Hazir Mehmeti – Dielli

VLERËSIMI I MIQVE TË VËRTETË, DETYRIM KOMBËTAR

December 12, 2022 by s p

Miqësi shqiptaro-austriake shekujve

“Miqësia e vërtetë është e drejtë dhe e guximshme” – (Shiler)

Hazir MEHMETI, Vjenë

Në çdo fund viti sërish të dalin para veprat e gjithë atyre që botën e bëjnë të dashur dhe të lirë, atyre miqve me të cilët ndanë përditshmërinë në jetën e zakonshme. Kjo ka fuqi të veçantë për mërgimtarin i cili jeton shpirtërisht në dy botë paralele emocionale. Në një kryeqytet kulture evropiane siç është Vjena, detyrimisht para të vijnë miqtë e mëdhenj të cilët nuk harrohen në historinë e vështirë të shqiptarëve. Dhe nuk e thoshte kot poeti e shkrimtari gjenial gjerman, Goethe: “Ai që nuk e sheh botën te miqtë e tij nuk e meriton që bota të dijë për të”. Shumë figura të njohura kombesh të ndryshme me origjinë shqiptare u bënë ura miqësie mes kombit shqiptar dhe kombeve tjera. Në hapësirat gjermano folëse, pa dyshim ishin Gjergj Basta, Garl Gega, Aleksandër Moisiu. Këto figura madhore e afirmuan kombin shqiptar edhe atëherë kur ishte shumë vështirë. Atëherë, kur errësira aziatike kishte ngulfatur gjuhën, kulturën dhe frymëmarrjen e shqiptarëve. Sulltani e donte vrasjen e arnautëve të pa fe, e vrau shpirtërisht e fizikisht pa mëshirë. Njëra nga ato qytete ku vepruan shumë miq të kombit shqiptar ishte Vjena e Norbert Jockli-t, themeluesit të studimeve albanologjike. Tek ai studiuan albanologjinë shumë shqiptarë, mes tyre Eqrem Çabej. Andaj, Jockli me të drejtë quhet At i Albanologjisë. Duke qenë i lindur nga prindërit hebrenj Norber Jockli, internohet me dhunë në kampet fashiste duke humbur çdo gjurmë rreth tij, por duke lenë pas veprën e madhore të tij e cila mbeti themeli i miqësisë mes kombeve austriak, hebre dhe atij shqiptar.

Në historinë e kulturën shqiptare Vjena ishte dhe mbetet qendër e respektuar ku vepruan shumë figura të njohura historike nga të gjitha drejtimet. A mund të kalojmë pa përmendur këtu përveç Norbert Joklit edhe emra tjerë shumë të respektuar si: Franz Baron-Nopsca. Leo Freundlich, Jakob Philipp Fallmaerayer, Johanenes Gerog von Hahn, Gustav Mayer, Jan Urban Jarnik, etj të cilët vunë themelet e njohjeve mbi gjuhësinë, kulturën, etnografinë e historinë e lashtë shqiptare. Ata ndihmuan në hapjen e shtigjeve drejt njohjeve të shqiptarëve nga popujt tjerë, të cilat u vazhduan të pasurohen edhe nga studiues shqiptarë në Universitetin e Vjenës, Gracit e Insbrukut. Nga këtu shndritën dhjetëra emra tani të njohur të kombit shqiptar: Eqrem Çabej, Aleks Buda, Dr. Gjergj Pekmezi, Hil Mosi, Lasgush Poradeci etj.

Një shekull më parë studentët shqiptarë themeluan shoqëri të fuqishme, gjurmët e veprimtarisë së të cilave mbetën të ndritura në historinë e formësimit kombëtar. Shoqatat: “Liria” e cila më vonë u quajt “Dija”, “Djalëria Shqiptare” e cila më vonë u quajt “Albania” të cilat botuan revista e gazeta nga të cilat më të njohura ishin revista “Djalëria” dhe gazetat “Ora e Shqipnisë”, “Vëllaznia”, “Minerva” ,,Albanische Corespondenze”, “Bashkimi Kombëtar”, “La Fedration Balcanique”, etj. Aty botuan shkrimet e tyre figura me peshë në historinë tonë kombëtare si: Hil Mosi, Dervish Hima, Dr. Gjergj Pekmezi, Kolë Rrota, Jani Basho, Xhevat Korça, Fuad Asllani, Vasil Laboviti, Lasgush Poradeci, Sokrat Dodbiba, Irakli Buda, Nush Bushati, Gjevalin Gjadri, Kolë Mirdita (Helenau), Rrok Gera, Rrok Maliki, Rrok Kolaj, Filip Papajani, Dr. Omer Hamiti, Sokol Sopoti, Rrok Stani, Terik Bekteshi, Hasan Ceka, K. Hobdari, Gjon Temali, Krist Maloki, Kristo A. Dako, Ndoc Naraçi, Kolë Kodheli, Krist Ndue Paluca, Gasper Mikeli, Kolë Margjini, Gasper Baltoja, Lec Çurçia, Ndoc Krajni e të tjerë.
Përkrahja e organeve austriake në shkollimin e studentëve shqiptarë, kulturës e gjuhësisë shqiptare vazhdoi pa ndërprerë deri në ditët tona. Kjo u duk në veçanti gjatë viteve të luftës në Kosovë, ku shteti austriak ndau bursa për të gjithë studentët nga Kosova. Në momentet vendimtare Austria e mbështeti kauzën e drejtë shqiptare. Nga këtu me bekimin e shtetit të Austro-Hungarisë u nis Ismail Qemali drejtë Durrësit e Vlorës për të shpallë mëvetësinë e Shqipërisë në ato pak territore të cilat akoma nuk ishin pushtuar nga forcat grabitqare të shteteve fqinjë. Nga Vjena bisedimet shqiptaro-serbe rreth së ardhmes së Kosovës, doli përfundimi logjik, se Kosova duhet marr rrugën e vet përmes Planit të Ahtisarit, Ky bashkëpunim u vazhdua në hartimin e planit për pavarësinë e Kosovës, ku diplomati austriak Albert Rohan u dallua me qëndrimin e tij konsekuentë, i cili Plan, Kosovës i dha bazën fillestare të shtetit të pavarur.
Politika austriake e shprehur përmes emrave Alois Mock, Vicktor Klima, pastaj Ulrike Lunack dhe publicistëve analitik të njohur mes të cilëve dallohej Christne Von Kohl korrespondente e “Die Presse” në Beograd, përbejnë themelet e respektit tonë, edhe për nesër.

Që para gjysmë shekulli është i njohur miku tjetër, shkrimtari dhe fotografi i njohur jo vetëm në Austri Prof.Peter Paul Wiplinger. Qysh herët ai kontaktoi shumë nga figurat e njohura politike e letrare shqiptare, mes tyre poetin Ali Podrimja dhe Dr. Ibrahim. Ai ruan respektin për ta, të cilëve u kushtoi edhe poezi. Pjesë nga letra e Prof. Peter Paul Wipliner dërguar Mag. Hazir Mehmetit. Datë, 1 janar 2019. “Këtu po dërgoj edhe një bashkëngjitje, të cilën po ia dërgoj edhe ambasadorit Sami Ukellit. Është mirë të dish se në cilën anë isha atëherë, 30 vjet më parë tani, dhe për çfarë isha angazhuar; dhe sa e gjatë ka qenë marrëdhënia ime me Kosovën; që nga viti 1961. Kur shkova për herë të parë atje. Ibrahim Rugova dhe shokët e tij dinin gjithashtu se me kë të kontaktonin kur kërkuan që dosja e rëndësishme e burgut t’i dorëzohej ministrit të Jashtëm të atëhershëm austriak, Dr. Alois Mock, duke më kërkuar këtë shërbim, të cilin edhe unë e mora përsipër dhe e realizova. Besoj se kjo nuk ishte krejtësisht e parëndësishme për shumë një proces vendimmarrjeje politike, veçanërisht në atë kohë”. Në gjermanisht. ”Ich sende hier auch ein Attachment, das ich auch dem Herrn Botschafter Dr. Sami Ukelli geschickt habe. Man darf ruhig wissen, auf welcher Seite ich schon damals, also jetzt vor 30 Jahren, gestanden bin und wofür ich mich engagiert habe; und seit wie langer Zeites meine Beziehung zum Kosovo gibt; seit 1961. Als ich zum ersten Mal dort war. Ibrahim Rugova und seine Freunde wußten auch, an wen sie sich mit ihrer Bitte um Überbringung des wichtigen Gefängnis-Dossiers an den damaligen österreichischen Außenminister, Dr. Alois Mock, wenden konnten, was sie auch taten, indem sie mich um diesen Dienst baten, den ich auch übernahm und ausführte. Ich glaube, daß dies-für manche politische Weichenstellung-besonders zur damaligen Zeit nicht ganz unwichtig war“.

Do ishte shumë simbolike dhe vlerësuese që Prof. Peter Paul Wiplinger të dekorohej nga Institucionet tona po me çmimin e njejtë që u dekorua Dr.Alois Mock. Kjo ishte kërkesë e imja si krytar i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë “Aleksandër Moisiu” para dy muajve drejtuar Presidences së Republikës së Kosovës në 85 vjetorin e lindjes.

Emrat e miqve tanë të vërtetë në Austri në kohën tonë pasurohen me emrin Mag. Lukas Mandl – Eurodeputet, një zë i fuqishëm në Parlamentin Europian në mbështetje të drejtësisë për kauzën shqiptare në përgjithësi dhe asaj kosovare në veçanti. Ai së bashku me Arbër Markun, themeluan Shoqatën e Miqësisë Austriake-Kosovare në vitin 2015. I ndërlidhur me rrethanat e Kosovës, sfidat e saj në rrugën drejt integrimeve evropiane, Mandl nxori librin “Kosova dhe BE: Situata aktuale dhe perspektivat për të ardhmen”. Një libër ku fjalën e tyre rreth Kosovës, rrethanat aktuale të ndërlidhura me të kaluarën e saj e dhanë disa figura politike drejtuese në Austri, studiues e politolog të njohur. Mes tyre: Lukas Mandl, Sebastian Kurz, Oliver Varhelyi, Meliza Haradinaj-Stublla, Arbër Marku, Franz Schausberger, Elisabeth Campestrini, Tanja Fajon, Fridhelm Frischenschager, Irena Joveva, Kevin Kaiser, Andrey Kovatchev, David Mcallister, Andreas Schieder, Colli Marboe, Lulzim Pllana, Vladimir Bilcik, Wolfgang Sobotka, Patrick Voler, Manfred Brandner, Anton Quni, Erhard Busek, Dedë Gjergji, Ulrike Lunacek, Arta Sejdiu, Mimoza Ahmetaj, Johanes Hahn etj. “Pema e miqësisë kërkon të ujitet vazhdimisht” (R.Bimo), këtë nuk e harroi aktivisti dhe politikani ynë Arbër Marku. Ai duke qenë personalisht aktiv në jetën politike në vend, pa se Austria ka potencial të madh politike për ta ndihmuar Kosovën, e mbështeti idenë e Eurodeputetit Lukas Mandl, për themelimin e Shoqatës së Miqësisë Austriako – Kosovare, sekretar i së cilës është që nga themelimi i saj. Kjo shoqatë ka bërë punë me vlerë në afirmimin e çështjes së Kosovës dhe afrimin e saj me Bashkimin Evropian qysh nga viti 2015. Në veçanti Arbëri është i njohur tek komuniteti shqiptar si mbështetës i projekteve me rëndësi për shqiptarët. Nga kjo duhet veçuar ndihma e tij në ngritjen e marrëdhënieve shqiptaro-austriake gjatë dhjetëvjetëshit të fundit.
P.S.

Foto: Baden. SHKA “17 Shkurti”. Foto me miq austriakë: Lukas Mandl (Eurodeputet BE, Kurt Saska (ish- kryetar i Badenit),Nisret Bujari (deputet në Baden), Angela Stökl-Wokestorfer (Stadträtin bei Stadtgemeide Baden), Judith Händler (Gemeiderat der Stadt Baden) Carmen Jetller Cinceli (deputet në Parlamentin e Austrisë),

LIBRI “ARBËRESHËT“ I REXHEP RIFATIT PROMOVOHET NË BERN

October 28, 2022 by s p

Hazir MEHMETI/

Organizuar nga Lidhja e Krijuesve dhe Shkrimtarëve në Mërgatë. Libri “Arbëreshët – fotosintezë e shpirtit tim” , me parathënie nga Dr. Prof. Antonio Bellusci. Redaktore dhe përkthyese në italisht Dr. Ornla Radovicka.

Bern, 15 tetor 2022. Veprimtaria hulumtuese mbi arbëreshët e gazetarit dhe veprimtarit të njohur Rexhep Rifati u pasurua në veprën e tij “Arbëreshët- fotosintezë e shpirtit tim”. Kjo vepër u promovua në një atmosferë emocionuese e respekti ndaj gjakut të shprishur arbëresh shekujve dhe autorit të librit në 80 vjetorin e lindjes së tij. Prej 80-të pranverave të tij Rexhep Rifati ndau me shpirtin arbëresh 50 prej tyre, duke filluar që nga mosha e tij studentore, atëherë kur jeta e tij merrte orientimin e saj në shërbim të kombit.
Promovimit i dhanë shije personazhet e ardhur enkas nga Kalabria me grupin e tyre artistik “Gjaku i Arbrit”, drejtuar nga profesor Michele Greco përcjell me foto-kollazh nga vendbanimet arbëreshe.
Të pranishëm ishin Ambasadori i Republikë së Shqipërisë në Zvicër Z. Ilir Gjoni, Ambasadori i Republikës së Kosovës në Zvicër, Z Sami Ukelli. Përfaqësuesit konsullor dhe diplomatik, mes Shukrije Ramadani, bashkëshortja e Heroit Agim Ramadani. Ishin të pranishëm veprimtarë e krijues nga Zvicra, Austria, Gjermania, Franca, Italia. Ambasadori Ilir Gjoni në emër të tre ambasadorëve shqiptarë në Zvicër, përshëndeti aktivitetin dhe uroi autorin. Ai me respekt për veprimtarinë e Rexhep Rifatit, shtoi: ”Bacës Rexhë i uroi një jetë gjatë e të lumtur dhe njëkohësisht i shprehi mirënjohje për kontributin e tij. Mbi gjysmë shekulli Baca Rexhë ka kontribuar me modesti, por me profesionalizëm. Vepra që flasin vetë, vepra të punës së tij patriotike, njëra nga të cilat është edhe vepra e tij që po promovojmë sot.” Ambasadorët i ndanë mirënjohje Rexhep Rifatit për veprimtarinë e tij me rëndësi kombëtare. Dr. Ornela Radovicka, redaktore e librit, përcolli përshëndetje për të pranishmit nga At.Antonio Belushi. Ajo foli mbi strukturën dhe mesazhin e librit mes tjerash shtoi se Libri i autorit Rexhep Rifati “Arbëreshët…” është produkt i udhëtimeve të tij tek ngulimet arbëreshe në territorin e Italisë. Struktura e librit shtrihet në një linjë horizontale në dy binarë; imazhe dhe rrëfime të cilat shoqërohen me të dhënat historike e studimore, plotësohen dhe gërshetohen me njëra tjetrën. … Osman Osmani, drejtues i platformës Prointegra.che foli mbi veprimtarinë e platformës si mbështetëse e shumë projekteve, edhe e librit të autorit Rexhep Rifati. Musa Jupolli, kryetar i Lidhjes së Krijuesve dhe Shkrimtarëve Shqiptarë në Mërgatë: “Edhe unë sot jam arbëresh dhe shpesh bisedoj me Jeronim De Radën. Kur gazetari është fotograf dhe kur fotografi është gazetar, quhet Rexhep Rifati. Fotografia histori arti, histori jete. Në udhëtimet e Rexhep Rifatit jeta merr kuptim. Rexhep Rifati me aparatin e tij na i solli arbëreshët me ngjyrat e dritës ku çdo fotografi flet me shpirtin e personazheve, me dashurinë për artin, arkitekturën, kulturën dhe historinë e tyre.” Mentor Thaqi, poet, lexoi vargje nga poezitë e tij “Unë jetoj në gjuhë, e ti ku? dhe “Ec djalosh”. Kryesia e Lidhjes… shpalli anëtarë nderit të saj At. Antonio Belushin dhe simbolikisht i dhuroi atij një plis Kosove.
Autori i librit, Rexhep Rifati në fjalën e tij falënderoi të gjithë ata që e ndihmuan në projektin e tij, familjen e tij. Në veçanti falënderoi grupin artistik të ardhur veçantë rasti “Gjaku i Arbrit”. “Në ditëlindjen time të 80 -të, duke iu falënderuar familjes, miqve, kolegëve e dashamirëve, sot nxora ekzemplarin e parë (mostër) të librit më të ri: “ARBËRESHËT fotosintezë e shpirtit tim» (shqip dhe italisht), kushtuar motrave dhe vëllezërve arbëreshë, pas vizitës që i bëra të gjitha 52 vendbanimeve, gjegjësisht bashkive arbëreshe, që më dhanë aq shumë forcë, kurajë e dashuri, sa sot ta ndiej vetën shumë më të ri! Zaten, ky ishte edhe projekti im jetësor, filluar gjysmë shekulli më parë kur në Kalabri isha për herë të parë si absolvent i Albanologjikut të Prishtinës. Ndaj, edhe me këtë rast, falënderoj të gjithë ata që më shoqëruan në këto udhëtime, duke falënderuar në veçanti misionarin, intelektualin dhe atdhetarin arbëresh, Prof Dr. Antonio Belluscin (Belushin), për fjalën e tij shumë përmbajtjesore e inkurajuese, redaktoren dhe përkthyesen, profesoresha Ornela Radovicka si edhe Skender Hajdarin redaktorin teknik, të të tria librave të mija monografike, të cilin në një masë e ndjej edhe si bashkautor. Të gjithë ata që më uruan në këtë përvjetor jubilar, me dëshirën që të gëzojnë shëndetin, lumturinë e prosperitetin dhe lumturinë e përhershme në familje. Drejtimi i programi i bë nga Nazmi Jakurti.

Publiku që mbushte sallën përcolli me duartrokitje të gjata këngët arbëreshe të kënduara nga grupi “Gjaku i Arbrit”, ku dallohej këngëtari Michele Greco me zërin e tij karakteristik. Gjithmonë këngët arbëreshe janë të bukura, emocionuese. Ato burojnë nga zemra dhe shpirti i djegur nga malli për tokën mëmë, për Shqipërinë. “Kur jemi të bashkuar, Skënderbeu zbret nga qielli”. A ka simbolikë e porosi më të fuqishme për çdo shqiptarë?

Të gjitha të ardhurat nga shitja e librit, sikurse edhe atyre më parë i dhurohen fondit të bursave studentore në Kosovë, themelues i të cilit është pikërisht Rexhep Rifati. Ja ky është Bacë Rexhep Rifati Ynë që shndritë forcë e energji për gjithë ne.

Faleminderit Baca Rexhë!
Shëndet e suksese të reja!

URIME 80 PRANVERA REXHEP RIFATI

May 28, 2022 by s p

Hazir MEHMETI, Vjenë

Më 28 maj, një datë e mbarë që do shënohet gjeneratave bashkë me emrin e Rexhep Rifatit. Atë ditë në Komogllavën e vuajtjeve u dëgjua zëri i foshnjës i cili lumturoi prindërit për të nëntën herë në kullën shekullore. Sot mbushën 80 pranverat e tij me gjithë lulet e tyre dhe acarin e tyre.

Sot ai zë në ajrin e freskët të 28 majit, u rrit, u shtua fuqishëm në gjithë hapësirat ku frymojnë shqiptarët. Ishte zëri i tij që nga pranvera e tij e parë, aspak e lehtë, por Rexha me zemrën e tij të madhe sfidoi pengesat, sfidoi kërcënimet dhe mori udhëtimin e tij në shërbim të njerëzores, në shërbim të kombit.
“Do ta pushkatojmë”,- thanë barbarët serb, kur falanga e tyre lexoi Rilindjen ku Rexha derdhi djersë e mund mbi gjysmë shekulli në shërbim të kombit.
“Jo tha tjetri, ai qenka i çmendur, e shihini si qesh para pushkatimit, do t’ia helmojmë gjashtë fëmijët e tij, ata na duhet t’i zhdukim, lëshojeni me dymbëdhjetë plagë për secilin nga dy, kurrë mos t’i harron”, -urdhëroi tjetri.
Rexha, ashtu i buzëqeshur e krenar, vazhdoi udhëtimin, me gjithë sfidat dhe rreziqet e tij duke na dhuruar të gjithëve shije nga pranverat e tij. Duke na dhuruar porosinë e cila jep energji edhe për nesër. Ai nuk gjen qetësi, shtrëngoi fortë kamerën e tij në kraharor, lapsin në xhep dhe mori udhën aty ku zemra pushon me gjithë artin shekullor: bukurive të trevave shqiptare.
“Mos pritni t’ju vijnë njerëzit e ngjarjet, por shkoni tek ata!”- thënie nga përvoja jetësore e njeriut që jeton me shqetësimet e kombit, me kënaqësitë e tij. Ai jo rrallë shqetësohet, revoltohet me të metat e shoqërisë kur janë pengesë në udhëtimin e dëshiruar për të cilin Rexhep Rifati punoi tërë jetën e tij.

“Rexhep Rifati mund të quhet kujtesa ose enciklopedia e gjallë (por tejet diskrete!) e mërgatës shqiptare në Zvicër dhe rrethanave që lidhen me të”, e tha miku ynë i madh Basil Schader. Zvicra u pasurua me emrin qytetarin e saj nga Kosova martire ashtu sikurse “Shqiptarët në Zvicër në 1001 pamje”, dhe më shumë.

Pesëdhjetë vjet udhëtim tokave arbëreshe, a nuk është kjo një histori e llojit të vet! Në udhëtimet e tij u pasuruan emra të rinj nga fusha e gjuhësisë, publicistikës dhe kulturës shqiptare nga Atdheu dhe mërgata. Fati e deshi që të jem pjesë e tri udhëtimeve të fundit javore. Në qenien time ishte kjo hapje horizonti të ri në njohjen e një pjese të kombit, arbëreshët, për të cilët nuk dinim sa duhet. Por mbi të gjitha mësova mbi përkushtimin e Rexhës ndaj arbëreshëve, dashurinë e tij vëllazërore e flakëruar në gjakun arbëror. Përkushtimin i tij e takuam gjithandej, kudo: në takime, muze, biblioteka, shkolla e institucione të shumta të cilat organizuan pritje vëllazërore për grupin tonë.

I mirënjohuri At Antonio Belushi e tha: “Ju i dashur vëlla Rexhep Rifati, jeni Apostull i Arbëreshëve me plotë kuptimin e fjalës. Jeni pjesë e jona, e gjakut arbëresh” .

Udhëtimi ynë i fundit shënonte gjysmë shekulli të rrugëtimit të kamerës profesionale të Rexhep Rifatit dhe ishte simbolikë e veçantë, por edhe obligim respekti ndaj një pune me vlera kombëtare. Kudo që shkonim katundeve arbëreshe Rexhën e njihnin, edhe barinjtë e njihnin me të cilët ndalej të kuvendonte, të fotografonte peizazhe në fushat e gjëra arbëreshe.

Por, Rexhep Rifati nuk ndalet deri në përfundimin e librit kushtuar arbëreshëve me të cilët u mishërua në jetën tij gjysmë shekulli. Përmbylljen e projektit mbi arbëreshët, e arrin simbolikisht për ditëlindjen e tij festive, sot kur doli ekzemplari i parë me titull ARBËRESHËT. Kjo vepër e punuar me kujdes në foto e shkrim, në shqip e italisht, është thesar për arbëreshët, kombin dhe literaturën globale.
Me fjalët dhe zemrat e shokëve nga ekipi YT:
Urime Ditëlindja e 80-të!
Urime ditëlindja e veprës suaj ARBËRESHËT!

80 VITE NGA ARRESTIMI I NORBERT JOKLIT NË PAKTHIM

May 10, 2022 by s p

Nga Hazir MEHMETI, Vjenë

Përvjetor: Përkujtim i themeluesit të Albanologjisë

Derisa me rastin e 25 vjetorit të pavarësisë Jokli u nderua nga Mbreti Zog me dekoratën “Urdhëri i Skënderbeut“. Është koha e reflektimit tonë në vlerësimin ndaj atyre që albanologjinë e vunë në baza shkencore.

Shpeshherë në kohë takohen dy ekstremet, vlera dhe jovlera. Kështu ishte kur jetoi në Austri gjuhëtari i madh, Norber Jokli, i cili shkëlqente me punën e tij shkencore dhe ishte sinonim vlere. Kjo vlerë shndritë akoma më shumë kur dihen rrethanat e formësimit të saj, i rrethuar nga nazizmi si pushtet dhe ideologji antinjerëzore. Kudo përreth zotëronte acari i ngrirë dimëror nazist që vriste çdo aguliçe marsi në paralajmërimin e pranverës së domosdoshme. Ato mblidheshin një nga një sapo fillonin të hapnin petalet në rrezet e diellit të shumëpritur.

Dhe, vrasja ishte mizore, pa gjyq e pa gjykatës. Përbindëshat me figura njeriu çirreshin rrugëve të Vjenës në gjuetinë e tyre makabre, ku muret e pallateve shekullore rrëqetheshin nën rënkimet e fëmijëve, pleqve, grave, të cilët nxirreshin me dhunë nga shtëpitë e tyre.

Fati i bashkëkombëseve të tij e ndoqi edhe Norbert Joklin. Ai e dinte rrezikun që e përcillte, por nuk mundi të mos e ndante fatin me njerëzit e gjakut tё tij. Rrezikun e kuptuan po ashtu shumë nga miqtë e dashamirët e tij, të cilët e paralajmëruan rrezikun. Gjergj Fishta do të kërkonte nga Jakomoni (përfaqësues nga qeveria pushtuese fashiste italiane) që Shqipëria të jetë e gatshme për strehim të Joklit, hebreut, i cili themeloi studimet albanologjike. Ashtu vepruan edhe disa intelektual e veprimtar shqiptarë që e njihnin situatën dhe e ndjenin rrezikun që e kanoste Joklin.

Ernest Koliqi i shkruan konsullit shqiptar në Vjenë, Nikollë Rrotës, se duhet ndërmarr veprime që Joklit t’i mundësohet udhëtimi i menjëhershëm për në Shqipëri. Lasgush Poradeci shtronte nevojën e sjelljes së Joklit nga Vjena në Shqipëri dhe vënien e tij në krye të Institutit Albanologjik që do themelohej në Tiranë. Të gjitha këto lëvizje bëheshin tani kur Shqipëria ishte e pushtuar nga Italia fashiste.

Nga ana e tij, Jokli kërkonte mundësinë e udhëtimit për në Amerikë, ndërmarrje kjo jo e lehtë në atë kohë.

Para tetëdhjetë vitesh, në mëngjesin e 4 marsit të vitit 1942, Jokli merret me forcë nga gestapoja në banesën e tij në rrugën Neustiftgasse 67, Bashkia e 7-të e Vjenës.

Studiuesi, Mechthild Yvon, në botimin e tij me titull: “Fati i albanologut Norbert Jockli dhe bibliotekës së tij “ mes tjerash shkruan: ,,Shumica e hulumtimeve të deritashme lidhur me fatin e albanologut vjenez Norbert Jokli dhe grabitja e bibliotekës private të tij nga nazistёt janë unik se: Rasti i Joklit është një shembull neveritës i brutalitetit nazist nga kolegët e tij specialistë nga UN- dhe reparti i bibliotekës, para se gjithash i Dekanit të Fakultetit Filozofik, Viktor Christian, i cili ndërmerr deportimin e Joklit në mars të vitit 1942, kur ai vdes në Maly Trostinec, me çka e nxjerr para përgjegjësisë. Rrallë ndonjëri që e ka mbështetur.

Sipas ditarit të Paul Kretschmer, ish mësues i Joklit, indogermanist , i cili shkruan se Jokli është deportuar qysh në vitin 1941. Një intervenim i rrethit kolegjial do ta shpëtonte para transportimit për në asgjësim. Në vitin 1942 nuk ishte më tutje e mundur. Biblioteka, pronë e tij do të dërgohet në “rrethin shkencor”, duke u shkarkuar përfundimisht në Bibliotekën Kombëtare (Österreichische National Bibliothek), e cila qe nga ajo kohë gjendet aty”.

Disa fakte të reja lidhur me rrethanat dhe gjendjen e Joklit dhe përpjekjet e tij për t’u shpërngulur për në Shqipëri përmes Italisë bashkë me bibliotekën e pasur të tij si dhuratë për Ministrinë e Arsimit të Shqipërisë.

Sipas shënimeve nga Kraft, “Jokli e kishte ndërmend që bibliotekën t’ia dhuronte Ministrisë së Arsimit të Shqipërisë dhe ta merr përsipër tё drejtën e tij për të emigruar. Kështu, ai kërkoj leje nga Dekanati i Fakultetit Filozofik, mirëpo u denoncua tek Gestapoja nga rektori i fakultetit, Viktor Christian. Këtë qëndrim e përkrah edhe Evelyn. Megjithatë nuk mund të vërtetohet denoncimi sipas të dhënave të deritanishme, e njëjta vlen edhe për listën e deportimeve nga Vjena në vitet 1941 dhe 1942. Sipas Kraft-it, Jokl u arrestua në vendbanimin e tij në Vjenë VII, Neustiftgasse 67 nga Gestapo dhe u deportua në piken grumbulluese në Vjenë II, ”Castellegasse”. Pra, si shihet, nazistët nuk lenin shënime dokumentuese në veprimet e tyre. Ato bëheshin në formë perfide.

Norbert Kokli, u lind në Bzenec të Moravisë në Çeki, më 25 shkurt të vitit 1877. Rrjedh nga një familje tregtare hebre. Maturën e mbaron me sukses të shkëlqyeshëm në vendlindje, kurse studimet në Vjenë, së pari në drejtësi, pastaj në shkencat gjuhësore dhe mësimet për bibliotekist. Punon në Bibliotekën Universitare të Vjenës deri në pensionimin e tij të detyrueshëm nga nacional-socialistët e ardhur në pushtet në vitin 1938. Publikimet dhe aktivitetet publike të Joklit do të kufizohen sipas Ligjit Racist të Nyrenbergut edhe pse kjo nuk u tha në mënyrë eksplicite lidhur me botimet e tij. Në këto rrethana Joklin për katër vite rresht e vizitonte nxënësi i tij, Georg Solta, i cili dëshironte të vazhdonte punën shkencore të mësuesit të tij. Në anën tjetër ai e furnizonte Joklin me libra nga biblioteka. Solta nuk kujton asnjë përkrahje nga kolegët e Joklit në gjendjen e krijuar.

Si studiues linguistik u morr me Indogermanistikë, Sllavistikë dhe Romanistikë. Pas mbarimit të studimeve të dyta nga gjuhësia ai mësoi si autodidakt gjuhën shqipe, një gjuhë e pa studiuar gati fare, me të cilën do merret tërë jetën e tij. Ndoqi kursin e shqipes tek Dr. Gjergj Pekmezi, i cili ishte lektori i parë i gjuhës shqipe në Universitetin e Vjenës.

Në vitin 1913 emërohet si përgjegjës për ,,Shkencat gjuhësore Indogermanistike me theks të veçantë për shqip, gjuhët baltike dhe sllave”. Krahas punëve në bibliotekë ai punon intenzivisht në gjuhësinë shqipe, duke arritur të bëjë emër si albanolog dhe sot konsiderohet si themelues i Albanologjisë. Me hulumtimet e tij gjuhësore ai konstaton, se gjuha shqipe bën pjesë në gjuhët indoevropiane.

Jokli mes tjerash u dallua në fushën e etimologjisë, marrëdhënieve të gjuhës shqipe me gjuhët tjera, fonetikën e zhvillimet në morfologjinë e fjalëve. Vdekja e hershme nuk i mundësoi botimin e një vepre përmbledhëse të hulumtimeve të tij. Ai, megjithatë, botoi disa vëllime si “Sudien zur albanischen Etymologie und Wortbildung”, Vjenë, 1911 (Studime për etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipës” dhe “Linguistisch¬kulturhistorische Untersuchungen aus dem Bereiche des Albanischen”, Berlin- Lajpcig, 1923 (“Gjurmime gjuhësore, historikokulturore nga lëmi i shqipes”.

Studimet e tij gjuhësore përfshinin gjithashtu marrëdhëniet e gjuhës shqipe me gjuhët tjera të lashta jo-greke të Ballkanit, me ilirishten, trakishten, duke e nxjerr tezën e tij të prejardhjes së shqipes si një sintezë e tezave ilire e trake. Jokli mbrojti me këmbëngulje autoktoninë e shqiptarëve, ku Dardania e lashtë vihet si djepi i parë i tyre. Ai e vlerëson lartë punën e rilindësve për pasurimin e gjuhës shqipe duke ndikuar në vijueshmërinë mbi baza filologjike. Vendin e shqiptarëve – Shqipërinë, Jokli e viziton tek në vitin 1937, duke e plotësuar dëshirën e tij, ku pritet mirë duke u nderuar me “Urdhni i Skënderbeut”. Jokli ishte i njohur edhe nga personalitetet e tjera të kulturës që vepronin në atë kohë në Vjenë, të cilëve u interesonin shqiptarët dhe kultura e tyre. Njëri nga ata ishte paleontologu dhe albanologu i njohur Franc Nopcsa i cili i la Joklit në trashëgimi punën e tij në studimet albanologjike në vitin 1933 pasi ai vrau sekretarin e tij Bajzit Elmaz Doda dhe veten pas një krize të rëndë psikike. Fotografitë e Nopcsas dhe Dodes nga rajone shqiptare të fillim viteve të shekullit njëzet ruhen si vlera në Bibliotekën Kombëtare të Austrisë në Vjenë.

Vepra e Joklit është padyshim një vlerë në shumë rёndёsi pёr gjuhësinë në përgjithësi dhe shqipen në veçanti. Ai ishte komunikues dhe mbante lidhje të ngushta me intelektualёt shqiptarë më në zë të kohës, si: Gjergj Fishtën, Ernest Koliqin, Faik Konicën, Aleksandër Xhuvanin etj.

Shkenca shqiptare ashtu sikurse populli shqiptar përjetuan ringjallje por edhe katrahurën e robërisë dhe nazizmin shkatërrues komunist, i cili nuk la rrugë për vlerësim të njeriut, pra as të miqve të kombit shqiptar siç ishin albanologët nga hapësirat gjermanofolëse duke përfshirë këtu edhe Joklin.

Derisa me rastin e 25 vjetorit të pavarësisë Jokli u nderua me dhënie çmimi, çfarë do bënim tani në këtë kohë kur kemi dy shtete shqiptare në përkujtimin e Joklit dhe miqve tjerë, a do duhej përkujtuar denjësisht. Është koha e reflektimit tonë në korrigjimet në mësimet tona të atyre që albanologjinë e vunë në baza shkencore. Edhe këtu pseudoshkenca greko-sllave tentuan ta varrosin kulturën, gjuhën e vendorëve në tokat e të cilëve kishin ardhur. Falë këtyre mendje ndritur u vu themeli i ringjalljes së një civilizimi të lashtë mijëra vjeçar duke u kurorëzuar me alfabetin shqip si paraprijës i lindjes së shtetit shqiptar.

ENO PEÇI, BALERIN E KOREOGRAF I NJOHUR NË OPERËN SHTETËRORE TË VJENËS

May 9, 2022 by s p

Hazir MEHMETI, Vjenë

Dekoratat: “Kalorës i urdhrit të Skënderbeut“, (2018) dhe “Kurora e Nderit të Austrisë për Shkencë dhe Art” (2019) (“Österreischen Ehrenkreuzes für Wissenschaft und Kunst”)

Vjena Historike! Vjena nyje e fuqishme udhëkryqet e historisë shqiptare. Vjenën e Operës me koncertin e saj ku niset mbarësia e vitit të ri. OpernBall, simboli i klasikes vjeneze, aty edhe Eno Peçi me vallëzimet dhe koreografinë e tij.
Historia shqiptare në Vjenë, ripërtërihet çdo herë ashtu siç ripërtërihet miqësia mes dy kombeve. Kjo peshon në punën e njerëzve tanë, mes tyre Eno Peçi me të cilin u takuam aty pranë shtëpisë së tij të parë e të dytë në jetën artistike të tij, Operës Shtetërore të Vjenës. Në qendër të Vjenës, aty ku sheshi shkrihet në gjelbërimin, gjenden lokale që ofrojnë ushqime tradicionale të shoqëruara me verën e njohur shekujve dhe shërbimi me profesionalizëm e me kulturë i njohur në gjithë globin. Ishte një takim vëllazëror i përzemërt me dëshirat e mëdha për progresin tonë, atdheut tonë ashtu siç e ëndërruam shekujve.

Pak biografi:

Eno Peçi, balerin, solist dhe koreograf, u lind në Tiranë. Gjatë viteve 1994- 1998 kreu studimet në Shkollën e Baletit në Tiranë. Në moshën gjashtëmbëdhjetë vjeçare, një valltar i stërvitur në Shqipëri, migron në Austri ku studion në Shkollën Shtetërore të Baletit të Vjenës dhe në vitin 2000 në Baletin Rinor Europian. Që nga ky vit Eno Peçi është pjesëtar i trupës së Baletit në Teatrin e Operës dhe Baletit të Vjenës. Renato Zanella, drejtori i baletit në Vjenë, nga viti 1995 deri në 2005, e solli atë në ansambël, kështu në vitin 2002 i dha rol në baletin “Spartacus”. Në vitin 2003 arrin të jetë pjesë e solo këndimit deri në vitin 2009 kur do kalon në solo vallëzim baleti. Eno Peçi është i pari balerin shqiptar i cili përfaromi direkt në Koncertin e Vjenës të fillim vitit 2014. Ka bashkëpunuar me shumë koreografë të njohur si: Renato Zanalla, John Neumeyer, Roland Petit, Boris Eifman, Ëilliam Forsythe, Vladimir Malakov, Peter Right, Hans Van Manen, Giogio Madia, Leonide Massine, Nicolas Musin, Jiri Kylian, Paul Lightfoot etj. Ka qenë pjesëmarrës në “Ballon Vjeneze” dhe në Koncertin Vjenez të fund vitit që prej vitit 2004.
Që atëherë, ai ka qenë në gjendje të interpretojë në një larmi rolesh, Bluebeard, në baletin e Stephan Thoss-it Bluebeard’s Secret deri tek Ulrich në “Bat” i Roland Petit dhe Torero Espada në “Don Kishoti” nga Rudolf Nurejew e deri tek roli titull në filmin “Onegin” të John Cranko apo Tybalt tregojnë talentin e tij dhe modelin e rolit të ndjeshëm, në koreografinë e Cranko “Romeo dhe Juliet“, në të cilat ai tregon talentin e tij dhe modelin e rolit të ndjeshëm. Në vitin 2009, Eno Peçi u prezantua si koreograf në një mbrëmje të organizuar nga Klubi i Baletit të Operës Shtetërore të Vjenës në Volksoper. Që atëherë ai ka vallëzuar mendërisht në dy këmbë: Me Baletin Shtetëror të Vjenës ai u prezantua me koreografinë e tij “Herzblume” në skenën e Volksoper dhe së fundmi paraqitje e tij tek baleti muzikor nga Igor Strawinskys me titull “Petruschka”. Në Gala Star World World 2018 u shfaqën dy Pas des deux “Subjekti” (me Mila Schmidt, premierë në gala në Grand Théâtre de la Ville Luksemburg me Maria Yakovleva) dhe “Hush”, një premierë botërore me Olga Esina. Me 8 shkurt 2018, Peçi bëri koreografinë edhe paraqitjen e Baletit Shtetëror të Vjenës në hapjen e Ballos Operistike. Eno Peçi pati premierën e shfaqjes “Exil” në Teatrin Kombëtar të Kosovës, e cila rezultoi shumë e suksesshme.

Për sukseset e tij Republika e Shqipërisë, Presidenti i Republikës i jep Zotit Eno Peçi Titullin: “Kalorës i Urdhrit të Skënderbeut”. “Në vlerësim të talentit të jashtëzakonshëm si solist dhe koreograf duke arritur majat më të larta të baletit klasik, njëkohësisht ambasador i shkëlqyer i imazhit të Shqipërisë në Austri dhe në botë”. Në Austri, Eno Peçit, i ndahet çmimi prestigjioz: “Kurora e Nderit të Austrisë për Shkencë dhe Art” (2019) (“Österreischen Ehrenkreuzes für Wissenschaft und Kunst”). Në vitin 2020 Opera e Vjenës e hap programin e saj të vallëzimit në balet më koreografi të Eno Peçit. Ishte kjo edhe një mirënjohje e madhe e punës së tij, falë aftësive të jashtëzakonshme krijuese që ka. Sukseset e Eno Peçit janë të vuzhdueshme dhe të prekshme. Ai është imazhi më i mirë i Atdheut në Austrinë mike, dhe jo vetëm.