Mbrëmje letrare e prezantuese e romanit “217” i Driton Smakajt/
Shkruan: Hazir Mehmeti-Budapest/
UN-ELTE i Budapestit një dritare shprese për ringjalljen e aktiviteteve ndërkulturore mes dy popujve.Dr.Etleva Lala: “Krijimet letrare në mërgatë janë perla të jetës sonë këtu”. Dr.MusaAhmeti:. “Autori i romanit na e tregon të vërtetën përmes asaj që ai ka parë dhe nuk i shmanget përgjegjësisë”. Autori:”..unë vetëm kam dhënë pikëpamjen time…”
Pas Vjenës z.DritonSmakaj romanin e tij “217” e promovoi të mërkurën e kaluar në Budapest. Katedra e Albanologjisë në Universitetin ELTE të Budapestit ishte organizatore e këtij aktiviteti kulturor letrar për të parën herë siç u tha nga organizatorët. Mysafir ishin poet e krijues nga Austria pjesëtar të Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Krijuesve “AleksanderMoisiu” me seli në Vjenë, anëtar të së cilës janë edhe krijues nga Hungaria e cila është edhe botuesi i romanit.Mbrëmjen promovuese letrare e pasuruan gjithashtu prezenca e profesorëve e studiuesve të albanologjisë nga kombe të ndryshme pranë katedres.Fjalën përshëndetëse në emër të nikoqirit e mbajti Dr.Etleva Lala, drejtuese e Katedrës. “Jemi të nderuar ta prezantojmë romanin e z.DritanSmakaj i cili jeton dhe vepron në Hungari me titullin sa intrigues, aq edhe domethënës “217”. Z.Smakaj nuk është i panjohur në fushën e krijimtarisë letrare. Ka botuar poezi, roman, tregime, novela. Krijimet letrare në mërgatë janë perla të jetës sonë këtu” Pjesëmarrësit dhe autorin e romanit i përshëndeti z.FatmirZajmi, konsull i ambasadës së Kosovës në Hungari. Fjalë rasti mbajti dhe z.AvniHafuzi, konsull nderi i Ambasadës së Shqipërisë në Hungari në temën: ”Shqiptarët në Hungari si krijues” Z.Hafuzi në temën e tij mes tjerash tha: “Është hera e parë në Hungari që prezantohet një roman i një shqiptari nga Kosova që jeton e punon këtu në Hungari dhe që shkruan në gjuhën shqipe. Është kjo diçka e bukur dhe me rëndësi, sepse tregohemi se ne jemi të gjithanshëm, jemi punëtorë të ndershëm, krijojmë vepra letrare e artistike që kanë vlera dhe na lartësojnë në mesin e krijuesve kombesh të ndryshme. Nuk kam hezituar të jem edhe unë si pjesë e donacionit për botimin e këtij romani për të cilin do flasin njohësit nga fusha përkatëse”. Në hungarisht lexoi poeziNemetNyibaSandor, kushtuar veprimtarit tonënë Hungari z.AvniHafuzi i cili e quan shpëtimtar të madh duke sponsorizuar 860 raste humane dhe kulturore. “Strehë dhe e ardhme për vlerat”- shkruan në një nga vargjet e tij. Në emër të LSHKSH “AleksanderMoisiu” Besim Xhelili, kryetar, dha një vështrim lidhur me veprimtarinë kulturore-letrare të vjetëve që nga themelimi i Lidhjes deri me tani. Studenti pranë Katedrës së Albanologjisë, z.RobertMarkus, dha vështrimin e tij rreth romanit “217” në gjuhën hungareze dhe shqipe.”Romani i z.DritonSmakaj, është, për mendimin tim, një roman shumë cilësor, i bukur dhe i dobishëm për studentët që studiojnë e mësojnë gjuhën shqipe këtu në UN-ELTE. Unë kam bërë një krahasim me romanet e këtij zhanri në hungarisht, dhe mund të them se ky roman nëse nuk është më i mirë se ata, është në nivel me ta.Dr.MusaAhmeti, profesor në AlbanianStudies Program, mbajti vështrimin kryesor rreth romanit. “Romani i z.Smakaj në vete ngërthen gjëra të bukura, gjëra reale nga përditshmëria, nga jeta, nga personazhet të cilat na rrethojnë e me të cilët jetojmë. Është paraqitur bukur shtrirja horizontale e romanit, përkatësisht fushë veprimtaria të cilën e ka ndërtuar autori. Ai shtrihet në tre kontinente dhe nuk është pak që ngjarja të ndërlidhet dhe bartët nga njëri në tjetrin kontinent, nga Europa në Amerikën Latine dhe nga atje në Azi. Vladivostoku nuk është zgjedhur si qytet i rastësishëm, por si qendër e asaj që po krijohet një e keqe me kodin 217-të. Në Europë, me mjeshtri autori e ndërlidhë atë që është mes Kosovës dhe arbëreshëve të Italisë, një “degë e këputur e një lisitë tharë” do thoshte De Rada. Autori duke e ndërlidhur traditën, ruajtjen e gjuhës dhe nxjerrjen e gjithë atyre personaliteteve të trashëgimisë sonë kulturore, të fjalës së shkruar të arbëreshëve që kurrë nuk u larguan nga përcaktimi i tyre kombëtar fillimisht e pastaj fetar, janë shembull për bashkëjetesë dhe për luftën e mbijetesës së kombit shqiptar. Ndërlidhjet mes personazheve nga vende të ndryshme është bërë me mjeshtri në rrethanat që zhvillohen në Europë, Amerikë e Rusi. Ndërlidhën e përditshmërisë z. Smakaje bënë me mjeshtri, bie fjala takimi me personazhin kryesor të veprës, Luli, i cili tani është figurë e njohur politike në Kosovë, me një kontribut të jashtëzakonshëm në momentin kryesor në shpëtimin nga një katastrofë. Kurse Toni është vet Dritoni, autori i romanit i cili na e tregon të vërtetën përmes asaj që ka parë dhe nuk i shmanget përgjegjësisë dhe reales”. Poeti dhe aktori shkodran RagipDragusha e freskoi mbrëmjen me recitimin e vjershës së tij “Breshka”. Një vështrim rreth romanit në kontestin historik e mbajti z.AntonMarkut, kurse autori i romanit z.DritonSmakaj, pasi falënderoj organizatorët, sponsorët, botuesin dhe pjesëmarrësit, ai në fjalën e tij dha një përmbledhje të rrethanave ku mori brumin romani. “Kisha fatin të jem pjesë e luftës dhe kam mbajtur ditar dhe përgjithësisht unë kam dhënë pikëpamjen time. Ai u ndal edhe rreth rrethanave shoqërore sot lidhur me vendlindjen. Me autorin rreth romanit u diskutua në një atmosferë miqësore.
Ishte kjo një mbrëmje e bukur e ngrohëse nga Budapesti, pas atyre skenaverrëqethëse të refugjatëve shqiptarësh nga Kosova. Miqësia hungareze ndaj gjuhës, kulturës dhe shqiptarëve jeton thellë në rrënjët shekullore të dy popujve.