NGA ILLO FOTO/New York/
Tridhjetvjetshin e fundit te jetes , e kam ndare vendbanimin familjar , midis Tiranes dhe NY. Nuk mund te jeshe banor i Tiranes dhe te mos shkosh nje pjese te kohes ne klubet e shumta te ketij qyteti te madh .Bisedat ne kafene vertiten rreth jetes se perditeshme dhe te perspektives. Si ne Tirane dhe ne Ny , une bej pjese ne shtresat e ulta te shoqerise, klasifikuar nga te ardhurat financiare . Ky fakt eshte pozitiv , sepse perfaqesusit e klasave te larta , nuk dine t’i shkruajne dhembjet sociale . Po qe se ndonje person i vecante i kesaj shtrese, rreket t’i shkruaj , mbytet ne kordonet umbilikale , qe krijon vete klasa .
Cdo dite , qysh ne mengjes , kafet , restorantet dhe baret, ne Tirane jane plot me kliente . Tirana duket se pret mysafire c’do dite te vitit . Tryeza rri e shtruar. Kjo eshte e natyrshme , per specifiken e Tiranes dhe e qyteteve te medha te Shqiperise, perkatesisht dhe te Kosoves . Ne Tirane banon gjysma e pensionesteve, gjysma e familjeve emigrante, bizneset e medha, lidhjet nderkombetare. Te tere keto perbejne nje klientele ditore prej afersisht , por jo me pak se 300 mije vetash , duke futur ne kete numur politikanet po thuaj profesioniste , qe takojne elektoratin .
Ne kete banket spontan , kam qene i ndodhur ne vitet 2000-2002 , ne Tiranen e rendesishme shqiptare , duke qene pjese aktive e shoqerise te te gjitha ngjyrave . Nje shoku yne i tavolines se kohes , me aktivi dhe me i dituri , B. N, therriste me ze te larte : “Shqiperia dhe Tirana jane te pa baushme ! Tirana me mbyt , me pisllekun , me kulturen e komunikimit , me ajrin e ndotur , me varferine extreme , me pasigurine , me kjoskat dhe ndertimet pa leje me gjithcka , qe i duhet njeriut , per te jetuar normalisht . Kam bere gabim , qe i qendrova besnik nacjonalizmit te verber te familes me formim intelektual fallco . “
Ne , simbas botkuptimit , por me rezerva e kundershtonim B. Duke ruajtur te fshehur prapambendimin apsolut : Tirana eshte veshtire te behet ! keto mendime i rrezova tereisht , nga vizita , qe kreva ne Tirane , nga gjysma e Shtatorit – gjysmen e Tetorit 2014 , kur kisha 4 vite , pa shkelur ne Tirane dhe Europe .
Tirana , ka ndryshim rrenjesor , nga ai i vitit 2000 , per te cilen citova mikun tim shume te ditur , B. N. Tirna eshte Metropol i vertete , madje me shume se metropol . Eshte kopjim i metropoleve boterore , me pjeseza , ne nje te tere funksionale. A eshte vertete keshtu ?
Se pari madhesia . Se bashku mr komunat fqinje , me Kamzen , Bathoren dhe Voren , Tirana jo vetem tejkalon 1 Milion banore , por perben nje unitet territorial funksional dhe shume te natyrshem . Kaq duhet per te hyre ne grupin e metropoleve , klasifikuar nga OKB ja.
Shumica dermuse e rrugeve komerciale te Tiranes, llamburisin nga dritat dhe reklamat shumengjyreshe , dite – nate . Te merren syte nga rekllamat dhe nuk orientohesh sakte ne se je ne Athine , Zagreb apo Manhattan . Shkelqimi i dyqaneve dhe sherbimi , ne brendesi , befason c’do skeptik , qofte dhe me fanatiku . Ditet e fundit u rrezuan shume ndertime komerciale , qe ishin pa leje . Bisedova me pronaret fallco . Thoshin se i kane cfrytezuar 20 vite dhe ua kane pare hajrin . Prishja e objekteve te rikjoskezimit , ka filluar te shifet objktivisht edhe nga te demtuarit . Pronaret e objekteve pa leje dhe te kunderligjshme , jane viktima te pushtetarve te korruptuar , qe ligjin e kane konsideruar antiplumb , per te care perpara , drejt pasurimit galopant .Njerzit e thjeshte jane ndergjegjesuar per kete , prandaj e perkrahin masen e shkaterrimit rrenjesor , per objktet e pa ligjshme edhe kur jane me leje te dyshimte . Tirana vijon te permiresoi ndjeshem cilesine dhe higjenen e jetes . Rruget e brendshme te Tiranes jane zgjeruar ndjeshem si dhe shumica e trotuatrve, por jo pa probleme .
Ne te kaluaren e afert , ne Tirane nuk udhetoje dot nga xhepistet , qe te merrnin frymen . Fjalen e kam per xhepistet , se hajdutet e shumces , jane ne krye te detyres .
Nuk ka c’te kerkosh me mire , se sa eshte rregulluar sherbimi i transpoortit publik si urban dhe ai interurban , autobuze , te bollshem , komode dhe me mikroklime . Nuk te besohet se udhton brenda Tiranes , apo Romes . Nuk ka te shtyra dhe te bertitura . Me sa duket vete koha dhe gabimet i ndergjegjeson njerzit , per jeten e kulturuar ne komunitet.
Teatrot , kinemate , galerite dhe gjithe institucionet e artit , jane gjalleruar po thuaj ne nivelin e gjallerimit te jetes se nates .
Ne takimin e pare , me rruget e Tiranes , vizitori ve re rritjen e nivelit te komunikimit qytetar . I degjon shpesh , madje dhe nga te rinjte , shprehjet : faleminderit , me fal, madje dhe te lutem . Eshte plotesisht e mundur , deri sa ndeshesh me dallandyshet e demokracise fuksionale , vajzat police . Vajzat police jane krijesa te bukura dhe te brishta , jo vetem fizikisht , por dhe praktikisht , kur mendn se bukuria femnore , eshte armatosur , per te te ruajtur nga keqbersit dhe evenimentet e rrezikshme te pa parashikuara . I do me gjith shpirt vajzat police . Ndjehesh mire kur shef kete fenomen teresisht emancipus shoqeror .
Nje prej vajzave police e shof qe dialogon me nje zonje , qe terheq, me zinxhir te praruar , nje kone . Zonja kryeqytetase e lyer dhe e ngjyer . Zonja e rende nuk denjon te uli mesin , per te pastruar trotuarin, qe ndot qeni i saj .
Trotuaret e Tiranes jane tendotur nga jashtqitjet e qenve te lluksit dhe nga prezenca e qenve rrugace , qe rrastesisht nuk do arrish te te gervishin . Nje gjendje e pa tolerushme , vecanerisht, nga edukata minimale e zonjave te koneve . Jane kontravajtvje , qe burojne nga injoranca totale e nje klase te pasuruar brutalisht , qe bashkebanoret ju ngjajne si miza fluturake .
E kam ndjekur me vemendje pyllezimin e brendshem te Tiranes . Madje kam shkruar per te . Ne vitin 2000 , pyllezimi dekorativ quhej ai , qe kishte teperuar nga tragjedia kombetare e 1997 /98 . Atbote takova agronom Ismail Derjain , qe mbillte kumbullat e kuqe ne rrugen e Kavajes . Kishte krasitur dhe bimet e vjetra dekorative , qe paten teperuar . Mu duk si nje nga ato punet , qe lagesh sot dhe rruhesh mot . Ne vitin 2010 , gjelberimi dukesh me ndryshe , por jo ai qe duhej . Pemet ishin rakitike . I vetmi park solid ishin shpatet e Lanes , ndersa pemet e brendshme nuk e kapnin katin e dyte te pallateve ne anen e rrugeve .
Ne Tetor 2014 pemet e rrugeve , madje te tera rrugeve , kishin pasur nje zhvillim te pa imagjinushem . Ishte trefishuar kurora dhe kishin arritur ne lartesine e katit katert dhe me lart . Mbushesh me fryme , ne sejcilen rruge , por gjelberimi i bulevardit eshte fantastik . Po kaq fantastik eshte Parku i liqenit artificial . Lokale te shkelqyer , parqe lodrash per femije dhe te rritur , rruge me kalldrem te bardhe , te dekorouar me pllaka , me mbishkrime te personaliteteve , qe kane vizituar vendin , memorialet e ushtarve te vrare gjermane dhe angleze . Ka nje shesh per solemnintet , perpara memorialit . Ushtaret italiane , te rene ne Shqiperi, i ka pasqyruar ne menyren me artistike dhe realiste te mundshme, epopeja “ Gjenerali i ushtrise se vdekur“, qe realisht e njef gjithe bota . Si nuk mesojne greket nga ky qyteterim europjan , por zvarriten neper manastiret e jugut , per te gjetur vend per vorreza ushtaresh , duke i lenduar dhe pas vdekjes familjet e tyre .
E bukur , domethenese dhe e shendetshme eshte kembesorja ( pedonale ) , qe lidh bulevardin me seline e te burgusorve politike . Per dite e beja kete rruge te bukur dhe shkencerisht shendetesore .
Ne Tirane eshte vendosur perfundimisht standardi boteror , i tregetimit te artikujve blegtorale dhe i peshkut . Dyqanet , qe shesin keto produkte jane 100 % te sigurte dhe nuk kane as nje ndryshim nga dyqanet ne Manhatan . Si ishte gjendja e tyre edhe pas viteve 2000 ? Keto produkte , qe jane me delikatet e games ushqimore , tregetoheshin jasht c’do kushti teknik . Jeta e konsumatorve kercenohej , ne cdo blerje te qumushtit me shishet kokakola , me mishin e therur ne anen e xhades dhe me peshkun , qe shitej neper govatat ku laheshin leveret . Tiransit, kane te drejte te jene krenar , per standartin ne tregetine pergjithesisht dhe te artikujve ushqimore vecanerisht . Jeta ecen . Njerzit ndihen gjithnje e me mire ne shtepite e tyre dhe ne komunitetin metropolitan shqiptar , qe nuk ka ndonje ndryshim esencial nga kryeqytetet ballkanike , madje dhe europjane .
A ka vend per permiresim te metejshem , ne pyllezimin dekorativ dhe krejt funksionimin e gjigantit metropolitan ? Pa tjeter ka, por aktualja eshte hipoteke e se arthmes .
Kjo nuk do te thote se zhvillimi social dhe ai urban , ne Tiranen metropolitane shkelqen . Une po rendis 4 vrejtje , qe nuk jane vetem 4, por per efekt vendi , mjaftohem me kaq .
Sheshi “Skenderbej “ , “Nen Tereza “ dhe” Willson” , jane po thuaj vazhdim i njeri tjetrit . I pari mbushur me peme dhe me ndricim , qe vjen nga kembet . Paradoks, qe nuk e kam rrastisur kund . Shkelet drita ! Te tre keta sheshe besoj jane 20 Ha. Per fryme te popullsise , ky shesh i stermadh eshte 4 here me i madh se “Time square “ e NY. Si mund te vleresohet kjo zgjidhje , ne nje metropol , qe dhe trotuaret i ka me kursim ? Me thane se e ka konceptuar nje studjo e huaj shume prestigjioze . Respekti per studjon e huaj , nuk do te thote te shkelim mbi shijet e tradites.
Me heqjen e murit artificial te ligustrave , ka dale ne shesh godina madheshtore e Presidences , bashke me nje lulishte shume te bukur , qe nuk gjendet kund tjeter . Pse kjo lulishte te mos lihet e lire per publikun , duke hequr krejt rrethimin me kangjella te Presidences ? Te tera Presidencat boterore , jane pa rrethim , perfshire dhe presidencen ne Washington . Lulishtja per krah Presidences do te jete nje vend ideal clodhje , kryesisht per studentet , qe jane afer .
Ne ish Parkun Rinia eshte vendusur nje mase metalike , qe quhet “Monumenti i Pavaresise “ . Ne se mbart kete emer duhet te ta thote dikush , kur faktikisht po te ishte monument , do ta prezantonte vetveten . Kemi nje masiv metalik, qe vjedhsit e skrapit , kane marre pjesen e tyre dhe vete konceptimi i ngjan nje faqe muri te prishur fshati , qe perdoret per urinore .
Si mund te mendonin firmetaret se , do te firmosmin dokumentin ne Tirane , qe ne ate kohe ka qene thjesht nje fshat diku ne province ? Ky monument ofendon historianet , urbanistet dhe vet tiranasit , qe kane dhe nje shoqate , qe nuk dihet se perse shqetesohet. Ata i dine vete punet e tyre , por dikush duhet te merret me rikonceptimin , e kesaj mase metalike dhe minimalja, qe mund te behet eshte , ndoshta te kycet diku ne Vloren e firmetarve .
Papunesia, thone statistikat , eshte 20 % . Kete shifer nuk mund ta pertypin bizneset e ndervarura nga njeri tjetri , sic jane aktualisht . Po vijoi qe qytetet vetem te zmadhohen , do nderpritet zhvillimi dhe do kufizohet liria e njerzve .
Industria e exportit te krahut te punes , qe e quajme emigracion, eshte mbyllur perfundimisht . Autostrada te shpie , per nje ore ne Lushnje dhe ne Mamuras . Puntori nuk e ka per gje kete distance . Vetem sipermarrjet e medha bujqesore , mund ta shpien drejt zgjidhjes krizen e papunesise , qe eshte globale , e perhereshme dhe me pak alternativa zgjidhjeje . Bujqesia e sotme nuk eshte rraskapitese . Ajo ka nevoje , per operatore profesionale , aq sa dhe per puntore krahu te pa specjalizuar .
Kur them se jetohet mire ne Tirane ,nenkuptojme edhe varferine, qe eshte prezente , ashtu sic eshte pasqyruar ne shtyp , ku jane evidentuar familje , qe ushqehen me lista . Brenda ligjeve te zhvillimit kapitalist , shteti duhet te te levize mekanizma , qe njerzit te gjejne lirshem pune dhe te mos kete njerez , qe jetojne nen nivelin e minimumit jetik ; kjo konsiderohet klima e zhvillimit te shendetshem te shoqerise kapitaliste , me varferi te pranushme .
Illo Foto / Studjus – Tirane 13 Tetor 2014
Vjeshta bujqesore 2014 ne Shqiperi dhe ne Kosove
Mbresa dhe shenime pas nje udhetimi ne Atdhe, Shqiperi e Kosove/
Nga Illo FOTO/ New York/
Vjeshta nuk eshte vetem stina e shirave , as e shkollave , vjeshta e dasmave,vjeshta e panaireve madje as stina e renies se gjetheve . Vjeshta eshte stina me e ngjeshur e puneve bujqesore . Mbillet dhe korret ne vjeshte . Ne kete shkrim do te paraqes faktikisht , si po e pershkon token bujqesore – mjedisore te Shqiperise dhe Kosoves vjeshta e ketij viti .
Ne vjeshte, zakonisht kryej vizita ne Atdhe . Kete vit isha per vizite 29 dite ( 15 Shtator – 14 Tetor ). Pershkrova shume kilometra ne autostradat e Kombit tim . Sodita dhe analizova vjeshten bujqesore .
Perpara se te zbrisja nga avioni , dita me diell , me dha mundesine , qe te soditja nga ajri, tokat e Shkodres, Lezhes dhe Krujes , sic munda te vrojtoj ne ngjitje , tokat bujqesore rreth Vjenes dhe me gjere , sa te hante syri, prej dritares se avionit. ky vleresim eshte metode , qe zbatohet ne praktiken e shteteve me bujqesi te madhe .Kete praktike mua ma mundesoi, si me porosi avioni “Vjenaair line” , qe me solli ne Tirane , ku kisha 4 vite , qe nuk kisha shkelur .Pamja nga lart e fushes se Shkodres , deri ne Durres , nuk ngjante me fushe , por me nje qytet gjigant kaotik , qe pret nga dita ne dite , te permbytet . Siperfaqet pyjore i ngjanin fytyres se nje njeriu te vrare nga lija .
Ne kete shkrim do te rrefej kryesisht per tokat bujqesore ne vjeshten e ketij viti ; impresionet e tjera do t’i pershkruaj rrast pas rrasti , ndoshta mund te me duhet shume kohe . Nervi i gazetarit dhe studjusit eshte shume i njeshem ndaj mjedisit rrethus .Plotesohet , kur kete ndjeshmeri e percjell tek te tjeret.
Per punet bujqesore te vjeshtes kane folur shume dietare dhe shkencetare te natyres , qe te permbledhura mund te shprehen keshtu : “Per bujqesine dhe bujkun , mos prit fundin e vitit . Viti mbyllet ne vjeshte “ . Nga fotografimi , qe i behet tokes ne vjeshte , bujku gjykon se si do te jete viti bujqesor, qe mbyllet dhe ai qe vjen .
Po e nis me token bujqesore vjeneze , qe e vezhgova nga dritaria e aroplanit . Eshte nje pikture e vertete ! Peisazh , qe te clodh syte . Kryesisht bie ne sy ugari i vjeshtes . Rreth 70 % e siperfaqes eshte e punuar rishtas ; eshte mbjelle ose pret faren e bimve te vjeshtes , qe perbejne boshtin e bujqesise , ne sejcilen bujqesi , e perparuar ose e prapambetur qofte . Duken gjurme te gjelbra te ndezura , qe jane parcellat e jonxhes dhe foregjereve . Vjeshta ne tokat vjeneze ka ardhur e begate dhe premtuse . Si jane ruajtur konturet e parcelles ? Rendesi ka fakti, qe nuk duket as nje ndertim ne fushe . Ndertesat e banimit dhe ekonomike ndodhen vetem ne vendbanimet e grumbulluara, ne forme qyteze. Konturet ndarese te blloqeve fushore , dallohen qarte , ndersa konturet e parcellave ngajne si vija me laps te holle . Mbizoteron figura katerkendshe , me vija rigorozisht te drejta , qe jane rrjeti kullus dhe ujites , ne gjendje perfekte .
Javen jeter, shetita dhe shumicen e fushave te komunes se Prizrendit . Tokat nuk kishin ndonje ndryshim rrenjesor nga ato vjeneze . Bujku i talentuar prizentas , kishte ne proces shumicen e parcellave te misrit . Ishte pluguar pjesa me e madhe e siperfaqes te vjeshtes. Ishte siguruar nje ugar si buk e ardhur, me ngjyre marmalate . Parcella te mbjella me laker foragjere dhe ato te jonxhes , perbenin nje peisazh te gjelber , qe i ka hije stines . Ishte vjele kungulli karakteristik prizenes, qe eshte perberesi i shumices se gatimeve tradicionale . Vjeshta konsiderohet gjysem pranvere . Pashe disa parcella me miser te pa korrur , qe nuk dallonin nga parcellat me miser te zones fushore te NY. Ne keto pika vjeshta e Prizendit krahasohet me vjeshten bujqesore vjeneze . Ajo qe nuk eshte e ngjashme , jene ndertimet e pa ligjshme , qe jane ndertuar buze autostrades , larg venbanimeve te fshatrave te grumbulluara . Ndertimet e pa ligjshme, krahasuar me Shqiperine m nuk jane shume , por gjithsesi ka . Ne zhargonin e perditshem , ndertimet ne fushen bujqesore , quhen ndertime pa leje , ne ngjashmeri me ndertimet ne qytete . Ndertimet ne fushe , me ose pa leje konsiderohen jo vetem te pa ligjshme , por figure krimi , sepse na heqin token nga kadastra , kur jemi vendi me me pak toke bujqesore , per fryme . Kush mund ta ligjeroi kete veprim , me nje firme dhe vule ? Toka eshte pasuri private , po nuk mund ta tjetersosh statsin e saj .
Toka bujqesore shqiptare e kodres dhe e malit , zhvillohet normalisht , si dhe toka ne Kosove , ndoshta dhe si ne Europe .
Situata ne token bujqesore fushore shqiptare edhe kete vjeshte , nuk ka as nje zgjidhje . Nuk pashe as nje traktor, pashe ndoshta 2 eskavatore ne pune, ne fushen e madhe , qe ka emrin gjografik “Ultesira bregdetare shqiptare “ . Ka kaq pak toka te pluguara , sa mund te mos i marresh ne konsiderate.Bujku i ketyre zonave eshte i traumatizuar , perballe stines se permbytjeve , qe do te jete rrastesi ne se nuk ndodhin. Te tera keto tregojne se vjeshta shqiptare , vjen apatike dhe e varfer . Ta themi troc , bujqesia ne vitin e 24 te tranzicionit , do te perseriti vitet e trishtushme para ardhese . Shenova me lart se ne fushen e Prizrenit ka ndertime te pa ligjshme , por jane lehtesisht te manipulshme , sepse jane me pak dhe toka eshte rafshnalte , nuk eshte baraz me nivelin e detit , sic eshte fusha shqiptare .
Pylltaria ne Kosove eshte e demtuar , por jo si ne Shqiperi , qe jane rrafshuar dhe parqet e mbrojtura .
Ultesira bregdetare shqiptare , bashkengjitur Fushat e Maliqit dhe te Vurgut , eshte pasuria me e madhe e vendit. Po qe se kjo toke do te rivihet nen kulture , jeta dhe punesimi ne Shqiperi do te permiresohen rrenjesisht . Ne kete vjeshte ajo eshte aq e trishtuar , sa dhe 23 vitet paraardhes . Nuk ka dyshim se shumica dermuse e vilave , bizneseve dhe pikave te karburantit jane ilegale . Prishja e tyre eshte domosdoshmeri , por perben nje dhimbje te madhe ekonomike. E pa perballushme nga shteti yne eshte krijimi i infrastruktures bujqesore , qe lidhet me kullim- ujitjen . Kjo gjendje erdhi e trasheguar ng tranzicioni yne i deshtuar dhe qe 75 % e shqiptarve besuan se filloi nje ere e re , ne 23 Qershor 2013 .
Menoj se nje vit ishte i mjaftushem , per te njohur gjendjen tragjike te bujqeise fushore te Shqiperise . Kam besim se Profesor Panariti do te vihet ne krye te nje pune gjigante , per t’i rikthyer identitetin Zones fushore te vendit , qe aktualisht eshte ne gjendjen e vitit 1939. Nje komisjon ekspertesh , duhet te kryej nje studim gjithperfshires , ku te pasqyrohet dhe fatura e fondeve . Kam mendimin , se ky studim duhet t’i paraqitet Komunitetit europjan , nga vete Profesori ndoshta dhe ne OKB, per te perfituar nga programet, qe jane te shumta , per bujqesine , si alternativa antikrize .Nuk shof ndonje mundesi tjeter , per t’ i kther popullit shqiptar Ultesiren bregdetare , qe ka 24 vite qe nuk ka as ngjyre as forme dhe dergjet nen ujrat siperfaqesore te maleve , qe i rrine si kurore. Konstatimi im , qe publikoj dhe rruga e zgjidhjes , ma dikton ndergjegja dhe pasioni , per bujqesine . Une nuk jam specjalist i fushes se bonifikimit , jam pensionist . Gjithe karieren time profesionale , prej me shume se 40 vite e kam kaluar ne ish Fermat socialiste te Ultesires bregdetare . E dua kete fushe si shqiptar , si profesionist dhe si autor i librave bujqesore . Dikush duht t’i dali per zot kesaj pasurie te jashtzakonshme , qe na i ka falur natyra dhe historia .
Illo Foto / studjus – Tirane 13 Tetor 2014
DITË GUSHTI NË NJË FERMË SHQIPTARE NË ALBANY- NEW YORK
NGA ILLO FOTO/NEW YORK/
Te udhetosh ne autostaden e seicilit shtet sheh te ekspozuar administrimin e territorit, gjendjen sociale te banoreve, diferencat e jeteses fshat – qytet, rregullat e qarkullimit etj. Keto dukuri mu shfaqen me daten 9 Gusht 2014 , ne autostraden # 87 qe lidh NY City,me kryeqytetin e NY, Allbany. Autostradat jane pasqyre e jetes se rajoneve, qe pershkojne.
Me familjen Haderi (Adriano dhe Alvaro, femijte adoleshente si dhe prinderit Vullnet dhe Evgjeni) udhetuam vajtje ardhje ne linjen NY City –Allbani, kryeqyteti i Shtetit te Nju Jorkut. E kisha udhetimin e pare ne kete linje dhe gjithcka e veshtroja me kureshtje. Dita ishte e bukur, me diell dhe te pesteve na bashkonte ndjesia idilike. E vecanta se kete ndjenje te fuqishme e ushqejne dhe djemte adoleshente te ciftit Haderi. Keta femije me mendime te pjekura,nuk presin tua servirin te gatshme lumturine.
Te dy bashkeshortet Haderi jane me origjine nga fshati Tatzat i Sarandes; jane rreth te pesedhjetave dhe afersisht keto dy dekada i kane kaluar ne emigracion, kryesisht ne Greqi. Aktualisht banojne ne lagjen Astoria-Queens, perballe Manhattanit. Femijte vijojne shkollen e mesme dhe sic e pohojne te katert, perzihen me shtresen e nxenesve mbi mesataren. U kenaqa me pergjigjet e tyre realiste, kur degjoj shumicen e shqiptareve dhe te gazetave, qe nxenesit e emigranteve i cilesojne te pikuar me shkelqim.
Ne Atdhe , cifti Haderi eshte marre me bujqesi. Vullneti pat mbaruar fakultetin e Zooteknise. Ka sherbyer specialist dhe pak kohe,drejtues i ekonomise bujqesore te fshatit te lindjes. Ka pasion profesionin e bujqesise. Nuk e kam njohur ne marredhenie pune, por e vleresoj nga mendimet qe shfaq, per punet dhe per njerezit. Punet e zakonshme te emigrantit ia kane rritur pasionin per bujqesine dhe per fshatin, qe kultivojne tek njeriu deshiren per punen prodhuse dhe mbeshtetin jeten e shendeteshme dhe te gjate sepse njeriu behet pjese e pandare e natyres dinamike. Ne keto rrethana cifti Haderi hodhi hapin e rendesishem ne jete : Blene nje ferme bujqesore , ne rrethinat e Albanyt, ne shtetin e NY. Ferma Haderi ndodhet 310 milje larg Astorias, ku banon familja pronare e fermes se re.
Ne udhetojme, neper autostraden e madhe # 87 , per te mbrritur tek ferma shqiptare, qe eshte pjese e vargut te pafund te fermave te bukura te Allbany-së.
Do te pershkruaj shume perciptas situaten bujqesore te Shtetit te NY , buze autostrades # 87 . Autostrada , ne te dy anet e rruges, pyjet alterrnohen me ferma te bukura dhe pas kufirit me NJ , deri ne Kanada, buze autostrades, ne thellesi mbulohen me fermat e famshme te Albany-së .
Nga ana pamore mjedisi buze autostrades te jep pershtypjen e nje qilimi te gjelber, qindisur me lule shumengjyrshe. Te gjesh nje terren te tille, ne gusht , eshte e pabesushme, vecanerisht per ne qe vime nga nje klime tjeter, ku ne gusht thahet shumica e bimesise se tokes. Ngastrat fushore nuk ishin krejt te sheshta dhe as me konfiguracion te rregullt. Ishin kodra te embla, qe nderpriten me lugina te vogla dhe ato te cregullta gjeometrikisht, por te dy relievet bashkohen embel, sa ta kenaqin syrin.
Lulet e bejne kete peisazh shume me romantik, se sa mund ta përfytyroi cdo idilik përmes fantazisë. Flasim, per nje parajse tokesore, qe e ka emrin Albany në Amerikë, dhe qe rrok nje siperfaqe fermere, ndoshta 500 mije ha, a më shumë. Siperfaqe, qe nuk mund ta parafytyrosh, po nuk e pe me sy : qilim i gjelber me lule! Parcela pa mbarim me miser, ne fazen e e qumushtit. Nuk dukej as nje parcele pa , ose me pak bime. Ngjyra te ndezura te gjelber te kercellit dhe fleteve dhe po kaq e ndezur luleria. Misri krijonte nje mur te gjelber, qe nuk e cante as derri.
Ngastrat e mbjella me soje nuk kam aftesi t’i pershkruaj, më mahnitën. E mbulonin siperfaqen e ngastrës cep me cep. Pamja-imazh, të jepte pershtypjen e nje liqeni te gjelber. Bimet dukeshin sikur te ftonin te beheshe njësh me to, i gjelbert . Soja ishte fantastike. Duhej peneli i Pikasos ta pikturonte. Kam pare shume parcela të mbjella me soje , madje te rendimenteve shume te larta, por ketu behej fjale, per dhjetëra mijëra hektarë. Mbreslenese ishin parcelat e mbjella me perime, nuk mbeteshin shume pas parcelave bujqesore dhe blloqeve te pemtarisë.
Ajo qe me befasoi mua, besoj edhe ju lexues po të ishit përballë kësaj tabloje magjepëse, ishte fakti qe shumica derrmuse e fushave te mbjella ishin pa ujitje, ose me ujitje te kufizuar. Si mund te ndodhi nje shperthim te klorofiles dhe te lulelerise pa ujitje? Kjo eshte vecori e klimes dhe e tokes. Toke poroze, qe thith te tere lageshtiren e nates dhe e emeton ne nxehtesine e dites. Fenomen fizik i kondesimit te ujit. Kete fenomen bujqesor, po nuk e pe me sy, nuk mund ta besosh me logjike. Bimet mbillen shume te dendura. Pak pas mbirjes krijojne hije. Toka “shterzon” dhe prodhon djerse, me te cilen ujit bimet. Ato ruajne vlagen e nates, deri ne shiun pasardhes, qe nuk vonon. Kjo eshte toka e bekuar e Allbanyt ! Begatia e jetes , fillon nga thellesia e tokes, pushton zemrat dhe mendjet e njerzve , duke e kthyer Ameriken ne vendin e begatise , te lirise dhe te shpresave njerezore.
Natyrisht pjesa pamore ne bujqesi nuk eshte gjithcka. Doja te dija si jane organizuar dhe si funksionojne keto organizma ekonomike te fshat –qytetit amerikan. Vullneti dhe Evgjenia i njinin, po thuaj te tera fermat e asaj zone. Dinin sa te medha ishin , sa blegtori kishin , cili ishte parku i maqinerive mekanike , madje dhe origjinen e pronarve. Me flisnin , per hollesi , me shume siguri. Zbritem dhe vizituam disa objekte.
Ne oborrin e fermes ndodhej parku mekanik ne anen tjeter ndodhej stalla e lopeve , qe vijonte me livadhen , ku zhvillohej manjezhi kullosor. Me thelle, parcellat e misrit dhe te sojes . Korria e livadhit kryet me nje mekanizem , qe e sillazhon direkt dhe e mbeshtjell , masen e grire , me nje qese plastike hermetike. Ky eshte nje zbulim i koheve te fundit, qe ka zevendesuar sillizhamin me vargun e kombajnes te artikuluar . Nga ana tjeter ndodhen kullat e sillazhit dhe te drithit , qe jane dhe magzinat e fermes .Pronari ishte me orgjine polake .
Diku afer shtrihet parcella e kopshtit te familjes, qe rrit perimet dhe pemet frutore si dhe nje punishte, qe perpunon frutat , perimet e teperta si dhe bulmetin ,ne menyren tradicionale.Keto produkte te perpunuara, shperndahet per konsum te familjes , per vicat dhe per tregun spontan te udhtarve te autostrades .
(Te plote lexoje ne Diellin e printuar)
Enverizmi nen lupen e Spartak Ngjeles
Nga Illo FOTO/ New York/
Spartak Ngjela, nepermjet UET press, ka botuar librin voluminoz “Perkulja dhe renija e tiranise shqiptare 1957 -2010(refleksione, per nje kohe“).E lexova volumin e pare, prej 638 faqe dhe per te do te shkruaj persiatjet e mija, si lexus .
Ta themi, qe ne krye te heres, libri eshte nje veper e punuar me vemendje,duke ndricuar nje periudhe historike te rendesishme te Shqiperise zyrtare dhe te kombit. Volumi i pare shtrihet me analiza, deri ne vitin 1976, ose 32 vite pas Luftes dyte botnore , qe eshte nje periudhe e brishte politike per ne, rajonin dhe Boten.
Autori , si njeri erudit , ka mundur te na japi nje panorame dhe brendi analitike te gjithe kesaj etape , qe zoterohet , per Shqiperine totalisht nga Enver Hoxha. Diktatura enveriste ishte ekstremisht e rrepte , per te ruajtur regjimin nga c’do reagim opozitar.Kete karakteristike te asaj tiranije dhe faktoret , qe e mbajten ate ne kembe aq gjate , na e ka pershkruar autori , ne volumin e pare te vepres , qe analizojme.
Nen tiranine enveriste, shqiptari jeton me shume si nje i burgosur , se sa si njeri i lire. Shqiperine e kane quajtur te huajt, burgu I madh hoxhist.
Tiranija hoxhiste , shkruan autori Ngjela, ishte me e eger se te gjitha tiranite e tjera te ngjashme te Europes lindore komuniste , madje me e eger se vet stalinizmi , nga e cila frymezohej. “Komunizmi lindor, sakteson autori , ishte pashmangesi historike , por sundimi I nje neriu te vetem , deformon dhe vete sistemin “ ( libri , ne faqen17)
Komunizmi eurolindor i pasluftes se dyte botnore , vijon Ngjela , nuk kishte as gje te perbashket me Marxin dhe komunizmin , ai ishte thjesht stalinizem , qe ne organizim dhe hierarki i ngjante nje feje se sa nje ideollogjije dhe partije . Feja i perkushtohet nje zoti imagjinar ; stalinizmi i perkushtohet nje njeriu te vetem real, te veshur me te tera pushtetet dhe kopetencat , duke e vene pushtetin , ne sherbim te familjes se tij.Ky eshte enverizmi . Ketij percaktimi te autorit Ngjela , nuk mun t’i heqesh asnje shkonje .
Vepra e Spartakut mbeshtetet ne memorien e autorit , por te ballafaquar me nje bibliografi te gjere referendare , me dokumente autentike arshivore dhe me shenime te sakta per persona dhe ngjarje . Ne kete kuptim libri, merr formen e nje studimi te plote enciklopedik, per nje sistem tipik autokrat .
Bashkekohesit e regjimit , qe sot jane te moshes se trete, ku bej pjese dhe une , e kane perjetuar kete peridhe , duke sjelle sejcili nje kujtim , nje bashkepunim dhe nje vuajtje , si dhe kujtimet per burgun e pa faj. Personalisht kam analizuar me sy kritik dhe gjeresisht politikat bujqesore , te kesaj periudhe dhe kam percaktuar autoret reale te sukseve te rritjeve , qe munden t’i shmangen frymes diktatotoriale obskurantiste te kohes . Eshte shkruar nga shume autore te tjere , perfshire funksionare te penduar , pinjolle te nomeklatures se larte , madje dhe te rekurtuar ne policine sekrete te kohes . Ka larmi temash dhe interpretimesh . E tere kjo mori shkrimesh , ndricon historine 50 vjecare . Libri I Spartakut ka te njejten tematike , por ne shume pikpamje eshte krejt ndryshe .
Ajo c’ka autori shkruan , eshte me e besushme , jo thjesht per dokumentacionin e cfrytezuar , por dhe per faktin e rendesishem , se Spartaku na i pershkruan gjendjen nga brenda , aty ku ngjarjet ndodhin. Pa diskutim , vepra e Spartak Ngjeles, do te mbetet vepra me e plote dhe me e besushme , qe eshte shkruar , per regjimin enverist dhe per ideollogjine e tij mashtruse .
Spartak Ngjela eshte lindur dhe eshte rritur ne Bllokun e rrethuar , ku hyrja ishte e ndaluar, per personat , qe nuk kishin flet-hyrje . Prindit e tij ishin komuniste te devotshem dhe antare te KQ . I ati , Kicoja,pervec luftetar i oreve te para , ishte nje nder Ministrat me te rendesishem te regjimit enverist .
Gjat lecitjes se librit , bera nje krahasim retospektiv me jeten e seres time dhe ate , qe perjetoi Atdheu ne peridhen qe pershkruan Spartaku. Une, me bashkemoshatearet , jemi rreth 14 vjet me te moshuar se Spartaku. Kur ishim 19 vjec , nuk e dinim se kishte nje lagje “Bllok “ dhe aty thureshin gjithe intrigat e politikes se kohes . Qe kishte ‘Bllok “ e mesuam , kur erdhem ne fakultet , por perseri nuk dinim se c’punohej aty .
Ne keto mosha , Spartaku bente analiza te hollesishme , madje dhe konsultohej me kolege dhe me te moshuar , ne “Broduein “ e Tiranes , qe eshte realisht rruga e Dibres dhe ku te rinjte zhvillonin biseda politike kunder regjimit , ne nje konspiracion te plote .Ngjarjet e “Brodueit “ , sot mund t’i emertojme veshje ideollogjike e urrejtjes popullore te kohes , ndaj regjimit . Per jeten aktive te “Brodueit “ tiranas , na flet dhe Kadareja , tek libri “Dimri I madh “ .
Ne I kemi perjetuar te tera ngjarjet , qe pershkruan Spartaku , por krejt ndryshe . Nga Katershja autokratike nuk dilnin lajme reale , per popullin , por vec ato , qe I interesonin vazhdimesise te pushtetit . Ku t’I gjenim ne lajmet ? Shtypi , letersija , kultura , ishin te diktuara dhe u benin jehone veprave te Enverit . Populli nuk dinte si beheshin gjyqet e fsheta , pushkatimet , torturat , mardheniet ekonomike me jashte , qendrimet reale te Krushoivit , Gorbacovit , Titos . Asgje nuk rrithte nga buti i fermetuar i Bllokut .
Spartaku u arsimua ne menyren me te mire te mundshme dhe fitoi diplomen e jurispodences . Dilte jasht shtetit , lexonte azhanset , qe ishin lajme te pergatitura vetem , per nomeklaturen e larte . Kishte shoqeri te gjere , me perfaqesus nga te tera shtresat shoqerore , kryesisht me njerez te shkolluar , qe urrenin regimin . Komunikonte me te tere femijtet e udheheqsve te Bllokut. Vecohet shoqeria me djemte e ish Kryeministrit , M. Shehu , me djalin e Manush Myftyut , vajzen e Sadik Bekteshit etj . Per vet karakterin e tij te hapur dhe sanguin , bisedonte me vet udhheqsit , madje dhe me vet ish Kryeministrin Mehmet Shehu , me te cilin druanin te bisedonin dhe djemte e tij .
Autori na ka dhene, nje epoke te rendesishme historike mbeshtetur ne memorije dhe dokumente , por te kompozuar ne forme romani .
Si e ka thurur ? Ne qender ndodhet rrethi I pare dhe kryesori I tiranise , qe perbehet nga katershja : Hoxha, Shehu , Kapo ,Balluku . Rrethi I dyte perbehet nga funksionaret e larte , qe ushtronin tiranine , ne kete rreth benin pjese dhe prindrit e Spartakut . Dukej se rrethi I pare ishte I pa thyshem , unik ne mendime dhe veprime , por predominonte Hoxha . Rrethi I dyte ishte ne pamje homogjen , por shume kaotik dhe pa as me te voglin orgjinalitet , por bente jehone , per ate c’ ka dekllaronte dhe zbatonte katershja , mbi ta . Si rrethi I pare dhe I dyti I sherbenin nje personi te vetem , Enverit dhe familjes te tij . Pjestaret e te dy rratheve , ishin ne gatishmeri te kamikazve , ne mbrojtje te njeshit , qe ushtroi tiranine , mbi popullin shqiptar , per 40 vite . Rrethi I pare veproi pa lekundje ne politiken e jashtme dhe te brendshme . Mundi te perballoi sfida te medha ne politike , ekonomi dhe ne diplomaci . Arriti te dali kunder te gjitha aleancave shteterore , me jugosllavine e Titos , me Bashkimin Sovjetik , me Kinen , madje u shpall dhe kunder Traktatit ushtarak komunist te Varshaves .
Veprimi unik i katershes shqiptare u nderkombtarizua gjate, por jo perjetesisht . Katershja e pa thyer u defaktorizua per efekt te strategjive ushtarake dhe per luften per pushtet . Kontradiktat dollen ne siperfaqe dhe filloi veprimi mafioz duke eliminuar njeri tjetrin, ne rrethin e dyte dhe brenda katershes . Katershja proverbale tiranike u tkurr, drejt eliminimit . Sejcili kishte frike nga shoku , qe kishte bashkepunuar mbi 30 vite . Lufta per pushtet i ndau dhe i armiqesoi , ne menyre te pa shembullt . Vetem tirani , Enver Hoxha , vdiqi ne shtrat. Tre shoket e tij te ngushte u eliminuan , bashke me kasten e larte te gjeneralve , qe i kishte pergatitur vete Diktatura .Pushteti i katershes , ra ne doren e byroistit Ramiz Alia, sic e pat kalkuluar familja diktatoriale .
Nga menyra si e ka thurur dhe e zhvillon fabulen , vepra e Spartakut i ngjan romaneve klasike , prandaj lexohet pa sforcim dhe me deshire , per te prekur zgjidhjen e intriges , qe jepet vetem ne kreun e fundit te vepres . Po permend vetem pak pasaktesi kompozicionale , qe kane peshen e tyre , por nuk e erresojne vleren teresore te vepres .
Rralle gjen ndonje fjali, qe del nga konteksi sintaktor , sic eshte kjo : “ Hoxha shkonte pasdite per pasdite dhe rrinte me Shehun , ne shtepine e ketij te fundit ; pasdite per pasdite. ( Libri i S. Ngjeles faqe 602) .
Ne librer gjen materjal te plote dhe te gjithanshem , qe e plotesojne figuren e Enverit , si diktator hipokrit dhe kriminel .Kjo eshte ideja e pa tundur , qe formon lexusi i cdo niveli kulturor . Kam numeruar cilesimet “ medioker dhe frikacak “, qe autori ja vesh Enverit. Ne pjesen e pare keto cilesime jane perseritur 9 here , ne kontekse te ndryshme fjalish. Jane permendur dhe ne librin e dyte te ketij volumi , por nuk i numerova . Pervec faktit , qe perseritje kaq e madhe krijon kakofoni stilistike , eshte ofendim , per poullin shqiptar,popull me histori , sa dhe e pa besushme , qe nje medioker frikacak , ta sundoi per 40 vjet.
Kushdo , ve re se libri analizon shume hollesisht gjendjen politike te shteteve , me te cilet , Enveri dhe Shqiperija , pati lidhje miqesore ose kontradikta . Pershkruan gjendjen ne Jugosllavi , revolucjonin hungarez,gjendia ekonomiko –politike e ish BS , e Kines etj . Keto sqarime duhet te jepeshin fare shkurt, pavaresisht . Nuk e quaj normale te zene afersisht 40% te volumit te librit . Me to mund te behej nje liber i dyte , me teme krejt tjeter dhe te dy librat te kishin madhesi normale .
Autori , ka kaluar, po thuaj , ne heshtje meriten e popullit shqiptar , qe u pozicionua ne krahun fitimtar te Luftes kunderpushtusit nazi-fashist . Ky fakt nuk mund te lihet ne deshiren e cilido autori qofte . Qe te njohesh drejtimin e luftes nga Enveri , nuk do te thote , qe Ai , behet me pak diktator , madje gabimei i tij trashet , kur fitoren e ve ne sherbim te pushtetit te eger diktatatorial te famijes . Autori ka dekllaruar se nuk e ndan Enverin e luftes nga ai i terrorit , por disa historijane e ndajne . Ne “Gazeta shqiptare “, date 19 Dhjetor 2013 shkruhet :” Forca qe cliroi Shqiperine, quhet partizane. Drejtusi I luftes ka nje emer : Enveri . “
Nuk eshte e thene , qe Spartaku ta trajtoi problemin , ne menyre extremist , sic e trajton kjo gazete ,por nuk mund ta anashkaloi . Duhej t’u referohej me shume konkluzioneve te titullarve historike , ose atyre okulare te ushtarakve aleate . Lexusi pranon pa reference kujtime te autorit , qysh kur ishte 5 vjec , por ka parasysh se keto kujtime miturake i ka mireverifikuar me prindrit , kur u be ne moshe madhore . Te mos japesh mendim , per nje lufte , qe u ballafaqua heroikisht me pushtusin Italian dhe gozhdoi 4 regjimente te Hitlerit, lexusi dyshon se autori , nuk ka c’te thote , por ndalet me pershkrime hollesisht ngjarje dytesore. Kjo retorike ul shume pike ne vleresimin e vepres . Statusin e fitimtarit te luftes e mori Shqiperia , jo thjesht drejtusi i luftes se saj, por Ushtria Clirimtare , qe kishte ne perberien masive te gjitha shtresimet shoqerore dhe politike . Shqiperia u clirua nga bijt e vet , qe ishin kryesisht partizane , por kishte dhe nacjonalist. Nje veper qe harron fakte te tilla vetsakrifikohet , pa patur nevojen e oponences minimale .
Statusin e fitimtarit te luftes botnore , Shqiperia do ta meritonte edhe me nje drejtus tjeter . Njerzit nuk lindin as heroj as terroriste . Te tille I ben koha , momenti I vendimeve , qe ata marrin . Keshtu ndodhi dhe me Envein. Personazhet historike , nuk jane krejtesisht te bardhe , ose krejtesisht te zinj . Ne kete dualizem gjykimi ,per luften , fai eshte I historianve te periudhes post komuniste . Atyre nuk u mjaftoi nje cerekshekulli , per te unifikuar mendimet ? C’do liber I shkruar , perfshire dhe kete te Spartakut, ka sfondin hitorik dhe ne menyre te natyrshme , autoret kekojne reference te sigurte kohore .Lufta e dyte ka cilesimin “boterore”, prandaj nuk mund t’I shmangesh vleresimit , qe I kane bere luftes tone , historianet boterore dhe fuqite e medha . Ne jemi ne krahun e fitimtarve dhe kemi herojte dhe veteranet tone te luftes , qe eshte shtresa me e respektuar e shoqerise se sotme . Historianet dhe autoret e extremeve nuk mund te ndryshojne rrjedhen e historise , por jane te detyruar te mos rrine indifferent ndaj nje ngjarje me rendesi te madhe kombetare , sic ishte lufta , qe beri populli.Nuk eshte vetem ky rrast , por dhe autore te tjere levizin ne extreme . Me qe kemi shtresen e te perndjekurve , mohojne veteranet dhe herojte. Gjiri I popullit dhe historia , jane te gjere . I nxejne te dy keto shtresa te respektuara .
Njifet Svetllana , qe ka demaskuar veprimtarine kriminale te te atit, Josif Stalin . Pinjollet e familjeve te shtresave te larta te ish diktatures shqiptare , kane shansin t’e behen me te vlefshem , per shoqerine , duke shkruar sic shkroi Spartaku dhe ka shkruar edhe Bashkim Shehu. Rralle e gjejme kete denoncim . Ilir Hoxha , shkroi nje liber memorial, ne te cilen mbivlerson , ne menyre abuzive vepren e Babait te vet , duke marre mbi supe nje pergjegjesi dyfish te rende , te pakten morale. Demokracia i shuan kufite e luftes klasore, por kushdo lipset te rrezatoi ne rrugen drejt tempullit te lirise mbarenjerezore.
Ngjala mbetet pene , qe mund te kontriboi seriozisht ne letersine politike te post Luftes se dyte boterore, perfshire dhe tranzicionin, duke i pare problemet nga brenda zhvillimevet te tyre.
EPOKA E SKENDERBEUT NE OPTIKEN E VIRGJIL KULES
NGA ILLO FOTO/ New York/
Gazetarin e formon me shume jeta se shkolla. Gazetari identifikohet me jeten . Ata kane dale nga fronti i luftes dhe i punes ,pa veshur uniformen e ushtarit dhe komnishet e puntorit . Shume personaliteve publike shqiptare , jane me origjine gazetare. Permendim Petro Markon , Nonda Bulka , Agim Shehun , Dritero Agollin , etj veprimtarine fillestare kane gazetarine . Mund te shkojme dhe me gjere. Ne vargun e gjate te nobelisteve , shndrisin emrat e gazetarve , Cherchill dhe Markez .
Kur njifesh me kete te kaluar te gazetarve , askush nuk dyshon ne se nje gazetar debuton si shkrimtar i shquar ose historian . Ne keto bujtina gazetari bujt sikur te jete ne shtepine e tij , sepse ashtu ndihet realisht . Besoj se shume si une nuk jane befasuar kur degjuan se gazetari Virgjil Kule botoi librin historik “Kryqtari i Fundit”,qe nuk eshte roman , por liber historik i mirfillte , kushtuar heroit tone kombetar .
Nuk besoj se gjendet nje nxenes europjan , qe eshte ulur ne bangot e shkolles dhe nuk ka njohuri , per kryqtarin Skenderbe , qe njihet edhe si kryqtar i fundit i kristianizmit . Edhe ata , qe nuk kane arsimin minimal , Heroin Skenderbe e njofin nepermjet legjendave , qe u kane mekuar nenat dhe gjyshet ; sepse Skenderbeu eshte hero mitologjik i shume krijimive popullore te shume vendeve ballkanike dhe europjane. Qofte si figure historike , apo mitologjike , Skenderbeu shqiptar eshte heroi , qe i dolli per zot vendlindjes se tij arbnore dhe Europes plake , duke e mbrojtur nga absorbimi otoman. Lexusit dhe adhurusit e shumte , perpara Shqiperise , kane njohur Skenderbeun. Kjo perben nje krenari mbarekombetare. Autori Kule shkruan ne faqe20 : “Gjergji nuk mund te luante rolin e skllavit te menddafshte” ( faqe 20 )
Letraret , historianet, shkencetaret shqiptare e kane trajtuar temen “Skenderbe “, ne te tera zhanrat e krijimtarise , qe nga kenget , tregimet popullore , tek poemat e Naimit dhe librat historike , te shume historianve vendes si dhe filmat kinematografike . Shtatore te tij gjen jo vetem ne trojet arbnore , por dhe jasht vendit te origjines . Tema “Skenderbe“ eshte gjithnje aktuale, pavaresisht kohes, kur trajtohet . Kjo tendence vjen e mbartur nga gjashte shekujt e fundit te kristanizmit .
Virgjil Kulen, si shumica e shqiptarve , e kam njohur si deklamus (recitus ) ne Tv. Mendoja se ishte gazetar , qe shkruante ne ecje e siper dhe bareste ne jete, duke e mbajtur per dore ndonje tutor i pa dukshem . Kisha mendim shume te gabuar , qe e ndryshova rrenjesisht , kur lexova vepren e tij historike , per te cilen po shkruaj kete persiatje modeste .Perpara lexusit te sotem , autori Kule ngrihet si gazetar madheshtor , qe njef ne pallce realititetin , per te cilin shkruan dhe i ngulur ne karigen e krijusit hiistorian , na ka dhene nje veper monumentale historike , me te cilen krenohemi si komb .
Virgjilin e njef opinioni publik edhe si tregimtar i talentuar , qe ben pjese ne eliten e gazetarve . Jo te gjithe gazetaret jane tregimtare , sepse arti i naracionit eshte talent . Historiani kerkon skrupulozitet, nuk ndryshon , as fantazon , por komenton . Nje historian edhe pa stazh duhet te nxjerri nga dora veper te persosur, per saktesi . Nuk duhet te ekzistoje shprehja historian i ri . Tek autori i librit , qe bejme fjale, eshte bashkuar gazetari me historianin dhe nepermjet ketij aliazhi , kemi librin historik “Gj.K. Skenderbeu –Kryqtari i fundit “ , botim i dyte nga “F.T. Albania “ -2012 . Permban 546 faqe.
Pasioni i gazetarit dhe i memmedhetarit , jane shtysat , qe e konvertuan autorin Kule , ne historian te mirfillte . Nisma i sherben nje rishikim te shkrimit objektiv te historise . Simbas mendimit te perparuar intelektual te kohes sone , gazetaret e tranzicionit , pa dyshim dhe shkrimtaret jane disa hapa perpara politikanve dhe historianve , qe i ka marre zvarre tranzicioni problematik .
Nuk kam pse te marr persiper klasifikimin e veprave historike , qe kane vershuar ne tregun e librit shqiptar , vitet e fundit , por do te shpreh mendimet e lexusit , per vepren e Virgjil Kules . Mendoj se eshte nje veper serioze historike , qe argumenton se Skenderbeu shqiptar , nuk eshte vetem nje trim kordhetar , zot i shpates dhe topuzit, por nje politikan dhe diplomat nga me te shquarit e kohes , i shkolluar ne nivele te larta , qe plotesohen me telantin si bashkepunus dhe lider ne beteja ndereuropjane , kunder osmanizimit te Europes .
Ne te tere kete portret te heroi tone kombetar , autori Kule ka cfrytezuar nen nje optike te rrepte analitike, shkrimet e historianve , arshivat e kohes te botuara , por dhe te pa botuara nga autore para ardhes . Kryqtari shqiptar , Skenderbe , na paraqitet si kollos i mendimit dhe veprimit kryengrites , i nacionalizmit te mekuar me europjanizem. Kule na paraqitet autor shume kerkus dhe per cdo eveniment historik u eshte referuar me shume se nje burimi . Tavolina e lodhur e punes , e ben autorin Kule te besushem , per lexusin .
Libri historik midis specifikave , qe ka si krijimtari , duhet te mos infektohet nga subjektivizmi , por ky realitet nuk duhet ta privoi autorin nga shprejet figurative , madje dhe nga fantazija, ne ndihme te tregimit interpreativ . Autori Kule e ka ruajtur kete baraspeshe te domosdoshme te te qenit historian . Po qe se historiani , do te jete i manget si tregimtar , lexusi arrin deri mos besushmeri te fakteve . Dashuria e autorit me heroin bie ne sy , qysh ne pershkimin e vegjelise dhe vijon , deri ne fund , duke mos cenuar aspak pa anesine e domosdoshme te historianit . Ja si na i jep Kule , heroin e librit , ne raport me oborrin e sofistikuar venecjan: ”Ne rrastin me te mire , me principaten e tij te vogel , nuk do te ishte me shume se nje feudal satelit , madje i ardhur me vonese ne oborrin venecjan “ ( faqe 172 ) .
Mjaftojne keto o dy fjali koncize , per te krijuar idene e nje partneri burror , sic ishte Skenderbeu , perballe sqimes se rreme venecjane , qe jetonte jasht realitetit te forces , qe lypte koha , per jete a vdekje , ne mbrojtje te kristjanizmit . Eshte thene gjithcka edhe per dhelperine venetikase dhe per kryelartesine trimerore te Skenderbeut. Keto ballafaqime dhe ballanca gjenden ne qindra pershkrime , ne vepren e Kules , duke i paraqitur dhe zgjidhur me mjeshterine e fjales .
Nuk mjaftojne vetem fjelite morfollogjikisht te shendeteshme . Ajo qe e bashkon vepren me lexusin eshte fryma letrare . Natyrisht une e kam pare me tendence librin dhe kam gjetur rraste shume te rralla te fjalive parazitare , qe do t’i ekspozoj ne kete shkrim , por shumica dermuse e zgjidhjeve , i ngjan faktit , qe citova me lart . Do te thoshja pak , ne se do te shkruaja : Virgjili di te shkruaj histori . Kjo shprehje mediokre mund te thuhet per nje tregimtar fillestar . Duhet thene me ze te larte : Virgjili e perdor fjalen artistikisht , brenda konteksit historik. Duhet te mbajme parasysh, ate c’ka thekson me force autori , simbas te cilit “Per c’do fenomen , institucioni i memories kolektive , regjistron me shume pasojat se sa shkaqet “ ( Faqe 175 )
Jetojme ne nje periudhe , kur ne historine e Skenderbeut ka hyre brutalisht teoria “Shmid “ dhe pas saj kane gjeneruar versione te ndryshmne ballkanike , qe u interesojne nacionalizmit dhe politikave te ngushta shoviniste , qe kane vegjetuar ne Ballkan dhe me gjere .Per sejcilen veper skenderbejane , natyrshem , duhet zbardhur dilema : Si e vlereson autorin , ne kuadratin e Barletit , Nolit , Fran Bardhit , apo nen syzat e Shmidit e kompani ? Une jam me autorin e librit , qe analizova . Autori e distancon veten nga interpretimet “Shmid “, por pa polemike dhe xhelozi .
Si autor i ketij shkrimi modest , ju rekomandoj organeve te arsimit dhe shkences , qe librin e gazetarit-historian Kule, ta kene referance kryesore , ne shkallet e arsimit kombetar , qe perfshin Kosoven , Iliriden , shqiptaret e Presheves , te Malit te zi . Pse e bej kete rekomandim ? Sepse Virgjili , ka interpretim objektiv te dokumentave arshivore , te vjetra dhe te zbuluara nga vete ai dhe e ka veshur heroin me kostumin historik , qe i rri sipas shtatit . Te njejten gje do te beja edhe per nje botim te mundshem , te se arthmes, ne se ruan linjen realiste te historise .
Historia , si shkence , zhvillohet e shendetshme , por jasht politikes dhe interesave meskine te fitimtarve . Historiani nuk formohet ne shkolle . Historian, shkrimtar dhe publicist te ben pasioni .Njifet fakti , qe akademiku Kristo Frasheri eshte i arsimuar per ekonomist. Ja si na e paraqet Kule permblethtas , shume permblethtas dhe realisht ngritjen ne kembe te shtatit patriotik dhe europjan te Heroit legjendar , qe i ka detyrar partneret kapricoze ta njofin si zot te luftes dhe te paqes . “As mbret , as duke , as Pape , vec nje zoteri i ardhur nepermjet nje superaksioni te shkelqyer ne radhet e Perandorise osmane , drejt e ne krye te nje partenizmi arbnor.. Ishte i afte te nxirrte fitoren nga dheu “ ( Kule “Gj. Kastrioti Skenderbeu .. “ faqe 162/63 )
Autori Kule , e ka hedhur ne qarkullim vepren ne kohen e duhur dhe duke perdorur te tera referancat e besushme . Kur nuk mjaftojne depertimet e Barletit, autori citon : Nolin , Dhimiter Frangun , Plasarin , ne disa rraste dhe Shmidin , per tja bere te qarte lexusit , ate konkluzion analize , qe autori mendon se duhet te sqarohet ndryshe , sic eshte rrati i mardhenjeve te brendshme dhe tradhetite e krereve arbnore .
Osmanet e pushtuan Kostandinopojen me 29 maj 1453.Tronditja ishte e madhe ne boten e krishtere . Krishterimi u konsiderua i humbur , por Skenderbeu u angazhua me shume, ne aleanca politike , per te mos e konsideruar renien e Konstandinopojes si fundin e objektivave te kryqezates , por si sfide , per mbijetesen e kristjanizmit , ne kushte te reja . Autori Kule nuk na i paraqit te tera betejat ushtarake te Skenderbeut , me hollesite , qe kerkon nje veper historike , sic e kemi pare kete dukuri tek vepra e Barletit , Nolit , Sabri Godos, etj. Ne vepren e Kules spikat ana tjeter e epokes skenderbegiane . Eshte pershkruar aspekti politik , diplomatik dhe bashkepunimi strategjik i heroit . Keto aspekte , te marra bashke , krijuan premisen e suksesit ne betajat ushtarake . Roli i Skenderbeut si strateg , u duk ne projektin e Kryqezates te perpiluar nga Alfonsi i Napolit , i cili i shkruante Papes : “ Skenderbeu duhet te ndihmohet me 1000 kembesore dhe 200 kalores , qe fuqia e turkut te percahej ne shume sektore . “ (Faqe 219 ) .
Ne faqen 254 te librit , pershkruhet realizimi i nje projekti , per te ndaluar futjen e ujit te kripur ne keneten e Durrsit dhe ne vendet e Arberise . Puntoret duhet te siguroheshin nga venbanimet arbenore . Ky eveniment na sqaron se Skenderbeu ishte njeri me orizont te gjere te nje administratori kohor , qe mendimi i shkonte ne perspektiven e larget te treves , qe qeverriste . Ishte shtetar me staturre te plote .
Lidhur me kete vizion te heroit , autori nenvizon : “ me Skenderbeun , sikurse me fatin , nuk mund te luante kerkush “ ( Faqe 236 ) . Mjafton te permendim faktin , qe qysh ne vitin 1448 , senati kishte marre vendim , per ta vrare Skenderbeun me ndonje vrases me pagese , te njejten gje pati bere dhe ne 1456 , per Leke Dukagjinin , qe ishte bere problematik , per senatin .
Plani afatgjate i Skenderbeut ishte krijimi i nje dinastie mbreterore arbnore . Nuk e plotesonin titujt , qe i jenin partneret si “Kapiten i pergjithshem i njerzve tane te armatosur“, quhej nga Napoli . Venetiku e quante : “I madherishmi , G.jergj Kastrioti .” Marrja e kurores mbreterore ishte kryekeput ne dore te Papes” , prandaj e quante prioritare Kryqezaten papale ,duke bere te pa munduren , per te fituar perkrahjen e tij , thuhet ne f. 279 te librit te Kules. Jepen shume dokumenta dhe shkresa , qe e paraqesin Papen si Komandat ushtarak i Kryqezates dhe skenderbeun si “atlet i Perendise “ . Venetiku kishte kohe , qe “u kishte fryre qirinjve , per shuarjen e Kryqezates “ .
Me duket shume e arrire pershkrimi i figures se Hamza Kastriotit , realizuar nga autori Kule . “ Hamzai nuk mund te ishte nje agjent i zakonshem , ne duart e osmanve , shprehet Autori , po te ishte i tille , ata do te kishin guxuar t’i kerkonin edhe t’i bente atentat Skenderbeut , me qe ishte aq afer tij , por Hamzai ishte kalores …duhej te perballej edhe me opinionin e brendshem “ . ( f. 285) Ne c’do liber , per Skenderbeun , eshte trajtuar figura e Hamzait , por Kule , ne menyren me koncize, ka dhene edhe portretin , edhe mjedisin , ku vepronte nipi gjeneral ushtarak dhe tradhetar. Eshte karakteristike e librit , autori perqendrohet ne analizen e veprimeve dhe me pak ne personazhet , qe i stigmatizon lakonikisht .
Mbeshtetur tek Barleti , autori Kule , analizon nje ane specifike te Skenderbeut, ate te preokupimit urban te tij . Eshte ndricuar ana e sovranit , qe investon per ndertimin e vendit . Ai ishte i dhene ndaj ndertimeve civile , sa here kishte fonde . Perfitoi nga paqa provizore , per te bashkepunuar me Sinan beun dhe me te derguarin e Papes , qe merrej me riparimin e objekteve fetare dhe urave te shkaterruarra nga lufta . Barleti kumton se per ndertime publike dhe te trashegimise kulturore , jane shpenzuar fonde jo te vogla , krahasuar me mundesite e kufizuara ekonomike te kohes . ( Keto momente jane sqaruar ne f. 345 -346 ) . Se bashku me c’ka sqaruam , me lart , per keneten e Durrsit , Skenderbeu di te ndertoi planet e paqes , sa dhe ato te luftes .
Askush nga shtetet europjane , nuk ju pergjigj papes Piu II , per lufte te krishterimit , kunder islamit invadus .Spanja ishte e zene me kontradiktat iberike , Franca nuk po e merrte veten nga lufta 100 vjecare dhe Anglia ishte e preokupuar me luften e pergjakshme te “trandafilave “ . Europjanet e vleresonin me shume stabilitetin e brenshem , qe po u lekundej, se sa fati i krishterimit . Angazhimet e sukseshme te Skenderbeut ne Itali , ishte nje lehtesim i madh , per Papen dhe aleatet e tij . Ishte koha , qe qarkulloi energjikisht ideja e bashkimit te feve , qe besojne tek nje zot . Simbas saj , jane me te shumte gjerat , qe i bashkojne se ato , qe i ndajne fete monoteiste . E veme re se kjo alternitave , po vjen e pa ndryshuar edhe ne ditet e sotme. Moneteizmi , po shkon drejt unifikimit te dogmave .
Sikurse Papa dhe Venetiku bente perpjekje ta kishte Skenderbeun ne anen e tij . Pal Engjelli , arqipeshkev i Durrsit , bente perpjekje per kompaktesimin e institucjoneve katolike . “ Me 8 Nendor 1462 , ai organizoi nje mbledhje ne kishen e Trinise se Matit . Eshte mbledhja , ku midis ceshtjeve te shqyrtuara , ishte dhe promovimi i formules se pagezimit te Frang Bardhit , qe ka vlere monumentale , per historine tone kombetare . Pas kesaj kohe arbnoret katolike , do te pagezoheshin , me formulen ne gjuhen e tyre “ ( Faqe 400 )
Autori Kule ka zbuluar disa dokumenta origjinale , qe nuk jane njohur nga autoret paraardhes . Ne nje dokument te tille , autori na ben me dije se ne Muzeun kombetar te Danimarkes , ndodhet Vula e Skenderbeut , 6 cm . e gjate , prej tunxhi , shume autoritare , qe besohet te jete pergatitur per Skenderbeun si udheheqes eskluziv i kryqezates te Piut te II .
Po rendis disa vrejtje te mijat , per vepren e gazetarit Kule, me synim , per t’i pasur ne konsiderate ne nje ribotim te mundshem te vepres, gjithnje ne se autori do t’i vleresoi , sepse duhet theksuar , qe vepra qendron e plote edhe po qe se vrejtjet e mija nuk merren parasysh nga autori . Une gjykoj se perfshirja e vrejtjeve te mija modeste , ne nj ribotim te mundshem , do te benin vepren te hidhte hapa te tjere drejt persosmerise .
Rrefimi historik ka ndryshim nga rrefimi letrar . Ne te parin merr rendesi degjimi , me shume se leximi . Ne rrefimin historik referancat nuk pse te tregohen te tera ne ligjerate te drejte . Kjo ndodh ne botimin e Kules . Shumica dermuse e referancave eshte e vendosur ne thojza . Kjo e shton besushmerine e referances , por nuk eshte ne pajtim me rrefimin historik . Historiani tregon referancen dhe e komenton ate . Me sondazh, me rezulton se 18 % e fjalive , jane vendosur midis thojzave , pra jane citime te veprave te tjera , qe perfaqesojne afersisht 90 faqe gjithsej, gati nje liber tjeter . Lexusi vertet kerkon dokumentim te fakteve , por do mendime dhe analiza nga autori, te pakten keshtu mendoj une . Kam vene re se shume autore shkrimesh , kryesisht gazetare profesioniste , bejne citime te sa me shme autorve , mundesisht me shume grada. Eshte mode e te gjithe shkrimeve aktuale shqiptare, por nuk ka pse te jete metode e Kules .
Disa vogelsi te kompozimit . Ne faqen 133 shkruhet “kurba e kryqezates kishte filluar pikjaten , per poshte “.Lexusi pyet veten : A ka pikjate per lart ?
Ne faqen 163 , perdoret fjala “parterizimi” . Besoj se do te kishte nje fjale shume me shqip se kjo , per te njejtin funksion.
Ne faqen 180 , ekziston nje fjali e gabuar : “… mallrat , mjetet dhe fitimet CASH , qe perbenin te ashuquajturen placke lufte…“ Lexusi pyet c’eshte kjo fjale CASH dhe pse te ashtuquajtur placke lufte , kur eshte vetem placke lufte .
Ne faqen239 shkruhet : “Eksibilizmi ishte ne kulm .. “ Une pyes: Nuk gjendej nje fjale me pak e perdredhur se kjo ?
Faqe 346 shkruhet “.. per ta izoluar qytetin nga toka “. Nuk besoj se ka ndonje mjet , qe e izolon qytetin nga toka . Ekziston izolim nga deti ose nga komuniteti . Nga toka kurrsesi .
Faqe 453 , eshte shkruar kjo fjali : “ Barleti , si biograf , eshte i detajuar ne kete drejtim .” Natyrisht fjalia eshte shkruar besnikerisht si ne tekst . Pyetja eshte e thjeshte : Ka lexus , qe mund te gjeje ndonje alternative te kuptimit ne kete fjali ?
Kur flitet per Moisi Golemin , spiunazhin osman e quan “inteligjent servis osman “ . Me mire do te ishte te mos cilesohej keshtu .
Jane gabime , qe nuk influencojne ne permbajtjen historike , qe eshte detyra e vepres.
Sic e kam nenvizuar me lart , vepra e historike e Virgjil Kules eshte me e arrira ne botimet shqip , per epoken skenderbegiane , qe ishte percaketuse ne fatet e qyteterimit europjan , ne shekullin e 15 .
Illo Foto / Studjus . NY , Qershor 2014
- « Previous Page
- 1
- …
- 5
- 6
- 7
- 8
- Next Page »