TË FAIK KONICËS – Dielli

Në kujtim të Faik Konicës

December 19, 2018 by dgreca

Nga Anton Çefa/

“ . . . Faik Konica ka qenë njëri prej bijëve më të shkëlqyer të Shqipërisë, një nga çampionët më të mëdhenj të indipendencës kombëtare, pa dyshim ustaj më i madh i shkrimit të gjuhës sonë; eshtë njeriu që na ka zbuluar flamurin e Skënderbeut. Këta tituj nuk munt t’ja mohojnë as kundërshtarët më të egër . . .”- Fan Noli-

“ I mësuar dhe i ditur se vendi, shteti është më i madh se humbjet apo fitoret politike, se dallonte kombin e shtetin nga loja politike e pushtetit; edhe politika në fjalorin e tij është një lojni, kurse gjuha e kombi e atdheu një esencë, një eternitas.”- Sabri Hamiti

Faik Konica: “Për shpiriten e Vatrës jam resposible unë”

“Për shpiriten e Vatrës jam resposible unë” – një dëshmi e gjallë e një ndergjegjeje, që pohon, zotohet e merr përsipër pasojat deri në fund e pa asnjë kusht.

Është kjo responsible, me të cilën Konica shpirtësoi tek mërgimtarët shqiptarë shpirtin e bashkimit në emër të një ideali, idealit të shenjtë kombëtar. Tingëllon si një kushtrim kundër përçarjes: “Të realizojmë shpiriten e bashkimit që të mos humbasim!”

Është kjo responsible, me të cilën Konica shpirtësoi tek shqiptarët idealin e qytetërimit, në emër të përparimit. “Të përhapim mes shqiptarëve të Amerikës stërvitjen dhe doktrinat morale!”

Është kjo responsible, me të cilën Konica shpirtësoi tek shqiptarët shpirtin e demokracisë në emër të së ardhmes. Është kjo dëshmia që shkëlqen me virtytin e moralit, moralit të veprimit, veprimit të detyrës, detyrës së ngadhnjimit.

Është kjo resposible, që e bënte Konicën luftëtarin më të zjarrtë të evropianizimit të shpirtit shqiptar, që tingllon aq aktual në ditët tona.

Fjalët e Tij, mësimet Tij, kanë qenë dhe mbeten profetike. Ja një nga profecitë: Shqipëria “U-ngjall nga idealistët, U-ruajt nga rastet, U-vra nga politikanët.” A nuk po e vrasin sot politikanët kuqalosha!

Do të dritësohemi duke kujtuar fjalët e tij, do të ngrohemi në flakët e zjarrit të dashurisë suaj për Atdheun, do të përpiqemi të ecim në gjurmët e tua.

* * *

Përkrah Nolit, me bashkëluftëtarë të përkushtuar si Kristo Floqi, Kristo Kirka, Paskal Aleksi, Llambi Chikozi, Elia Tromara, Kosta Vasil, bashkove shoqatat e fshatrave dhe themelove Vatrën, këtë Kështjellë Kombëtare, Vatrën e dritës dhe të ngrohtësisë, dritës së shpirtit, ngrohtësisë së zemrës; Vatrën që edhe sot e kësaj dite edhe pse e plakur në moshë, është më e re se kurrë.

Në nyjën e parë të Kanunores së Vatrës, shënove si detyrë të parë të sajën: “Të ritë në mes të Shqipëtarëve t’Amerikës, dhe me anë të tyre në mes të Shqipëtarëve të Shqipërisë, shpiritën e ndihmës në mes të tyre edhe të dashurisë për kombësin’ e tyre . . .”

Në farkën e Vatrës u kalitën vargane pas varganesh luftëtarë të rinj si Kosta Kotta, Naum Cere, G.Konda Gjoleka, Efthim Natsi, Ilo Zografi, Vani Çekani, Thoma Nassi, etj., brezni pas breznie, deri në ditët tona.

Vëllezër, të mos i harrojmë këto emra, por t’i kujtojmë e t’i mbajmë në shpirt se na ndriçojnë, t’i ruajmë në zemër se na ngrohin. Këto emra janë të madhërishëm, t’u përulemi; janë të shkëlqyeshëm, të ndriçohemi, janë të përjetshëm, t’i ndjekim !

* * *

Konica, shpirti i demokracisë dhe Vatra

Ndërgjegjja koniciane – esencë shqiptare e shpirtësuar në Europë – aq e pasur në përmbajtjen e saj, duket se një ndër dimensionet kryesore pati demokracinë: demokracinë në ideal, demokracinë në formim, demokracinë në veprim. Prandaj, atdhedashës në zemër, liberal në shpirt dhe demokrat në bindje, siç qe, Konica e quajti veten të përgjegjshëm për të mëkuar e mbrujtur parimësinë dhe edukatën demokratike në shpirtin vatran dhe në atë shqiptar, në përgjithësi.

Përgjegjshmërinë për ta njëmendësuar shpirtin demokratik në ndërgjegjet shqiptare, ai e realizoi në dy rrugë: në punën e drejtpërdrejt në gjirin e “Vatrës”, dhe duke ndikuar në gjendjen e Shqipërisë. Konstatimi i parë që bëjmë në këtë rrafsh është ky: “Vatra” u konceptua dhe funksionoi si organizatë thellësisht demokratike; ajo u formësua si shkollë e mësimit dhe e stërvitjes demokratike. Qe shpirti demokratik i udhëheqësve të saj, sidomos i Nolit dhe i Konicës, që frymëzoi jetën, tharmoi bëmat, jetësoi sukseset dhe skaliti historinë e saj aq të frytshme e pozitive për historinë tonë kombëtare.

Dy janë kushtet e karakterit demokratik të një organizme shoqërore: ligjëshmëria e miratuar demokratikisht dhe rigoroziteti i plotë i zbatimit të saj. Rregullorja dhe zbatimi i saj me përpikmëri kategorike në kohët e arta të jetës së “Vatrës” dhe, në njëfarë mase, edhe më vonë, përbëjnë dëshminë më të qartë e më të plotë të strukturës ndërtimore dhe të veprimtarisë demokratike të kësaj organizate. Në nyjën 73 të Kanunores dhe Rregullores së saj, thuhet: “Çdo njeri që pranon të jetë anëtar i Vatrës zotohet t’i bindet Kanunores dhe Rregullores pa nonjë bisedim”.

Për konkretizim të jetës demokratike të “Vatrës” mund të sjellim këtu ndonjë shembull nga organizimi i kuvendeve. Kuvendi ishte organi më i lartë vendim-marrës i Federatës. Në kuvend zgjidhesh komisioni qëndror që drejtonte veprimtarinë e “Vatrës” në hapësirën kohore mes dy kuvendeve. Kuvendet bëheshin çdo vit, zakonisht në muajin e korrikut, dhe zgjasnin disa ditë. Në kuvend mblidheshin delegatët e zgjedhur nga degët, simbas udhëzimeve strikte të kanunores. Mbledhja hapej nga kryetari i “Vatrës” dhe më pas zgjidhej drejtuesi i kuvendit (chairman-i), sekretari, kontrollorët dhe reporteri. Drejtuesi i kuvendit ishte i plotfuqishëm. Me interes për karakterin e funksionimit demokratik të kuvendit është fakti që në të merrte pjesë komisioni qëndror i “Vatrës”, por pa të drejtë vote, e cila i takonte vetëm delegatëve. Komisioni “munt të marrë pjesë në bisedimet vetëm për të dhënë shpjegime”, thuhet në nyjën 36, f. 8. Drejtues i kuvendit të vitit 1916 u zgjodh Kosta Isak dhe sekretar Ndreko Stavrua. Siç na e tregon Gurrazezi në “Historinë e Federatës”: “Në sesionin e katërt u ashpërsuan bisedimet dhe delegatët kërkuan daljen e zyrtarëve të Vatrës (d.m.th., të komisionit qëndror; sqarimi im, A.Ç.) dhe të Kristo Dakos jashtë nga kuvendi, q’ashtu të bisedojin në qetësi.” Kështu u nxorën jashtë kryetari dhe themeluesi i “Vatrës”, Fan Noli, bashkë me anëtarët e tjerë të komisionit qëndror dhe Kristo Dako, delegat i degës nr. 10, Southbridge, Mass. Në këtë kohë Noli dhe Dako kishin mosmarrëveshje me njëri-tjetrin për probleme të ndryshme, sidomos të orientimit dhe veprimtarisë politike të “Vatrës”, dhe Dako kishte ambicie për t’i zënë vendin Nolit. Ata u thirrën të bënin pjesë në mbledhje vetëm mbasi u krijua atmosfera e nevojshme për vazhdimin normal të punimeve. Në fund, kuvendi zgjodhi si kryetar Vatre Kolë Tromarën. Duke folë me admirim për funksionimin demokratik të kuvendeve, Gurrazezi ka shkruar në “Dielli” në v. 1974: “Ahere kish vërtet rregulla parlamentare në Vatrë”.

(E themi këtu, ndër thonjëza që në jetën e “Vatrës” herë pas here i kushtohej rëndësi edhe anës ceremoniale të veprimtarive. Mbas përfundimit të Kuvendit të v. 1917, i cili zgjati 12 ditë dhe u zhvillua në 19 sesione, “Komisioni i vjetër – siç na e tregon Gurrazezi, – i dorëzoi zyrat e Vatrës Komisionit të ri . . . Kur u bë cermonia e dorëzimit të zyrave kryetari i vjetër i dorëzoi Flamurin e Vatrës kryetarit të ri, dhe mbajti një Fjalë të shkurtër. Kryetari i ri u përgjigj kështu: ‘Z. Kryetar: Flamurin që më jipni sot në dorë përpara këtyre zotërinjve dhe shokëve të nderuar është i vetëmi që valon kryelartër dhe i patundur nga fortunat armike dhe nga rebeshi i Luftës Evropiane, i vetëmi dhe m’i shtrenjti Flamur i lirë mi të vetëmen fortesë kombëtare të çelniktë t’ Amerikës. Flamurët dhe fortesat e tjera kombëtare brenda dhe jashtë Shqipërisë kanë rënë dhe i kemi qarë njërën pas tjatrës pa ngushëllim. Po ky s’ka rënë dhe as që do të unjet kurrë sa kohë që rron një Shqipëtar në këtë Republikë të madhe, edhe Ky Flamur do t’i përmbledhë, do t’i organizojë dhe do t’i udhëheqë forcat kombëtare të arratisura në luftën e shenjtë për të çliruar dhen’ e stërgjyshërve. Lufta e këti Flamuri, e kësaj fortese dhe e ushtarëve trima të saj do të mos pushojnë gjer sa të ngulet shigurisht dhe të rrënjoset i paçkulur në Shqipëri Flamuri i Skendërbeut . . . ”. Shënojmë këtu që kryetari i vjetër qe Kolë Tromara, kryetari i ri që u zgjodh në këtë kuvend qe Fan Noli.).

* * *

Nënshtrimi ndaj ligjit të vendosur demokratikisht përjashton qëndrimet revolucionare. Në rregullore i është mëshuar një çështjeje të tillë. Aty thuhet, në nyjën 7: “Një njeri që beson në përmbysjen e Guvernës Amerikane me mjete revolucionare, ose kriminale, ose të pakanunëshme në çdo mënyrë që qoftë, nuk pranohet si anëtar i Vatrës; dhe në qoftë se ka qenë pranuar nga lajthimi ose nga mosdija e një zyrtari, emëri i tij do të shuhet nga lista e anëtarëve.” Dhe në nyjën 8: “Një njeri që ka marrëdhënie me revolucionarë, që i përkrah këta me para ose me artikuj ose me konferenca ose me çdo mënyrë tjatër, nuk pranohet si anëtar i Vatrës edhe sikur vetë të jetë njeri i ndershëm e i urtë dhe faji i tij të jetë vetëm një faj moskuptimi. Në qoftë se një njeri i këtillë u-pranua më parë si anëtar i Vatrës, do të shuhet nga lista e anëtarëve.” Po kështu, në lidhje me gazetën “Dielli”, në nyjën 45 thuhet: “Fryma e gazetës do të jetë përparimtare, po antirevolucionare.”

Konsekuenca në parimet demokratike të organizimit shtetëror dhe shoqëror e ka karakterizuar jetën dhe veprimtarinë e Konicës. Nëse Namik Resuli e pati quajtur atë “i pari toskë që trashëgoi mendësinë e një populli evropian”- Qerim Panariti, botuesi i veprës postume të Konicës: “Albania: The Rock Garden of Southeastern Europe and other Essays”, në Fjalën hyrëse: “Faik Konitza: One Man Crusader”, ka shkruar: “Konica qëndroi në Shqipëri gjatë gjashtë muajve të mbretërimit të Wilhelm Wiedi-it, … por refuzoi çdo pozitë qeveritare; megjithëse ai ishte udhëheqësi i parë i Shqipërisë dhe eksponenti më agresiv për një Shqipëri demokratike.” Më poshtë, Panariti na tregon se si Konica “duke diskutuar ndër kafene – në këto mjedise të përhershme politike ballkanase – u fliste shqiptarëve mbi të ardhmen e Shqipërisë, sipas metodës së bisedimit sokratik . . . Kështu në një rast, ai shpenzoi dy orë duke shpjeguar formën angleze të qeverisjes parlamentare.” Megjithëse larg Shqipërisë, Konica dha një ndihmë vërtet të vlertë në vrullin më të fuqishëm të lëvizjes demokratike të vendit tonë, në vitet 1921-1924, duke mbështëtur me penë luftën e opozitës demokratike, të drejtuar nga Noli, Gurakuqi e Vinjau, kundër qarqeve çifligare-konservatore të kryesuar nga Zogu.

Gjatë këtyre viteve, “Dielli” qe ndaluar të hynte në Shqipëri, pikërisht për shkrimet e Konicës. Përmendim këtu diçiturën e një kartuni të Konicës, botuar në “Dielli”, më 2 qershor 1923, lidhur me zgjedhjet parlamentare – (thirrje që tingëllon aq aktuale edhe sot e kësaj dite, kur Shqipëria është bërë lojë e deputetëve ish-komunistë): “Popull! E ke në dorë shpëtimin t’ënt. Në të pëlqen të vuash nga uria, nga sëmundjet dhe të gjitha të ligat, dërgo në Parlament hajdutët dhe larot. Në dëshëron bukë, shëndet dhe prehje, dërgo në parlament njerës të mirë dhe të pastër”.

Për vrasjen flagrante të tribunit demokrat Avni Rustemi, Konica botoi disa artikuj, në njërin prej të cilëve shkroi: “Vdekja e Avni Rustemit, deputet i vrarë në kryeqytet brenda, nënë syt’ e gjykatores ushtëriake dhe të përfaqonjësve të huaj, shtie një dritë të shëmtuar mbi ndodhjen e punëve në Shqipëri.”

Por kur lëvizja demokratike hyri në rrugë të gabuar, mbas vrasjes së Avniut, ai i kritikoi dhe i denoncoi ashpër miqtë e shokët e tij. “Vatra – shkruan Gurrazezi – i dha përkrahjen asaj guverne (është fjala për qeverinë e dalë nga Lëvizja e Qershorit, shënimi im, A. Ç.) gjer në pikën e fundit, jo se e deshi aqë shumë, po vetëm për hatërin e Fan Nolit që e kryesonte, i cili kish qenë udhëheqësi i dashur i Vatrës. Vatra e këshilloj guvernën të bënte zgjedhje të përgjithëshme q’ashtu të quhesh ‘guvernë legale’ e zgjedhur nga populli, dhe jo revolucionare që hipi në fuqi me forcë . . . Këshilla e Vatrës ra në vesh të shurdhër . . .” Dhe më poshtë: “Vërtet Vatra i dha përkrahjen asaj guverne, po dhe organi i saj nuk ia kurseu kritikat kur e desh nevoja. Për shembull, kur u-muar vesh se në Tiranë po bëheshin lëvizje partish politike të ra nga njerëzit që shkaktuan gjakderdhjen e Qershorit, Dielli botoi një artikull të gjatë dhe të fortë kundra atyre njerësve, të shkruar nga kryetari i Vatrës Faik Konitza me titullin: “Komedia e partive, dhe reziku që qëllon në derë të theaters”. Heqim për ribotim nga ay artikull këto radhë: ‘Nuk është nevojë të shikojmë shemblla në histori të shkruar, arrin të hedhim një sy në historin’ e sotme, për të kuptuar se Shtetet, si njeriu, lindin, riten dhe vdesin, – ca vdesin që në foshnjëri, nga sëmundjet ose nga aksidentet. Në qoftë se anarkia, e cila mbretëron që katër vjet e tëhu në Shqipëri, vazhdon dhe ca kohë, ahere optimisma s’ka vend dhe trembem se diç do të ngjasë. Le të kemi shpresë se të vetë-qojturve ‘udhëheqës’ do t’u vijnë menttë dhe punët do të shtrohen. Po në qoftë se e papritura ngjet, në qoftë se Shqipëria – fjalë fatale – vdes, ahere munt pa çpifje të shkruajmë këto fjalë në gur të varit të saj: ‘U-ngjall nga idealistët, U-ruajt nga rastet, U-vra nga politikanët”. (Ky artikull, fragmente të të cilit janë bërë proverbiale në kujtesën shqiptare, u botua në “Dielli” më 6 dhjetor 1924).

Luftën kundër krahut konservator e reaksionar të politikës shqiptare në këtë periudhë, ai e zhvilloi edhe në atdhe, kur Vatra nën drejtimin e tij, botoi gazetën “Shqipëtari i Amerikës” (1922-1924), e cila u përpoq të edukonte shqiptarët me principet dhe respektin e dashurinë për demokracinë amerikane dhe institucionet e saj.

Por edhe në qëndrimet e tij ndaj Lëvizjes Revolucionare të Qershorit, tek Konica u vërejtën lajthitje. Kur në ditët e para të fillimit të kësaj Lëvizjeje, Noli i dërgoi “Vatrës” telegramin: “Ushtëria Kombëtare merr masa për çarmatosjen e bashibuzukëve të Tiranës.”, botuar në “Dielli, më 3 qershor 1924, Konica si kryetar i “Vatrës” dhe editor i “Diellit”, i përgjigjet: “Lutemi bëni të njohur ushtërisë kombëtare simpathitë t’ona prej zemre për veprimin patriotik të saj”. Dhe po ashtu, kur nolistët u futën në Tiranë, Konica dërgoi telegramin: “Boston, 12 Qërshor 1924 – Vatra uron ushtërinë kombëtare dhe udhëheqësit civilë e ushtarakë të revolucijes shpëtimtare për suksesin e çkëlqyer…”

Gjithsesi, aq i ashpër dhe arrogant kur shfrynte kundër politikanëve konservatorë, aq tolerant qe në mbrojtjen e parimeve demokratike. Më 11 mars 1924, me rastin e atentatit kundër Zogut, ai i dërgoi këtij të fundit këtë telegram: “Mora vesh lajmin e të shtimunit për vrasjen tuaj. Ndonëse kundërshtar politik, gëzohem për së tepërmi që shpëtuat.”

Marrëdhëniet e Konicës me Zogun më vonë karakterizohen, gjithashtu, nga parimësia demokratike dhe interesat e atdheut. Kur erdhi për herë të dytë në Amerikë për të marrë drejtimin e “Vatrës”, në v. 1921, ai filloi një fushatë të egër kundër Zogut dhe klikës së tij, që mbas 1920-s kontrollonin plotësisht Shqipërinë. Por Konica, që u kishte sugjeruar atdhetarëve shqiptarë që ngritën flamunrin dhe shpallën pavarësinë “të mos krijojnë një shtet oriental”, “të mos ngrenë një Turqi të vogël në Shqipëri”, “të mos ngrenë një bina të re me qereste të vjetër”, e shihte me dhimbje të thellë në shpirt se “mbeturinat e Turqisë u kthyen në Shqipëri, u shtruan këmbëkryq në kolltuqe dhe filluan të çqeverisin Shqipërinë sikurse kishin qeverisur Turqinë më parë.”

Kur Zogu në vitin 1925 u bë president, Konica u vu në shërbim të tij. Motivacioni: Zogu na mundi ne dhe luftën tonë dhe, si rrjedhim, të vazhdojmë luftën kundër tij nuk ka kuptim dhe, ajo që është më e rëndësishme, nuk është për të mirën e vendit. Për këtë qëndrim, shumë atdhetarë demokratë, antizogistë e antimonarkistë, e denoncuan. Panariti, duke iu qasur këtij problemi, ka shkruar: “Në mbrojtje të tij, njeriu mund të shtojë që ai kishte iluzionin se mund të ishte një faktor frenues i regjimit tiranik të Zogut. Fatkeqësisht, influenca e tij mbi Zogun qe relativisht asgjë. Por, kur u shpall Zogu mbret, ai edhe pse ishte në shërbin të tij dhe vazhdonte të përfaqësonte Shqipërinë në Amerikë, e shprehu haptas pakënaqësinë e tij.

Marrëdhëniet e tij me Zogun dhe vlerësimin e tij për monarkun, Konica i ka treguar në esenë: “Farewell to Zog’s Albania”, botuar nga Panariti në librin: “Albania: The Rock Garden of Southeastern Europe and Other Essays”. Me interes për problemin që po trajtojmë është biseda mes Konicës dhe Abdyrrahman Krosit, që shoqëroi motrat e Zogut gjatë vizitës në Amerikë, në v. 1938. Ndër të tjera, Konica i thotë: “I thuej mbretit që sido qofshin kritikat e mia për regjimin e tij, ato do të mbetën brenda për brenda rretheve shqiptare; jashtë tyre, unë do të mbroj regjimin me gjithë aftësitë e mia. Unë do të vazhdoj t’i shërbej mbretit me besnikëri dhe me vullnet, sepse unë e përfaqësoj atë dhe sepse ai është kryetari i shtetit shqiptar. Por personalisht, unë kam përbuzjen më të thellë për karakterin e tij.” Dhe më poshtë Konica i tregon bashkëbiseduesit arsyet e opinionit të tij ndaj Mbretit, duke e karakterizuar atë me epitetet më të ulëta; për të cilat nuk po zgjatemi; por po shtojmë këtu se për Konicën: “I gjithë mbretërimi i Zogut nuk qe asgjë tjetër përveç një karnival i gjatë me një fund tragjik”.

Dimensioni demokratik i ndërgjegjes së tij e çoi Konicën natyrshëm drejt antikomunizmit. Ai qe kundërshtar kategorik i komunistëve dhe e kuptoi që heret dëmin që do t’i sillnin ata vendit tonë, prandaj ai i denoncoi me forcë. Ai e pati të qartë gjithashtu që mbas kësaj doktrine mashtruese e antidemokratike fshiheshin ambiciet politike pansllaviste. Dhe një nga shkaqet që u prish për disa kohë me shokun e bashkëpunëtorin e tij të ngushtë, Fan S. Nolin, qenë edhe simpatitë e këtij të fundit për komunistët rusë dhe Rusinë e sovjetëve.

* * *

Ne e përkujtojmë sot me ndjenjë të thellë mirënjohjeje, jo vetëm për të mos e harruar, por më së tepërmi për t’u ndriçuar nga mendimi i tij, për t’u ngrohur në zjarrin e dashurisë së tij për Shqipërinë dhe shqiptarët, dhe për t’u kalitur në vullnetin e bëmave të tij. Ai është e do të mbetet për një kohë të gjatë aktual me evropianizmin e tij luftarak. Ndërgjegjja shqiptare ka dhe do të ketë në të ardhmen nevojën e mësimeve të tij.

“Shpirita” që ai i blatoi “Vatrës” dhe gjithë Shqipërisë do të jetë e pranishme gjithnjë në ndërgjegjen tonë; ajo do të na dritësojë kur ta lexojmë; do ta vlerësojmë kur të dritësohemi prej saj; dhe kur ta vlerësojmë do ta ndjejmë thellë, do ta duam dhe ta bëjmë tonën. Asnjë nuk do të mund të kuptojë vitytet dhe veset e shqiptarit pa e lexuar Konicën, asnjë nuk do të mund të depërtojë thellë në hiset e errëta e të ndiçuara të ndërgjegjes së shqiptarit dhe t’i kuptojë hallet e tij pa e lexuar Konicën, asnjë nuk mund të ketë vizion të qartë evropian për të ardhmen e Shqipërisë pa e lexuar dhe rilexuar Konicën.

Referencat:

Për t’iu shmangur referimeve të shumta, po jap vetëm botimet tek të cilat jam mbështetur për këtë studim:

1.“Kanunore dhe Regullore e Federatës Pan-shqiptare VATRA”. Shtypur në shtypshkronjë të VATRËS në Vjeshtë të Dytë 1926; rishtypur dhjetor 1954; shtator 1995.

Refat Xh. Gurrazezi: “Historia e Federatës Vatra”, botuar në “Dielli” nga dt. 29 mars 1972 deri më 28 nëntor 1975. E papërfunduar.
“Albania: The Rock Garden of Southern Europe and Other essays by Faik Konitza”, Edited and Amplified by G. M. Panariti, 1957.

4.Federata Panshqiptare e Amerikës Vatra: “Faik Konitza 1876 – 1976”. Botuar në New York, 1976.

Prof. Dr. Jup Kastrati: “Faik Konica” (Monografi); Gjonlekaj Publishing Company, New York, 1995.
“The Albanian Struggle in the Old World and New”, compiled and written by members of The Federal Writers’ Project of The Works Progress Administration of Massachusetts. The Writer Inc. Publishers Boston – 1939.
Qerim Panariti: “Albumi II i Hirësisë Tij Peshkop Fan S. Noli dhe biografi kronollogjike”, Boston, Massachusetts, 1966.
“Faik Konitza – Selected Correspondence 1896-1942”, edited by Bejtullah Destani, published December 2000 by The Centre for Albanian Studies.
Agjencia e Publicitetit “Klik”: “Fletore për Konicën”.

HISTORIA E BIBLIOTEKES SE HUMBUR TE FAIK KONICES

January 31, 2016 by dgreca

NGA AGRON ALIBALI/
FJALA E MBAJTUR ME RASTIN E DHURIMIT TË LIBRAVE NGA BIBLIOTEKA E HUMBUR E FAIK KONICËS/
Mbajtur në Bibliotën Kombëtare të Shqipërisë-Tiranë, Janar 2016/
Të nderuar zonja dhe zotërinj, miq e mikesha, shoqe e dashamirës,/
E nderuara Prof. Dr. Asllani, të nderuar punonjës e punonjëse të Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kam nderin që të dorëzoj këtu sot, në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, katër libra nga biblioteka e humbur private e Faik Konicës.
Historia e këtyre librave është e gjatë dhe e çuditshme. Faik Konica ndërroi jetë natën e 15 dhjetori 1942 në apartamentin e tij në kryeqytetin amerikan. Siç shkruante atëhere sekretarja e tij, Charlotte Graham, dhe sikurse e konfirmonte Fan Noli më pas, Konica la si amanet që e gjithë biblioteka e tij e pasur dhe e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Faiku nuk pati fëmijë dhe nuk la asnjë trashëgimtar në SHBA. Librat ishin një ndër pasionet dhe dashuritë e Konicës. Fill pas vdekjes dhe deri në prag të vitit të ri 1943, Federata panshqiptare VATRA ndërmori punën e vështirë të mbylljes së hesapeve të fundit të Faikut si dhe mori në dorëzim e vuri në ruajtje edhe bibliotekën e tij të madhe prej mbi 2000 blenjsh.
Pas mbarimit të Luftës II Botërore, të 32 arkat me libra u transportuan dhe u vendosën në mjediset e Katedrales së Shën Gjergjit në Boston. Kemi arësye të besojmë se librat qëndruan atje të paktën deri sa ndërroi jetë Fan S. Noli në vitin 1965.
Më pas gjurmët e bibiotekës humbin. Ndofta vrulli i pamëshirshëm i kohës bëri punën e vet.
Në monografinë për Faik Konicën që po përfundoj do ta shpjegoj më hollësisht, por këtu mund të them sa më poshtë:
Interesi tim për Konicën u nxit gjatë kohës që studioja në Shkollën e Drejtësisë të Universitetit të Harvardit në vitin 2000. Në bibliotekën e famshme të universitetit pata rastin të takohem me botimin e plotë të revistës së famshme Albania. Në raftet me koleksionin e pasur të librave shqip gjeta edhe Historinë e Shqipërisë të Ndoc Nikajt. Brenda bleut të rrallë ishte një kartë e shkruar nga dora e Faik Konicës, ku ai komentonte me mprehtësi për mënyrën e botimit. Ndërkohë që kisha filluar të koleksionoj libra të rralla shqip, të gjetura në bibliotekat e brezit të vjetër të shqiptarëve në Boston, raportet e sekretares personale Charlotte Graham të Konicës më tërhoqën veçanërisht vëmendjen, sidomos pohimi i prerë se Konica e kishte lënë gojarisht si amanet që biblioteka e tij e rrallë t’i lihej trashëgim Bibliotekës Kombëtare në Tiranë.
Kjo sillte menjëherë pyetjen: po ku janë, ku gjinden vallë këto libra? Dymijë libra nuk mund të zhduken pa lënë gjurmë.
Duke qenë se jetoja fare pranë vendit të fundit ku ato ishin ndodhur, fillova të hulumtoj menjëherë. Mirëpo askush nuk dinte me siguri se ku kishin përfunduar ato. Megjithatë, nga kancelari i Kishës Ortodokse Shqiptare të Amerikës, Fort i Përndershmi Arthur Liolin, mësova të dhëna të rëndësishme për të identifikuar librat e Konicës. Me vlerë të posaçme ishte indicia e shtampës së veçantë, EX LIBRIS F. K., që Faiku e vendoste në kapakun e brendshëm të çdo libri.
Thuhet se suksesi është rrjedhojë e punës, ngulmit dhe fatit. Me 1 maj 2004 pata rastin të identifikoj në zyrat e VATRËS në Nju Jork librin e parë nga biblioteka e humbur e Faik Konicës. Ishte botimi i studiuesit arbëresh Gaetano Petrotta në italisht. Ndofta ky fakt mund të ketë ndikuar që libri të jetë ruajtur.
Provat në librin e Petrottës ishin të pakundërshtueshme: aty ishte shtampa e famshme, si dhe një përkushtim i ngrohë i autorit për Faikun. Gjej rastin të falenderoj z. Agim Karagjozi, kryetar i atëhershëm i Vatrës, i cili menjëherë më autorizoi të tërhiqja librin kundrejt vërtetimit përkatëse.
Mirëpo kërkimi nuk u përqëndrua vetëm në Boston. Prof. Nasho Jorgaqi në Tiranë më sugjeroi të lidhesha me Sara Panaritin, të venë e Qerim Panaritit, ish Sekretarit të Vatrës dhe ish-kryeredaktor i Diellit. Z. Panariti kishte botuar në vitin 1957 veprën e Faikut, “Kopështin Shkëmbor”
Sarën nuk munda ta takoj në gjallje. Dy vjet më vonë ajo ndërroi jetë në Masaçusets. Gjithnjë i interesuar për libra të rralla shqip, menjëherë pyeta administratorët e pasurisë nëse znj. Panariti kishte lënë ndonjë libër. Në tufën e librave që ata më dhanë identifikova edhe tre libra të tjerë nga bibloteka e humbur e Faikut.
Mirëpo libri nuk është vetëm përcjellje kumti, por edhe vlerë historike. Në ato tre blenj të Faikut gjeta të bashkoheshin Asdreni, Gjergj Fishta, Margaret Hascluck, Lef Nosi, Mahir Domi, e shumë e shumë figura e personalitete të tjera të shquara.
Në 20 prill 2009 mbajtëm një veprimtari në Universitetin e Harvardit, pikërisht tek Shkolla Pasuniversitare e Arteve dhe e Shkencave ku kishte studiuar Konica. Atje shpallëm publikisht për herë të parë katër librat e vetëm të gjetur deri atëhere nga biblioteka e humbur e Faik Konicës.
Dihet se në kodin gjenetik të shqiptarit amaneti është i shenjtë. Pyetjes së At Artur Liolinit atë ditë në aktivitetin e Harvardit se ç’do të bëja me katër librat e gjetura iu përgjigja se ato do t’i dorëzoheshin Bibliotekës Kombëtare në Tiranë. Kam nderin e veçantë që në praninë tuaj të përmbushim sot sëbashku një pjesë të këtij amaneti.
Gjej rastin të falenderoj përzemërsisht Drejtoreshën e Bibliotekëns Kombëtare, Prof. Dr. Persida Asllanin, dhe zv. Drejtoreshën, Dr. Etleva Domi, për ndihmën dhe mbështetjen e paçmuar që më dhanë në këtë projekt madhor.
Shpresoj që në të afërmen të kemi rastin të mblidhemi sërish këtu për të sjellë në gjirin e Bibliotekës Kombëtare, institucionit të shquar të kulturës shqiptare, edhe pjesën tjetër ende të pagjetur të bibliotekës së humbur të Faik Konicës, duke çliruar kësisoj peshën e rëndë të amanetit të papërmbushur të Faik Konicës.

Ju falemnderit.
Tiranë, 13 janar 2015.

PREZANTIM I REVISTES “ALBANIA”TE FAIK KONICES

January 16, 2016 by dgreca

Shkruan:Prof.as. Dr.KOLE TAHIRI-Bruksel/
Per prezantimin e revistes “Albania” te Konices kemi shfrytezuar koleksionin e saj te plote, ruajtur me kujdes nga Shoqata “Iliria” e Brukselit, me kryetar intelektualin shqiptaro-belg z. D. Duraku.
Njohja me kete reviste presticioze shtron disa pyetje te clat kerkojne pergjigje:
– Cilat kane qene kushtet politiko-shoqerore ne te cilat doli ne skene revista “Albania “-Kur dhe ku u botua kjo reviste?
– Cili ka qene qellimi kryesor i botimit te saj? Cfare tematike ka trajtuar gjate viteve te egzistences se vet?
– Cfare ndikimi ka ushtruar revista ne zgjimin kombtare te shqiptareve dhe ne levizjen mendore atdhetare? Sa i ka bere ajo te njohur Shqiperine dhe shqiptaret ne opinionin evropian dhe ate boteror? Ne ç’mase idete madhore kombetare te trajtuara ne kete reviste kane arritur te realizohen ne jeten kulturore dhe historine e shqiptareve? Ne problematiken e gjere atdhetare, te shtruar 110 vjet me pare ne kete reviste a vazhdojne te ndeshen ide dhe referenca politiko-morale rilindase, te cilat vazhdojne te ruajne aktualitet? A gjenden ne te ide dhe çeshtje te pa trajtuara ende, nga studjuesit tane?
– Ne fund te fundit, çfare vlerash dokumentare-historike perfaqeson “Albania” per kulturen, gjuhen e njesuar letrare shqipe, letersine artistike kombetare dhe historine tone?
– Ne ç’mase ia arriti “Albania “qellimit patriotik per te cilin doli ne drite?
Po perpiqemi te belbezojme diçka ne pergjigje te pyetjeve te me siperme.
Qe ne kontaktin e pare, me kete reviste te bie ne sy, se ke ne duar nje document serioz, te formuluar mjeshterishte, me kopetence profesionale, shije te spikatur artistike, simbole kombetare si dhe mjete e gjuhe lerare brilante te gjetura, nga nje mendje e holle atdhetare, ne momentin e duhur historik kombtare.
Rrethanat kombetare dhe nderkombetare, ne te cilat doli ne drite „Albania“ kane qene komplekse, te tensionuara e me rreziqe fatale per shqiptaret. “ I semuri i Bosforit“ po rreshqiste, pandalshem ne gremine.
– Shoviniste fqinje kishin mprehur „dhembet“ per coptimin e trojeve tona etnike. Reformat e Tanzimatit u kishin dhene te drejten kombesive jo-turke te hapnin shkolla ne gjuhet e tyre amtare. Vetem shqiptareve nuk u njihej nje e drejte e tillle, me preteksin se ata i perkisnin sepse kombesise turke.
– Me ritme te shpejta po perhapeshin shkollat ne gjuhet turke, greke, serbe, bullgare etj. Qellimi i tyre ishte asimilimi, zhberja dhe zhdukja e shqiptareve dhe e gjuhes se tyre amtare.
– Rindindasit kishin dhene kushtrimin, percaktuar referencat moralo-polike per bashkimin kombetare dhe hapur rrugen. Ishte formuar Lidhja e Prizrenit, flaka e se ciles u shua, relativisht shpejt.
– Egzistonte nje tradite e shtypit shqiptar, jashte vendit, por, shpesh afatshkurter, me rreze te vogel veprimi, por edhe me prirje te huaja: greko-file, sllavo-file, turko-file, italo-file etj.
– Ne trojet tona etnike idete kombetare perhapeshin fshehurazi, ne kushtet e perndjekjes dhe terrorit te eger osmanist.
– Forcat anti-shqiptare luanin role te pallogaritshme kombtarisht te rezikeshme.
– „Varka“ e vogel shqiptare lekundej ne dallget e „sunamit“ te perçarjes kobzeze. Drejtimi i saj humbja e identitetit kombetar dhe fshirja e Shqiperise nga harta gjeografike e Evropes Juglindote
Ne keto kushte asfiksimi dhe stanacioni historia thirri ne skene edhe atdhetarin, erudit dhe energjik, 21 vjeçarin, Faik Bej Konica, nga nje dere e shquar e Konices.
VESHTRIM SIPERFAQESOR DHE ILUSTRATIV I „ALBANIA“!
A. Ne faqen e pare te numerit 1, vellimi 1, te vitit 1897 lexojme:
¬ Viti i botimit: VITI I PARE
¬ Cfare eshte? E perkoheshme shqip, shkruan ç’do gje, del nje here ne muaj.
¬ Emertimi: “ALBAN IA”
¬ Merret me: LITTERATURE, LINGUISTIKE, HISTORI, SOCIOLOGJI.
¬ Numri, koha e botimit: Numer 1, 25 mars, viti 1897
¬ Permbajtja: dhene ne nje kuadrat ne shqip dhe frengjisht
¬ Dy tri fjale si parathenie……………… REDAKSIA
¬ Armiqt’ e Shgiperise……………….. THANK SPIRO BEG
¬ Vjersha……………………………… THOMA ABRAMI
¬ Lulia e malevet……………………… HASAN AGA
¬ Per Kasandren(frengjisht)…………… RONSARD
¬ Lajthimi…………………………….. NJE PERMETAS
♣ Per themelin e nje gjuhe letrarishte shqip T. S. B.
¬ Deftimshkruarat e vjetersise mbi rrenjet e kombit. HOMERI
Ne dy anet e kuadratit, ku eshte vendosur permbajtja e lendes, jepen dy citate: njeri greqisht(Asius Samos) dhe tjetri anglisht(Lord Bajron). Nen citatet e mesiperme jane vizatuar dy kallxa, gruri te cilat, perveç vlerave sombolike krijojne edhe harmoni estetike te fages se revistes. Vijojne:
> KRYE-SHKRONJES(Drejtori) THANK SPIRO BEG(anash,majtas).
¬ SHKRONJES-ARKETAR: VISKA BABATASI(anash, djathetas)
¬ Adresa e redaksise: “BUREAUX DE LA REVUE ALBANAISE:
87, RUE SAINT-BERNATD, 87
A BRUXELLES
1897
Qe nga numri 9 i vitit 1897, nen emertimet e me siperme, me shkronja te medha, rishpaloset qellimi i se perkoheshmes, bashke me nje lutje per memedhetaret:
“Qellimi i se perkoheshmes “Albania” eshte ky: te shuhen lufterat, te mos derdhet me gjak ne Shqiperi, po te kete paqe dhe bashkim, e me urdherim te Lartmadhesise Tij Sulltanit edhe me ndihmen e Zotit Math te behen shkolla shqip dhe kombi shqiptare te veje perpara ne dituri dhe ne miresi dhe te kuptoje ku jane interesat e tij te verteta”. (Shenim: Konica, ne fillim ka pasur nje fare besimi tek Sulltani, por me vone e ndryshoi kete mendim, aq sa u denua qeveria osmane me vdekje, ne mungese.( K.T.).
Kjo shpallje perseritet ne te gjith numrat qe pasojne, deri ne fund te vitet 1897. Ne numrat e viteve te mevoneshem, ky shenim eshte hequr nga redaksia.
B.BALLINA E NUMRIT PARE, VITI I DYTE I BOTIMIT 1898.
– Ne sfondin e nje balline me ngjyre jeshile te mbyllet, qendron figura e nje shqiptari toske, ne kembe, pak te hapura, ne doren e djathet mban pushken e gjate, mbeshtetur ne toke, perpara kembeve, doren tjeter e ka vendosur siper nje liberi, te hapur, ku gjenden, te vizatuar edhe 2-3 instrumente shkencore.Ne kostumin kombetare te luftetarit terheqin vemendjen fustanella e gjate, e bardhe, tipike shqiptare dhe jeleku karakteristik. Figura mbulon, pothuajse tere faqen e revistes.
– Ne sfond, pas kokes se luftarit, ngjeshur edhe me armet e brezit ndriçon dielli (personifikim i lirise), rrezet e te cilit valviten, ne formen e (flakeve)gjarperinjeve duke forrnuar nje kurore e cila mbulon tre te katertat e pjeses se siperme te ballines. Me germa te medha ne secilen rreze lexohet “ALBANIA”.
– Ne anen e djathet, siper paraqitet nje steme e familjes princerore te Kastrioteve.
– Ne kendin e poshtem, te po kesaj ane gjendet portreti i Skenderbeut me kostum kombetare, me perkrenare ne koke, i rruar, me mustaqe.
– Tabloja mbyllet me nje shirit te bardhe, i cili zgjatet qe nga kemba e luftarit, vazhdon perposhte kornizes dhe ngrihet deri ne lartesin e syve te portretit te heroit. Ne shirit eshte shkruar: Gjeregj Kastrioti i thanun SKENDERBEG.
– Ne anen e djathet, perpara luftarit te lirise duken, ne sfond (veshtire te dallueshme), male, nje lugine, dy ullinje, rrahur nga stuhiat dhe nje skice e vogel luftimesh me shpata,
– Terheqin vemendjen, ne keto dy portrete : pamja fizike dhe fizionomia : mimika, syte, veshtrimi, balli, nofullat, goja, muskulatura e fytyres, ne tere pamjen e tyre shprehin ndjenja : fisnikerie, butesie, humanizmi, harmonie, dinjiteti, bukurie etj., te denja per qyteterimin evropian. Te dy portretet, pa sforcim, apo ashpersi, (per te cilen akuzohen shiptaret), trasmetojne tipare te karakterit shqiptare: burreri e vendosmeri, siguri, perqendrim, qetesi, vullnet, besim ne vetevete, durim, trimeri dhe vetepermbajtje.
Pra, jane dhene me mjete figurative, mjetet kryesore te cilat u duhen shqiptareve per te fituar lirine: Armet, librat, dituria, heroi kombetare, simbolet dhe bota e pasur, e civilizuar e qytetarit te kohes.
– Ne kendin e majte siper, me shkronja te medha eshte shkruar frengjisht: REVUE, ne kendin tjeter, siper BJ-MENSUELLE.
Ballina paraqitet e mbingarkuar, por me proporcione perfekte e qartesi pamjeje, bere nga dora e artistit shquar belg, Paul Noucquet, sipas idese se Konices.
Siç eshte thene, çdo vellim eshte i perkthyer edhe ne frengjisht.
C. BALLINA E DYTE, NISUR NGA VITI 1900
Ballina e revistes, ne vitet e mevoneshme ka ngjyre te verdhe. Ne pjesen e siperme te saj jepen: Vellimi, p.sh. XI 1907 XI Volume. Me poshte, me shtrirje ne tere faqen eshte shkruar: A L B A N I A. Nen kete titull, ne dy kollona shkruhet ne shqip dhe frengjisht: “E perkoheshme shqip. Del dy here ne muaj. U themelua me 1896”.
– Ne qender, ne sfondin e zi te nje drejtekendeshi, me gjatesi nga lart-posht eshte vizatuar nje SHQYT(steme). Ne mesin e tij spikate shqiponja, midis krereve te se ciles ngrihet nje flakadan. Dorezen e tij e mbeshtjell nje shirit i vogel, ne te cilin eshte shkruar “UNITAS”. Thirrje per bashkim te shqiptareve te çfaredo feje apo krahine qofshin ata.
– Gjoksi i shqiponjes bulohet nga nje perkrenare, ne cepin e majte, siper te se ciles varet nje kryq i zi. Nje shirit i bardhe, siper perkrenares mbeshtjell trupin dhe perfundon ne te dy anet e qafes se shqiponjes, duke i lene krahet e lire, gjysem te mbledhur. Ne te eshte shkruar: „ALBANIA“. Ne te dy anet e shiriti aty prane qafes shkruhet , majtas: anno dhe ne te dhjathten: 1896 – Dy kthetrat e kembeve mbajne nje shirit te bardhe, varur, ne forme harku mbi te cilin eshte shkruar latinisht: “UNGUIBUS ET ROSTRIS”, i shqiperuar do te thote: “Shqiponja dykrereshe i ruan te drejtat e veta me sqep e kthetra”.
– Ne te dy anet e drejtkendeshit te zi lexohet ne shqip(majtas) dhe frengjisht(djathetas): “Te mbahet e rritet kombesia. Te lerohet e zbukurohet gjuha se gjuha eshte shenimi i kombesise. Te permiresohet gjendja e popullit, se, kur nuk eshte i vobeket populli kombesia mbahet e tere e forte dhe e lire”.
– Me poshte shenohet, po ne dy gjuhet e me siperme: Vjersha, kenge te popullit, gjuhesi, histori, shkence dhe te reja.
– Ne fund te faqes shenohet adresa e re ku duhet te dergohen: letrat, ndihma, pajtimet etj.“To the Editor of „Albania“ 3, Oakly Crescent, City Road, London, E. C.“
Ne secilin numer te volumi 2, viti 1898 eshte perdorur edhe nje gravure e veçante. Ajo gjendet ne kendin e majte te faqes se pare te revistes, larte, brenda nje katerkendeshi i cili ze nje te katerten e faqes. Aty jepet nje are-ugar, qielli i kalter me nje re te bardhe dhe kodra, prapa se ciles, dielli qe po lind shperndara rrezet mbi horizont. Keto elemente jane dhene prapa figures muskuloze te bujkut, figure e cila te kujton statujat e antikitetit grek. Bujku, me doren e djathet te shtrire anash, ne ecje e siper hedh faren ne are qe pret te mbillet. Figura shprehe shprese per korrjet e ardheshme. Siper ketij drejtkendeshi shenohet, me shkronja te medha titulli simbolik: “Mbillni qe te korrni“! Ne fund te tablos, majtas jepet emri i piktorit: P. Noucquet dhe ne krahun tjeter „A mon ami Faik beg Konitja. Po ne kete faqe, vazhdon kryeartikulli i numrit, e keshtu me radhe numtat e tjere deri ne fund te vitit 1898.
– Ne numrat e kesaj reviste ndeshen pak fotografi te disa personaliteteve kombetare, figurash historike, albanologesh,etj. si p.sh., Ismail Qemali, Fan S. Noli etj.
– Ne mbyllje te ketij prezantimi shtojme, se revista, ne vitin e pare, ne çdo numer ka patur nje fashikull e pak, d.m.th. 16 deri 24 faqe. Ne vitet e mevoneshme, çdo numer ka dalur me 2, ose me tre, e madje, ne ndonje raste edhe me 4 fashikuj, d.m.th., perkatesisht me: 32, 48 dhe deri 64 faqe. Formati i revistes, qe nga viti i dyte ka qene:23.5 x 17.5. Faqosja e secilit numer, qe nga numri i pari e deri ne fund mund te sherbeje si model imitimi edhe ne ditet tona per revista te kesaj natyre.
A. VESHTRIM STATISTIKOR I REVISTES “ALBANIA”
¬ Viti i themelimit!- 1896.
¬ Data e daljes se numrit te pare!-25 mars 1897.
¬ Vendi i botimit! A. Nga 1897 deri ne prill te 1902 Ne BRUKSEL.
¬ Nga viti 1902 deri me 1909: Ne LONDER
¬ Ideator, drejtor dhe botues!rank Spiro Beg.
¬ Motoja e revistes: ” Mpron te drejtat e kombit Shgiptare”!
¬ Sa here dilte? Dilte nje here ne muaj.
¬ Sa vite ka vazhduar te botohet? Eshte botuar 12 vjet pa nderprerje.
>Sa numra kane dale? 144 numra, me afro2500 faqe, secila ne dy kolona, ne 12 volume.
Rubrikat: LITERATURE, LINGUISTIKE, HISTORI, SOCIOLOGJI
¬ Nenrubrikat:
¬ Vjersha:Gjithesejt-307 me 3578 vargje.
¬ Kenge te popullit:Gjithesejt: 85 me 1444 vargje.
¬ Perralla dhe perralleza:Cope 30.
¬ Histori, filozofi:Studime historike: 73.
¬ Letratyre e huaj:Perkthime, shkrime 17.
¬ Letratyre dhe gjuhe: Krijime, studime, polemika etj.: 159
¬ Shkence, çeshtje ekonomike: Shkrime: 56.
¬ Propogande kombetare: Kryeartikuj (7) e shkrime te tjera: 223.
¬ Politike, lajme te reja, tetra etj. Gjithesejt: 334.
¬ Zera gjithesej: 605
– Nenrubrika, sipas rastit kane levizur ose kane munguar.
– Bashkepunetore: Mbi dhjetra e dhjetra autor shqiptare (me pseudonime), rilindas te shquar, perfaqesues te shquar te besimeve fetare, intelektual te rinje, nga te gjitha trojet etnike shqiptare dhe nga diaspora e shtrire ne kater kontinente. Midis tyre : Naim Frasheri, Gjergj Fishta, Luigj Gyrakuqi, Aleksander S. Drenova, Filip Shiroka, Hile Mosi, Kostantin Sh.Gjeçovi, Zef Skiroi, Murat Toptani, Fan S. Noli, Pashk Bardhi, Aleksander Xhuvani, Kole Kamesi, Ndoc Nikaj, Mit’hat Frasheri, Mati Logoreci, Anton Xanoni, K.J. Trebicka, Viske Babatasi, Kristo P. Luarasi, Ibrahim Temo etj.
Bashkepunetoret e huaj jane : belgj, francez, anglez, gjerman, kroat, polake, danez etj. Per te argumentuar origjinen e shqiptareve Konica u referohet autoreve te vjeter : Homeri, Herodoti etj., shkencetareve evropian bashkohore, albanalogeve te shquar etj ?
– Qendrat e shperndarjes: Bruksel, Londer, Lajpcig, Paris, Vjene, Trieste, Venedik, Athine, Filipopoli, Kairo, Aleksandri, Stamboll, Bukuresht, Halle(Gjermani)
Shtrirja ne kohe:Nga 1897 deri me 1909.

Hapsira gjeografike: Kontinentet e Evropes, Azise, Afrikes dhe SH.B.A.
Prof. Dr. K O L E T A H I R I
¬Bruksel, Mars-20- 07
***
R e v i s t a “A L B A N I A” D H E K O H A”*
– Paqitja, qofte edhe ne vija te trasha e qellimit, ideve themelore, permbajtjes, rrugeve e mjete-ve qe perdoren ne kete reviste per zgjimin kombetar te shqiptareve eshte nje ndermarrje e vesh-tire. Ajo do te kerkonte kohe te konsiderueshme studimi, nga specialiste te fushave te ndrysh-me.
– Qellimi i botimit te revistes formulohet ne menyra te ndrysheme, si, p.sh.: “Te mbahet e te rritet kombesia. Te lerohet gjuha se gjuha eshte shenimi i kombesise. Te permiresohet gjendja e popullit, se kur nuk eshte i vobeket populli kombesia mbahet e tere e forte dhe e lire”. Ne numrin 9, te vitit 1897 ndeshim: “Qellimi i se perkoheshmes “Albania” eshte ky: te shuhen lufterat, te mos derdhet me gjak ne Shqiperi, po te kete paqe dhe bashkim,…, te behen shkolla shqip dhe kombi shqiptare te veje perpara ne dituri dhe ne miresi dhe te kuptoje ku jane interesat e tij te verteta”. Diku tjeter percaktohet si moto e revistes: “Mpron te drejtat e kombit Shqiptare!” Me poshte, theksohet se: “Kombetaret Shqipetare kane nevoje per nje organ i cili te mbetet ne çdo ndodhje besnik tek ideali Shqiperia per Shqipetaret,- dhe kane aresye te shprehin se do te gjejne te “Albania” trupesimin e ndjenjave te tyre”.
– Problematika qe trajtohet eshte sa e gjere, aq dhe e pasur. Duke e pare ne teresi kete veper prej 12 vellimesh, me afro 2500 faqe, me shumesine e ideve e çeshtjeve qe trajtohen, me paraqitjen dhe analizen ne rrafshet sinkronik e diakronik rezulton, se kemi te bejme me nje encikopedi te vogel te botes shqiptare, te kultures dhe histories sone,
– Do te perpiqemi, te sjellim diçka:
a). Nga programi i “Albania”dhe ne ç’mase eshte realizuar ky program?
b). A ruajne aktualitet ato ide, tani qe kane kaluar 110 vite nga botimi i kesaj reviste?
Referencat do te jene autentike, ashtu siç ruhen ne koleksionin e “Albania”. Atehere:
1. Per gjendjen e mjeruar, injorances dhe varferise te cilen, pushtimi shumeshekullor osman i kishte katandisur shqiptaret Konica shkruante: “…, se gjumi qi na ka zene eshte kaqe i rende, sa dhe fasha nga kurrizi ne na nxjerrçin, nuke do t’i ndjejme”. Eshte ky shkaku qe ne “Albania” jepen thjeshte, qarte, lehtekuptueshem dhe sakte shkencerisht mjaft koncepte baze, ide, teori etj. si bie fjala: komb, liri, liri e vetedijes, bashkim, tolerance, qyteterim evroperendimor, mesimi politik etj, etj. Konica, p.sh., theksonte se: (?? **Te jepet edhe termi Komb mendaonje shenim) “Liria eshte te mundet njeriu: 1, te besoje ç’i do zemra; 2, te thote ç’i do zemra; 3, te shkroje ç’i do zemra; 4, te beje ç’i do zemra, veç ato qe jane kunder lirise se njeriut tjeter”. ( ! ** Te behet nje nderhyrje per shtemberimet e sotme: arbitraritetin, arrogancen, kriminalitetin, intolerancen, anarshine, shkeljen e ligjeve, cenimi i jetes dhe dinjitetit te te tjereve etj.
2. Problemet e medha me te cilat perballej kombi, jo vetem ngrihen, por jepen edhe rruget e mjete per zgjidhjen e tyre.
– Keshtu, p.sh.,ne “Albania” insistohet se: “Me e madhia nevoje per ne Shqiptaret sot per sot eshte bashkimi. Pa bashkim nuke vetem kurr s’kemi per te vajtur perpara, po as do te na quajne komp bota”.
– “…Eshte nevoje qe Shqipetare te mençur te kuptojne, qe feja eshte nje gje veç kombit, qe para te jemi te krishtere a muhamedane, jemi te gjithe Shqiptare, rrojme te gjithe ne Shqiperi, dhe perdorim te gjithe nje gjuhe. Dhe Shqiptaret e mençur e te urte qe kuptojne kete gje, kane per detyre t’u japin te tjere Shqipetareve t’a kuptojne dhe ata”….”Le te nisim pra, qe sot, gjithsekujt sa i mundet, kete bashkim aq te mire per perparimin tone. Te duhemi te gjithe si vellezer; te mos kursejme as voitje as te holla per te mbjelle dashurine midis bijeve te Shqiperise”.
– Ja se si u drejtohej revista shqiptareve me se 100 vjet me pare: “Vellezer Shqiptare! Miaft rrojti e gjora Shqiperia jeten e Kurmit(fizikut); duhet edhe ajo te nisi tani te roje jeten e mendes (la vie intellectuelle). Jeta e mendes eshte te hapim te tere zemrat tona, te flasim vellazerisht njeri kundrejt fjales se tjaterit, te kuvendojme si njerezit te qyteteruar qe mblidhen te leftojne me fjale per ideat e tyre. Mos besoni se keshtu do te largohi njeri tjaterit! Per kundre, do te qasemi me shume, se do te njihemi me mire, s’do te kemi mendime te fshehura, dhe do te kuptojme qe te tere jemi te lidhur me dy lidhje te arta: desherimi i se Vertetes e desherimi i Shqiperise”.
– Edhe revista, thoshte Konica duhet te jete e tille ku njerezit shkembejne mendimet e tyre: “ E Perkoheshmja, duhet te jete si pazar,- nje pazar ku gjenden njerez te pasur, njerez te vorfere, gra, burra, djem, te krishtere, muslumane, te pafe, te tere tok, dhe duke kuvenduar, mirren vesh per mbrothe’e punerave tyre”.
– Terheq vemendjen MODELI i shkelqyer i BASHKIMIT e BASHKEPUNIMIT te intelektualeve e memedhetareve shqiptare, qe arriti te realizoje Konica per nxjerrjen e “Albania” organ mbareshqiptare.
– Edhe me figuren, vepren, shembullin, krenarine per origjinen, me punen dhe tere jeten e vet, Konica dha nje model te shkelqyer prej memedhetari te perkushtuar, model i cili, ne gjirin e emigracionit shqiptare vazhdon te mbetet i pa arriteshem.
– Veshtroni, se ç’behet me Shqiperine e shqiptaret sot e gjithe diten! A nuk eshte rasti per te kujtuar profecite proverbiale te te madhit Faik Konica: “Armiqet me te medhenje te shqipetareve jane vete shqiptaret!”dhe “Shqiperine e formuan idealistet dhe do ta prishin politikanet e keqinje shqiptare”! (Nen vizimet K.T.) A keni ndjekur se ç’po bejme politikanet e sotem shqiptare (te majte e te djathet) per te realizuar nje pale zgjedhje per pushtetin vendor ne Shqiperi? Vezhgoni “kulturen e tyre demokratike” te komunikimit edhe tani qe kane kaluar 16 vite “demokraci”!
– Nuk mund te mos ndalemi pa iu referuar perseri Konices. Ne, insistonte ai duhet te punojme sipas mesimeve te histories: “ Shqiperia nuk eshte nje shkemb qe te beje ç’te doje, e pa-vene re dhe e pa-pyetur. Ndodhet ne Evrope, dhe nuk mund te rroje perveç ne u sjellte pas parimeve evropiane. Vetem sharlataner, pianecer, dhe te prishur mentsh, mund t’i keshillojne popullit shqiptare te sillet pas menyres se princ Tuanit dhe te grusht-dhenesve te Kines. Jemi ne Evrope. Jemi ne Ballkan. Si u çliruan popujt e tjere te Ballkanit? Duke thelluar historine e çlirimit te tyre, do te gjejme programn e çlirimit t’one.
– Tani,ne qofte se e kendojme me kujdes, dhe te shkoqitur, historine e zene ne goje, shohim se keta popuj u çliruan ne ate mase qe u treguan te pjekur ne mesim politik. Kur nisen patriotet grek, ne krye te shekullit te XIX-te, t’i luten Evropes t’i çliroje, gjithe bisedimi ish rreth e rrotul pyetjes: A jane Greket miaft te perparuar ne mesim politik (eduction politique) sa te jene te zotet te vete-qeverisen?” Duke vazhduar me poshte Konica theksonte, se Mesimi Politik eshte kudo dhe kurdohere paleca e çeshtjes”. (Nenvizimet jane te Konices). Pak me poshte vazhdon: “Ne qofte se i permbledhim te gjitha argumentet e vena perpara tash tri-dhjet vjet, kunder çlirimit te Shqiperise….munde t’i permbledhim ne nje: “Shqiperise i mungon mesimi politik.
– Na rezulton, sipas “Albania” rrugen e mesimit politik te qyteteruar e kane kuptuar drejt dhe zbatuar, vetem dy politikanet e medhenje shqiptare: Ismail Qemali dhe Ibrahim Rugova.
Te gjitha te sharat e armiqeve dhe qortimet e miqeve permblidhen po aty! Thene ne terminologjine e sotme na mungon kultura demokratike.
Keto i shkruante Konica ne revisten “Albania”ne vitin 1907.
3. Nje tjeter veçansi e revistes “Albania” eshte, se tematika e saj perseritet, pothuajse nga numri ne numer. Por, çdohere, rimarrja behet ne kendveshtrime, nivele te reja, me detyra e forma te tjera duke nisur qe nga formulimet ne tituj, si p.sh., C’eshte kombi?, Cka do me thane komb?, Kombi dhe feja etj. e deri tek permbajtja, argumentet qe sillen, problemet, rrugezgjidhjet etj. Aty, mjeshterisht shmagen perseritjet dhe zgjerohen e pasurohen idete si edhe mjete e realizimit te tyre.
4. Per thellesin, saktesine shkencore dhe pjekurine e mendimeve dhe rrygezgjidhjeve qe rekomandohen ne kete reviste deshmojne mjaft te dhena. Aty levrin mendimi i kualifikuar dhe talenti i mbi 120 intelektualeve nga te gjitha trojet shqiptare, me bagazhet e tyre kulturore, dhene brenda nje kohe 12 vjeçare.
Ne reviste terhiqet mendimi dhe pervoja e mendimtareve me te shquar te diasporas si dhe i miqeve te shqiptareve, albanologeve te mirenjohur, deri tek antropologet e medhenj etj.
5. Ne kete reviste trajtohen, jo vetem problemet e kohes midis dy shekujve, por edhe ato te nje strategjie te larget kombetare, p.sh., “Albania” insistonte qe, shtetit te ardheshem shqiptar i takojne te gjitha ato territore ku flitet gjuha shqipe, perfshire Kosove, Cameri etj., ose, p.sh., çeshtja e gjuhes se njesuar shqipe e te tjera probleme te cilat jane future ne rrugen e zgjidhjes, por, per nje pjese te mire te tyre zgjidhjet kane qene politike, gjysmake e shpesh te padrejta. Kujtojme ketu problemin e trojeve shqiptare te lena, padrejtesisht jashte kufijeve shteteror te Shqiperise etj.
6. Nder problemet me natyre sociologjike eshte edhe çeshtja e emancipimit te femres shqiptare. Konica jep ndihmes te shquar per kuptimin e drejte filozofik te problemit dhe hap horizont per zgjidhjen e tij? Per kete qellim Konica perkthen pjeset perkatese nga filozofi gjerman Shopenhauer dhe sjell plot shembuj nga lirite e te drejtat qe gezonte gruaja ne vendet e perparuara te Evropes, Amerikes etj. Duke folur per gruan shqiptare Konica theksonte: “ Ne komb t’one, duket se tere hollesia e mendjes dhe e zemres, tere bukuria e karakterit dhe sjelljes, i kane rene per meras(pjese) gruas”.
7. Le t’i referohemi bashkepunimit te fruteshem te Konices me miqet belgj per nxjerrjen e revistes dhe per çeshtjen kombetare.
– Skulpetori i mirenjohur belg, Paul Nocquet (bashkepunetor i se Perkoheshmes per fytyrat) ka punuar dy ballinat (kapertinat) e “Albania” te cilat jane perdorur ne te gjithe numrat e saj si dhe mjaft gravura, skica e pamje te tjera. Bashkepunimi ka qene i tille sa qe belgu, ne njeren prej gravurave, krahas emrit te vet shenon edhe” A mon ami Faik Konitza”.
– Me shume dashamiresi, drejtori i te fameshmit “Institut Geographique” te Bruselit, Zoti Elisee Reclus ndihmoi Konicen duke ngarkuar gjeografin z. Bertrand dhe kartografin M. Patreson, te cilet punuan tre muaj per te bere, te paren “Harte te Shqiperise”.
– “Zoti Maurice de Waleffe, nji pendetar i njohur, shkrues te gazetat e perditeshma “L’independence Belge” e “Le Messager de Bruxelles”, shpalli ne kete te funtme, me 27 te marsit(1900), nji artikll, nen titullin “Ata Shqipetaret e eger!- nji Shqipetare ne Brusel”. Ne kete artikull,qi eshte ne kuvent me kryeshkruesin e Albanies, Zoti de Waleffe tallet me ata qi thone se Shqipetaret jane t’eger, e rrefen pse ka mbetur mprapa Shqiperia e ç’te drejta kerkojne atdhetaret e vendit t’one.”, “… e i a dime per te mire qe u-mundua te rrefente te drejtat e kombit shqiptar”.
– Dihet, se z. Victor Henry, profesori i gjuheve orientale ne Unversitetin Katolik te Leuvenit arrin ne perfundimin, se perpara greqishtes se vjeter duhet te kete egzistuar nje gjuhe tjeter, me e hereshme, pellazgjishtja prej se ciles buron gjuha e sotme shqipe.
– Eshte faji dhe injoranca jone qe bejme, aq pak perpjekje per t’a njohur opinionin belg me Shiperine, Kosoven dhe shqipetaret qe banojne ne Belgjike! Ne kete mefeshesi tonen, gazetaret shkruajne per ato qe ndeshin ne rruge, d.m.th., per kriminalitetin shqiptare dhe per fatin e prostitutave shqiptare. A eshte e drejte qe te perfaqesohemi vetem me keto dy kategori tonat, te cilat, fatkeqesisht shqetesojne belgjit bemires e demokrat, ketu ne vendin e tyre? Mendojme se JO! dhe perseri JO! A nuk ka vend ketu per te mesuar nga shembulli i Konices dhe i “Albania”? Mendojme se PO! Madje, shume !
– Me revisten ”Albania” kane bashkepunuar edhe shkrimtare, albanolog, dijetare te huaj si Guillaume Apollinaire, Pierre Bayle, Emile Legrand,Tullio Erber, Jan Urban Jarnik, Theodor Ippen, Albert Thumb, Jules Oppert, Michel Breal, Max Muller, Julios Pisko, Holger Pedersen etj.

Na terhoqen vemendjen ne kete reviste:
a) Konica, per çdo ide, apo problem qe trajton zgjedhe edhe MODELET me te mira, te cilat ua rekomandon shqiptareve per arritjen e qellimit kombetar. Ai ndalet ne shembuj e fakte te llojllojshme, konkrete e bindese se bashku me mbeshtetjen historike e teorike. Modelet qe sje-lle Konica jane modele shtetesh te vegjel si Irlanda, Danimarka, Belgjika etj., modele qeverisjesh demokratike, modele mbreterishe te vogla, vendesh te cilat ecnin ne rrugen e zhvillimit, perparimit e qyterimit te kohes.
b). Shqiptaret, ne udhekryqet e tyre historike, per arritjen e çlirimit kombetare u gjenden perpara dy RRUGEVE, te kunderta, te cilat Konica i quan shkolla:
– a) Shkolla e rruges te armatosur. Per kete Konica thote: “E para shkolle nxe (meson) se po te vriten ata qe i kundershtohen lirise kombetare, ahere do te çlirohemi pa dyshim, se s’ka kush te na ndaloje. Ne te tjera fjale, kjo shkolle, nuk njeh tjater udhe per çlirimin, perveç se assassinate te veçanta per sot, dhe te gatiturit ne vrasje te pergjitheshme a massacre per nesre”.
Me poshte Konica vazhdon: Eshte e vertete se shkolla qe predikon, si nje systeme kombetare, assassinatet sot, nje massacre a vrasje te pergjitheshme neser, kerkon vetem te marre rendesie ne sy te guvernes turke duke derdhur gjakun çurke”. Per kete shkolle,- vazhdonte Konica jane karakteristike: “Ripi, burgu, syrgjyni, konfiskatsioni,…” dhe arrinte ne perfundim se : “Andaj,duhet t’a shikojme, jo si nje rrezik te koheshem i cili do te shuhet vetiu, po si nje rrezik te perseritur dhe te vendosur,- si nje rrezik, si nje turp, si nje plage, si nje murta te gjithenjeshme”. (Nenvizimi K. T.)
– b).“Ne kundershtim me kete shkolle katilesh dhe sharlatanesh, qendron nje Shkolle e Dyte, e cila beson se çlirimi i nje kombi, si çdo gje tjeter ne bote, mund te arrihet vetem me methudhe. Cila eshte methudha ketu? Jo tjater, se te punuarit pas mesimeve te histories”. Pra, eshte fjala per rrugen politike, paqesore, demokratike, te matur, diplomatike. Konica ishte i rrahur mire me keto probleme, sepse ne qender te vemendjes kishte çlirimin e kombit te vet.
– Prandaj theksonte: “ Trajtimi ( krijimi) i nje Shteti eshte nje e bere nerkombetare, “acte international”; dhe nuk arrin qe nje komb t’i thote vetes Shtet, po duhet t’a njohin edhe Shtete e tjera per te tille.
Te njohurit e nje Shteti te ri eshte nje ngjarje e madhe, se ngjet te cenet edhe interesat e shume kombeve te tjera”.
– Kerkesa imediate eshte qe t’i thuhet ndal rruges ushtarake, do te thonim Lindore, sllavo-komuniste, nga njera ane dhe te perqafohet, rruga e mençur, e ekuilibruar, paqesore, e kultu-ruar, polike, diplomatike, arsimore dhe demokratike, te rruges se propogandimit brenda vendit e te nderkombetarizimit te ceshtjes shqiptare, te gjetjes se miqeve, perkrahes te çeshtjes sone, d.m.th., te shfrytezimit te mundesive qe krijon rruga parlamentare, nga ana tjeter.
– I madhi Faik Konica, para më se nje shekulli, pa medyshje zgjodhi te dyten, d.m.th., rrugen e qyteterimit perendimor, qyteterimit evropian.
– Mbi te gjitha, veçanesia historike, monumentale, e revistes “Albania” qendron ne ate se: orientimi, fryma, qellimi, modelet, rruget qe duhen ndjekur, absolutisht gjithçka eshte e lidhur me qyteterimin perendimore. Ne çdo “qelize” te kesaj reviste shprehet, misherohet, analizohet e zberthehet mentaliteti, shpiri dhe bota e qyteruar perendimore.
Sa per ilustrim: Te veme ne flamurin tone,- kushtrimonte Konica,- parullat e medha franceze: “barazi, liri, vellazerim!”. Konica rekomandonte: rrugen paqesore, konsesusin, tolerancen, mesimin politik, shqiptarine mbi gjitheçka, lirine dhe te drejtat e njeriut, lirine e vetedijes, te shoqerise, gruas, etj. tipike per jeten e shoqerise perendimore. Konica, nepermes “Albania”, ju kujton shqiptareve mesimin, qe Victor Hygo u jepte francezeve: “ Shpetoni- si te dredhur nga terbimi- vendin tuaj nga roberia, emrin tuj nga turpi!”, u perseriste thirrjen e Dantonit: “Guxim, prap guxim, gjithenje guxim!”.
– Konica duke i njohur memedhetaret me kulturen perendimore i ftonte shqiptaret te mos derdhin me gjak me njeri tjaterin, te mos vriten me per dhjame qeni per te huajt, por t’u
kthehen puneve, paqes e qetesise. “ Duhet pune, pune dhe pune,- keshillonte Konica dhe shtonte me poshte: “ Fjales pune t’i lidhemi me mish e me shpir!”.
– Me “Albania”, – thoshte Konica synojme qe t’i bejme: “…bashkatdhtaret t’ane te kuptojne se ka ne jete pune me te bukura, se vrasja nga prapa, shtypja e te dobetit, vjedhja, çpifja, dinakeria;- me nje fjale, ne e perdoreçim kohen qe na mbetet, jo duke qyteteruar kombin shqipetar, po duke e vene n’ udhe te qyteterimit: atehere do t’a kemi vene ne udhe te çlirimit, dhe mund te kemi shprese se do te veje mbare”.
– Konica, ne “Albania” pa medyshje per gjitheçka i drejtohej qyteterimit Perendimor. Keshtu, insistonte per alfabetin latin, bazohej ne modelin e letersise franceze, keshillon qe te rinjet te shkolloheshin ne vendet perendimore. Ai orientohet, deri ne shpirtin e humorit anglez, sarkazmen franceze, lirizmin italian e keshtu me ralle.
– Nuk eshte e rastit qe, Konica mbeshtetej, aq shume tek Shkodra, kultura e historia e saj, si panteon i kultures perendimore. Jo me kot “Albania” mbeshtetjen me te madhe e gjeti tek kolonia shqiptare e Egjyptit, sepse Egjypti ishte me larg Stambollit dhe me afer Evropes.
Konica u bente thirrje bashkatdhetareve qe “te vime ne ment!”, te zgjoheshin nga gjumi i rende!, te ktheheshin e te perqafonin Qytererimin Perendimor! Per ndyshej, paralajmeronte ai, do te jemi te humbur.
– Konica, gjate atye viteve qe drejtoi “Albanian” ka kryer aktivitet te gjithaneshem, plot shpresa te suksesesheme ne favor te çeshtjes shqiptare. Ai ka shfrytezuar te gjitha mundesite, njohjet e shumeta personale direkte dhe organet e shtypit te huaj per te krijuar nje atmosphere, sa me te favorshme ne qarqet e huaja diplomatike per te drejtat e kombit shqiptare.
– Keto ishin disa nga deshirat dhe aspiratat e shqiptareve te shprehura dhe rekomanduare 110 vjet me pare ne revisten “Albania!”.
– Te nderuar lexues! Merrni ne duar, sipas perkatesise besimtare dhe deshires Biblen apo Kurhanin, se bashku me objektivitetin shkencore, logjiken e ftofet dhe zemren tuaj atdhetare, larg paragjykimeve politike e ideologjike dhe pleqeroni:
– Cilat nga keto ide e strategji te cilat permenden nga Konica ne “Albania” nuk jane aktuale, sot e kesaj dite per te gjithe shqiptaret kodo qe ndodhen?!!
– A nuk flasin ato per gjenialitetin e ketij shqiptari te madh, te mohuar nga diktatura enveriste ?!
– A i ka sherbyer çeshtjes kombetare angazhimi i tij atdhetar, se bashku me tere krijimtarine artistike e shkencore mbi gjysem-shekullore?
– A nuk kemi te bejme ketu me nje veper e cila, jo vetem duhet te rizbulohet, te ribotohet, si monument kulture, por edhe, mbi bazen e saj te hartohen programe e strategji afatlargeta kombetare?
– Akademite e shkencave te Tiranes e Prishtines a e kane hartuar ende nje platforme, me te plote mbarekombetare, se sa ajo, qe eshte dhene, me aq largpamesi ne revisten “Albania”?
– Per keto, e plot te tjera te kesaj natyre te fton dhe te nxit Konica me vepren e tij “Albania”, klasike ne llojin e vet.
– Nuk ka dyshim, se paraqesin vlera te veçanta edhe kendveshtrimet e natyrave: filizofike, sociologjike, etnografike, pedagogjike, psikologjike, dhe padyshim ato politike te revistes “Albania”. Analizen dhe vleresimet mbetet qe t’i bejne specialistet e fushave perkatese.

DITURIA, SHKOLLA DHE MESIMI NE GJUHEN SHQIPE*

– Pasi u konsultova me “Faik KONICA. VEPRA” te Shtepise botuese “Naim Frasheri”, Tirane, 1993, redaktuar nga Rozeta Uçi, Sabri Hamiti “Faik Konica: Jam une”, Shtepia botuese Onufri, Tirane, 1994 dhe me monografine e Prof. dr. Jup Kastratit “Faik K O N I C A” te “Gjonlekaj Publishing Company” NEW YORK, 1995, si dhe me shkrime te tjera per Konicen me lindi ideja qe mbi bazen e revistes “Albania” te ndalem ne dy probleme pak ose aspak te trajtuara ne studimet tona:
– a). Ne idete e shprehura ne kete reviste mbi rolin e diturise, shkolles shqipe dhe mesimit per ndergjegjesimin dhe perparimin e kombit tone drejt lirise e çlirimit kombtare, si dhe –
– b). Ne mendimin etno-psikologjik te Faik Konices dhe bashkepunetoreve te “Albania”.
Te permendim diçka per secilen prej ketyre dy çeshtjeve :
A) Ceshtja e shkolles shqipe dhe arsimimit te kombit.
Konica, si iluminist trajtonte gjeresisht dhe thelle problemin e shkolles shqipe, te arsimimit e kulturimit te shqiptareve. Keshtu, ai shpjegonte, pa u lodhur, ne çdo numer te revistes nevo-jen, domosdoshmerine e hapjes se shkollave shqipe, duke sqaruar teorikisht dhe me shembuj konkret vleren, dobine e shkolles, mesimit per zgjimin dhe kulturimin e kombit,
– Ndalej ne rrezikun qe paraqisnin mbi 3000 shkollat turke, greke, italiane, bullgare, malazeze etj.te hapura ne territoret shqiptare te fundshekullit XIX-te dhe theksonte domosdoshmerine mbylljes se tyre e zevendsimin me shkollen ne gjuhen shqipe.
Keto shkolla te huaja,- theksonte Konica,- bejne politiken e shteteve qe i kane hapur dhe i sherbejne perçarjes se shqiptareve midis njeri-tjetrit.
– Ne “Albania” i kushtohej vemendje e veçante shkolles se vashave ne Korçe dhe shpjegonte nevojen e shkollimit te vajzes shqiptare, argumentonte nevojen e dergimit te “… te rinjeve te squar te mesojne ne nje nga universitet e medha te Evropes, a ne Boston e ne Harvard”, jo per t’u bere nepunes, sherbyes te guvernes osmane, por per t’i sherbyer atdheut te tyre, Shqiperise.
– Konica kembengulte ne domosdoshmerine, qe çdo vater shqiptare te kthehej ne shkolle dhe çdo prind, çdo njeri i ditur te kthehej ne mesimdhenes.
– Ne revisten “Albania sillej pervoja e françeskaneve ne Shkoder, te cilet zhvillonin ligjerata me te rriturit per zgjerimin e horizontit te tyre kulturore. Ligjertatat mbaheshin nga intelektual te ndryshem, njohes te problemeve qe trajtonin. Gjithashtu, shkruhej per pervojen e shkollave te mbremjes, per te rritur ne Boston te cilat frekuentoheshin nga shqiptaret etj.

– Nuk mund te presim, thuhej ne artikujt redaksional te drejtorit te revistes, deri kur te hapen shkollat shqipe, te cilat ende nuk i kemi, nuk kemi kohe te presim deri sa te rriten nxenesit e ketyre shkollave per te fituar lirine dhe pavarsine tone. Ajo kohe eshte e larget, prandaj ne duhet te hapim shkolla ne cilat te mesojne gjuhen amtare burrat me mustaqe te cilet do t’u dalin zot fateve te memedheut.
– Krahas kesaj, Konica u bente thirrje, atyre intelektualeve atdhetare te cilet kishin kryrer shkolla te huaja, qe t’i futeshin, me deshire dhe vullnet mesimit te gjuhes shqipe,
sepse keshtu do t’i sherbenin me mire çeshtjes kombetare.
A nuk eshte aktuale kjo ide largpamese edhe per ditet tona, per ata qe mbarojne shkollat e larta ne Europe, Amerike etj?. Shtetet tona lypset qe te gjejne format, mjetet dhe t’u krijojne atyre mundesite per t’i vene aftesite e tyre intelektuale ne sherbim te zgjidhjes te problemeve tona kombetare. Shembujt pozitiv nuk mungojne, por ata jane krejtesisht te pamjaftueshem.
– Jo vetem, per fundin e shekullit XIX-te, por edhe per ditet tona paraqesin aktualitet mendimet e Konices per mesimin e gjuheve te huaja, per raportin midis gjuhes amtare dhe gjuheve te huaja, per rendesine dhe vlerat e anglishtes dhe te gjermanishtes per shqiptaret etj.
– Ne “Albania” kembengulej ne pergatitjen e mesuesve te gjuhes shqipe, ne botimin e librave per te rriturit, te letersise artistike etj.
Problemet e shkolles shqipe, te mesimit dhe kulturimit te shqiptareve ne kete reviste jane te shumeta dhe me vlera, jo vetem historike. Ato kerkojne njohje te shumaneshme dhe trajtim te veçante.
Konica me revisten e tij ka dhene ndihmese te jashtezakoneshme ne zgjidhjen e problemeve madhor te arsimimit dhe kulturimit te shqiptareve, prej te cilave varej direkt hapja e shkollave ne gjuhen shqipe si:
– Per hartimin e alfabetit te gjuhes sone,
– Hartimin e ortografise se saj,
– Pasurimin e fjalorit te gjuhes shqipe,
– Krijimin e gjuhes letrare shqipe,
– Krijimi i letersise kombetare etj..
– Pergatitjen e bazes materiale didaktike, te librave te shkolles, harttave etj.
Qe ne fillimet e para, ne “Albania” hidheshin idete e debatohej rreth ketyre sfidave te medha kombetare, argumentohej domodoshmeria e trajtimit dhe zgjidhjes se tyre. Aty shpreheshin mendime per gjetjen e rrugeve te zgjidhjes dhe jepeshin ndihmesa seroze prej bashkepunetoreve te kesaj reviste.
Konica eshte ideator nismetar, por me vone, nje nga me te paret qe u futet seriozisht ketyre çeshtjeve duke botuar vepra qe perbejne kontribute serioze, te cilat, tashme njihen ne gjuhesine, letersine artistike dhe ne kulturen shqiptare
Keto do te perbenin guret themeltare te shkolles shqipe, kolonat e zgjimit kombetar. Pa keto baza, as qe, mund te behej fjale per hapjen e shkollave shqipe. Per zgjidhjen e ketyre detyrave kapitale te se ardhmes se kombit Konica ka dhene ndihmese prej lideri, prej rilindasi te madh, prej intelektuali te jashtezakonshem dhe atdhetari te shquar.
– Konica, ne shtypshkronjen e vet ne Bruksel, ne viti 1902 boton :
1. “Historia e Shqiperise” te Ndoc Nikajt, me 1902 me 416 faqe.
2. Me interesimin, kujdesin dhe ndihmen direkte te Konices arrihet te behet, e para “Harta Gjeografike e shqiperise”, per te cilen ai shkruan, se hodhem ne te pak emera qytetesh e katundesh per te lehtesuar punen e nxenesve etj.
Konices nuk i shpetonte, asnje rast i çeljes se shkollave per mesimin e gjuhes shqipe ne kolonite shqiptare. Me admirim, jepeshin herepashere, jo vetem informacione per punen e atdhetareve per mbajtjen e ketyre shkollave. Konica shkruante me konsiderate dhe lavderonte shoqatat dhe atdhetaret qe benin te mundur funksionimin e ketyre shkollave.
Gjithashtu, nuk harronte Konica qe te lavderonte militantet qe jepnin mesimin e gjuhes shqipe ne keto çerdhe te atdhetarizmit.
– Merite te veçante ka Konica per zbulimin dhe botimin e te dhenave per simbolet shqiptare qe do te perdoreshin edhe ne shkolle per edukimin e nxenesve me ndjenjen e krenarise kombetare, si p.sh..
1.Te flamurit te Skenderbeut,
2. Te Himnit kombetar,
3. Te te dhenave per jeten e heroit Gjergj Kastrioti-Skenderbeu,
4. Te dhenave per armet dhe perkrenaren e heroit tone kombetar, vendndodhjen e tyre.
5. Per simbolet qe deshmojne identitetin historik e kombetar te shqiptareve,
6. Per lashtesine e races sone,
7. Lashtesine e gjuhes shqipe,
8. Per identitetin e veshjeve tona kombetare,
9. Te folklorit, kanuneve me doket e zakonet thjeshte shqiptare.
10. Kengeve e valleve tona te larmishme,
11. Te virtyteve shqiptare, nderit, beses, burrerise, karakterit shqiptare etj.
12. Te natyres se virgjer e te mrekullueshme shqiptare.
13. Te kushteve mjedisore, klimes e deri tek rrezet e diellit per kalitjen dhe ruajten e shendetit.
14. Te guzhines origjinale shqiptare etj. etj.
– Mendimet dhe idete e Konices dhe te bashkepunetoreve te tij te shprehura ne revisten presticioze “Albania”, nga 1897 deri me 1909, ne Bruksel dhe Londer jane nje zberthim dhe pasurim i metejshem i Programit te madh te Rilindjes Kombetare per ndergjegjesimin e baskeatdhetareve, per kulturimin dhe bashkimin e tyre. Ato perbejne preludin, parathenien ideore, arsimore e kulturore e shpalljes se Shtetit te Pavarur Shqiptare, me 28 nentor 1912.
Ne kete menyre revista “Albania” u kthye ne nje shkolle te madhe mbarekombetare, ndonse ne ilegalitet te thelle.
Veshtrim etno-psikologjik mbi vetit e mira e te liga te shqiptareve*
– Duke u ndalut ne problemin e veçorive etno-psikologjike, mendoj, se eshte veshtire te ndeshet edhe nje i dyte si Konica, qe te kete njohur aq thelle vetite e mira e te liga te shqiptareve, boten e tyre te brendeshme, veshtruar, kurdohere me syrin realist, kritik, me syrin e qytetarit te kulturuar evropiano-perendimor.
– Konica ben radiografine e shpirtit shqiptar. Ne emer te shqiptarit Konica “refehet” me sinqerite, sikur te ishte perpara Krishtit, apo profetit Muhamet. Sinqeriteti dhe ndershmeria e Konices jane te jashtezakonshme. Per nga thellesia dhe çiltersia e mendimit ato jane perla te etno-psikologjise shqiptare te kohes se vet. Ato meritojne analize dhe trajtim te veçante. Ketu po ndalemi ne ndonje perfundim duke sjellur edhe shembuj konkret.Pra, veshtrimi perqendro-het vetem ne kufinjet e revistes “Albania”. Ne vitet e me voneshme Konica mirret gjeresisht me kete teme, por kjo perben objekt te nje trajtimi tjeter.
-Nga analiza psikologjike qe i ben Konica shpirtit shqiptar mund te themi se:
A). Rilindasit para Konices, me qellim te caktuar atdhetar, gati i hyjnizonin vetite e shqiptareve duke dhene, jo shqiptarin, ashtu, siç ishte ne realitet, po, me teper shqiptarin ideal, ate se si duhej te ishte Ai. Ne dallim prej tyre, Konica e paraqet shqiptarin lakuriq, ashtu siç e ka bere nena, siç ishte ne realitet, pra, shqiptarin e vertete te kohes per te cilen shkruan.
– Po te doni shembuj i gjejme tek Konica me shumice:
– “Me te medhenjet armiqt e Shqiperise,- e thame,- jane Shqipetaret.
– Spiunet qe paguan Halldupi, spiunet qe paguan Greku, spiunet qe paguan Shqau, nuk jane Halldupe, nuke Greker, nuke Shqe – jane Shqiptare.
– Duhet me pak argjent per te bler nje shakull djathe, se per te blere vedijen e ketyre kafsheve te cilet me punet qe bejne- felliqin emrin shqiptar”.
– “ Te huajt na marrin per te poshter dhe per te eger; kane te drejte: jemi te eger dhe te poshter. Duket sikur na vjen turp t’i themi botes qe jemi Shqipetare”. Shqipetaret jane frikacake, kur duhet te jene trima dhe jane “trima” kur duhet te jene te matur, te permbajtur.
– Shqiptaret mund te akuzohen se jane kriminel, vrases, hajduter, grabites, hakmarres, genjeshtare,gjakmarres,telehtekorruptueshem, patriarkal, thashethemexhi, dembele,shpifarake, kokeforte, kuriozi te pa ndreqeshem, mendje medhenje deri dhe budallenj, etj. etj.
– Te gjithe keto, e plot te tjera kane origjinen dhe shkaqet e tyre. Ato lidhen me historine e traditat tona, me kushtet shoqerore dhe ekonomike, me pushtimet e huaja, me zonen gjeografike, me klimen, deri me ushqimin etj. por, fatkeqesisht, askush nuk eshte marre me trajtimin e tyre. Edhe kur jane bere studime, jemi perqendruar ne tiparet pozitive, duke lene ne harrese “semundjet”, ato qe rrezojne organizmin. Po a mund te vazhdohet me tej ne kete menyre? Gjithsesi, Jo!
– Paraqitja nga Konica e te ligave (aneve negative) te shqiptareve ka shpjegimin e vet.
– Njeri prej tyre mund te lidhet me formimin e thelle dhe kulturen evropiane te Konices. Ai nuk eshte per fshehjen e gjerave, plages i duhet vene gishti, bisturia. Po qe, se duam, qe plaga te mjekohet, te sherohet, te shpetoje organizmi ajo nuk duhet te fshihet, perkundrazi. A nuk bejne vendet demokratike te perendimit te njejten gje me “semundjet” e tyre bashkekohore? A nuk bente shtypi i lire i perendimit edhe ne kohen e Konices te njejten gje, demaskimin e cdo te “keqie” te kombit vet. “Mjeksia” perendomore u del “plageve” ballepereballe.nuk i fshehe, perkundrazi i zbulon, i demaskon dhe i lufton ato per te “sheruar” vetevehten.
– Aresye tjeter, mund te ishte pretendimi thjeshte atdhetar i Konices: t’i prekte shqiptaret ne seder, t’i ngacmonte, t’i orientonte, atje ku u dhemb me shume; t’i cyste, madje ne nderin e tyre, ne karater, me synimi qe t’i nxiste, t’i nxirrte nga hipnoza, nga iluzionet dhe t’u tregonte menyrat e futejes ne rrugen e qyteterimit evropian. Pra, ishte synimi i nje lideri te vertete, largpames, i cili me gjithe energjite e veta vihej ne rolin e udheheqesit shpirteror te kombit te vet.
– Nga ana tjeter, kurresesi, nuk duhet pranuar, se rruga kryesore e Konices eshte venia e theksit tek vetite e liga te shqipetareve. Perkundrazi, “artileria e rende” e tij mbeshtetet dhe u referohet aneva te mira (vetite pozitive) te shqiptareve, te kultivuara ne shekuj si: nderi, trimeria, guximi, besa, burreria, bujaria, mikpritja etj. virtyte te njohura shqiptare. Ato i trajton gjere e gjate ne “Albania” me qellim qe te nxiste tek shqipetaret ndjenjat e krenarise kombetare, te atdhetarizmit e te shqiptarise. Por, Konica nuk linte ne harrese anet negative (veset), te cilat beheshin pengese ne rrugen e clirimit dhe te qyteterimit te tyre.
– Mund te kete ndikuar edhe nje shkak i trete: per te qene sa me bindes, sa me te sinqerte, d.m.th., per t’i treguar botes, se jemi edhe ne evropian, si te tjeret me te mira, por edhe me te meta e dobesi. Per t’u tregua te tjereve, se ne i njohim te metat tona dhe kemi forca per t’i luftuar ato. Per te treguar se kemi bote te pasur shpirterore, moral te qendrueshem dhe karakter te forte. Pra, shqiptaret jane te çilter, te sinqerte, te ndershem, te hapur, por edhe kompleks dhe, si te tille duhet te na njohe e pranoje Evropa me te mirat dhe te ligat qe bartim, ashtu siç jemi ne realitetin tone historik dhe shoqeror.
– B). Konica per paraqitjen e botes shpirterore te shqiptareve me anet pozitive dhe ato negative, veshtruar ne rrugen e zhvillit tone shoqeror, sociologjik e psikologjik perdore rruge, forma e mjete nga me te larmishmet: Ngjarjet historike, kenget popullore, legjendat, gojedhenat, fjalet e urta, perrallat, vjershat epiko-historike, tregimet artistike, etj.
– Si forma (mjete) u referohet dilogjeve te shkurtera midis personazheve qe perfaqesojne te kundertat, polemikave, ironise, satires, groteskut, sarkazmes therese etj.
– Konica, me qellim per t’i bere shqiptaret te njohur ne bote u referohet shkencetareve, studjuesve, udhetareve, ushtarakeve, diplomateve, gazetareve etj. miq te shqiptareve si p.sh., Hanit, Lordit Bayron, Hobhausit, Likut, Zonjes Edith Durham, Baronit Nopça etj.
– U referohet albanologeve te ndryshem gjerman, austrak,francez, polake, danez etj. Ata kane sherbyer, vizituar, kane bere ekspedita studimore ne trojet shqiptare, i njohur direct e kane shkruar per shqiptaret.
– Disa prej tyre njohin dhe flsnin gjuhen shqipe. Ja nje rast i tille: Konica sjell ne “Albania” kujtimet e gazetarit shume te njohur francez, z. de Blowitz, “pervendes i “ Times “-t ne Paris. “z. de Blowitz u-poç me Virchoww-in me 1878, ahere kur mbahej ne Berlin mbledhja e madhe e Shteteve qe shkurtoj aq bukur Turqine.
“ Kur ndenjem,- refen z. Blowwitz- fjala ra hop mi Mbledhjen qe mbahej. Po flisnim per kekimet e kombeve te vegjel qe ziheshin kush t’ish me i pari ne turqine Europiane.
– Doktori Vitchov (antropolog i njohur gjerman? Nenvizimi K.T) u-ngrit me nje here ne kembe: “ Qeh! (ja), me tha, kio eshte randza (raca) me te vertete e pare e ketyre vendeve. “ E me vuri perpara sysh tri kotske-koke te gjitha te bera si njera tjatra. “ Nje nga shoket e tu (gazetar) me dergoi te paren, e me pastaj mora te dy te tjerat. Jane koke Shqipetaresh te vrare perj Anadollakesh. Pa shikoni keto kotske. Sa te bukura! Sa te hieshme! Kur mora kete, te paren, kujtonja se ish nje perjashtim i rregulles ( ecepton). Po jane te gjitha keshtu, koket e Shqipetareve. Qe randza me e pare, e shume me e pare, se te gjithe te tjerat.” (nenvizimet K.T.)
Me poshte Konica shprehte keqardhjen, qe kjo raca ishte lene qellimisht ne erresire nga pushtuesit e huaj, lene pa arsimuar, ndonse kultura dhe historia nuk i kishin munguar.
– Kur eshte rasti per te folur per trimerine e shqipetareve Konica, perseri u referohet te huajve: Lordi Byron ne vepren e vet “Carl Harold” shkruante: “Djemt’ e Shqiperise kane zemra te tmeruara; po nuk jane pa virtute. Kush eshte armiku qe i pa njonje here te ikijne? Besnike te zeri i mirebesise a trimerise, fluturojne burrerisht ne me te medhate rreziqe pas gjurmeve kryesorit tyre.”.
Lordi anglez i pa ata ne fushen e luftes, por edhe kur ra rob ne duart e tyre, per disa kohe. Per kete theksonte: “Ah! Sa te pakte jan’ ata njerez qe, si Shqipetaret, deftohen shpirtlarter ne te tilla gjendje (situata)”. Grumbkov pasha, nji ferik (gjeneral) gjerman, ka thane ne nje gazete te Nemces ( n’ Neue Frete Presse t’ 4 majit) qe, “” Shqyptart jan trima te çuditeshem.. Un s’ po njof trima ma t’lidhun se kta Shqyptart te cilt- tui ran plummet e topat posi bresher- niteshin perpjet kalas LLarises tui kinumun (kenduar)!”.
– Po shqiptaret si u kendojne trimerive te veta?
“Hajredin pasha po vjen Radikes;
Valle ç’u bon malet e Dibres?
Bajn hov n’ fush t’ Gorices,
Bajn hov e lidhin besen:
Hajredin pashen a dot’a presem?
Mun me Dri te gjithe do t’vdesim!
…………………………………….
Mustaf Yakini, nji kime bardhe,
Boni sulm e zu me Dardhe.
– Gjasht mij vorre kush i bani?
– Gryk-e Vogel e Sheh Zerçani!”.
– Ne forme sinteze Konica e jep legjenden e mirenjohur te shqiptarit perpara litarit te cilin kur e pyesin; ne se e kishte ndier vehten me ngusht, ndonje here ne jete, ishte pergjigjur: “Po, kur me erdhi miku ne shtepi dhe nuk pata buke me i dhane!” Aty kryeshkronjesi shton edhe dy detaje: Pyetja i drejtohet te denuarit me varje me porosi te vezirir, Mustafa Pashe Shkodranit, i cili ishte shqiptar. Pasi e mori vesh pergjigjen pashai urdheroi t’i falej jeta malesorit. E thirri Pashai dhe i dhuroi malesorit te varferi disa koke dele duke e porositur: “ Shko! ne shtepi, mbaji delet e puno aren, qe kur te vije miku, here tjeter te kesh buke me i dhane!”
– Te huajve qe kane njohur nga afer shqiptaret u ka bere pershtypje mikpritja shqiptare. Per te ata kane shkruar me admirim si p.sh., E. Durham, baroni Nopça etj, etj.
– Mund te themi se tri jane shtyllat bazament te konstruksionit psikik te personalitetit shqiptar, te vena re mire nga te huajt: nderi, besa dhe karakteri. Te tjerat si trimeria, mikepritja etj. jane derivate te tyre. Per anet e mira te shqiptareve ne “Albania” gjenden shkrime, poezi, kenge popullore, fjale te urta, legjenda e te tjera te cilat kerkojne analize e trajtim te veçante.
– Drejtori dhe kryeredaktori i “Albania” nuk ka qene psikolog i mirefillet, por shkrimtare i talentuar. Me intuite, me mendje e tij depertuese, me gjenialitet ka arritur te penetroje ne shpirtin njerezore, deri ne detajet me te thella dhe t’a paraqese boten shpirterore, karakterin shqiptar, me te mirat, e me te ligat qe bart.
– Per kete ai perdore me mjeshteri te ralle mjete, variacione te goditura artistike, sa qe, ato tipate apo vese per te cilat shkrua te fiksohen ne mendje, me mire, se po te lexosh relacione shkencore psikiologjike.
– Po i referohem, p.sh., formes sarkastike me ane te se ciles e jep ai, kurreshtjen negative te shqiptareve, sidomos ne takim me te huajt: Ja si u drejtohej bahkatedhetareve: “Po-sa u poçet me nje te huaj, t’i hidheni dhe t’a pyesni. T’a pyesni naten, t’a pyesni diten, t’a pyesni pa pushim dhe per ç’ do gje: ç’eshte, ç’ben, sa fiton, sa ka me vete, sa i kushtoi kjo, sa i kushtoi ajo, ç’ ngjyre kane breket e tija, ç’hengri dje, ç’do te haje ne dy muaj, etj. Me ne funt t’i luteni te ju tregoje kesulen t’a shikoni mire; pastaj te nemuroni sa qime ka ne koke, etj.”. Edhe ne plot raste te tjera Konica ilustron ato ane negative te shqiptareve, te cilat u bien fort ne sy te huajve, qe marrin kontakt me shptaret.
– Ne nje rast tjeter, ne forme shakaje Konica ironizon “trimerine” dhe “zgjuarsine” e labit dhe mirditorit, siç duket te dy te gardes se Kara Mahmut Pash Shkodranit: “Kur u-pushue lufta me Mal-te Zi, Mahmut Pasha ishte tui u-kthye ne Shkoder me ushterie te vet. Me nji patalok,u-nnalne per me u-shlodhe, e Kara Mahmudi pa nji foljet mi te tsillen grizhla( tosk. Lataska) kishte ngrehe çerdhen e saj. Grizhla ishte ne çerdhe sypri voeve. Pveti veziri i Shkodres: kush asht ma i holli viedhes qi munnet me shkue me i mare voet pa turit grizhlen. Nji Lap u-zotnue me e ba kete pune, bani nje bire nen çerdhe e i dzuni voete ka nji ka nji, e i shtini ne dshep (xhep) pa turit grizhlen. Po nji Mirditas, qe ish nit mas tij, i shqepi dshepin me thike pa nie tietri, e Labi tui shti voe ne dshep te vet e mirditasi tui i prite ne dore. Kur vojti Labi perpara Kara Mahmudit, e pveti Veziri per voet: Labi shtie doren ne dshep per me kerkue voete,- habi! Voete nuk ishin. Atehere Mirditasi doli e i a shpuni vezirit. E keshtu pra u-refye se Mirditasit jane edhe ma te holle se Lebet… ”.
– Se fundi, nje çeshtje nderi qe lidhet me Konicen: Sidomos, gjate periudhes 1945-1950, shtypi zyrtare, shkencor e letrar i historiografise shqiptare e akuzonte Faik Konicen si agjent te Austro-Hungarise.
– Dihet boterisht, se Ministria e Jashtme e Vjenes ka financuar, nje shume modeste, vetem per shpenzimet tipografike te revistes “Albania”, siç e ka bere edhe per financimin e ndonje gazete tjeter shqiptare. Per kete financim ajo i kishte vene Konices dy kushte: a) Ne faqet e “Albanias” te mos perkrahej asnje agjitacion per lufte te armatosur kunder Qeverise osmane, sepse kjo binte ne kundershtim me politiken e Fuqive te Medha e te vete Austro-Hungarise, njeherit rrezikonte coptimin e trojeve shqiptare nga shovinistet fqinje, dhe b). Ne reviste te botoheshin artikujt ne te dy dialektet e gjuhes shqipe, me qellim qe “Albania” te lexohej nga sa me shume shqiptare.
– Per te ndriçuar kete moment, prof. J. Kastrati ka studjuar Arkivin e Ministrise se Puneve te Jashtme te Perandorise se Austro- Hungarise, ne Vjene, te periudhes 1897-1907, materialet qe kane te bejne me Konicen. Ato, profesori i ka perkthyer e botuar.
– Mbi bazen e dokumentave te Arkivit te Vjenes, Prof. Kastrati arrin ne perfundimin se: “…figura e Faikut eshte e paster, e panjolle, e paperlyer. Ai del patriot i shquar qe gjithe qenien e tij, gjithe energjite e tij intelektuale, gjithe perpjekjen e tij i ka vene ne sherbim te çeshtjes shqiptare, te kultures kombetare, te pavarsise se Atdheut”.

LETRA DHE SHËNIME TË FAIK KONICËS

April 10, 2015 by dgreca

RRETH PËRPJEKJEVE PËR BOTIMIN E LIBRIT TË TIJ- “Një histori e Shkurtër e Shqipërisë”/
Nga Idriz Lamaj/
Libri i Faik Konicës – “Shqipëria Kopshti Shkëmbor i Evropës Juglindore”, botuar pas vdekjes së autorit nën kujdesjen e Qerim Panaritit, mbështetur në letrat e Konicës dhe të shtëpisë botuese “Robert Mc. Bride & Company” mban titullin “Një histori e Shkurtër e Shqipërisë”.
Në parathënien e kësaj vepre, Panariti thotë: “titulli i librit nuk është i Konicës”, por është i veti. Ai citon edhe dy letra midis Konicës dhe shtëpisë botuese “Robert Mc. Bride &Company” të New York-ut, ku bëhet fjalë për prejardhjen e librit dhe vështirësitë që ka ndeshur në përgatitjen e tij.
Për të shkruar pak më gjerësisht se Panariti lidhur me zanafillën e këtij libri dhe planet për botimin e tij, shfletojmë një dosje me letra e shënime të Faik Konicës, të cilën ma pati dhuruar Petro Kolonja, këtu e një çerek shekulli më parë. Këto letra e shënime të pabotuara deri tani vënë në dukje përpjekjet e Konicës për botimin e librit dhe ofrojnë mundësi për analizimin e shkaqeve të mosbotimit të tij.
Në vazhdim sjell korrespondencën, ato pak letra që kam në dorë, midis pronarit të shtëpisë botuese që përmendëm më lart dhe të Konicës.
Robert Mc. Bride i shkruan Konicës letrën e pare, më 19 nëntor 1935.
I dashur zotëri,
Me rekomandimin e z. Hito Sadik, sekretari i konsullatës në Boston, po ju shkruaj këtë letër lidhur me projektin e një botimi që do të ndërmarrim.
Jemi shumë të interesuar për të siguruar dhe botuar një histori të sotme me karakter popullor për Shqipërinë, që në veçanti do të vërë në dukje përparimin e bërë nga vendi në situatën e re, me të cilën ballafaqohet si pasojë e luftës.
E dimë se vendi juaj asnjëherë nuk është treguar në literaturën angleze siç i takon dhe ato botime që janë për të anglisht janë kryesisht të vjetëruara.
Natyrisht, gjetja e një historiani është shumë e vështirë dhe sigurimi i shitjes së librit, pasi të shkruhet dhe të botohet, është një çështje me rëndësi të madhe për ne. Duke shpresuar se Ju jeni të interesuar të shihni botimin e një libri serioz, ju kërkoj me anë të kësaj letre, të na rekomandoni një person të përshtatshëm për këtë punë dhe të na jepni mbështetjen tuaj për shitjen e librit, gjë e domosdoshme për sigurimin e e shpenzimeve dhe nxjerrjen e fitimit ekonomik.
Përfitojmë nga çdo këshillë e juaja për këtë çështje.
Me nderime, Robert Mc. Bride
Konica i përgjigjet z. Mc. Bride, më 21 nëntor 1935:
Zotëri,
Kam nderin t’ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 19 nëntor 1935.
Projekti juaj për botimin e një “Historie Moderne Popullore të Shqipërisë” më intereson jashtëzakonisht dhe shpresoj të realizohet sa më parë. Jam i një mendimi me ju për nevojën e një libri të tillë.
Kur z. Hito Sadik ju rekomandoi mua, ndoshta ai ka pasur në mend se unë, për më tepër se gjysmë shekulli, kam mbledhur material për një histori të Shqipërisë dhe tani kam arritur në shkallën e klasifikimit të lëndës së mbledhur dhe paraqitjen e formës së librit. Sidoqoftë, libri im do të jetë një libër shkencor i cili kryesisht u shërbën studiuesve të historisë si një studim udhëzimi e reference për gjurmin të mëtejshëm. Natyrisht, këtë mund ta kthej shumë lehtë edhe në një botim të lezeçëm për rrethe më të gjera lexuesish, duke lënë jashtë të gjitha shqyrtimet dhe pikat që mund t’i interesojnë një specialisti. Por, për të shkruar një libër të formës gazetare, i cili pak a shumë do të përfshinte paraqitjen e sotme të përparimit mekanik të Shqipërisë, mua nuk më intereson aspak. Nëse ju kuptoj mirë, ju keni në plan pak a shumë një vepër të tillë, për shkrimin e së cilës unë ju rekomandoj z. Nelo Drizari, instruktor i shqipes në Universitetin Columbia, person i përgatitur në gazetari dhe i aftë për të shkruar një vepër të thjeshtë dhe të lehtë për t’u lexuar. Adresa e tij është: z. Nelo Drizare-Philosophy Hall, Columbia Universitu, New York City.
Këtu vë në dukje, ju do të keni përkrahjen time për inkurajimin e shitjes së librit të z. Drizai dhe shpresoj se një vepër e tillë do të gjejë blerës midis turistëve dhe njerëzve kuriozë.
Nëse, nga ana tjetër, ju preferoni që unë ta shkruaj librin, asht siç theksova në paragrafin e mësipërm, jam i bindur se libri do të gjejë blerës në kolegje, biblioteka dhe studiues të historisë dhe pastaj me një ritëm më të ngadalshëm besoj se do të shiten një numër i konsideruar kopjesh. Tërë çështja është nëse ju dëshironi një vepër serioze që përmban lëndë origjinale apo dëshironi një libër të mbështetur në shkrime të përsëritura dhe të botuara nëpër gazeta e revista. Nëse më dërgoni dy-tre libra mbi vendet tjera, si një shembull ose model që ju keni në mend, do të jem në gjendje më të mirë për t’ju këshilluar si duhet.
I juaj me nderime, Faik Konitza
Më 26 nëntor 1935, z. Mc. Bride i shkruan Konicës përsëri:
I dashur zotëri,
Ju falënderoj përzemërsisht për mirësinë që patët të na shkruani gjerë e gjatë.
Ne nuk dëshirojmë një libër gazetaresk, të përciptë, por një studim origjinal dhe serioz mbi të kaluaren dhe të tashmen e Shqipërisë, të shkruar me sa më shumë dramë njerëzore, me sa më pak të dhëna të parëndësishme, me detaje të specifikuara traktatesh, me fakte politike të brendshme dhe me një theks të veçantë në vetë historinë e popullit; pra, një studim të vërtetë historik që trajton shumica e historianëve. Thjesht, ne dëshirojmë një vepër origjinale historike të shkruar për shtresën e lexuesve të përgatitur dhe jo një libër të formës gazetareske.
Për të mos diskutuar më rreth kësaj çështjeje, ne dëshirojmë që librin ta shkruani Ju dhe dhe mos të kërkojmë gjetkë.
Këtu shtrohet një pyetje, së cilës duhet t’i gjejmë përgjigjen para se të fillojmë punën. Duket se fillimisht libri do të ketë një numër të vogël shitjeje, që nuk i mbulon shpenzimet e botimit. A do të ishte praktike për qeverinë shqiptare të siguronte kopje të mjaftueshme për konsullatat e veta në vendet që flitet anglishtja, për të na ndihmuar kalimin e vështirësive të botimit?
Unë do të thoja se një libër relativisht i përmbledhët në vëllim mund të shitet dy dollarë kopja. Sikur qeveria të blente tre-katërqind kopje, me çmim tregu $ 1.20 cent, do të na garantonte mundësinë e fillimit të punës. Ju e dini mirë se ana ekonomike është vendimtare për sigurimin e shpenzimeve të botimit.
Sinqerisht i juaji, Robert Mc. Bride
Konica i përgjigjet z. Bride më 30 nëntor 1935:
Zotëri, ju njoftoj se mora letrën tuaj të 26 nëntorit 1935, për të cilën ju falënderoj.
Jam i sigurt se qeveria shqiptare do të blejë dy-treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata shqiptare do të realizojnë atë që nuk realizon qeveria. Unë mendoj ashtu, sidoqoftë, kjo nuk bëhet para botimit të librit, por dy-tri javë pasi libri të dali në qarkullim.
Libri, ashtu si e përfytyroj unë, do të shtrohet në këtë mënyrë: do të jetë një parathënie e shkurtër, një ose dy faqe. Pastaj, një kapitull hyrës në të cilin gjuha, raca, kombi, kostumet dhe veçoritë e popullit shqiptar, si dhe klima e karakteristikat fizike të vendit do të përshkruhen shkurtimisht; ky kapitull zë 20 faqe. Mbas kësaj do të jenë nja 200 faqe mbi historinë, ngjarjet, përpjekjet dhe luftat e popullit shqiptar nga kohët më të lashta deri më sot. Një kapitull i shkurtër i fundit do të përmbledhë gjendjen e sotme. Në fund të librit,- në njëfarë mënyre të shkëputur prej tij, që do t’u shërbejë vetëm studiuesve seriozë, janë nja 20 faqe shënime, të cilat shpjegojnë me referenca të sakta disa pika kontestuese historike, për të cilat bëhet fjalë në zemrën e librit. Në vazhdim do të jenë dy faqe bibliografi dhe 10 faqe treguesi sipas rendit alfabetik.
Ju do të shihni nga parashtrimi se libri, ashtu si e mendoj unë, do t’ju përgjigjet mirë kërkesave tuaja. I vetmi lëshim që kërkoj është të më jepet vend për shënimet dhe treguesit, përndryshe vepra do të ketë pamjen e një pune amatori, gjë së cilës dua t’i shmangem vendosmërisht.
Nëse më dërgoni vërejtjet tuaja lidhur me pikat e mësipërme, do të shikoj për ndonjë modifikim të mundshëm të planit tim.
Sinqerisht i juaji, Faik Konitza
Më 18 dhjetor 1935, z. Mc. Bride i shkruan Konicës:
I dashur z. Konitza,
Kërkoj ndjesë për vonimin e përgjigjes sime letrës suaj të 30 nëntorit. E kam shikuar si të domosdoshme nga ana financiare shitjen e një tirazhi sado të vogël të librit te kolegët tanë në Angli para se t’ju bëj ofertën e sigurt.
Sa të marr përgjigje nga ata, do t’ju shkruaj me hollësi.
Sinqerisht i juaji, Mc. Bride
Më 6 shkurt 1936, z. Mc. Bride i dërgon Konicës marrëveshjen (kontratën) e nënshkruar nga ana e tij. Kontrata e shtëpisë botuese, dy faqe të formatit të madh, përmban detaje si çdo kontratë e zakoshme e firmave amerikane. Nga 11 pikat e marrëveshjes dhe 7 shtojca, z. Mc. Bride vë në dukje vetëm dy pika të cilave duhet t’u përmbahej Konica: titullit të librit “Një histori e Shkurtër e Shqipërisë” dhe të ardhurave nga shitja e librit. Sipas marrëveshjes, Konica do të paguhej 10% nga të ardhurat e librit, nëse shtëpia botuese do të shiste një tirazh prej 2000 kopjesh. Në dy shtojca të marrëveshjes, z. Mc. Bride shënon edhe disa detaje të së drejtës rreth shitjes së librave nga ana e autorit.
Konica e nënshkruan marrëveshjen dhe e poston pas dy ditësh.
Më 17 shkurt 1936, z. Mc. Bride i shkruan Konicës:
I dashur Konitza,
Më duket se kontrata jonë është pak e pshtjelluar në një shtojcë të rregullores së vet. Ajo që shënoni Ju në pikën 3, thjesht nuk përfshin të drejtat e shitjes së librave jashtë shtetit. E drejta e shitjes së librave jashtë shtetit përfshihet në paragrafet e pikave 4 dhe 5; në gjysmën e faqes së dytë të kontratës. Shpresoj se ajo sqarom shumë mirë pozitën e autorit.
I juaji sinqerisht, Robert Mc. Bride
Më 18 shkurt 1936, Konica i përgjigjet edhe kësaj letre;
Zotëri,
Ju njoftoj se mora letrën tuaj të datës 17 shkurt 1936. Ju falënderoj për shpjegimet; këtu ju dërgoj kontratën e nënshkruar prej meje.
Lidhur me referimin për botimin e librit, besoj se dorëshkrimin do ta përfundoj deri nga fundi i korrikut, pasi tërë lëndën e kam mbledhur me kohë dhe tani më mbetet vetëm t’i jap formën.
I juaji, Faik Konitza
Më 27 maj 1936, Konicës i shkruan z. Tom Davin, editor i shtëpisë botuese “Robert Mc. Bride & Company”:
I dashur z. Konitza,
A mund të na dërgosh brenda dy-tri ditësh kapitullin e parë të librit? Shitësit e botimeve tona fillojnë udhëtimet brenda dy javësh. Ata duhet të kenë me vete listat e botimeve të vjeshtës, ku përfshihet edhe libri juaj. Ne duhet të kemi një pjesë të materialit për të përgatitur reklamën e librit, të cilën ata duhet ta kenë me vete.
U jemi mirënjohës gjithashtu po na treguat se kur mund të na dërgoni dorëshkrimin e plotë.
Me nderime, juaji Tom Davin, Editori
Konica i përgjigjet z. Davin, më 28 maj 1936;
Zotëri,
Këtu po ju dërgoj parathënien dhe kapitullin e parë të librit, sipas kërkesës suaj në letrën e 27 majit 1936. Ju di për nder nëse më dërgoni bocat e korrektuara.
Dorëshkrimin e plotë të librit shpresoj se mund t’jua dërgoj nga fundi i korrikut.
I juaji, me nderime, Faik Konitza
Më 5 qershor 1936, z. Davin i shkruan Konicës:
I dashur zotëri,
Ju falënderoj për dërgimin e parathënies dhe kapitullit të parë të librit. Titulli i librit është “Një Histori e Shkurtër e Shqipërisë”, vazhdim i serisë së historive të shkurtëra që po botojmë. Na nevojiten edhe dy informata nga zotëria juaj: 1). A mund të na dërgoni sa më shpejt titujt e kapitujve të librit, kështu që shitësit tanë mund të kenë një ide të përgjithshme mbi përmbajtjen e librit? Me këtë do t’jua dija për nder sikur të na dërgoni një përshkrim nja 200 fjalësh mbi përmbajtjen e librit, në të cilin do të bazohet përpilimi i katalogut tonë. 2). Ju lutem, a mund të na këshilloni se cila do të ishte harta më e përshtatshme e Shqipërisë për botim në librin tuaj. A duhet t’i vëmë emrat e qyteteve sipas shqiptimit të gjuhës shqipe, italisht, apo ka ndonjë traditë të shqiptimit në gjuhën anglishte? Kjo varet plotësisht në dëshirin tuaj.
Këto të dhëna na nevojiten sa më parë. Besoj se do të na i dërgoni deri të hënën, më 8 qershor.
I juaji sinqerisht, Tom Davin, Editori
Konica i përgjigjet z. Davin më 9 qershor 1936:
Zotëri,
Letra juaj e 5 qershorit më erdhi të nesërmen, më datën 6. Kërkoj ndjesë që nuk munda t’ju përgjigjesha menjëhërë, të hënën, për arsye se në funksionin tim si diplomat kisha një angazhim që nuk mund t’i shmangesha lehtë.
Një fjali në parathënien time nuk i përgjigjet titullit të librit. Po ju dërgoj faqen e parë të korrektuar të parathënies. Ju lutem, grisnje faqen e parë që e keni dhe përdorni këtë që po ju dërgoj. Titulli është në rregull dhe i pëlqyeshëm nga ana ime.
Brenda dy ditësh do t’ju përgjigjem lidhur me pjesën tjetër të letrës sua.j
I juaji sinqerisht, Faik Konitza
Po më datën 9 qershor, Konica merr këtë telegram nga shtëpia botuese: “Urgjentisht na nevojitet materiali i kërkuar në letrën e 5 qershorit. Ju lutem na dërgoni ç’keni të gatshme. Ju falemi nderit-Robert Mc. Bride & Company”
Konica i përgjigjet telegramit më 12 qershor 1936:
Zotëri,
Në zarf keni hartën e Shqipërisë me një shënim rreth shkrimit të emrave të qyteteve, pak më shumë se gjysmën e lëndës së librit dhe përshkrimin 200 fjalësh të përmbajtjes. Së shpejti do t’ju dërgoj pjesën tjetër. Ju lutem m’i ktheni bocat për shikim të fundit.
Me nderime, Faik Konitza
* * *
Për mua, këtu zhdukën gjurmët e korrespondencës Mc. Bride & Konica rreth botimit të librit “Një Histori e Shkurtër e Shqipërisë”. Sipas Qerim Panaritit, Konica i shkruan z. Mc. Bride edhe, më 18 prill 1939:
“Meqë Shqipëria, për shkak të rrethanave të sotme tragjike ka dalë në qendër të vëmendjes, dëshiroj të di nëse do të miratoni një sugjerim nga ana ime” domethënë botimin e librit, por “botuesi hodhi poshtë me mirësjellje sugjerimin e tij dhe dorëshkrimi mbeti mënjanë”.(“Shqipëria –kopshti shkëmbor i Evropës Juglindore”, Boston, Mas., 1957).
Tani, para se të themi diçka për disa shënime të Konicës, të cilat besoj se kanë të bëjnë me çështjen e librit, kthehemi edhe një herë te letra e parë e tij dërguar z. Mc. Bride. Këtë letër, Konica e shkroi në dy versione: versioni i parë i letrës, që më vonë shndërrohet në pika mbështetëse për versionin e dytë, është tri paragrafe më i gjatë. Në një paragraf të shkurtër, Konica nuk pranon asnjë përgjegjësi financiare për shtyp, duke i shpjeguar qartë arsyet e veta: “Librin e kam shkruar pa pretendim fitimi, por duhet të keni parasysh, nuk marr asnjë përgjegjësi të hollë ekonomike. Unë rroj me një rrogë të vogël të qeverisë sime me të cilën mëmzi përballoj jetësën e përditshme.”
Siç duket, Konica nuk e dërgoi këtë letër për arsye se ishte e gjatë, kishte bërë në të disa korrigjime me dorë dhe mund ta shkurajonte pronarin e shtëpisë botuese, duke u shmangur që në fillim nga përgjegjësitë financiare. Versioni i dytë i letrës, dërguar z. Mc. Bride, mbështetet në versionin e letrës së parë.
Thuhet se shumë njerëz të penës kur janë në tavolinë të punës të zhytur në mendime të thella rreth projekteve krijuese dhe halleve të jetës, “zhgarravitin, shënojnë e vizatojnë” në ndonjë letër që kanë aty pranë. Kur ato letra i shpëtojnë shportës është vështirë të konstatohet se ç’ kishin ndër mend të thonin ata në raste te veçanta.
Ky fenomen sigurisht duhet të ketë ndodhur edhe me Faik Konicën. Në dy fletë shkrimi të pastra, gjinden tri zhgarravitje të vogla me laps, një lule e vizatuar dhe disa shënime anglisht. Pas mendimit tim bazuar në në qartësinë e fjalive, Konica kishte në plan t’u shkruante për çështjen e librit dy miqve të tij. Ai shkruan në një fjali: “”Bëj mirë të folësh me Vasilin dhe Kriston, ndoshta mund të më ndihmojnë përkohësisht”. Në qoftë se qëndron ky mendim, atëherë ai kishte në plan t’i shkruante z. Hito Sadiku, sekretar i konsullatës së Shqipërisë në Boston. Vasili dhe Kristo duhet të jenë Vasil Pani e Kristo Thanas, të dy në gjendje të mirë ekonomike dhe miq të tij. Edhe fjala tjetër Lëre këtë punë, kur të vi atje shohim e bëjmë,…duhet të mendosh mirë,… më shkruaj…” ka mundësi të bëjë me këtë çështje. Po aty, në ato fletë, plani për t’i shkruar Nelo Drizarit, profesor në universitetin Columbia në New York, është i qartë: “Të kam shkruar materialin e ardhur nga Shqipëria. Na gjej katalogun me emrat e kolegëve amerikanë, të interesuar, sipas mendimit tënd. Me datën? (pikëpyetja është e Konicës; I. L.) do jem në New York, duhet të shoh vetë ç’bëhet atje. Nevojiten dy ditë pushim pune”. Dihet se Drizari ishte në dijeni të projektit për botimin e veprës së Konicës; ai i kishte shkruar Petro Kolonjës për këtë çështje.
Tani bëhet pyetja, pse nuk u botua libri? Megjithese mbetën vetëm spekulime, kam përshtypjen se z. Mc. Bride, pas analizave financiare, duhet të ketë ardhur në përfundimin se libri jo vetëm që nuk ishte fitimprurës për firmën e tij, por nuk i nxirte as shpenzmet e shtypit. Nga ana tjetër, atë e brente edhe ndërgjegjja morale ndaj Konicës, sepse vetë i kishte propozuar shkrimin dhe botimin e librit.
Po të lexohen me vëmendje dy pika të kontratës së nënshkruar midis z. Mc. Bride dhe Konicës, shihen hollësitë e përgjegjësisë së autorit për mbulimin e shpenzimeve të shtypit nëse shtëpia botuese nuk siguronte në parapagim shitjen e një tirazhi 500 kopjesh për një libër 200 faqesh. Megjithëse z. Mc. Bride dhe Konica nuk bëjnë fjalë në letrat e tyrre për ato dy pika të kontratës, ato vetëvetiu lënë të kuptohet se botimi i librit mund të pezullohej, për arsye se nuk ishte mbledhur asnjë parapagim.
Ndërkaq, edhe zotimi i Konicës për sigurimin e një pjese të shpenzimeve me blerjen e librit nga ana e qeverisë shqiptare, duket i pashpresë.. Mjafton të veçojmë fjalinë e letrës së tij “Jam i sigurt se qeveria shqiptare do të blejë dy-treqind kopje të një libri të shkruar nga unë, e, në qoftë se jo, nja dy organizata shqiptare do ta realizojnë atë që nuk realizon qeveria.”. Zotit Mc. Bride, fjalia e thjeshtë midis pargrafit të mësipërm, “në qoftë se jo”duhet t’i ketë tërhequr vërejtjen që në fillim. As mbështetja e autorit në “nja dy organizata shqiptare” nuk duhet të ketë mjaftuar për të.
Largimi i Konicës ndaj përgjegjësisë së financimit lë të kuptohet se ai s’kishte kuj t’i derjtohej për ndihmë. Me qeverinë i kishte ftohur marrëdhëniet si pasojë e kritikave që i bënte mbretit Zog me letra private. Me shokët më benikë të “Vatrës”, grupin e Refat Gurrazezit, ishte prishur për arsye të afrimit të tij me Nolin dhe me vatranët e moderuar. Organizimi i një fushate për mbledhjen e të hollave ndoshta i dukej iluzion për arsye të krizës së thellë ekonomike që kishte përfshirë Amerikën. Megjithë këtë, nuk kemi të dhëna nëse Konica mori ndonjë hap konkret për sigurimin e shpenzimeve të botimit.
Shpesh është thënë: “Konica ishte dembël, nuk i shkonte punës në fund, nuk i përfundonte shkrimet e veta”. Në këtë rast, pohimet e tilla nuk qëndrojnë.. Vëllimi i librit për të cilin bëhet fjalë, sipas kontratës, nuk duhej të kalonte 230 faqe. Ai i dërgoi shtëpisë botuee të paktën 120 faqe të gatshme për shtyp.
Ndërsa puna e rëndë dhe vështirësitë e Panaritit për plotësimin e zbrazëtive dhe për përgatitjen e librit të Konicës, botuar 15 vjet pas vdekjes së tij, duhet të jenë reale. Jam i mendimit se pjesët e gatshme të librit, të cilat Konica ia kishte dërguar shtëpisë botuese, kanë ngelur në shtypshkronjë dhe më në fund janë hedhur në shportë. Konica herë pas here i kërkon shtypshkronjës bocat, pjesët e përgatitura, për shikim të fundit, por nuk insistonte në kthimin e tyre, me shpresë se libri mund të botohej një ditë.