NGA ILLO FOTO/New York/
Tridhjetvjetshin e fundit te jetes , e kam ndare vendbanimin familjar , midis Tiranes dhe NY. Nuk mund te jeshe banor i Tiranes dhe te mos shkosh nje pjese te kohes ne klubet e shumta te ketij qyteti te madh .Bisedat ne kafene vertiten rreth jetes se perditeshme dhe te perspektives. Si ne Tirane dhe ne Ny , une bej pjese ne shtresat e ulta te shoqerise, klasifikuar nga te ardhurat financiare . Ky fakt eshte pozitiv , sepse perfaqesusit e klasave te larta , nuk dine t’i shkruajne dhembjet sociale . Po qe se ndonje person i vecante i kesaj shtrese, rreket t’i shkruaj , mbytet ne kordonet umbilikale , qe krijon vete klasa .
Cdo dite , qysh ne mengjes , kafet , restorantet dhe baret, ne Tirane jane plot me kliente . Tirana duket se pret mysafire c’do dite te vitit . Tryeza rri e shtruar. Kjo eshte e natyrshme , per specifiken e Tiranes dhe e qyteteve te medha te Shqiperise, perkatesisht dhe te Kosoves . Ne Tirane banon gjysma e pensionesteve, gjysma e familjeve emigrante, bizneset e medha, lidhjet nderkombetare. Te tere keto perbejne nje klientele ditore prej afersisht , por jo me pak se 300 mije vetash , duke futur ne kete numur politikanet po thuaj profesioniste , qe takojne elektoratin .
Ne kete banket spontan , kam qene i ndodhur ne vitet 2000-2002 , ne Tiranen e rendesishme shqiptare , duke qene pjese aktive e shoqerise te te gjitha ngjyrave . Nje shoku yne i tavolines se kohes , me aktivi dhe me i dituri , B. N, therriste me ze te larte : “Shqiperia dhe Tirana jane te pa baushme ! Tirana me mbyt , me pisllekun , me kulturen e komunikimit , me ajrin e ndotur , me varferine extreme , me pasigurine , me kjoskat dhe ndertimet pa leje me gjithcka , qe i duhet njeriut , per te jetuar normalisht . Kam bere gabim , qe i qendrova besnik nacjonalizmit te verber te familes me formim intelektual fallco . “
Ne , simbas botkuptimit , por me rezerva e kundershtonim B. Duke ruajtur te fshehur prapambendimin apsolut : Tirana eshte veshtire te behet ! keto mendime i rrezova tereisht , nga vizita , qe kreva ne Tirane , nga gjysma e Shtatorit – gjysmen e Tetorit 2014 , kur kisha 4 vite , pa shkelur ne Tirane dhe Europe .
Tirana , ka ndryshim rrenjesor , nga ai i vitit 2000 , per te cilen citova mikun tim shume te ditur , B. N. Tirna eshte Metropol i vertete , madje me shume se metropol . Eshte kopjim i metropoleve boterore , me pjeseza , ne nje te tere funksionale. A eshte vertete keshtu ?
Se pari madhesia . Se bashku mr komunat fqinje , me Kamzen , Bathoren dhe Voren , Tirana jo vetem tejkalon 1 Milion banore , por perben nje unitet territorial funksional dhe shume te natyrshem . Kaq duhet per te hyre ne grupin e metropoleve , klasifikuar nga OKB ja.
Shumica dermuse e rrugeve komerciale te Tiranes, llamburisin nga dritat dhe reklamat shumengjyreshe , dite – nate . Te merren syte nga rekllamat dhe nuk orientohesh sakte ne se je ne Athine , Zagreb apo Manhattan . Shkelqimi i dyqaneve dhe sherbimi , ne brendesi , befason c’do skeptik , qofte dhe me fanatiku . Ditet e fundit u rrezuan shume ndertime komerciale , qe ishin pa leje . Bisedova me pronaret fallco . Thoshin se i kane cfrytezuar 20 vite dhe ua kane pare hajrin . Prishja e objekteve te rikjoskezimit , ka filluar te shifet objktivisht edhe nga te demtuarit . Pronaret e objekteve pa leje dhe te kunderligjshme , jane viktima te pushtetarve te korruptuar , qe ligjin e kane konsideruar antiplumb , per te care perpara , drejt pasurimit galopant .Njerzit e thjeshte jane ndergjegjesuar per kete , prandaj e perkrahin masen e shkaterrimit rrenjesor , per objktet e pa ligjshme edhe kur jane me leje te dyshimte . Tirana vijon te permiresoi ndjeshem cilesine dhe higjenen e jetes . Rruget e brendshme te Tiranes jane zgjeruar ndjeshem si dhe shumica e trotuatrve, por jo pa probleme .
Ne te kaluaren e afert , ne Tirane nuk udhetoje dot nga xhepistet , qe te merrnin frymen . Fjalen e kam per xhepistet , se hajdutet e shumces , jane ne krye te detyres .
Nuk ka c’te kerkosh me mire , se sa eshte rregulluar sherbimi i transpoortit publik si urban dhe ai interurban , autobuze , te bollshem , komode dhe me mikroklime . Nuk te besohet se udhton brenda Tiranes , apo Romes . Nuk ka te shtyra dhe te bertitura . Me sa duket vete koha dhe gabimet i ndergjegjeson njerzit , per jeten e kulturuar ne komunitet.
Teatrot , kinemate , galerite dhe gjithe institucionet e artit , jane gjalleruar po thuaj ne nivelin e gjallerimit te jetes se nates .
Ne takimin e pare , me rruget e Tiranes , vizitori ve re rritjen e nivelit te komunikimit qytetar . I degjon shpesh , madje dhe nga te rinjte , shprehjet : faleminderit , me fal, madje dhe te lutem . Eshte plotesisht e mundur , deri sa ndeshesh me dallandyshet e demokracise fuksionale , vajzat police . Vajzat police jane krijesa te bukura dhe te brishta , jo vetem fizikisht , por dhe praktikisht , kur mendn se bukuria femnore , eshte armatosur , per te te ruajtur nga keqbersit dhe evenimentet e rrezikshme te pa parashikuara . I do me gjith shpirt vajzat police . Ndjehesh mire kur shef kete fenomen teresisht emancipus shoqeror .
Nje prej vajzave police e shof qe dialogon me nje zonje , qe terheq, me zinxhir te praruar , nje kone . Zonja kryeqytetase e lyer dhe e ngjyer . Zonja e rende nuk denjon te uli mesin , per te pastruar trotuarin, qe ndot qeni i saj .
Trotuaret e Tiranes jane tendotur nga jashtqitjet e qenve te lluksit dhe nga prezenca e qenve rrugace , qe rrastesisht nuk do arrish te te gervishin . Nje gjendje e pa tolerushme , vecanerisht, nga edukata minimale e zonjave te koneve . Jane kontravajtvje , qe burojne nga injoranca totale e nje klase te pasuruar brutalisht , qe bashkebanoret ju ngjajne si miza fluturake .
E kam ndjekur me vemendje pyllezimin e brendshem te Tiranes . Madje kam shkruar per te . Ne vitin 2000 , pyllezimi dekorativ quhej ai , qe kishte teperuar nga tragjedia kombetare e 1997 /98 . Atbote takova agronom Ismail Derjain , qe mbillte kumbullat e kuqe ne rrugen e Kavajes . Kishte krasitur dhe bimet e vjetra dekorative , qe paten teperuar . Mu duk si nje nga ato punet , qe lagesh sot dhe rruhesh mot . Ne vitin 2010 , gjelberimi dukesh me ndryshe , por jo ai qe duhej . Pemet ishin rakitike . I vetmi park solid ishin shpatet e Lanes , ndersa pemet e brendshme nuk e kapnin katin e dyte te pallateve ne anen e rrugeve .
Ne Tetor 2014 pemet e rrugeve , madje te tera rrugeve , kishin pasur nje zhvillim te pa imagjinushem . Ishte trefishuar kurora dhe kishin arritur ne lartesine e katit katert dhe me lart . Mbushesh me fryme , ne sejcilen rruge , por gjelberimi i bulevardit eshte fantastik . Po kaq fantastik eshte Parku i liqenit artificial . Lokale te shkelqyer , parqe lodrash per femije dhe te rritur , rruge me kalldrem te bardhe , te dekorouar me pllaka , me mbishkrime te personaliteteve , qe kane vizituar vendin , memorialet e ushtarve te vrare gjermane dhe angleze . Ka nje shesh per solemnintet , perpara memorialit . Ushtaret italiane , te rene ne Shqiperi, i ka pasqyruar ne menyren me artistike dhe realiste te mundshme, epopeja “ Gjenerali i ushtrise se vdekur“, qe realisht e njef gjithe bota . Si nuk mesojne greket nga ky qyteterim europjan , por zvarriten neper manastiret e jugut , per te gjetur vend per vorreza ushtaresh , duke i lenduar dhe pas vdekjes familjet e tyre .
E bukur , domethenese dhe e shendetshme eshte kembesorja ( pedonale ) , qe lidh bulevardin me seline e te burgusorve politike . Per dite e beja kete rruge te bukur dhe shkencerisht shendetesore .
Ne Tirane eshte vendosur perfundimisht standardi boteror , i tregetimit te artikujve blegtorale dhe i peshkut . Dyqanet , qe shesin keto produkte jane 100 % te sigurte dhe nuk kane as nje ndryshim nga dyqanet ne Manhatan . Si ishte gjendja e tyre edhe pas viteve 2000 ? Keto produkte , qe jane me delikatet e games ushqimore , tregetoheshin jasht c’do kushti teknik . Jeta e konsumatorve kercenohej , ne cdo blerje te qumushtit me shishet kokakola , me mishin e therur ne anen e xhades dhe me peshkun , qe shitej neper govatat ku laheshin leveret . Tiransit, kane te drejte te jene krenar , per standartin ne tregetine pergjithesisht dhe te artikujve ushqimore vecanerisht . Jeta ecen . Njerzit ndihen gjithnje e me mire ne shtepite e tyre dhe ne komunitetin metropolitan shqiptar , qe nuk ka ndonje ndryshim esencial nga kryeqytetet ballkanike , madje dhe europjane .
A ka vend per permiresim te metejshem , ne pyllezimin dekorativ dhe krejt funksionimin e gjigantit metropolitan ? Pa tjeter ka, por aktualja eshte hipoteke e se arthmes .
Kjo nuk do te thote se zhvillimi social dhe ai urban , ne Tiranen metropolitane shkelqen . Une po rendis 4 vrejtje , qe nuk jane vetem 4, por per efekt vendi , mjaftohem me kaq .
Sheshi “Skenderbej “ , “Nen Tereza “ dhe” Willson” , jane po thuaj vazhdim i njeri tjetrit . I pari mbushur me peme dhe me ndricim , qe vjen nga kembet . Paradoks, qe nuk e kam rrastisur kund . Shkelet drita ! Te tre keta sheshe besoj jane 20 Ha. Per fryme te popullsise , ky shesh i stermadh eshte 4 here me i madh se “Time square “ e NY. Si mund te vleresohet kjo zgjidhje , ne nje metropol , qe dhe trotuaret i ka me kursim ? Me thane se e ka konceptuar nje studjo e huaj shume prestigjioze . Respekti per studjon e huaj , nuk do te thote te shkelim mbi shijet e tradites.
Me heqjen e murit artificial te ligustrave , ka dale ne shesh godina madheshtore e Presidences , bashke me nje lulishte shume te bukur , qe nuk gjendet kund tjeter . Pse kjo lulishte te mos lihet e lire per publikun , duke hequr krejt rrethimin me kangjella te Presidences ? Te tera Presidencat boterore , jane pa rrethim , perfshire dhe presidencen ne Washington . Lulishtja per krah Presidences do te jete nje vend ideal clodhje , kryesisht per studentet , qe jane afer .
Ne ish Parkun Rinia eshte vendusur nje mase metalike , qe quhet “Monumenti i Pavaresise “ . Ne se mbart kete emer duhet te ta thote dikush , kur faktikisht po te ishte monument , do ta prezantonte vetveten . Kemi nje masiv metalik, qe vjedhsit e skrapit , kane marre pjesen e tyre dhe vete konceptimi i ngjan nje faqe muri te prishur fshati , qe perdoret per urinore .
Si mund te mendonin firmetaret se , do te firmosmin dokumentin ne Tirane , qe ne ate kohe ka qene thjesht nje fshat diku ne province ? Ky monument ofendon historianet , urbanistet dhe vet tiranasit , qe kane dhe nje shoqate , qe nuk dihet se perse shqetesohet. Ata i dine vete punet e tyre , por dikush duhet te merret me rikonceptimin , e kesaj mase metalike dhe minimalja, qe mund te behet eshte , ndoshta te kycet diku ne Vloren e firmetarve .
Papunesia, thone statistikat , eshte 20 % . Kete shifer nuk mund ta pertypin bizneset e ndervarura nga njeri tjetri , sic jane aktualisht . Po vijoi qe qytetet vetem te zmadhohen , do nderpritet zhvillimi dhe do kufizohet liria e njerzve .
Industria e exportit te krahut te punes , qe e quajme emigracion, eshte mbyllur perfundimisht . Autostrada te shpie , per nje ore ne Lushnje dhe ne Mamuras . Puntori nuk e ka per gje kete distance . Vetem sipermarrjet e medha bujqesore , mund ta shpien drejt zgjidhjes krizen e papunesise , qe eshte globale , e perhereshme dhe me pak alternativa zgjidhjeje . Bujqesia e sotme nuk eshte rraskapitese . Ajo ka nevoje , per operatore profesionale , aq sa dhe per puntore krahu te pa specjalizuar .
Kur them se jetohet mire ne Tirane ,nenkuptojme edhe varferine, qe eshte prezente , ashtu sic eshte pasqyruar ne shtyp , ku jane evidentuar familje , qe ushqehen me lista . Brenda ligjeve te zhvillimit kapitalist , shteti duhet te te levize mekanizma , qe njerzit te gjejne lirshem pune dhe te mos kete njerez , qe jetojne nen nivelin e minimumit jetik ; kjo konsiderohet klima e zhvillimit te shendetshem te shoqerise kapitaliste , me varferi te pranushme .
Illo Foto / Studjus – Tirane 13 Tetor 2014