NGA AGRON ALIBALI/
FJALA E MBAJTUR ME RASTIN E DHURIMIT TË LIBRAVE NGA BIBLIOTEKA E HUMBUR E FAIK KONICËS/
Mbajtur në Bibliotën Kombëtare të Shqipërisë-Tiranë, Janar 2016/
Të nderuar zonja dhe zotërinj, miq e mikesha, shoqe e dashamirës,/
E nderuara Prof. Dr. Asllani, të nderuar punonjës e punonjëse të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kam nderin që të dorëzoj këtu sot, në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, katër libra nga biblioteka e humbur private e Faik Konicës.
Historia e këtyre librave është e gjatë dhe e çuditshme. Faik Konica ndërroi jetë natën e 15 dhjetori 1942 në apartamentin e tij në kryeqytetin amerikan. Siç shkruante atëhere sekretarja e tij, Charlotte Graham, dhe sikurse e konfirmonte Fan Noli më pas, Konica la si amanet që e gjithë biblioteka e tij e pasur dhe e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Faiku nuk pati fëmijë dhe nuk la asnjë trashëgimtar në SHBA. Librat ishin një ndër pasionet dhe dashuritë e Konicës. Fill pas vdekjes dhe deri në prag të vitit të ri 1943, Federata panshqiptare VATRA ndërmori punën e vështirë të mbylljes së hesapeve të fundit të Faikut si dhe mori në dorëzim e vuri në ruajtje edhe bibliotekën e tij të madhe prej mbi 2000 blenjsh.
Pas mbarimit të Luftës II Botërore, të 32 arkat me libra u transportuan dhe u vendosën në mjediset e Katedrales së Shën Gjergjit në Boston. Kemi arësye të besojmë se librat qëndruan atje të paktën deri sa ndërroi jetë Fan S. Noli në vitin 1965.
Më pas gjurmët e bibiotekës humbin. Ndofta vrulli i pamëshirshëm i kohës bëri punën e vet.
Në monografinë për Faik Konicën që po përfundoj do ta shpjegoj më hollësisht, por këtu mund të them sa më poshtë:
Interesi tim për Konicën u nxit gjatë kohës që studioja në Shkollën e Drejtësisë të Universitetit të Harvardit në vitin 2000. Në bibliotekën e famshme të universitetit pata rastin të takohem me botimin e plotë të revistës së famshme Albania. Në raftet me koleksionin e pasur të librave shqip gjeta edhe Historinë e Shqipërisë të Ndoc Nikajt. Brenda bleut të rrallë ishte një kartë e shkruar nga dora e Faik Konicës, ku ai komentonte me mprehtësi për mënyrën e botimit. Ndërkohë që kisha filluar të koleksionoj libra të rralla shqip, të gjetura në bibliotekat e brezit të vjetër të shqiptarëve në Boston, raportet e sekretares personale Charlotte Graham të Konicës më tërhoqën veçanërisht vëmendjen, sidomos pohimi i prerë se Konica e kishte lënë gojarisht si amanet që biblioteka e tij e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kjo sillte menjëherë pyetjen: po ku janë, ku gjinden vallë këto libra? Dymijë libra nuk mund të zhduken pa lënë gjurmë.
Duke qenë se jetoja fare pranë vendit të fundit ku ato ishin ndodhur, fillova të hulumtoj menjëherë. Mirëpo askush nuk dinte me siguri se ku kishin përfunduar ato. Megjithatë, nga kancelari i Kishës Ortodokse Shqiptare të Amerikës, Fort i Përndershmi Arthur Liolin, mësova të dhëna të rëndësishme për të identifikuar librat e Konicës. Me vlerë të posaçme ishte indicia e shtampës së veçantë, EX LIBRIS F. K., që Faiku e vendoste në kapakun e brendshëm të çdo libri.
Thuhet se suksesi është rrjedhojë e punës, ngulmit dhe fatit. Me 1 maj 2004 pata rastin të identifikoj në zyrat e VATRËS në Nju Jork librin e parë nga biblioteka e humbur e Faik Konicës. Ishte botimi i studiuesit arbëresh Gaetano Petrotta në italisht. Ndofta ky fakt mund të ketë ndikuar që libri të jetë ruajtur.
Provat në librin e Petrottës ishin të pakundërshtueshme: aty ishte shtampa e famshme, si dhe një përkushtim i ngrohë i autorit për Faikun. Gjej rastin të falenderoj z. Agim Karagjozi, kryetar i atëhershëm i Vatrës, i cili menjëherë më autorizoi të tërhiqja librin kundrejt vërtetimit përkatëse.
Mirëpo kërkimi nuk u përqëndrua vetëm në Boston. Prof. Nasho Jorgaqi në Tiranë më sugjeroi të lidhesha me Sara Panaritin, të venë e Qerim Panaritit, ish Sekretarit të Vatrës dhe ish-kryeredaktor i Diellit. Z. Panariti kishte botuar në vitin 1957 veprën e Faikut, “Kopështin Shkëmbor”
Sarën nuk munda ta takoj në gjallje. Dy vjet më vonë ajo ndërroi jetë në Masaçusets. Gjithnjë i interesuar për libra të rralla shqip, menjëherë pyeta administratorët e pasurisë nëse znj. Panariti kishte lënë ndonjë libër. Në tufën e librave që ata më dhanë identifikova edhe tre libra të tjerë nga bibloteka e humbur e Faikut.
Mirëpo libri nuk është vetëm përcjellje kumti, por edhe vlerë historike. Në ato tre blenj të Faikut gjeta të bashkoheshin Asdreni, Gjergj Fishta, Margaret Hascluck, Lef Nosi, Mahir Domi, e shumë e shumë figura e personalitete të tjera të shquara.
Në 20 prill 2009 mbajtëm një veprimtari në Universitetin e Harvardit, pikërisht tek Shkolla Pasuniversitare e Arteve dhe e Shkencave ku kishte studiuar Konica. Atje shpallëm publikisht për herë të parë katër librat e vetëm të gjetur deri atëhere nga biblioteka e humbur e Faik Konicës.
Dihet se në kodin gjenetik të shqiptarit amaneti është i shenjtë. Pyetjes së At Artur Liolinit atë ditë në aktivitetin e Harvardit se ç’do të bëja me katër librat e gjetura iu përgjigja se ato do t’i dorëzoheshin Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. Kam nderin e veçantë që në praninë tuaj të përmbushim sot sëbashku një pjesë të këtij amaneti.
Gjej rastin të falenderoj përzemërsisht Drejtoreshën e Bibliotekëns Kombëtare, Prof. Dr. Persida Asllanin, dhe zv. Drejtoreshën, Dr. Etleva Domi, për ndihmën dhe mbështetjen e paçmuar që më dhanë në këtë projekt madhor.
Shpresoj që në të afërmen të kemi rastin të mblidhemi sërish këtu për të sjellë në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, institucionit të shquar të kulturës shqiptare, edhe pjesën tjetër ende të pagjetur të bibliotekës së humbur të Faik Konicës, duke çliruar kësisoj peshën e rëndë të amanetit të papërmbushur të Faik Konicës.

Ju falemnderit.
Tiranë, 13 janar 2015.