Julika Prifti – Page 2 – Dielli

-Cinxëri Këngëtar – Fabul për një Fabul/

JULIKA PRIFTI/

Cinxëri Fletartë kish vënë përpara fletoren e muzikës dhe po këndonte një melodi me nota –do – si – sol- do, mi-fa-re-sol- si- la -sol- mi.

Ishte kaq i dhënë pas këngës saqë nuk i vuri re fare dy brumbujt kur hynë në shtëpinë e tij.

Edhe brumbujt nga ana e tyre mbetën si të mahnitur nga melodia qe po dëgjonin. Më i trashi tha:

-Sa bukur këndon! Ç’zë që ka!

-Artist fare, – tha më i holli. – Le ta dëgjojmë deri në fund.

Ndenjën të heshtur te dera duke dëgjuar Cinxërin Fletartë deri në fund, pa e ndërprerë. I trashi, sikur të mos i mjaftonin veshët, kishte hapur edhe gojën.

-Ç’të jetë kjo këngë? – pyeti më plaku.

-Unë s’marr vesh shumë nga muzika, – po, kur dëgjoj këtë melodi, më vjen të mbyll sytë dhe atëherë me del përpara një livadh me bar të njomë, mbushur me lule të kaltra, të bardha e të kuqe. Ndiej ngrohtësinë e diellit dhe shushurimën e flladit. Bari ende s’është kositur dhe livadhi bie erë tërfil e lulejonxhe, fëmijë që luajnë…Këngë për natyrën, për gëzimin e pranverës, dicka e tillë duhet të jetë.

-Për këngë është i vetmi,- tha më i trashi. Megjithatë iu duk se shoku i tij e kishte lavdëruar pak si tepër, prandaj shtoi: – C’e do, është dembel. Sic e pe edhe vetë kopshtin e ka lënë pa punuar dhe shtëpinë e ka rrëmujë.

Cinxëri Fletartë mbaroi këngën dhe nisi të shënonte notat në pentagram. Dora i ecte shpejt dhe sytë sikur i vezullonin nga frymëzimi.

-Shoku Cinxër, – i tha Brumbulli i Trashe, duke i rënë lehtazi ne sup. – Ju lutemi të na falni. Trokitëm po ju s’na dëgjuat, dhe ne hymë në dhomë.

-S’ka gjë, -u tha Cinxëri. – Uluni, ju lutem, pse rrinin në këmbë?

-Nuk mund të ulemi se s’kemi kohë. Ne na dërgoi këtu Lec Këmbëgjati.

-Kush është ky Lec? – pyeti Cinxëri.

-E ka fjalën për shokun Karkalec, – shpjegoi Brumbulli tjetër pak si me të qeshur.

-Ah, po. Me siguri për koncertin që do të jepet të shtunën në televizion. Jam duke e përfunduar. Tani sapo e mbaroj një nga këngët.

-Karkaleci qe shumë i zemëruar. Nuk di përse, – tha Brumbulli i Trashe. – Ta lajmëroni të vijë menjëhere në zyrën time, tha. -Ke berë ndonjë faj?

Disa e kishin parë karkalecin të lexonte një libër me përralla të Lafontenit. I inatosur, filloi të bërtiste: Lipsari! Lipsari i keq! Se për kë e kishte fjalën nuk e mora vesh,- tha Brumbulli hollak.

-Mbase për La Fontenin, – tha ai trashaluqi.

-Nuk besoj, – se atëherë duhet të thërriste La Fontenin.

-Ke të drejte, – pranoi tjetri. -Ai na dha urdhër: Shkoni lajmëroni Gone Milingonën dhe Cin Cinxërin.

-Milingonën e lajmëruam, – tha më i holli.

-Sidoqoftë, ti vëlla thuaja hapur, se vetëm e drejta të nxjerr në shesh. Po ke bërë gabim pranoje ndershmërisht, – e këshilloi Brumbulli i Trashë. –Po qe se s’është e vërtetë, atëherë mos e prano, sikur bota të përmbyset, – e këshilloi Brumbulli i Hollë.

Pa humbur kohë Cinxëri vajti dhe trokiti në zyrën e Lec Karkalecit.

Karkaleci me duart prapa kurrizit vente e vinte nëpër zyrë nga dritarja deri te dera. Në një karrike pranë dritares qe ulur Gone Milingona, kurse afër makinës se shkrimit po rrinte Lili Pilivesa. Të gjithë dukej se po prisnin Cinxërin.

-Ja tek erdhi, -tha Pilivesa,-duke i hapur derën.

Cinxëri i përshëndeti me kokë dhe me mirësjellje u ul në një karrike të lirë.

-E di pse të kemi thirrur? – e pyeti Lec Karkaleci. – Sepse ti na ke turpëruar, ke turpëruar veten tende, gjithë artistët dhe farefisin.

Cinxëri brofi në këmbë dhe pyeti:

-Më thoni, ç’kam bërë?

-Po, do të ta them. Ti, dimrin e kaluar ke shkuar në mes të dëborës dhe i ke kërkuar milingonës grurë dhe ushqime te tjera. Tamam si lipsar.

-S’është e vërtetë, – u përgjegj Cinxëri.

-Uh, çfarë gënjeshtari! – bërtiti Gone Milingona. – Pse La Fonteni kot e thotë? Lexoje vetë po deshe.

Lec Karkaleci i vuri përpara një libër të hapur te vjersha “Cinxëri dhe Milingona”. Pa e lënë të fliste, i zgjati një libër tjetër.

– Mos do të thuash se edhe Cajupi s’të ka parë? Dëgjoje se c’thotë:

“Cinxëri i marrë

Gjithë beharë

E shkoi duke kënduar

Në kopshtat të lulëzuar…”

Milingona po zgërdhihej në karrige duke u tundur.

-Keshtu, pranoje se ke trokitur te shtëpia e milingonës, i qave hallin, i the se ke mbetur pa bukë dhe ajo të pyeti: “Po në verë c’bëre, pse s’punove?” Ti iu përgjigje “Atëhere unë këndova!” Dhe milingona ta preu: “Atëherë këndove, tani kërce! Unë bukë s’të jap”. Kështu apo jo?

-Kështu, – tha milingona – si e thonë edhe në libra.

-Unë s’kam vajtur t’i kërkoj as milingonës dhe as ndonjë tjeri, qoftë edhe një kokërr gruri, – tha cinxëri i vendosur.

-Shiko ,- i tha karkaleci, -se po të dalë e kundërta do ta marr atë kitarën dhe do ta bëj copë-copë. Artistë lipsarë nuk duam.

Cinxëri vuri dorën mbi kitaren që e mbante me vete si të donte ta mbronte nga ndonjë e keqe.

-Le t’ia marrim faktet me radhë, -tha karkaleci. –Ti gjithë verën ke kënduar, livadh me livadh. Kjo është e vërtetë, apo jo?

– E vërtetë, – pranoi cinxëri.

-Pra s’ke punuar, – tha karkaleci. – Ky është fakt.

-Më falni, -tha Cinxëri, – po unë kam tjetër mendim. Pse të këndosh apo të krijosh nuk është punë? A mos është lehtë të bësh prova me javë të tëra derisa të vijë dita e koncertit dhe të dalësh në skenë para publikut? Do të doja të ishin në vendin tim që të provonit shqetësimet, netët pa gjumë, lodhjen, merakun sesi do reagojnë për një këngë apo një varg? Nuk di a më besoni, po sa herë dal në skene më dridhen gjunjët.

Karkaleci e dëgjoi i menduar. Heshtjen e prishi milingona. Ajo tha:

-Punë e madhe fort! Une s’dua vetë, po të dua, këndoj më mire nga ty!

-Hesht! – i tha karkaleci. – Mos u mburr kot! Ti s’ke zë dhe nuk këndon dot sikur edhe dymbëdhjetë vjet ta vazhdosh Liceun Artistik. Unë mezi të dëgjoj edhe këtu pranë… Pastaj, nuk është njësoj kur këndon për vete apo kur del në skenë. Unë po, diçka mund të arrija, po tani jam ftohur dhe e kam zërin pak të ngjirur. Në të vërtetë, ne si fis e kemi zërin pak të cjerrë për arsye të ushqimit. Për cinxërin, të gjithë thonë se e ka zërin të mirë dhe të kënaq kur e dëgjon, veçse harrohet pas këngëve dhe nuk e can kokën për të tjerat si për shembull rezerva ushqimore për dimër.

-Ç’i dua ushqimet rezervë?- pyeti cinxëri.

-E shikon? – gërthiti milingona. – Ja tek e tha me gojën e tij. Aha! – u gajas ajo. Pastaj iu kthye cinxërit:- Po kur të vijë dimri, c’do të bësh, ku do gjesh për të ngrënë?

-Unë në dimër nuk fut gjë në gojë, – tha cinxëri, – dhe s’arrij ta kuptoj si mund të hajë dikush gjëra të ngrira? Brrrr!

-A s’më thoni, ç’bëni ju gjithë dimrit? Mos vallë ngroheni pranë zjarrit dhe ushqeheni me tym? – e pyeti Lec Karkaleci.

-Unë fle, – u përgjigj cinxëri, – fle ose dremit dhe ëndërroj për këngët që do kompozoj në pranverë. Deri në vjeshtë ushqehem mirë, pastaj, kur bie brymë e zë e ftohta, futem në shtëpizën time brenda në tokë dhe mbështillem në kukulen e ngrohtë dhe të butë si pambuk. As më bie ndër mend të dal nga shtëpia, se përjashta nuk ka as lule, as bar, as diell, vetëm dëborë. Unë s’jam mësuar të eci mbi dëborë, prandaj habitem me zotin La Fonten që thotë se paskam shkuar te milingona në mes të dimrit.

Pilivesa, si sekretare e zellshme, vazhdonte të shtypte në makinën e shkrimit. Paksa i hutuar, Karkaleci nisi të fërkuar ballin. Me sa dinte ai, cinxërit s’dilnin në dëborë, po atëherë, pse shkruante ashtu La Fonteni? Dicka nuk shkonte. Dhe, aty për aty, i shkrepi një mendim hopthi.

-Shiko, – i tha serioz, – mbi dëborë nuk shkoj as unë që kam këmbë më të gjata se të tuat. Mos ke shkuar nën tokë, duke hapur tunele sic e ke zakon, deri te shtëpia e milingonës? Hë?

-Jo, -kundërshtoi Cinxëri, – kur jam në kukule, unë s’kam si të eci. Pastaj, ato ushqime që u pëlqejnë milingonave, unë as që i vë në gojë. Atëherë, pse do shkoja të kërkoja ushqime nga ajo?

Karkaleci nxorri shaminë nga xhepi dhe fshiu ballin e djersitur. Sa çështje e ngatërruar! Një palë thotë po, tjetra jo.

-Milingonë, bjeri shkurt, të lutem! E ke parë me sytë e tu Cinxërin në shtëpinë tënde me një shkop e me një trastë, si thotë këtu?

Milingona u mendua.

-Unë vetë jo, po derisa e thonë të tjerët duhet ta kenë parë, – arsyetoi ajo.

-E kane parë, se kanë parë,… – u mërzit Lec Karkaleci. – Si thua ti? – tha ai duke iu kthyer sekretares.

Kur nuk arrinte ta zgjidhte lëmshin, Karkaleci pyeste varësit.

Lili Pilivesa e la makinën e shkrimit dhe i lexoi vjershat me kujdes, pa zë. Pastaj, duke luajtur njërin krah, tha:

– La Fonteni dhe Cajupi nuk kanë parë as cinxërin as milingonën…

-Ah, jo jo, – e ndërpreu karkaleci, – këtu është e shkruar cinxëri dhe milingona. Këtu s’ma hedh dot mua!

-Po këto janë fabula, – nisi t’i shpjegonte Lili Pilivesa – dhe në fabula.…

-Hesht, se këtu nuk na the gjë, – urdhëroi karkaleci. – Më mirë të pyesim në Gjykatën e Lartë. Ata do jenë të aftë të na e sqarojnë këtë çështje te ndërlikuar.

Po ju mund ta keni gjetur të vërtetën vetë pa vajtur fare në gjykatë.

Kur babai e përfundoi së lexuari fabulën e Cinxërit, e pyeta me kureshtje se pse në vitet 60-70, kur ishte tregimtar i njohur dhe autor dramaturg, u hodh në gjininë e përrallës aq më tepër kur në Shqipëri nuk shihej si në të njëjtën lartësi apo nivel si tregimi apo drama.

“Unë e mora shtysën nga disa rrethana familjare. Vajzat kishin dëshirë dhe unë isha i lumtur t’ua plotësoja etjen për përralla. Ishte një lloj aktiviteti familiar. Bashkëshortja Rina më nxiti që një pjesë të tyre t’i shkruaj dhe botoj. Shumë nga përrallat janë të lidhura me moshën e tyre fëminore. Pastaj kur u bëra gjysh më duhej të argëtoja brezin e ri. Nga ana tjetër, unë nuk kam patur paragjykime për gjinitë letrare. Në art nuk ka hierarki. E bukura mbetet e tillë pavarësisht se është në formë tregimi, novele, përrallë e me radhë. Për mua, përrallat janë gjini e vështirë sepse duhet të kuptohen e shijohen nga fëmijët por gjykohen nga të rriturit që ua lexojnë,” më tha.

Po për Cinxërin Këngetar, si dhe ku u frymëzove? – e pyes unë.

“Cinxëri Këngëtar u krijua pas gëzimit të shtimit të familjes me vajzën e tretë, Rafaelën. Ajo dhe unë flisnim për insekte, mikroorganizma dhe gjithfarë antropodësh. Ajo shpesh më pyeste për emrat e për gjuhën e tyre.”

E pyeta më tej se Cinxëri Këngëtar është fabul me disa kuptime. Mua më ngjan se i kundërvihet thënies së Enver Hoxhës se shkrimtarët dhe artistët nuk janë aq të dobishëm për shoqërinë njësoj si fshatari apo punëtori. Aty Karkaleci dhe Milingona të kujtojnë lehtë personazhe dhe fenomene të kohës.

Ai përgjigjet se shkrimtari nuk mund të ketë frikë aq sa të mos shkruaj dot asgjë. Pastaj, – thotë ai me humor – nuk besoja se Enver Hoxha do lexonte pjesë të quajtura për fëmijë. Mua më pëlqente luftimi i idesë se arti krijohej me lehtësi. Në vitet ’70, si pjesë e revolucionit kulturor, u propagandua (ri)edukimi i shkrimtarëve dhe artistëve me “punë fizike” duke krikuar një kundërvënie politike të punës fizike dhe punës krijuese. Ishte një marrëzi që mendova se mund ta tregoja me gojën e Cinxërit. Më vinte shumë mirë kur shok e miq më ndalonin në rrugë dhe më përgëzonin kur u lexonin fëmijëve përrallat e mia.

-Meqë sot është ditëlindja e 89-të, a mendon se mund të bësh lojë me numrat si atëherë kur ndërroje vendet 86 me 68 apo 87 me 78? – e ngacmoj unë me shakatë e kaluara.

-Tani është e vështirë, por po ta kthej 9-shen kokëposhtë dhe ta vendos përpara 8-shes, atëherë kthehem prapë 68 ! Ha ha ha! Gjithsesi numri nuk ka rëndësi kur ende ke gjëra për të thënë e për të shkruar! Gëzuar festën e mësuesit ty dhe gjithë mësuesve! – uron ai.

Gëzuar Ditëlindjen! Edhe 100, sipas urimit shqiptar!

Kryesia e Vatres die redaksia e gazetes”Dielli” i percjellin Shume urime shkrimtarit Naum Prifti ne Diten e Lindjes.

Nga Julika Prifti/

This year my Father’s Day wish is distinctively exceptional. In January, I celebrated my 60th anniversary and having both parents at the celebration was truly the most precious gift. My mom and dad married young and had three girls shortly after their wedding year until the late sixties.

My father did not call any of us “Princess” or by any other aristocratic tittle. We were born and raised in socialist Albania where nobility rankings were execrated and vilified. Even if such nicknames would be commonplace, my dad would not have chosen royal terms that would place one “above” the others as if being born in a higher cast. My father did not believe, nor did he own any tittles. Through his works and publications, he earned plenty of professional credentials such as novelist, screenplay writer, essayist, publicist, playwright, comedy and vaudeville writer, children’s author, teacher, professor, storyteller, translator. The versatility of his talents is unsurpassed by any living author in Albania.

My father didn’t choose tittles to make us special. We were his daughters and that made us “one of a kind” in a package of three. Albania’s patriarchal society cherished the birth of a son as a secure way to preserve the name of the family. Traditionally, a son would inherit the parents’ property and was responsible for the parents’ wellbeing. As girls, we thought the family missed having a boy. My mother did express her grievances about it for a long time. She felt that my father’s family regretted the fact that as the daughter-in-law, she did not give birth to a male child. And perhaps there was truth to the rumor that our great-grandmother had said “Girl again!’ when the third one was born to our family. Yet, I never heard my father voice any disappointment ever. In the beginning, it did make me sad that my mother missed having a son. Perhaps, as a middle child, I was the one that was meant to be the boy of the household. About ten years later, I got a bit upset when chances for a male heir were lowered even more as the third girl arrived. Three girls! Zero boys! As time passed, I remember that the mental burden was lifted. I thought to myself that we would be able to keep our maiden names so our father’s last name would live on. We would divide everything in three equal parts. I felt empowered by the fact that I never heard my father complain about having three daughters or have any resentment about us. I really wondered how my father who was raised in a remote village, south of Albania was so free of the patriarchal mentality. To him, a child was a great gift to be loved and cared for, to be cherished and taught about the ways of the world. Aside from being a talented writer, my father was ahead of his time as a thinker and a teacher. Like many males of the village, his father, Rafael, had immigrated to America. It was my grandmother and great-grandmother who raised him while doingmanual work, minding the cattle and taking care of all house chores. His level was emancipation was unique for Albanian men and society in the past and even now. In many respects, my father was a self-made man. When it came to schooling, he was self-taught in several language courses. His job as a reporter for magazines or newspapers took him outside the city and around the country. Yet, he tried to pursue learning in any way he could. I remember his taping on the magneto phone in French, English, Italian and Russian. Years later, as a freelance writer, he brought into Albanian literature translations of classic books like Little Prince, Charlie and the Chocolate Factory etc., that are beloved treasures for posterity.

Curiously, my father never told us to learn this or that language. We learned by example. He was not going to push us to do this or that. He trusted us to choose our vocation as best suited us. By the time I was ten years, my dad was a notable published author in Albania. Yet, he was as down to earth as ever, unlike some writers who saw themselves as ‘important’ at that time. I went to school with the privileged and entitled children of some these influential authors. They have made careers out of their father’s status and have no credits to their names.

In winter, my father would go downstairs to chop wood for the stove. In the time of communist Albania, each family got a rationed firewood delivery. As soon as the utilities truck moved out, we, the kids,carried handfuls upstairs to be used that night and tossedsome in a basement of the apartment building. Our wood-burning stove was the source of heat but since it was an old model, it only fitted well chopped firewood. To start the fire, we also needed some really thinly chopped firewood. Dad made the whole experience enjoyable. He would start cutting and then let us take turns holding the handle and sliding our hands close to the axe’s head. There was a method to it!Another favorite activity of my father was cooking. At the time, very few Albanian men would find themselves in or find their way around the kitchen. My dad prepared the best dishes. Unlike mom’s cooking, his was not a chore. He did it with love and pleasure, Also he applied science to it, like the right temperature and proper measurements. I remember he bought cooking books and looked up recipes. He enjoyed eating and drinking socially. Two of his close school friends, DhimiterXhuvani and Tahir Cenko even produced homemade grape raki. It was a kind of experiment that my father would not pass out on. I remember that when the grapes were fermented and ready to be brewed, his friends came over and tried the first batch. While drinking and laughing, they all enjoyed one another’s company.I believe that it taught me how to pick trusted friends and devoted buddies and how to share a good time with them. Since my father could approach every task from woodcutting to cooking without prejudice, I was educated to appreciate every duty and person with no bias.

Most of all, my father gave us a good life in socialist Albania. After writing the stories and fables, he would read them out loud making us his first audience. He created some of the stories specifically for us. In one of them, the Water Drop(Pika e Ujit) I discovered how circulation worked without even realizing it was Science. In another, Squirrel’s Visit to the Dentist (KetriShkonteDentisti) I realized the importance of dental hygiene as a child. Thanks to his translations, we were introduced to famous world writers like Hans-Christian Anderson. Under a repressive socialist system, my dad created a world of honorable characters, good morals and ethical lessons for life. We went to see his plays, the comedies and movies about patriots like the one about Petro NiniLuarasi. We were touched and moved by his creations. Once you read a novel written by my father, you will remember it forever. In each one, there are genuine and tangible characters that relate to you in a lyrical language that is honest and true, rather than glittery and fake. After one read, his stories live in your memory.

On this Father’s Day, I thank my dad for making the world a better place and our happiness a matter of paramount importance. I thank him for sharing the life’s pain with me and taking some of my suffering away. I thank him for seeing me every time and even noticing how I was deeply troubled by the Rozafa legend. The burying of the youngest, the best and the most loved daughter-in-law caused me immense pain. Why was she the one to be sacrificed? Why did the older brothers tell their wives not to bring lunch to them at the fortress? Why did two of the brothers who made the same pledge break their promise (Besa) and the third one who loved his bride dearly did not? My dad, who is an avid admirer and researcher of Albanian folklore, identified an old version of the legend. Based on it, he created a masterpiece novelette about Rozafa’s castle. It is not a story of a broken promise or betrayal but a story of self-sacrifice. The young bride was told about the plot too. Rozafa sacrificed herself willingly for the good of her people. If she did not go to the castle then who would? She accepted the sacrifice as an honor.

Today, on Father’s Day, in the pandemic era, I cannot give him a kiss or a hug; I have to wear a mask and stay six feet away, yet this card tells him that my life is much better because of my dad.

I hope I am my father’s daughter!

For me, there is no higher title! Thank you, Dad! I love you!

NE 89- VJETORIN E LINDJES TE SHKRIMTARIT NAUM PRIFTI

HAPPY FATHER’S DAY!