Illo Foto – Page 8 – Dielli

TETE VITET E VESHTIRA TE SHTETIT SHQIPTAR

August 20, 2013 by dgreca

*Romani “Drithërimat e katërmbëdhjetës “ i autorit Manxhar Taka,ndricon nje perjudhe te erret te Historise Kombetare/

* Shteti grek,nëpërmjet falangave të krimit pa u tërhequr të tëra trupat greke të pushtimit , krijuan një manovër politike , duke sajuar shtetin monstër të Vorio Epirit, më në krye lunxhotin Zografo , mbështetur nga ushtarakë dhe banditë profesionistë, kryesuar nga kapiteni himariot Spiromilo .

Shkruan: ILLO FOTO/ New York/

Këto ditë , dolli nga botimi , romani historik “Drithërimat e katërmbëdhjetës “ i autorit Manxhar Taka , shqiptaroamerikan , me banim në Bronx –NY. Botusi është “ KUMI” , në Tiranë .

Vitet , pas pavarësisë së Shqipërisë dhe pikërisht viti katërmbëdhjetë , përbëjnë një periudhë të errët dhe shumë dramatike , të shtetit të sapokrijuar , nga Heroi Kombetar, diplomati Ismail Qemali . Janë 8 vite të vështira të shtetit shqiptar. Kufijtë zyrtarë , përcaktuar nga Konferenca e ambasadorve ,përmblidhin brënda tyre më pak se gjysma e territorit të banuar me popullsi autoktone shqiptare . Kosova dhe Çamërija, që janë palca e kombit, mbetën nën Serbinë dhe Greqinë , por fqinjët ballkanikë e donin të tërë Shqipërinë .

Shteti grek,nëpërmjet falangave të krimit pa u tërhequr të tëra trupat greke të pushtimit , krijuan një manovër politike , duke sajuar shtetin monstër të Vorio Epirit , më në krye lunxhotin Zografo , mbështetur nga ushtarakë dhe banditë profesionistë , kryesuar nga kapiteni himariot Spiromilo .

Tradhtarët shqiptarë , nën rason e kishës ortodokse organizuan në Gjirokastër , kongresin , për shpalljen e shtetit të sajuar . Përfaqësusit të Labërisë , e kundërshtuan kongresin . Argumenti i tyre ishte bindës : “ Ne e kemi shtetin . Është ai që themeloi Ismail Beu . Të punojmë , të tërë bashkë , që ky shtet të forcohet dhe të lulëzoi . Nuk na duhet shtet brënda shtetit “ . Këto tha Sulo Beqiri , perfaqesuesi i fshatit Golem , në kongresin epirot famkeq të Gjirokastres , në muajt e pare te vitit 1914. Ortodoksët e jugut të Shqipërisë , që ata i quajnë Vorio Epir dhe vëndësit grekër , janë historikisht shqiptarë , në trojet e tyre , madje janë shqiptarë , që i janë përkushtuar kombit , në kohët më të vështira të jetës . Këto janë zona, ku kanë lindur , jetuar dhe punuar burra mëmëdhetarë , si Petro Poga , Koto Hoxhi , Pandeli Sotiri , Gravil Meksi , Vangjel Zhapa Andon Zako, Ilia Dilo Sheperi dhe mijra të tjerë, patriotë me eshtër, që kombi i ka vendosur në altar.

Shqiptarët e Kongresit të Gjirokastrës dhe të ashtuquajturit qeverritarë të Vori Epirit , ishin llumi i shoqërisë të krahinave ortodokse të jugut . Ata e krijuan qeverrinë tradhtare , perfaqesuese te shtetit fantazme te Vorio Epiritpor që pretendohej te ishte prej qafës se Llogorase e deri ne veri te qytetit te Korces, ne Maliq dhe ndërmorën ekspeditën e çmëndur , për të nënështruar me armë rajonet e Korcës, Kolonjës, Permetit, Gjirokastrës, Sarandës dhe malësinë e Labërisë , që fillon në Kardhiq dhe mbaron në Lumin e Vlorës , që quhet shkurt krahina e Kurveleshit. Labërija u pushtua me një luftë të ashpër , midis fshatarësisë së vëndit dhe forcave qeverritare greke të trainuara dhe të drejtuar nga ushtarakë të mësuar në akademira të shquara të kohës . Nuk bëhej fjalë as për afërsi numerike. Vullnetarët lebër , si aleat të pa mposhtur , kishin popullin e krahinës, me armë të thjeshta dhe terenin , ku kishin lindur dhe e njifnin me pëllëmbë . Cdo pushtues i huaj e kishte pasur të vështirë ose te pa mundur për te kaluar qafat e Rehovës dhe te Kaparjelit.

Lufta e ashpër vazhdoi , për jetë a vdekje . Armiku e theu frontin lab dhe te gjithe Shqiperise se Jugut me humbje të mëdha në njerëz , armatim dhe veçanërisht në moral . Ushtrija mbretërore greke , nën flamurin e rreckosur të shtetit Vorio Epir, hyri në zonën e Kurvelishit dhe kreu reprezaljen më të madhe , që kishte ndodhur ndonjëherë në këtë krahinë rebele . Popullsia u shpërngul , drejt veriut shqiptar , drejt Vlorës; u bënë muhaxhirë . Forcat vullnetare , nëpër maja malesh, i mbronin karvanet e gjata , që mundën t’i largoheshin ballafaqimit me andartët grekë , që në armatimin e tyre kishin thikën . Thika e andartit grek është mizore . Janë me mijra njerëz të shkuar nën thikën greke . Greku nuk e ka pas quajtur fitoren , po qe se nuk kalon mbi kufoma grash dhe fëmijësh të therur . Këtë makrabitet kombëtar grek , më shumë se kushdo e provoi Panariti, Permeti , Labërija shqiptare dhe 30 vite më von edhe Çamërija .

Eksodi i Labërisë dhe gjithe jugut te Shqiperise, drejt Vlorës ishte biblik . Ai u pasua nga eksodi çam dhe , nga ai Kosovar . Të tëra pjesët e terrorizuara , kanë udhtuar drejt gjirit të nënës , drejt Shqipërise kontinentale . Eksodi i banorëve te jugut të Shqiperisë u ndesh me një eveniment historik , negativ sa dhe vetë eksodi . Turmat e Haxhi Qamilit mësynin , drejt jugut . Shqipërija përjetoi kaosin më të madh , që njifet .

Në krah të vullnetarve labë u ndodhën çetat Patriotike të Çerçizit dhe Selam Musait . Në mbështetje llogjistike të luftës labe u ndodh garnizoni i policisë hollandezë , që kishte ardhur , për formimin e xhandërmarisë shqiptare. Mbreti i shqiptarve , princi gjerman Vidi , i vizitoi muhaxhirët në Vlorë dhe i përgëzoi , për trimërinë e treguar, në mbrojtje të shtetit Shqiptar . Bilanci i kësaj lufte të pabarabartë ishte tragjik : U vranë 7 mijë burra , gra dhe fëmijë, u rrafshun 7 mijë shtëpi dhe 192 fshatra dhe u perzune me dhune prej vendbanimeve te tyre mbi 100 mije njerez te pafajshëm. Nuk besoj se gjëndet gjykatës , që këtë katastrofë , mos ta emëroi genocid të pastër .

Kjo është pjesa e historisë , që autori Manxhar Taka e ka vënë në qendër të romanit, por gjithashtu me nje stil mjaft terheqes dhe ne menyre te besueshme, autori, përmes ketyre ngjarjeve tragjike shtjellon edhe fatin e familjes se Nimet Bejkos. Familja Bejko nuk është e ndarë nga fati i fshatit , krahinës dhe Shqipërisë . Vetë familja golemase , është Labërija kryengritëse dhe qëndrestare , ndaj një armiku shekullor dhe të pa ngopur me gjak njeriu . Mjeshtërija e autorit , qëndron në faktin e thjeshtë , që na i jep të plotë kuadrin historik dhe familja Bejko mbetet illustrim i ngjarjeve historike . Kjo familje , ka ndjekur të tëra eventet njerëzore : ka martuar djalin e vetëm , Zamirin , në zjarrin e luftës . Kryefamiljari , la stanin dhe rrëmbeu armën , duke u bërë efektiv i ushtrisë vullnetare . Plaka e shtëpisë , Leme , u trasportua kalapiç , në exodin , drejt Vlores . Nusja , Jerina , u përdhunua nga dy andartë , por arriti të vijonte jetën bashkëshortore . Fëmijën e parë , e lindi në exod dhe të dytin , me emrin kuptimplot Lirim , e lindi , kur u kthyen në fshatin e shkrumbosur, por të lirë .

Ne , si lexus, duke ndjekur jetën 2 vjeçare të familjes , Bejko , kemi ndjekur dhe etapat e luftës , të trajtuar mjeshtërisht nga autori . Personat historikë janë të emërtuar me emrat realë : Zografo , Spiromilo, Çerçiz Topulli , Hasan Xhiku , Princ Vidi, Haxhi Qamili etj . Bëmat e tyre janë të pa prekura . Ata lëvizin në roman , me autoritetin dhe prestigjin , që u siguron emri historik .

Nj nga personazhet e spikatura te romanit, është Sulo Beqiri, nje luftetar nga Golemi, ky burrë me çika , qe përfaqësoi Labërinë në Kongresin famkeq të voriepirotve në Gjirokastër, personifikon inteligjencën dhe atdhetarizmin e krahinës dhe më gjerë .

Po the Sulo Beqiri , ke thënë të tëra , që lidhen me luftën e pa barabartë , por heroike të Labërise , ndaj një pushtusi të pa ekuilibruar mendërisht . Mizoritë e andartve grekë , brezat ja kanë përcjellë , më shumë vërtetësi njeri tjetrit . E kam në sy portretin e Sulos , ashtu siç e ka përshkruar Manxhar Taka , kush nuk e parafytyron , le të shofi statujën e Çërçizit , në Gjirokastër . Natyrisht nuk mjafton vetëm pamja e jashtme . Botën e brëndshme dhe veprimtarinë e tij heroike , na i ka përshkruar me detaje dhe besnikërisht autori i romanit .

Nuk kam lexuar ndonjë roman tjetër , që ta ketë prekur qofte edhe tagent , këtë kënd të errët të historisë tonë , po ashtu edhe ndonjë veper tjeter e gjinive te tjera artistike . Pse ka ngelur e errët kjo periudhë historike ? Grekve nuk u ka interesuar ta ekspozonin , këtë histori vrastare . Shqiptarët u frenuan nga prononcimi i Enver Hoxhës , për dy protogonistë të kësaj periudhe . Mjaftoi , që Enveri e cilësoi Princ Vidin, lojë të fuqive të mëdha , kundër pavarësisë të shqipërisë dhe Haxhi Qamilin , përfaqësus të fshatarësisë , kundër regjimit . Këto vlerësime të pa vërteta , larguan historianët dhe letrarët nga ky problem i rëndësishëm historik , për vërtetësinë e të cilit, duhet të jenë të interesuar dhe grekrit modernë , që kanë këputur lidhjet me të kaluarën e errët shoviniste –kriminale .

Disa vite më parë , bisedoja me ish mësusin e fshatit , Hormovë , ku ka ndodhur masakra e katërmbëdhjetës . Ai ishte miku im , Dhimo Hila, që më tregonte se u kish dhënë hartim të lirë nxënsve të klasës shtatë. Njeri prej hartimeve ishte shkruar kështu : Bota e gjallë përbëhet nga 4 Klasa biollogjike : Shoqëërija njerzore , kafshët shtëpijake , kafshët e pyllit dhe klasa e andartëvë grekë . Natyrisht e vlerësova shëlqyshëm , më tregonte mësusi Dhimo .

Memoria historike funksionon . Historija , sado , që të tjetërsohet, do ta gjejë guri vëndin . Për të vërtetën historike janë të interesuar brezat e të tërë popujve , qofshin viktima dhe agresorë . Të vërtetës historike i shërben romani i bukur i M. Takës . Organet shtetërore dhe shkencore , kryesisht ato albanologe , lipset ta shofin me vëmëndje romanin e Takës dhe të gjejnë mundësinë e botimit të tij , në gjuhën greke dhe angleze . Megjithse është romani i parë i autorit , mjafton , që Manxhar Taka , të quhet romancier . Këtë fjalë duhet ta thotë kritika jonë .

E kaluara historike , nuk i pengon popujt shqiptar dhe grek , që të gjejnë gjuhën e paqes dhe të bashkëppunimit , në një fqinjësi vëllazërore. Të tërë fqinjët e Ballkanit kanë episode tragjike , të së kaluarës . Jetojmë një shekull pasi kanë ndodhur këto ngjarje historike , sado makabre qofshin . Kemi nevojë të gjejmë mënyra , për t’i anashkaluar , në shërbim të bashkëpunimit të ngushtë ekonomik dhe kulturor ; gjë që e kanë realizuar mirë qeverritë greke dhe ato shqiptare postkomuniste. Qeverrija shqiptare e zgjedhur , ka dekllaruar botërisht se Greqija është aleat strategjik. Është zgjidhja e duhur dhe në kohën e duhur , për të arthmen e përbashkët europjane të vëndevet tona fqinje .

Illo Foto / Studjus në NY – 12 gusht 2013

KULTURË DHE VRESHTARI E VERËTARI MBARËSHQIPTARE

January 31, 2013 by dgreca

ENCIKLOPEDIA E PROF. DR. ANDRESA SHUNDIT- NJE TRAKTAT I VYER PER KULTUREN SHQIPTARE/

NGA ILLO FOTO-STUDIUES/

Libri “Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë” (Tiranë 2012) me autor Prof. Dr. Andrea Shundi, përbën një traktat të vyer për botën mbarëshqiptare të kulturës dhe të shkencës e teknikës, për vreshtarët e verëtarët, për njerëzit e biznesit dhe dashamirët e verës. Në 870 faqe shpalosen njohuri për historinë dhe kulturën vreshtare-verëtare mbarëshqiptare e më gjerë, shtjellohen mendësi dhe praktika për këto dy veprimtari sa të moçme e tradicionore aq edhe të dobishme për ekonominë dhe jetesën e njerëzve.

Trojet shqiptare janë ndër vatrat dhe tranzitimet kryesore nga Lindja e Afërt në Europë, të këtyre dy veprimtarive me zanafillë 9.000 vjeçare. Praktikimi i vreshtarisë-verëtarisë do të thotë kulturë pune, prodhimi, jetese. Shqiptarët, të privilegjuar edhe nga klima mesdhetare, u kapën fort mbas vreshtarisë-verëtarisë, duke spikatur edhe me një fakt shumë domethënës: kryesisht në mërgimet e shekujve 15-17 (arbëreshët në Itali, arbërorët në Greqi, arbnorët në Dalmaci etj.) i zhvilluan këto veprimtari në përmasa të tilla sa që tani i kapërcejnë nivelet përkatëse të tyre në Shqipëri, Kosovë e troje të tjera shqiptare. Në këtë suazë evoluimesh dhe zhvillimesh, në kontekstin e kërkesave për shtrirje më të madhe dhe për cilësi rrushi e vere, botës shqiptare i duhej një botim i tillë sikurse “Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë”, që numërohet me gishtat e dorës në botimet nëpër botë të kësaj gjinie. Përbën një vepër të mirëfilltë shkencore, jo vetëm në fushën e bujqësisë dhe të teknologjisë agroushqimore, por edhe në fushat e tjera të botimit shqip.

Në lirinë e pakufizuar të shtypit që po gëzojmë, kushdo mund të shkruaj libra të natyrave të ndryshme dhe që lexuesi i mirëpret, por me emërtimin dhe përmbajtjen e një Enciklopedie, jo cilido mund të shkruaj dhe veçanërisht nga vetëm një autor. Enciklopeditë janë botime të nivelit të lartë dhe zakonisht pronë e akademive të shkencave apo e intitucioneve të tjera akademike të mirënjohura. Përmbajnë materialin më të plotë e të gjithanshëm enciklopedik, ku mbështeten lexuesit e studiuesit por edhe çdonjëri i cili është i etur për njohuri e praktika në një veprimtari të caktuar.

“Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë” që kemi në dorë, nënshkruhet nga vetëm një autor, profesor Andrea Shundin i cili mban Urdhrin “Mjeshtër i Madh” të akorduar nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë. Njihet si autor i shquar i 43 librave dhe teksteve universitare, ku pjesa më e madhe kanë vlera traktatesh për tematikën që trajtojnë. Trashëgimia botuese e tij, tashmë i ka kaluar dhjetëmijë faqet dhe renditet ndër shkencëtarët shqiptarë elitarë. Curriculum Vitae e profesor Shundit i jep të drejtën e autorësisë për të botuar një libër enciklopedik, lidhur me një veprimtari ekonomike nga më të rëndësishmet në Shqipëri. Fakt shumë domethenës është se kjo Enciklopedi është recensionuar dhe redaktuar nga pesë profesorë të mirëfilltë: Renata Kongoli (dekane në Universitetin Bujqësor të Tiranës), Agim Zajmi e Bashkim Koronica (Universiteti i Prishtinës) dhe dy gjuhëtarët e mirënjohur Emil Lafe e Stefan Bulo.

Rilindësit dhe iluministët shqiptarë të viteve ’30 në shekullin e kaluar, veprimtaritë i përqendruan në përcaktimin e rrugëve për të dalë nga prapambetja, e diktuar kryesisht nga pushtimet shekullore. Të tilla janë veprat e Samiut, De Radës, Hoxha Tahsinit, Fishtës, Mjedës, Mit’hat Frashërit, Jakov Miles etj. Këta paraardhës edhe të shkencave natyrore shqiptare, gjithashtu kanë orientuar zhvillimin e bujqësisë, duke u mbështetur në përvojën e vendeve të zhvilluara. Madje Mjeda krijoi një fermë didaktike, ku fshatarët mësonin elemente të përparuar të agro-zooteknisë moderne.

Bujqësia në kuptimin e gjerë, duke përfshirë vreshtarinë dhe blegtorinë, kanë përbërë alternativat kryesore për zhvillimin ekonomik të vendit. Aforizmi shqiptar “Toka, lopa, vreshtëza: tri shtyllat e shtëpisë fshatare”, ka marrë jetë nga kushtet klimatike dhe tokësore të Shqipërisë, duke u shtrirë pothuaj në tërë trojet e tjera shqiptare, si edhe tek arbëreshët e kudo banojnë shqiptarët nëpër botë. Në këto 100 vjet shtet shqiptar, vreshtaria dhe prodhimi i verës janë shtuar me ritme të leverdishme. Shqipëria dhe shumica e trojeve të tjera shqiptare, shtrihen në klimë mesdhetare të përkryer; kemi 250 ditë me diell në vit dhe pak ditë me ngrica. Zhvillimi i vreshtarisë e verëtarisë po përbën investim kryesor në zhvillimet rurale vendëse dhe për investitorët e huaj, sepse lidhet jo vetëm me mirëqenien e njerëzve dhe begatimin e mjedisit, por edhe me eksportin e turizmin.

“Enciklopedi për Vreshtarinë dhe Verëtarinë”, krahas vlerave shtjelluese për teoritë dhe mendëstë vreshtare e verëtare, ka rëndësi praktike për investitorët sidomos për ata të rinj, për vreshtarët e verëtarët e prodhimit shtëpiak dhe të atij industrial të madh. Tregu ndërkombëtar i verërave, tashmë i globalizuar edhe sa i përket konkurrencës, me natyrë të sofistikuar dhe cinike, kërkon që bizneset të kenë përgatitje maksimale edhe në vështrimin praktik e shkencor. Këto mund të arrihen, gjithashtu duke përthithur nektarin e njohurive që përmbahen në këtë Enciklopedi. Madje kjo shërben edhe për neve shqiptarët në mërgim e diasporë: nëpër kopshtet e shtëpive tona ose duke marrë me qira apo blerë një ngastër toke, mund të fillojmë biznesin vreshtar-verëtar ose ta zhvillojmë më tej prodhimin shtëpiak të rrushit-verës-rakisë.

Më konkretisht si janë materializuar vlerat e sipërshënuara për këtë Enciklopedi?

Në vështrimin agronomik dhe ekologjik, spikat thellësia dhe gjerësia e larmishme së bashku me cilësinë e përmbajtjes, nëpërmjet 3200 artikujve me mesatarisht rreth gjysmë faqe secili. Në mënyrë metodike dhe thukët, paraqiten një shumësi njohurish dhe të dhënash. Përmbajtja plotësohet duke u shoqëruar me sinonimet përkatëse të termit, me ndonjë fjalë të urtë që lidhet me artikullin përkatës, me barasvlerësit e termit shqip në gjuhët angleze dhe italiane. Lexuesit dhe studiuesit, menjëherë mund të gjejnë njoftimin dhe kulturën e dijeve, por edhe një hallkë ose hollësi lidhur me mendësinë dhe praktikën vreshtare e verëtare. Këto mundësojnë që përdoruesit e Enciklopedisë të drejtohen për nga zgjidhjet më të leverdishme.

Me shumë vlera është paraqitja e visarit gjenetik të hardhisë, me artikuj të posaçëm për 135 kultivarë dhe ekotipe vendës, si edhe për 15 kultivarë ndërkombëtarë e rajonorë të mirënjohur. Në Enciklopedi gjithashtu trajtohen 15 institucione shqiptare dhe ndërkombëtare që lidhen drejtpërdrejt me këto veprimtari, prezantohen 38 kantina shqiptare dhe arbëreshe, paraqiten veprimtaritë e 60 agronomëve, enologëve, someljeve shqiptarë më të shquar.

Në vështrimin historik-kulturor dhe të kulturës së prodhimit e përdorimit të rrushit e të verës, tek kjo Enciklopedi mund të gjinden një mbushullim treguesish. Mjafton të përmendim 3800 sinonimet e termave përkatës që përdoren në Shqipëri, Kosovë dhe në trojet e tjera shqiptare: Maqedoni, Mali i Zi, Çamëri; po ashtu, 800 fjalët e urta, nga të cilat 250 përdoren prej arbëreshëve. Terminologjia dhe sinonimia shqipe e dëlirë dhe tejet e larmisme, përbëjnë ndër risitë themelore të kësaj Enciklopedie. Shqipërohen një varg termash dhe fjalësh të tjera teknike si buket me tufë amësimesh, kordon me litarth, macerim me zbrujtje, spalierë me shpatullore, toçitje me rienësim, vinifikim me verëzim etj. Po ashtu, përtëriten terma shqipe të moçme që po përdoren rrallë: almise, amësim, kandërr, krëndim, larosje, mbëltim, mesarak, mëlcimi, ngjërim, rrufla, selitje etj. Autori ka përpunuar edhe terma të reja sikurse barim, pjekurim dhe moshim vere, shishezim, vozëgim etj.

Pjesë e kulturës vreshtare dhe verëtare mbarëshqiptare është paraqitja edhe e asaj të arbëreshëve për këto dy veprimtari. Arbëreshët përdorin terma dhe sinonime, që mund të bëhen pronë e shqipes standard, si për shembull: biljezë = fidan, kryerinë = bucelë, lisarjel = pjergull, nxitë = shartesë etj. Domethënëse është se si rrallë herë, në të njëjtin libër teknik trajtohen së bashku, shqipja amë dhe arbërishtja, me vlerat përkatëse në praktikat vreshtare e verëtare.

Kjo Enciklopedi pasuron dhe nderon bibliotekat tona, të institucioneve, të biznesit etj. Mbart vlera teorike dhe praktike të gjithanshme, mundëson kulturë teknike dhe gjuhësore më të plotë, përbën burim të vyer për praktikën e përditshme dhe për referencat e studiuesve. Në hyrje, autori ia përkushton Enciklopedinë: “Shqipërisë amë, në 100 vjetorin e Pavarësisë dhe të Ditës së Flamurit. Vreshtarisë dhe verëtarisë në troje shqiptare”. Si dëshmi e historisë dhe e traditës, në ballinën e Enciklopedisë është vënë shprehja e një personaliteti romak: “Si për çudë, këtu në Scadrion (Shkodër) pinë verë edhe gratë”. Më vjen mirë të nënvizoj se profesor Shundi e mirëpret kuvendimin me lexuesit edhe përmes e-mailit andreashundi@hotmail.com, në shërbim të sqarimeve teknike për to dhe të pasurimit më tej të Enciklopedisë në rastin e botimit të dytë. Në përfundim, një përgëzim për Botime “VLLAMASI” në Tiranë, që ka nxjerrë një botim më se cilësor, duke e shpërndarë nëpër libraritë e qyteteve kryesore në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni, Mal i Zi; madje e tregton anekënd botës nëpërmjet postimit të Enciklopedisë.

Na duhen më shumë vepra të tilla.

NY, janar 2013.