeverisë vendore, u është bashkuar edhe Kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti, me qëllim, që përveç Dom Mikelit, “Të kujtojmë dhe të mendojmë për At Gjergj Fishtën”, ka thenë i pari i qeverisë së Republikës së Kosovës, në fillim të fjalimit të tij me atë rast.

Kryeministri Kurti në “Takimet e Dom Mikelit” është shprehur se, “Fishta është politika e poemës në gjuhë. Historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar”, është shprehur Albin Kurti.

“Politikë, poemë dhe gjuhë. Kjo trini duhet parë si dimensionet e kohës së jetuar: politika si e tashmja, poema si e shkuara, gjuha si e ardhmja. Por natyrisht që koha nuk është lineare. Koha nuk është e thjeshtë. Koha është prodhimi i përmasave të saj. Te Fishta këto tri përmasa janë operatorët punëtorë të kuptimit. Dhe ç’është më e rëndësishmja për ne, si përmasa të kohës ato ngërthehen mes veti në çdo çast”, ka thenë udhdëheqsi i qeverisë së Republikës së Kosovës.

Duke e rikujtuar Fishtën si politikan, si anëtar i përfaqësisë në Versajë, apo edhe në kongresin e Manastirit, i cili i ftonte shqiptarët në një projekt të përbashkët, përtej fesë, (“Kemi Bajram e Pashkë, por Shqiptarinë e kemi bashkë”, Fishta), Kryeministri Kurti theksoi se Fishta nuk shpreh më pak se kategorinë themelore të publicitetit, pra të shprehjes më të madhe në një gjuhë.

Të “Kujtojmë dhe të mendojmë për At Gjergj Fishtën” ishin fjalët e Kryeministrit të Kosovës, Z.Albin Kurti. Sa bukur tingëlloinë këto fjalë nga një Kryeministër shqiptar, po të marrim parasysh së në Shqipëri At Gjergj Fishta ende konsiderohet si një figurë e pa dëshiruar, si nga politika ashtu edhe nga akademia dhe shkenca. Presim dhe shpresojmë që në një ditë jo shumë të largët edhe Kryeministri i Shqipërisë, Z. Edi Rama të deklarojë, publikisht, se mbas 30-vjet post komunizëm ka ardhur koha që edhe matanë të kufirit shqiptaro-shqiptar, të “Kujtojmë dhe të mendojmë për At Gjergj Fishtën”, sepse siç është shprehur Kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti, javën që kaloi në “Takimet e Dom Mikelit” në Stubëll të Kosovës, “Fishta është politika e poemës në gjuhë. Historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar”, është shprehur Kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti.

Frank Shkreli

A person standing at a podium

Description automatically generated with medium confidence

Pason Fjala e plotē e Kryeministrit Kurti për lexuesit e interesuar:

Kryeministri Kurti në “Takimet e Dom Mikelit”: Fishta është politika e poemës në gjuhë – historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar – Zyra e Kryeministrit të Kosovës (rks-gov.net)

I nderuar shkëlqesia juaj, ipeshkv i Kishës Katolike Dodë Gjergji,

I nderuari Dom Jeton Thaçi, Kryetar i Shoqatës Kulturore Shkencore “Dom Mikel Tarabulluzi”,

E nderuara ministre e Industrisë, Ndërmarrësisë dhe Tregtisë, zonja Rozeta Hajdari,

I nderuari deputet i Kuvendit të Republikës së Kosovës, zoti Gani Krasniqi,

I nderuari rektor i Universitetit Publik të Gjilanit, zoti Bajram Kosumi

I nderuari kreu i Bashkësisë Islame në Viti, Husamedin Hoxha,

I nderuari drejtor i Kulturës, në Komunën e Vitisë, zoti Milot Lala,

Zonja e zotërinj, motra e vëllezër,

Tash e 32 vite, në Stubëll të Epërme, organizohet ky aktivitet, takimet e Dom Mikelit. Shkas i organizimit është përkujtimi i Mikel Tarabulluzit, klerikut dhe mësuesit të respektuar nga gjithë shqiptarët, pa dallim besimi, i cili në vitin 1905 e hapi shkollën shqipe në Stubëll. Njashtu siç respekti për Dom Mikelin dhe figurën e veprën e tij është i madh dhe i gjithmbarshëm, edhe respekti për këtë aktivitet të përvitshëm është i fortë.

Takimet e Dom Mikelit, që mbahen pranë kishës së Stubllës, çdo vit çelin tema diskutimesh të prizmit shkencor, historik, kulturor e letrar, duke u bërë një pikëtakim i rëndësishëm intelektual dhe një kontribut, sërish jo vetëm i komunitetit katolik shqiptar, por i bashkësisë sonë të gjerë kombëtare. Figura të shquara çdo vit ligjërojnë në këto takime. Është interesante se si një aktivitet i tillë tregon për praninë e fortë dhe gjallërinë intelektuale të kahmotshme, në këtë fshat në juglindje të Kosovës. Sot mund të duket sikur këtu jemi pranë periferive të shqiptarësisë, mirëpo jo shumë kohë më parë kjo zonë ka qenë zemër e një rajoni të gjerë populluar me shqiptarë. Patriotët dhe figurat historike që kanë vepruar në këtë pjesë të atdheut tonë, tregojnë se Stublla e përgjithësisht Karadaku, apo Mali i Zi i Shkupit, përherë ka qenë një nga vatrat e veprimtarisë kombëtare, politike, intelektuale, e hera herës edhe luftarake, kur e ka kërkuar rasti.

Sivjet, këtu te Dom Mikeli, kujtojmë e mendojmë për At’ Gjergj Fishtën. Politikë, poemë dhe gjuhë. Kjo trini duhet parë si dimensionet e kohës së jetuar: politika si e tashmja, poema si e shkuara, gjuha si e ardhmja. Por natyrisht që koha nuk është lineare. Koha nuk është e thjeshtë. Koha është prodhimi i përmasave të saj. Te Fishta këto tri përmasa janë operatorët punëtorë të kuptimit. Dhe ç’është më e rëndësishmja për ne, si përmasa të kohës ato ngërthehen mes vete në çdo çast. Gjuha është fushë e punës, nuk është fonema e vdekur. Le ta kujtojmë Fishtën si një prej kryesorëve të Kongresit themeltar të Manastirit. Por le ta kujtojmë edhe për ndërtimin poetik të gjuhës. Sepse në lëminë e poemës punon gjuha. Në këtë kuptim gjuha është puna e së ardhmes, e poema kontabiliteti i saj në arkivimin e së shkuarës. Puna është gjithnjë në të ardhmen, ashtu sikurse dhe kuptimi. Numri i rrokjeve të vargut është i vogël, por programi është i madh, po citoj “npër gjuhë shqype bota mbarë ka me ju njoftë se ç’fis ju kini”. Gjuha është diferenca nëpër botë, por ajo është dhe karakteristika universale e botës – Leibniz.

Politikan, si anëtar i përfaqësisë në Versajë, apo edhe në kongresin e Manastirit, me thirrjen e shpeshtë ku fton shqiptarët përtej fesë në një projekt të përbashkët, Fishta nuk shpreh më pak se kategorinë themelore të publicitetit, pra të shprehjes më të madhe në një gjuhë. Nuk ka politikë pa gjuhë, nuk ka kolektiv jashtë gjuhës, dhe nuk ka gjuhë që nuk mund të mos shprehë politicitetin e njerëzve.

Vetë poema, në mpiksjen e traditës e vendos Fishtën në një vend të veçantë. Natyrisht që mund ta lidhim me diçka mes lirikës dhe epikës. Për Fishtën duket se në një akt themelimi duhet të gjendet gjeografia në të cilën shtjellen breza të shqipes dhe në të cilën lartohen emra të flijimit. Kuptohet që andej se Fishta mëton më shumë se kushdo tjetër të arkivojë në lëminë e poemës, në epikën e saj, energjinë e nevojshme të sipërores që mund të bashkojë. Si dhe ne, si dhe në çdo kohë, ai e ndjen se hallka e dobët është kompleksi i inferioritetit. Poema është gjuha politike e synimeve të epërme, e qëllimeve të mbramë – pra, Romantizmi.

Fishta është politika e poemës në gjuhë. Historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar. Me respekt i përshëndes punimet e sesionit të sivjetshëm të takimeve të Dom Mikelit, qofshin të mbara për pjesëmarrësit dhe të gjithë ne.

Ju falemnderit.”

A picture containing text, indoor

Description automatically generated

Kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti me At Gjergj Fishtën në “Takimet e Dom Mikelit”

Shkolla e Dom Mikel Tarabulluzit në Stubëll, Kosovë

Graphical user interface, application

Description automatically generated

Dom Mikeli

Gjergj Fishta është politika e poemës në gjuhë

September 18, 2021 by s p

-Kryeministri i Republikës së Kosovës, Albin Kurti, në “Takimet e Dom Mikelit”: Gjergj Fishta është politika e poemës në gjuhë – historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar/

-Manifestimi letrar, kulturor e shkencor “Takimet e Dom Mikelit” organizohet për 32 vjet me radhë, si aktivitet përkujtimor për Mikel Tarabulluzin, klerikun dhe mësuesin, i cili në vitin 1905 e hapi shkollën shqipe në Stubëll/

STUBËLL, VITI, 18 Shtator 2021-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

Patriotët dhe figurat historike që kanë vepruar në këtë pjesë të atdheut tonë, tregojnë se Stublla e përgjithësisht Karadaku, apo Mali i Zi i Shkupit, përherë ka qenë një nga vatrat e veprimtarisë kombëtare, politike, intelektuale, e hera herës edhe luftarake, kur e ka kërkuar rasti.

Sivjet, këtu te Dom Mikeli, kujtojmë e mendojmë për At’ Gjergj Fishtën. Politikë, poemë dhe gjuhë. Kjo trini duhet parë si dimensionet e kohës së jetuar: politika si e tashmja, poema si e shkuara, gjuha si e ardhmja. Por natyrisht që koha nuk është lineare.

Koha nuk është e thjeshtë. Koha është prodhimi i përmasave të saj. Te Fishta këto tri përmasa janë operatorët punëtorë të kuptimit. Dhe ç’është më e rëndësishmja për ne, si përmasa të kohës ato ngërthehen mes vete në çdo çast.

Gjuha është fushë e punës, nuk është fonema e vdekur. Le ta kujtojmë Fishtën si një prej kryesorëve të Kongresit themeltar të Manastirit. Por le ta kujtojmë edhe për ndërtimin poetik të gjuhës. Sepse në lëminë e poemës punon gjuha.

Në këtë kuptim gjuha është puna e së ardhmes, e poema kontabiliteti i saj në arkivimin e së shkuarës. Puna është gjithnjë në të ardhmen, ashtu sikurse dhe kuptimi. Numri i rrokjeve të vargut është i vogël, por programi është i madh, po citoj “npër gjuhë shqype bota mbarë ka me ju njoftë se ç’fis ju kini”. Gjuha është diferenca nëpër botë, por ajo është dhe karakteristika universale e botës – Leibniz.

Politikan, si anëtar i përfaqësisë në Versajë, apo edhe në kongresin e Manastirit, me thirrjen e shpeshtë ku fton shqiptarët përtej fesë në një projekt të përbashkët, Fishta nuk shpreh më pak se kategorinë themelore të publicitetit, pra të shprehjes më të madhe në një gjuhë.

Nuk ka politikë pa gjuhë, nuk ka kolektiv jashtë gjuhës, dhe nuk ka gjuhë që nuk mund të mos shprehë politicitetin e njerëzve.

Gjuha është poema politike në numrin e fjalëve që shpall, në emrat gjeografikë dhe ata historik që liston. Nga një tjetër filozof gjerman, mbase më i madhi prej tyre “Gjuha është publicitet i qenies historike, dhe si e tillë është politike” – Kant.

Vetë poema, në mpiksjen e traditës e vendos Fishtën në një vend të veçantë. Natyrisht që mund ta lidhim me diçka mes lirikes dhe epikes. Për Fishtën duket se në një akt themelimi duhet të gjendet gjeografia në të cilën shtjellen breza të shqipes dhe në të cilën lartohen emra të flijimit.

Kuptohet që andej se Fishta mëton më shumë se kushdo tjetër të arkivojë në lëminë e poemës, në epikën e saj, energjinë e nevojshme të sipërores që mund të bashkojë. Si dhe ne, si dhe në çdo kohë, ai e ndjen se hallka e dobët është kompleksi i inferioritetit. Poema është gjuha politike e synimeve të epërme, e qëllimeve të mbramë – pra, Romantizmi.
Fishta është politika e poemës në gjuhë. Historia jonë nuk do të mund të bënte pa këtë konfigurim krijimtar.

Me respekt i përshëndes punimet e sesionit të sivjetshëm të takimeve të Dom Mikelit, qofshin të mbara për pjesëmarrësit dhe të gjithë

Lahuta në UNESCO dhe ç’ka po thotë Gjergj Fishta ?

December 6, 2018 by dgreca

1 Lahuta e Malcis

Shkruan: Gëzim Llojdia/

1.Lajmi se lahuta kjo vegël muzikore e përdorur në veri të vendit është njohur nga UNESCO, jo si pasuri më qartë jo si vegël muzikore e shqiptarëve,cuditërisht dhe e vërtetë , por e serbëve ,po na bën të dyshojmë për shumë gjera që ndodhin ,kur të tjerët nxitojnë të marrin mallin tonë ,ta shesin si produkt të gatshëm të tyre.Ata ardhacakët diku nga Karpatet ,falsifikuan historinë kur shqiptarët këmbëkryq rrihnin gjoksin se këtyre burrave, s’ka kush me ua hedh treguan edhe një herë se c’farë janë në gjëndje të bëjnë, kur fqinjët ende vijojnë të tregojnë legjenda dhe balada historike rreth trimërisë së tyre, ndërsa serbët ua shkojnë ndën hundë sa herë që kanë dashur ta bëjnë.E kujt është përgjegjësia?Duhet kuptuar se UNESCO, nuk e futi,shtetin e Kosovës në gjirin e saj, dhe se pasuriae arkeologjike e këtij shteti gjëndet ende nëpër muzeumet serbe është një fakt për të kuptuar ,se puna nuk është kaq e thjeshtë.Fqinjët ardhacakë vepruan kështu kur më parë penguan Kosovën në këtë organizatë me lobimet e tyre dhe pas kësaj vendosin, lahutën veglën, që i kanë kënduar kahmotit shqiptarët si të tyren por edhe ballkanas të tjerë.

2.N.qs flasim për UNESCO duhet kuptuar se megjithëse Shqipëria është aty prej 30 e kusur vjetësh ,ajo nuk ka mundur dot të fusë në listen e ruajtjes jo më shumë se dy site.ja se se cfarë ka të regjistruar në listën ku përfshihet Shqipëria.Albania:

Cultural (2)Butrint (1992,1999).Historic Centres of Berat and Gjirokastra (2005,2008)

Si dhe në listën e pritjes jo më shumë se site:Les tombes de la Basse Selca (1996)

L’amphithéâtre de Durres (1996),The Ancient City of Apollonia (2014),The Castle of Bashtova (2017).

Le të shikojmë Serbinë.

Rreth 5 site :Cultural (5)Gamzigrad-Romuliana, Palace of Galerius (2007)

Medieval Monuments in Kosovo (2004,2006) Monumentet mesjetare në Kosovë

Stari Ras and Sopoćani (1979),Stećci Medieval Tombstone Graveyards (2016),Studenica Monastery (1986).

Si dhe në listën e pritjes rreth 12 site.

Cdo sqarim është i tepërtë.Ne jemi më të hershëm, po të lexosh në sitin e UNESCO nga antarsimi dhe pasardhja e konvetës ,mirëpo fqinjët edhe pse ardhur më vonesë edhe këtu, janë kanë dalur të vendosin jo më pak 5 site si dhe rreth 12 site në listën e pritjes,karshi 4 të shqiptarëve që edhe në këtë fushë janë të parët në hyjre dhe të fundit në dalje.

3. Po të dëgjonte këtë gjëmë poeti kombëtar Gjergj Fishta do të rrotullohej në varr, mirëpo duke ditur, që poeti ynë s’ka varr dhe shqiptarët ende e kanë lënë edhe pa një shtëpi muze , cfarë mbetet të themi.Rreth 32 vjet punoi Fishta , për të nxjerr në dritë kryeveprën e tij :” Lahuta e Malcís” e shkroi në 1902 e botoi në 1905,variant i fundit është i vitit 1937.Edhe pse e mohuan për 50 vjet ,vet titulli i këngëve epike të Fishtës është kuptimplote. Jo vetëm këtu por krejt cikli I Krshnikëve dhe më tej e emë gjerrë është kënduar me lahutë .Lahuta thotë R.Sokoli në veprën e P. Bogdanit “Cuneus Prophetarum”: ‘..ata që kënduekshin ndë mjedis të vashzavet e rasa të laudeve…ka edhe dëshmi të tjera për përdorimin e saj në Kosovë. Dardan Lajçi, shkruan:” Lahuta përfaqëson arketipin më të lashtë të veglave kordofone me hark të kontinentit evropian. Lahuta është e ngritur edhe në shkallë kulti. Kulti i lahutës në familjen shqiptare është i përhapur, ashtu siç ekziston një respekt shenjtërues për këngët e kreshnikëve. Lahutarët i këndojnë këto këngë në dasma, në gazmende, në festa dhe në raste të tjera gëzimi, si dhe në mbrëmje, kryesisht gjatë stinës së dimrit. Dëgjuesit kanë respekt të veçantë për lahutarin, sidomos kur ai këndon. Qetësia është në shkallë të lartë, e kur lahutari e përfundon këngën, e urojnë e përgezojnë me fjalët “ Goja të lumtë!” ose “Djalit ia laç!” dhe ky është shpërblimi i vetëm dhe më i madhi për ta. Në lahutë vendosen zburime me karakter kombëtar si dhe figura si përkrenarja e Skënderbeut, koka e kalit, koka e gjarprit, flamuri dhe portrete të heronjëve shqiptar.

Dhe duke paralajmëruar harresën ndaj saj ky socilog nga Rugova thotë : Megjithatë, brezi kufitar i Shqipërisë me Kosovën, Mirdita lart, fisi Kelmend, aty-këtu po e përdorin. Lahuta, megjithatë, do të mbetet ndër instrumentet më popullore në traditën më të madhe ndërshqiptare, sepse përmes tingullit të saj është ngjallur historia shqiptare. Këngët shqiptare të Eposit të Kreshnikve janë monument i kuturës shpirtërore të shqiptarët.Prof Ramadan Sokoli thotë:Në Shqipërinë Veriore lahutë quhet një vegël muzikore me një kordë,prej qimesh kali,së cilës i bihet me hark; ndërsa në Shqipërinë jugore llahutë quhet një vegël tjetër e gjinisë kordofone,e pajisur me katër palë tela,të cilëve u bihet me pendëz. Pra,pavarësisht nga emri i përbashkët,kemi të bëjmë me dy vegla të ndryshme si për ndërtimin e tyre,ashtu edhe për mënyrën e përdorimit, veçoritë e tingëllimit,prejardhjen ose historikun e tyre etj. Pa u zgjatur rreth burimit dhe ndryshimeve që ka pësuar ky emer gjatë kalimit të kohës,në këtë shkrim do të ndalemi kryesisht rreth lahutës së Shqipërisë veriore.Malësorët tanë e përdorin me ëndje këtë vegël dhe e dëgjojnë me vëmendje kur shoqëron këngët e trimërisë nga epika jonë historike ose baladat dhe rapsoditë e epikës sonë legjendare. Lahuta përdoret në ato krahina të Shqipërisë Veriore ku këndohen këngët e kreshnikëve,domethënë nëpër trevat mbi lumin Drin. Nepërmjet shtegëtimeve blegtorale të malsorëve tanë kjo vegël ka zbritur deri në jugun e Lezhës. Kurse nepër krahinën e Matit e të Dibrës nga njëra anë deri në rrethin e Krujës e nepër malësitë e Tiranës nga ana tjetër, përdoret një variant i lahutës (“laurija”) me dy,tre ose katër tela,të cilët nxjerrin tinguj nëpërmjet fërkimit me hark. Një vegël e tillë përdoret gjithashtu nga arbëreshët e Greqisë.Përhapja gjeografike e këtyre dy veglave nuk është e kufizuar vetëm nepër krahinat e Shqipërisë Veriore dhe verilindore.

Pa u zgjatur më tej përse sërbet na e morën dihet, por përse nuk u mbrojt kjo pasuri e jona duhet gjetur faji?

“LAHUTA E MALCIS”-Epopeja shqiptare

July 28, 2018 by dgreca

LA CROIX (1930) / “LAHUTA E MALCIS” E AT. GJERGJ FISHTËS, POEMA QË RRËFEN EPOPENË SHQIPTARE/

Nga Aurenc Bebja*, Francë – 28 Korrik 2018/

Gazeta franceze, “La Croix”, ka botuar të premten e 3 janarit 1930, në faqen n°4, një shkrim në lidhje me “Lahutën e Malësisë”, të poetit dhe atdhetarit të njohur shqiptar, At. Gjergj Fishtës, të cilin Aurenc Bebja, nëpërmjet blogut të tij “Dars (Klos), Mat – Albania”, e ka sjellë për publikun shqiptar :

Epopeja shqiptare shkruar nga një françeskan.

“Poeti kombëtar i Shqipërisë është një françeskan. At. Gjergj Fishta, ka shkruar, në fakt, një poemë, “Lahuta e Malcis”, e cila rrëfen epopenë e Shqipërisë. Libri i parë u botua në vitin 1905 dhe i dyti në vitin pasues.

Entuziazmi qe i madh. At. Fishta ka vazhduar veprën e tij dhe këngët e reja. Thuhet se ato do të botohen së shpejti.

Ky fetar është gjithashtu i njohur për poezitë e tjera të tij, të cilat admirohen për bukurinë e formës, që i bashkohet thellësisë së mendimit.

At. Fishta, i cili konsiderohet si një nga arkitektët më aktivë të pavarësisë dhe bashkimit të Shqipërisë, ka qenë përfaqësuesi i saj në Paris.”