*”Hyjnia e syve” – popezi e fuqishme e atdhedashurise dhe mallit per vendlindjen/

*Veshtrim per vellimin poetik “Hyjnia e syve” (Struge, 2017) te poetit Bexhet Asani/

Nga Sadik ELSHANI/ Vellimi me poezi “”Hyjnia e syve” eshte permbledhja me e re poetike e autorit Bexhet Asani, ku mbizoterojne vargjet e atdhedashurise, mallit per vendlindjen, por edhe dashurine, bukurite e natyres, miqesine, miresine njerezore. Jane keto poezi te rrjedhshme, te drejtperdrejta, me plot frymezim e angazhim intelektual e shoqeror. Kushdo qe e lexon, e shijon kete vellim poetik, menjehere e ndien se keto vargje jane shkruar nga nje njeri qe jeton ne megrim, larg atdheut, larg vatres. Eshte kjo dashuri per atdheun, malli per vendlindjen, njerezit e saj, prinderit, miqte e poetit – e kaluara dhe e tanishmja e vendit, kombit tone.

Vete tituli i ketij libri ka nje domethenie qe te ngacmon menjehere kurreshtjen e te ben te thellohesh ne mendime – eshte nje metafore e fuqishme e kesaj poezie. Hyjnia, çic perkufizohet nga fjalori, lidhet me Perendite, me mrekullite, me diçka qe eshte me teper e qiellit sesa e tokes. Dhe syri me teper se nje organ qe na mundeson te paret, te shohim boten perreth nesh. Syte, siç jane shprehur edhe te tjeret, jane dritaret e shpirtit, shtigje qe depertojne ne boten e brendshme te nje njeriu, na mundesojne jo vetem te shohim, por shprehin edhe ndjenjat tona, perceptimet tona, gjendjen tone shpirterore. Ka shume rendesi se si i shohim gjerat, nga cili kendveshtrim. Prandaj, njerez te ndryshem, nje ngjarje apo dukuri mund ta ndiejne, ta perceptojne ne menyra te ndryshme. Por artisti, poeti gjithmone e sheh boten ndryshe nga te tjeret, ka aftesine qe t’i verej edhe imtesite me te thella. Dhe pikerisht ne ato imtesira qendron edhe bukuria, poetika, arti i nje dukurie, i nje gjendje shpirterore qe ngacmon, ve ne levizje  mekanizmat e frymezimit.

Edhe poeti Bexhet Asani ne kete permbledhje poetike i vrojton dukurite, shpreh ndjenjat, shqetesimet e tij me nje artisteri te fuqishme, figuracion te pasur e stil te rrjedhshem. Poezia e bukur rrjedh vetevetiu, lirshem, te godet menjehere dhe t’i ngacmon ndjenjat me te holla, pjesen me te ndieshme te shpirtit. E tille eshte poezia e Bexhet Asanit ne kete permbledje qe lexuesi sot e ka ne dore. Permbledja poetike “Hyjnioa e syve” permban 55 poezi te ndara ne tri cikle qe gershetohen mire me njera – tjetren: “Te ky dhe jam Ante!”, “Dialog poetik”, “Kur te vije pranvera”.

Ne ciklin e pare, “Te ky dhe jam Ante!”, siç tregon edhe vete emertimi i ketij cikli, jane permbledhur poezite me motive te atdhedashurise dhe mallit per vendlindjen. Shoqeruese, bashkudhetare te autorit ne kete cikel dhe ne tere vepren jane temat e atdhedashurise dhe mallit per vendlinjen. Qe ne poezine e pare te ketij cikli dhe ketij vellimi, “Makaronike”, autori shpreh shqetesimin, brengen, keqardhjen per braktisjen e trojeve tona shekullore, mergimin, shperndarjen e shqiptareve neper te kater anet e botes. Te dhene pas punes, duke qendruar larg familjes, atdheut, nje pjese e tyre as qe e çane koken per atdheun, kombin, gjuhen shqipe. Jane keto shqetesime te ligjshme te nje atdhetari, te nje intelektuali te angazhuar e me ndergjegje te larte kombetare e shoqerore. Mergimi, kjo brenge, kjo plage e rende e shoqerise dhe kombit shqiptar, qe per fat te keq eshte duke na shoqeruar gati gjate gjithe historise sone. Ndoshta dikujt i duket se jetojme te lumtur ne nje vend te huaj, por sikur kemi pershtypjen se shpirti po na vdes, sikur nje pjese e jetes sone po zbehet nen trysnine e mallit per atdheun, vendlindjen.

“Gjysmen e shpirtit,

E kam te ti.

Gjysmen tjeter,

Ne atdhe e shtepi.

Sa kam frike

Çdo te me marresh me,

Amerike?”

Shprehet autori ne poezine “Çdo te me marresh me?”. Dhe te njejten brenge, te njejtin shqetesim e shpreh ne poezine “Gjaku im”:

“Gjaku im

Ne megrim

Pa vatan

Nje pike gjak

Ne oqean.”

Poezia “Ardhja e lejlekut” po ashtu trajton temen e mergimit, Lejleku, si nje shpend shtegtar qe eshte, ne dimer migron ne vende te ngrohta, por ne pranvere perseri kthehet ne çerdhen e vet. Lejleku u kthye, por kur do te kthehen femijet nga mergimi qe te sjellin ngrohtesi ne shtepi, pyet plaku.

“Shtepia me emer” eshte nje poezi qe i kushtohet Kongresit te Manastirit, kesaj ngjarje te rendesishme historike per kombin tone, sidomos per arsimin dhe kulturen tone kombetare. Ne ate shtepi ato dite dyert ishin hapur dhe u uronin mireseardhejn delegateve ng ate gjitha anet e Shqiperise, fytyrave te ndritura te kombit tone. Ishin mbledhur per nje qellim te larte kombetar, per te hartuar nje alphabet, abc te perbashket per te gjithe shqiptaret, hap ky i domosdoshem per bashkimin kombetar. Por sot dera e kesaj shtepie eshte e mbyllur, kjo shtepi, ky tempull kombetar eshte ne gjendje te mjerueshme. Atmosferen e atyre diteve ne Manastir, poeti na e shpalos ne poezine “Nje diell i zjartre po lind”.

Te poezia “Kenga per babain”, autori shpreh dashurine, ndjenjat per token, vendin tone. Eshte kjo nje teme qe e pershkon gati tere letersine shqiptare, sepse poetet e te gjitha periudhave te historise sone kombetare u ballafaquan me sfidat e ekzistences se popullit tone. Fshatari, babai i poetit ne kete rast, si te gjithe fshataret, eshte i lidhur per token. Toka, simboli i qendreses, rrenjeve tona. Ne kete poezi ndeshen dy bote: bota e babait, i lidhur per token dhe bota e te birit, i dhene pas dijes. Dhe njera ploteson tjetren ne nje marredhenie te ndersjelle. Jane prinderit tane arsimdashes qe vete nuk paten fatin ter shkolloheshin, por ata ben çdo gje pert’ia mundesuar shkollimin femijve te tyre, per ta çuar perpara porosine e potit tone kombetar, Naim Frasheri: “Vetem drite e diturise perpara do na shpjere”.

Te njejten teme ka edhe poezia “Si ne vendin tim”. Autori nuk e le pa permendur, pa e prekur edhe qendresen shumeshekullore te arbresheve qe ruajten gjuhen the traditat tona kombetare (poezite, “Kenga arbereshe” dhe “Kopile arbereshe”). Metafora e jetes sone, fati yne historik shprehet qarte ne poezine “Fati”:

“Une ndiq,

Ti ik

Pse nga une

Pate frike?”

Ne kete cikel jane perfshire edhe dy poezi per Nene Terezen (“Ti qe u  dhe jete te pajeteve”, “Ti ike ne perjetesi”), kete figure te ndritur te kombit tone dhe te gjithe njerezimit. Autori ne keto poezi shpreh respektin dhe adhurimin per figuren  dhe punen e saj plot perkushtim per ata qe shoqeria i kishte braktisur. Gjithashtu jane perfshiure edhe poezite per Ibe Palikuqen, Hajrie Morinen, Majlinda Kelmendin.

Poeti, si nje intelektual i angazhuar dhe si nje atdhetar, nuk ka mundur te qendroje idiferent per ngjarjet e renda te viteve te 80-90 –ta te shekullit te kaluar neper te cilat po kalonin trojet shqiptare ne ish Jugosllavi, sidomos ne Kosove. Kjo teme eshte trajtuar ne poezite: “Fundshekull”, “A ka me vdekje”, “Lotet e poetit”, “Ninulle kosovare”. Ne kete te fundit shprehet deshira e nenes, poetit dhe gjithe te tjereve:

“Fli bir i nenes, fli

U zgjofsh ne liri!”

Eshte edhe nje poezi per shokun e tij, Subi Kajtazi (“Pse s’me prite”) dhe nje poezi per gjendjen e rende ne qytetin Alepo te Sirise, si rrjedhoje e luftes qytetare atje. Gjithashtu ne kete cikel nuk mungojne as poezite e dashurise: “Dhe vallezonim ne te  dy”, “Me shikon embel, ti, moj Tanushe”, “Ate buze te kuqe qe ke tine”, “Me ngroh ti e te ngroh une”, Ne te gjitha keto poezi shprehen ndjenjat e pastra te dashurise. Jane keto lirika te holla qe hyjnizojne dashurine. Tanusha  eshte personifikim i bukurise femerore e pavdekesuar ne poezine popullore, “Bukuria e Tanushes”.

Cikli i dyte, “Dialog poetik”, siç thote edhe vete tituli, eshte nje dialog poetik ne mes te poetit nga Tropoja, Nikolle N. Ulndrecaj dhe poetit Bexhet Asani nga Struga. Ky cikel permban tete poezi te shkruara nga Nikolle Ulndrecaj dhe Bexhat Asani. Ne kete cikel mbizoteron tema e mergimit, ndjenja e te qenit larg atdheut.

Çon fjale poeti Ulndrecaj permes poezise “Kur do te kthehesh?”:

“Strugan, s’te ze gjumi per nje shqiponje

Ne shi neper rruge, si femije kendon kengen e vetmise

Kujtesa sfilitur, si gjethe peme, ajri fluturon

Ne Struge te presin, professor per ty kane mbjell zambak

Malli i germon brigjet e kesaj bote e te perloten syte…”

Ndersa poeti Bexhet Asani i kthen pergjigje permes poezise “Ika pa u diktuar”:

Ulur kembekryq, si Anteu,

Ika! U tund mali, u tund dheu,

Me lot qan edhe poeti Nikolle N. Ulndrecaj!

Me fal o bilbil i malit, per dy syte,

O Nikolle N. Ulndrecaj, o Migjen i dyte.

Te lutem do te vij, nuk e them dot,

Nuk u them se s’do te kthehem, se me mbytin lot.”

Keshtu ne disa poezi ne vazhdim ne kete dialog poetk shprehin shqetesimin per kullat e vetmuara, per oborret qe i ka mbuluar bari, per heshtjen qe mbisundon perreth, deshiren per t’u takuar perseri me njeri – tjetrin. Por shprehin edhe respektin per njeri tjetrin:

Bexhet Asani burre me rrenje ne taban,

Shqiponje nder mote.” (“Fjala jote”)

M’u duk pak si i rralle ne letrat shqipe ky dialog, ky leterkembim ne mes te dy poeteve. Te kujton ate leterkembimin poetik ne mes te Luigj Gurakuqit e Filip Shirokes, me teper se 120 vite me pare. Edhe ata te dy atehere ishin te merguar dhe ne ate leterkembim shprehnin mallin dhe dashurine per vendlindjen e tyre, Shkodren, per Shqiperine.

Ne ciklin e trete, “Kur do te vije pranvera” jane perfshire vargjet per natyren, per pranveren, per bleten qe bredh lule me lule dhe mbledh nektar dhe femijen qe shkon ne biblioteke, lexon libra, mbledh njohuri, qe nje dite te behet dijetar dhe ta pasuroje boten me mjaltin e diturise. Ne shumicen e poezive te ketij cikli mbizoteron raporti i  njeriut me natyren. “Foleja e dallendyshes” eshte nje poezi per dallendyshen qe e le folene, por kthehet perseri. Poezia “Kostaret”, frymezim nga vendlindja per kostaret qe kositin livadhin. Ne kete cikel hasim edhe vargjet per prinderit, femijet dhe anetaret tjere te familjes. Ne te tre kapitujt autori ka futur edhe disa fabula ne vargje.

Kjo permbledhje permbyllet me nje poezi aktuale per te gjitha koherat, eshte fjala per dyfytyresine e njerezve:

“Kameleon, qe nderron ngjyre,

Ke njeriun shok te mire.

Kameleon, ne kete jete,

Lara – lara nuk je vete.

Mik te mire e te dlire,

Ke njeriun qe nderron fytre.”

(“Nuk je vete…”)

Disa poezi jane te perkthyera edhe anglisht.

Poezia e ketij vellimi eshte nje poezi e arrire dhe poeti e ka shprehur boten e tij shpirterore, ndjenjat e tij, shqetesimet e tij me nje mjeshteri te perkryer e te drejtperdrejt artistike. Eshte poezi e rrjedhshme qe te sjell kenaqesi shpirterore, te ngjalle ndjenjat e se bukures. E pergezojme poetin per keto vargje plot bfrymezim, i urojme shendet dhe deshirojme qe ne te ardhmen e afert te na dhuroje vepra te tjera te bukura.

Dr. Bexhet Asani, i lindur ne vitin 1957 ne fshatin Zagraçan te Struges, eshte profesor, studiues, poet, publicist e kritik letrar. Fakultetin Filozofik e kreu ne Universitetin e Prishtines, dega Gjuhe dhe Letersi shqipe. Nje kohe ka punuar si gazetar – korrespodent ne gazeten “Rilindja” te Prishtines dhe “Flaka e vellazerimit” – Shkup. Gjate  viteve 1991 – 1995 ka punuar ne gjimnazin “illegal” privat, “Hajdar Dushi” ne Ladorisht. Nga viti 1997 ligjeron lenden e Gjuhes Shqipe ne shkollen e mesme “Niko Nestor” ne Struge. Nga viti 2008 ligjeron ne Universitetin privat FON ne Struge e Shkup. Ne Universitetin e Kosoves ne Prishtine mbaroi studimet pasuniversitare (2004) dhe mori titullin Magjister i Shkencave Filiologjike. Ndersa ne Universitetin “Shen Cirili dhe Metodi” – Fakulteti Filologjik “Blazhe Koneski”, ne Shkup mbrojti me sukses temen e disertacionit (2007) dhe mori titullin Doktor i Shkencave Filologjike.

Eshte autor i disa veprave shkollore, veprave letrare dhe veprave shkencore. Prej disa vitesh jeton ne ShBA – New Jersey.

Filadelfia, 30 shtator, 2017

Sadik Elshani eshte doktor i shkenave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane