Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

5 Tetor, Dita Botërore E Mësuesit – October 5, World Teacher’s Day

by

Nga Keze Kozeta Zylo

BETIMI I MËSUESIT

  • Do ta kryej detyrimin tim me ndërgjegje dhe krenari.
  • Nxënësit e mi nuk do të jenë vetëm nxënës, por edhe fëmijë dhe kurrë nuk do t’i harroj që për fatin e tyre edhe vetë mbajë një pjesë të përgjegjësisë.
  • Do ta mbrojë me të gjitha mjetet ekzistuese nderin e profesionit të arsimtarit.
  • Kolegët e mi çdo herë do të jenë edhe miqtë e mi.
  • Në bashkëpunim me ta do të përpiqem që vazhdimisht ta përkryej veprimtarinë e shkollës në kuptimin efikas të njohjes së të gjithave të drejtave në edukimin dhe barazinë sociale në arsim.
  • Këtë betim solemn e jap plotësisht në mënyrë të lirë dhe me nder.

Organizata e Kombeve të Bashkuara për Arsim, Shkencë dhe Kulturë, UNESCO, në vitin 1994, ka përcaktuar 5 tetorin si Ditën Botërore të Mësuesit.  Betimi solemn i mësuesit quhet ndryshe edhe Betimi i Hipokratit (i pedagogjizuar ) të cilin në vitin 1966 për nevojat e UNESKO-s e përpiloi pedagogu zviceran, Robert Dottrens 1893 – 1984.

Pak reflektim

Brezi im dhe brezat e mëparshëm janë rritur me figurën e shenjtë të mësuesit. Betimin e mësuesit, mësimdhënësit shqiptarë ndonëse e kanë pasur të pashkruar si dokument, ata ishin të betuar në misionin e shenjtë, sepse kishin bazë shembullin e mësuesëve martirë të Kombit, të cilët dhanë jetën në mbrojtje të Gjuhës Shqipe.  Brezi im dhe brezat e mëparshëm figurën e mësuesit e kishin gati si perëndi, ngase vetë mësuesit ishin frymëzim dhe shembull ideal për nxënësit e tyre.  

Natyrisht është e pafund të trajtosh këtë temë profesionalisht, por duke qenë nxënëse dhe mësuese midis dy kontinenteve sjellë përvojën e madhe dhe dashurinë për dijen që na ngulitën mësuesit tanë heronj dhe vizionar.  Ka shume gjëra që kanë ndryshuar në botë, në arsim etj, por ajo që uroj të mos ndryshojë kurrë është si: “Mësuesit jane misionarë.  Nxënësit e mi nuk do të jenë vetëm nxënës, por edhe fëmijë dhe kurrë nuk do t’i harroj që për fatin e tyre edhe vetë mbajë një pjesë të përgjegjësisë.”

Kam krenari të ligjshme që këtë status e prek dhe e ndjeje në rrembat e gjakut tek mësuesit e Shkollës Shqipe “Alba Life” në gjithë Nju Jorkun.  Kur ata i jane bashkuar programit të mësimit të Gjuhës Shqipe ndër shkollat “Alba Life” si në Staten Island, Brooklyn, Queens, Manhattan, Bronx, Online, e kanë pranuar me kënaqësinë më të madhe gjatë intervistes se: “T’ju mësosh nxënësve në Diasporë Gjuhën Shqipe nuk është punë për të mbajtur familjet, por eshte një shërbim humanitar, është mision kombëtar.”  

5 Tetor, 2021

New York

U inagurua Qendra “Illyria” në Bronx për mbarë Diasporën Shqiptaro Amerikane

by

Në se doni të shkoni shpejt, shkoni vetëm.  Në se doni të shkoni larg, shkoni të bashkuar. 

Nga Keze Kozeta Zylo 

Dita e diel në Bronx ishte një dite e dielltë, me qiell të blunjtë të kthjellët si zemrat e komunitetit Illyrian në Amerikë dhe në mbarë botën.  Të punosh 7 vjet dhe të arrish të derdhësh milionat e dollarëve lumë si 8.7 milion për ta blerë këtë qendër është një ndër punët më të bukura të bijëve shqiptarë që nuk rreshtin kurrë së punuari për Kombin.  Një burrë i tillë shqiptar është z.Mark Gjonaj Nderi i Kombit ish ansambleist dhe Këshilltar në Bashkinë e Nju Jorkut i cili fal përkushtimit të tij u arrit dhe u realizua ëndrra e shqiptarëve për të pasur një qendër të tillë në shërbim të Diasporës.  Kjo qender madhështore në Bronx u inagurua ne praninë e komunitetit si dhe të personaliteteve të larta të politikës amerikane.

Shiritin e inagurimit e prenë Senatori i Nju Jorkut i Partisë Demokratike të Amerikës z.Chuck Schumer, z.Mark Gjonaj dhe Ministrja e Punëve të Jashtme dhe e Diasporës të Republikës së Kosovës znj. Donika Gërvalla.  

Mirenjohja e shqiptareve ishte e pakufishme, bravo, bravo thërrisnin pjesëmarrësit në këtë ditë të bukur.  Duke pasur fatin të ishim të parët si Shkollë Shqipe “Alba Life” për të shfrytëzuar këtë qendër të madhe kulturore, multifunksionale duke dhënë mësim shqip në mjediset komode kam ndjerë dhe kuptuar në sytë e nxënësve dhe të prindërve mirënjohjen e pakufishme të tyre.   Atë e dëgjova dhe dje kur intervistova personalitete të ndryshme, grupe nxënësish, grupe të moshuarish etj… Me mikrofonin në dorë kur i pyeta nxënësit se kush e krijoi këtë mundësi që ju të zhvilloni mësimin SHQIP në këto klasa komode?  

Ata m’u përgjegjën njëzëri: Kush tjetër?  MARK GJONAJ! 

Të nderuar që ishim të parët si Shkollë Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit  të uleshim në bangat e shkollës dhe të frymëzoheshim për të ardhur aty edhe në pushimet e verës për të realizuar programin artistik që u shfaq plot profesionalizëm në auditoriumin e kësaj qendre realizuar nga koordinatorët Xhaferri, Gjocaj, mësueset Tafaj, Krasniqi dhe Shiqerukaj me udhëheqëse artistike znj.Adelina Lacaj. 

Pasi u pre shiriti i inagurimit z.Gjonaj mikpritësi i Qendrës i drejtoi të pranishmit në mjediset e qendrës “Illyria” për të parë sallat, klasat, kafeterinë, kopshtet, klasat e ushtrimeve etj.  Kjo qendër do të jetë përgjithmonë dhe ka punuar fort dhe plot përkushtim u shpreh znj.Vera Mjeku drejtore e kabinetit të Këshilltarit të Bashkisë z.Gjonaj. Ne duhet të punojmë bashkarisht me vizion u shpreh z.Imner Mjeku i cili me të drejtë tha se në se ne do të kemi më shumë shqiptarë të zgjedhur në zyrat publike si dhe në nivele të larta politikanësh Diaspora do të dëgjohet më shumë ne lobime dhe Kombi do të ecë vetëm përpara. 

Programi artistik në auditorium e Qendrës “Illyria”

Skena ndrinte nga veshjet kombëtare nga fëmijët e diasporës dhe grupe të ndryshme artistike që kishin përgatitur programin mbresëlënës.

Programi artistik u moderua me profesionalizëm dhe plot mirësi nga znj.Elona (Pajo) Biba dhe z.Julian Biba dy njerëz të artit.  Elona e veshur me një mantel si gratë ilire sillte jehonën e shekujve dhe krenarinë e grave të bukura illire që kanë një vend të artë në histori.  

Salla ushtoi nga marshimi i oficerëve të policisë së New Yorkut drejt skenës kryesore të cilët me uniformën e policisë amerikane dhe me ngrijen e Flamurit shqiptar kuq e zi sillnin një moment shumë te rëndësishëm, solemn për të gjithë bashkëkombasit dhe amerikanët që ishin në sallë.

Qendrën “Illyria” e bekoi Famullitari i Kishës Katolike “Zoja e Shkodrës” në NY, Dom Pjetër Popaj.

Fjala e Z.Mark Gjonaj u mirëprit me durtrokitje dhe çoi sallën në këmbë në nderim dhe respekt të figurës së tij. Më vonë ai ftoi në skenë kongresistin amerikan Ritchie Torres resident i Bronxit i cili përshëndeti dhe falënderoi pamasë z.Gjonaj për këtë punë të jashtëzakonshme. 

Përshëndetën mjaft personalitete të larta amerikane dhe shqiptare dhe e falënderuan z.Gjonaj për bashkëpunimin me ta si z.Michael Benedeto ansambleist i shtetit të Nju Jorkut etj.  Gjithashtu përshëndetën si Presidenti i Bronxit z.Ruben Diaz Jr, Senatorja Alessandra Rose Biaggi e cila është një politikane amerikane në Nju Jork, Vedat Gashi (D -Yorktown) kandidat për një vend në Bordin e Ligjvënësve të Qarkut Westchester.  

Me duartrokitje është përshëndetur fjalimi i znj.Donika Gërvalla Ministre e Punëve të Jashtme dhe e Diasporës të Republikës së Kosovës.  

Letra përshëndetje erdhën nga Kryeministri i Shqipërisë z.Edi Rama dhe Kryeministri i Kosovës z.Albin Kurti. 

Në këtë ceremoni të inagurimit morën pjesë Ambasadori i Republikës së Kosovës në Washington z.Valdet Sadiku, Konsulli i Përgjithëshëm i Republikës së Kosovës në New York, Ambasador Frymëzim Isufaj, biznesmeni i suksesshëm dhe aktivisti i shquar z.Harry Bajraktari etj, Vatra e kryesuar nga z.Pashko Camaj n/kryetar, Shoqata Shqiptaro Amerikane Skënderbej e kryesuar nga z.Imer Lacaj n/kryetar, Bashkim Shehu kryetar nderi dhe Alketa Ktona, kryetarë shoqatash, klerik fetar, mësues, prindër, nxënës, anëtarë të komunitetit, artistë etj…

Në këtë program të pasur debutuan me plot dashuri Shkolla Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit, nxënësit e shkollës “Children of the Eagle”, Grupi i valltarëve “Rozafati”, “Freskia” Ana e Malit, Kraja, Qendra Rinore Shqiptare në Greenwich dhe shfaqje te tjera.

U dhanë çmime mirënjohjeje për nxënësit e shkollave shqipe, grupet e valltarëve etj. 

Programi u mbyll me fjalën e Imamit, patriotit të nderuar Tahir Kukaj i Qendrës Kulturore Islamike Shqiptare, në Staten Island NY. 

Pas programit te pranishmëve iu shtruan tryezat me ushqime dhe pije të dhuruara nga Këshilltari i Nju Jorkut dhe themeluesi i krijimit të Qendrës së mirëqenies “Illyria” në Bronx, New York

Kjo qendër e madhe kulturore është në zemër të Pelham Parkway South Bronx NY, aty ku ka më shumë rezidentë shqiptarë.  Në programin e shpërndarë si dhe në fjalimet e ndryshme u tha se kjo qendër do të jetë në shërbim të Diasporës, do të jetë qendër multi funksionale, qendër e mirëqenies pranë qendres “Jacobi” Hospital, ku do te vihen në dispozicion një sërë shërbimesh të kultures dhe traditës sonë të vyer kombëtare.  Auditoriumi ka 400 vende, ndërsa salla e konferencave me pajisjet më të fundit të teknikës ka 250 vende. Palestra me pajisje moderne per ushtrime, dhoma te veshjeve, dhe lojera te ndryshme.  

Në aktivitet ishin të pranishëm medie te ndryshme dhe gazetarë nga Zëri i Amerikës, Dielli me editore për gjuhën angleze znj.Rafaele Prifti, TV Alba Life etj…

Së shpejti do të sjellim transmetimin në kanalet televizive nga TV “Alba Life” me kameraman Bujar Sadikaj dhe gazetarin Valon Gërbeshi.  

Ishte një ditë historike, një ditë që na mësoi se: “Në se doni të shkoni larg, shkoni të bashkuar”.

19 Shtator, 2021

Bronx, New York

Kur vjen 11 shtatori në New York

by

Nga Keze Kozeta Zylo

Ndjesi të veçanta për dy dekada në perkujtim të tragjedisë së 11 shtatorit, për të cilën po sjellë vetëm një fragment nga një orë mësimi në New York. Në çdo 11 Shtator Amerika përkujton me dhimbje tragjedinë më tronditëse që ndodhi në zemër të botës, në Manhattan, të shkaktuar nga terroristët botërorë. Këtë vit është 20 vjetori, ku katër avionë u rrëmbyen nga grupi radikal islamik Al Kaeda dhe shkrumbuan dy kullat binjake qendrat më të mëdha tregëtare botërore. 3,000 njerëz u dogjën, vdiqën atë ditë, midis tyre më shumë se 400 punonjës të urgjencës. Në të githa shkollat amerikane, studentët nderojnë me një minutë heshtje mijëra amerikanë, që humbën jetën tragjikisht, më 11 shtator, 2001. Kur drejtori i shkollës lajmëroi studentët me qendër zëri të mbanin një minutë heshtje për viktimat, të gjithë ulën kokat në shenjë nderimi dhe respekti për viktimat dhe familjet e tyre. 

 

Një ditë më parë në orën e sociologjisë mësuesja e lëndës i këshilloi studentët se si mbahet një minutë heshtje.  Ajo i sqaroi ata se ne jemi në shkollë publike amerikane dhe secili do t’i nderojë viktimat në mënyren e vet, ja psh vazhdoi ajo: “Ju mund te luteni, si kristian, katolik, ortodoks, mysliman, hebre, ose siç e mendoni mënyrën për t’u lidhur me ta, me shpirtrat e tyre…mjafton të jemi së bashku në lutje.

E ndërsa nderoja dhe unë së bashku me klasën përkujtoja dhe bëja homazhe në mënyren time për viktimat e 11 Shtatorit, ndërkohe nuk kishja se si të mos emocionohesha së tepërmi, për mundësinë që njerëzit gjejnë mënyrat dhe format për t’u bashkuar në hidhërime dhe gëzime, pavarësisht nga besimet, ngjyrat, postet, kombet… Bota e qytetëruar i ndjen plagët ende të familjarëve sepse ajo di që të shikojë me sytë e paqes përtej flakëve përpirëse të 11 shtatorit dhe zemra iu rreh fort si dallgët e detit që përplasen ndër shkëmbinjtë, kur dëgjon emrat e tyre një për një.  Mirëpo kjo ndodh vetëm në vendet më demokratike të botës, në vendet që zbatojnë një kushtetutë të ndërtuar me shekuj, e në këtë rast është pikërisht Amerika, ku ka pranuar në zemrën e saj, miliona njerëz nga e gjithë bota, e ndërmjet tyre qysh dy shekuj më pare dhe nga Shqipëria jonë!

Gjëja që do më ngelet më shumë në kujtesë në këtë orë përkujtimore ishin disa thënie të përgatitura nga nxënësit marrë nga autori Grenville Kleiser (1868-1953).  Grenville Kleiser është një autor i Amerikës së Veriut. Ai ka lënë një sërë librash frymëzues, udhërrëfyes dhe ka punuar si professor për fjalimet publike në “Yale” Universitet.  

Kur studentja e talentuar Teresa lexonte thëniet e tij, si psh: “Në qoftë se unë bëj gjëra të mira sot, dhe ju shërbej në jetë, apo ju ndihmoj, më tregoni se si do t’i realizoni keto?

Fjalia e fundit “Më tregoni se si do t’i realizoni këto? shoqërohej si refren nga e gjithë klasa.

Thënien e dytë e lexoi vajza me origjinë familjare nga Jordania me emrin Alla si: “Në qofte se unë sjell në rrugë të drejtë një njeri që ka gabuar dhe e ndihmoj atë të hyjë në rrugë të mbarë”? 

Klasa vazhdoi refrenin: Më tregoni se si do t’i realizoni këto?

Studenti i tretë me emrin Christofer lexoi: “Nëse unë mund të ndihmoj njerëzit me derpresion dhe të përhapë më shumë lumturi”? Klasa si në kor këndonte refrenin: “Më tregoni se si do t’i realizoni këto”?  

Thënien e katërt dhe të fundit e lexoi Muhameti, një djalë zeshkan, i qetë, simpatik.

Ai vazhdoi: “Në qofte se unë ushqej një zemër të uritur dhe lajmëroj për një fillim të mire”? Klasa vazhdonte refrenin pas thënieve brilante, me qëllimin për t’i diskutuar më vonë së bashku se si gjenden mënyrat dhe format për të realizuar gjëra me vlerë në jetë, gjëra që t’i shërbejnë njerëzimit.

Pasi u mbaruan këto thënie së lexuari që të mbushnin shpirtin me jetë, mendoja se bota do të ishte shumë herë më ndryshe, dhe refreni i përsëritur nuk do të kishte nevojë për të treguar rrugën, pasi atë duhet ta shihnim konkretisht në jetë dhe në botën që na rrethon.

Studentët u larguan nga klasa të frymëzuar pozitivisht, me emocione të marra nga një shkrimtar, që ngeli i pavdekshëm me thëniet, inspirimin dhe mesazhin e Paqes.

Sidoqoftë njerëzit, kanë të gjitha mundësitë për t’i treguar njeri-tjetrit dashurinë, fisnikërinë dhe vëllazërinë, që tragjedia e 11 Shtatorit mos të përsëritet më!

Amen!

New York,

11 Shtator, 2021

Komuniteti shqiptaro Amerikan në Staten Island mblodhi fonde për Marko Kepin dhe ish Kongresistin Amerikan Vito Fosella

by

Nga Keze Kozeta Zylo/

Në zyrën e Marko Kepit, Shqiptaro Amerikanët vinin grupe grupe për të mbështetur kandidaturën e Marko Kepit për Këshilltar në Bashkine e Nju Jorkut si dhe për ish Kongresistin Amerikan Vito Fosellën, kandidat per president në Staten Island, New York. 

Marko Kepi ka qenë me dekada në krye të organizatës së mirënjohur “Rrënjët shqiptare” dhe pikerisht me këtë organizatë kanë dalë në pah tiparet e një lideri të vërtetë.  Marko Kepi në fjalën e tij përshëndetëse tha midis të tjerash se: “Ne duhet ta mbështesim kandidaturën e ish kongresistit Vito Fosella, pasi ai e ka mbrojtur shumë kauzën tonë kombëtare.  Ai është një lider i vërtetë dhe në se ne fitojmë do të punojme fort së bashku për Staten Island ku jetojmë dhe punojmë si dhe për Nju Jorkun për një vend më të mirë dhe më të sigurtë”.

Marko Kepi ka ardhur në moshë shumë të re, por ai nuk ka harruar rrënjët nga vjen si dhe shpreh një mirenjohje të pakufishme për Amerikën që e priti.  Për këto arsye ai u regjistrua në Marine Corp të Shteteve të Bashkuara të Amerikës për të demonstruar dashurinë dhe vlerësimin e tij për një vend që i dha atij dhe familjes kaq shumë Liri dhe mundësi. 

Ai është diplomuar nga John Jay, Kolegji i Drejtësisë Penale, drejtimi në Shkenca Politike dhe Histori, dhe fitoi per Master Ekzekutiv i Administrimit të Biznesit (EMBA) nga Kolegji Wagner.

Marko Kepi së bashku me ekipin e tij mblodhi më shumë se çdo organizatë tjetër në Diasporë fonde për t’ju ardhur në ndihmë familjeve shqiptare që u dëmtuan rëndë nga tërmeti i 26 nëntorit të 2019ës.  Ai mblodhi 1.6 milionë dollarë për të pa strehët.  

Kongresisti Amerikan Vito Fosella në fjalën e tij përshëndetëse shprehu mirënjohjen e pakufishme për të gjithë komunitetin shqiptar të cilët janë një forcë aktive dhe e konsiderueshme në Staten Island dhe Amerikë.  Unë kam shumë miq shqiptarë dhe ndihem krenar pasi shoh çdo vit se si komuniteti juaj po rritet veçanërisht intelektualisht, pasi midis jush ka disa avokat, doktor, mesues, inxhinier, profesor, sportist, artist, politikan, biznesmenë të cilët e bëjnë qytetin tonë dhe më të bukur dhe më me vlerë, do të shprehej ish kongresisti Fosella para kamerave për TV “Alba Life”.  

Z.Fosella tha se gjithmonë e dënoj genocidin serb ndaj shqiptarëve të Kosovës., kur ishja në Kongres e kam ngritur me force zërin kundër genocidit serb, por për ta njohur më mirë situatën më duhej të shkoja dhe t’i takoja direkt popullin e Kosovës.  Unë shkova dy herë në kampet e refugjatëve gjatë luftës në Kosovë dhe pashë me dhimbje njerëzit e vuajtur, torturat që kishin ushtruar serbët ndaj popullit të pafajshëm të Kosovës, fëmijët me lot në sy, pleqtë të shpërngulur nga trojet e tyre. Këto takime në kampin e refugjatëve do të ngelen përgjithmonë në memorjen time.  Populli shqiptar ka një vend të veçantë në zemrën time.  

Vito John Fossella Jr. ka lindur më 9 mars 1965 dhe është një politikan republikan amerikan nga shteti i New York-ut i cili më parë përfaqësonte rajonin e 13-të të kongresit të shtetit në Dhomën e Përfaqësuesve të SH.B.A.-së për gjashtë mandate, nga 1997 në 2009 duke shërbyer si republikan i vetmuar nga New York City. Z. Fossella ka lindur në Staten Island, në një familje që përfshinte disa politikanë. Z.Fossella fillimisht mori detyrën në 1997, pasi fitoi një zgjedhje speciale të mbajtur për të zëvendësuar Susan Molinarin në dorëheqje.

Plot shqiptarë dhe aktivistë të njohur si z.Mundija, Jasin Gjoka, Agron Damzi etj të cilët kishin ardhur për të mbështetur Marko Kepin dhe kongresistin Vito Fosella u shprehën me fjalë miradie dhe po punojnë që të fitojnë, që siç tha studenti i shkëlqyer Gjoka po shkojmë derë me derë për të siguruar votat.

Z.Mundija dhe Gjoka janë në ekipin e z.Marko Kepi që po kandidon si këshilltar për në Bashkinë e Nju Jorkut. 

Ata u shprehën optimist për fitoren e tyre!

Vëllezër dhe motra shqiptarë ju ftoj të votoni Marko Kepin këtë bir të Kombit dhe le të bëjmë histori si shqiptarë në Staten Island!

29 Maj, 2021

Staten Island, New York

BOTA DUHET TA DIJË!

by

Bisedë me Kryetaren e Komunitetit Shqiptaro-Hebre në Izrael, znj. Felicita Jakoel

Në Muzeum në Izrael kuptova madhёshtinë e asaj qё kishte ndodhur nё Shqiperinё e vogёl. Brenda vetes u ndjeva krenare! Por stendat e muzeumit heshtnin e nuk e tregonin kёtё. Ky fakt ishte fare i panjohur pёr botёn e lirё dhe pёr Izraelin nё veçanti. Aty realizova thellё shqetësimin e babait … “Bota duhet ta dijё”!  Jakoel

Keze Kozeta Zylo*: Zonja Jakoel le të bisedojmë për fëmijërinë tuaj, si e keni përjetuar atë? 

Felicita Jakoel : Unë kam lindur në Tiranë, nga dy prindër të cilët e donin dhe respektonin njëri tjetrin Prindërit e mi ishin Josef dhe Aliki Jakoel. Ata ishin njohur që të vegjël kur bënin studimet në Korfuz të Greqisë. Babai studionte në Institutin tregëtar italian dhe mamaja në shkollën franceze të të njejtit qytet. Kultura, mentaliteti i përbashket, sfondi i ngjashëm i edukimit si dhe miqësia e sinqerte që kishin do të ishte baza për nje martesë të shëndoshe. Ishin të ndryshëm nga karakteri, por shumë shpejt kuptuan dhe ndjenë se një dashuri e madhe do t’i lidhte për gjithe jeten.  Kështu unë dhe ime motër, Ksenia u rritëm në një mjedis të ngrohtë, plot dashuri e humor.

Çfarë do të kujtonit më shumë në periudhën e fëmijërisë? Cila është historia e prindërve tuaj pasi ata kanë qenë të mbijetuarit nga Holokausti?

Babai quhej Josef por të gjithë e njihnin me shkurtimin Cefi. Ai lindi nё Vlorё me 1922 nё njё familje me origjinё hebraike. Hebrenjtё ishin vendosur nё Vlorё qysh nga mesi i shek të XIX-të dhe origjina e shumicёs sё tyre ishte nga Janina nё Greqi.  Ata kishin  marrёdhenie tё shkёlqyera me banorёt e Vlorёs sё asaj kohe.

Tё ishe bijё e Cefit ishte diçka e bukur dhe e ndёrlikuar njёkohёsisht. Nga njёra anё ai tё rrethonte me dashuri, ngrohtёsi e humor dhe nga ana tjetёr ishte kёrkues e serioz pёr sa i pёrket studimit. Ai tё vinte para pёrgjegjёsisё qё nё moshё fare tё re, ndoshta kjo si rezultat i asaj qё ka ndodhur historikisht me hebrenjtё qё studimi dhe zotёsia ishin mjeti mё i rёndёsishёm pёr mbijetesё nё çdo rrethanё. Kështu që në moshë të re në studiuam piano dhe violinë, gjuhë te huaja dhe sipas babait duhej mesuar cdo gje tjeter praktike qe mund te na hynte ne pune ne cfarëdo situate në jetë. 

Si fёmijë e mё pas, mbajmё mend që na kushtonte shumë kohë. Fliste me ne pёr tema nga mё tё larmishmet dhe nuk mbaj mёnd të kemi folur pёr ndonjё argument e ta gjeje tё papёrgatitur. Nё fakt tё jetoje me tё ishte sikur tё jetoje me njё enciklopedi tё gjallё, me dijen pranё vetes nё çdo kohё e nё çdo fushё.

Nga ana tjetër fëmijeria jonë ishte e mbushur me gëzime që më duket se femijet e soëtm i njohin më pak. Kujtoj me nostalgji shtyllen e drunjtë të elektrikut të rrugës ngjitur me shtëpinë tonë. Ajo shtyllë e vjetër ishte qendra e cdo aktiviteti qe nga kukamcefti e deri tek loja luftash apo me cingla. Sa emocione, sa të thirrura dhe sa sekrete fëminore jane thenë nën ate shtyllë te shtrenjtë e më pas me mamatë që dilnin në dritare na thërrisnin të hynim brenda se na prisnin detyrat e shtëpisë, studimi ne piano apo violinë.

Tё ishe bijё e Cefit dhe e Alikit do tё thoshte nё rradhё tё parё tё jetoje njё “jetё tё dyfishtё”, tё dije mirё qё nё moshё fare tё re çfarё duhet thёnё jashtё e çfarё ishin bisedat brenda katёr mureve tё shtёpisё. Ai, sё bashku me mamanё, na bёnё tёishim tё vetёdijёshme qё nё moshё fare tё re, pёr faktin se jetonim nёn njё diktaturё ku shtypeshin tё drejtat e njeriut dhe fjala e lirё, nё njё shoqёri ku mbretёronte frika dhe terrori. Por kjo nuk e stepi qё brenda intimitetit tё familjes tё jetonim njё realitet krejt tё ndryshёm nga ai qё na rrethonte. Mё vonё, kur u rrita, e pyeta se si e kishte marrё pёrgjegjёsinё e rёndёqё nё një nga diktaturat mё tё egra qё ekzistonin tu fliste fëmijve në moshё kaq tё njomё pёr tё vёrtetёn e tij, pёr lirinё e fjalёs dhe mendimit. Pёrgjigja ishte shumё e shkurtёr : “Nuk desha tё rris brёnda mureve tё familjes sime dy skllevёr, dy tё verbёr !” 

Cila ёshtё historia e prindёrve tuaj pasi ata kanё qenё tё mbijetuarit nga Holokausti?

Ndonjёherё, pas pune, ai kthehej nё shtёpi i shoqёruar nga njё mik. Quhej Shyqyri Myrto. Ishte njё burrё i dobёt me gjyslyke, shumё i sjellshem, e qё kuptohej menjёherё qё tё dy prindёrit e mi kishin pёr tё njё dashuri dhe respekt tёveçantё. Pёr ne ishte xhaxhi Shyqyriu, «bab Cyli», i cili vinte nga Durrёsi, tё cilit ne i hidheshim nё krahё ta pёrqafonim fort. Shpesh na tregonte se si nё kohёn qё gjermanёt kishin pushtuar Shqiperinё dhe rreziku qё u kёrcёnohej hebrenjve u rrit shumё, Cefi, sё bashku me motrёn e tij Eriketa (Keti), vendosёn tё ikin nga Vlora. Fёmijёt e tjerё tё familjes u strehuan nё shtёpinё e Qamil Xhyherit njё nga personat me mё influencё tё Vlorёs sё asaj kohe.

Nё fillim Cefi dhe Keti gjetёn strehim nё Tiranё dhe mё vonё, kur gjendja u bё akoma mё e rrezikshme dhe gjermanёt po kёrkonin me këmbëngulje hebrenjtё, motёr e vёlla ikёn nga Tirana dhe u fshehёn pranё familjes sё mikut tё tij Shyqyri Myrto nё Kavajё. Megjithё rrezikun e madh qё i kёrcënohej gjithё familjes sё tyre tё madhe, prindёrit e tij hapёn dyert e shtёpisë dhe tё zemrёs. Ata jetuan tё fshehur pranё kësaj familjeje deri kur gjermanёt u shporrёn nga vendi. Nё sajё tёndihmёs, vetёmohimit dhe guximit tё kёtyre njerёzve të mirё Josefi dhe e motra, Eriketa, mundёn të mbijetonin dhe tёktheheshin pranё familjes sё tyre.

Kur je e vogël kёto tregime tё duken si libёr me aventura, aq mё tepёr qё kjo histori mbaroi me njё “fund tё lumtur” dhe qё nё fund tё fundit ёshtё e qartё pёr tё gjithё se miku duhet ndihmuar, por me kalimin e viteve e duke u rritur, pёrmasat e kёsaj vepre bёheshin gjithmonё mё tё qarta dhe mё tё jashtёzakonshme.

Kur shkelёt pёr herё tё parё nё Izrael?

Nё 1990, pas rёnies sё murit tё Berlinit e me erёrat e reja qё po frynin nё Europёn Lindore, pёr herё tё parё nё jetёn time u pajisa me pasaportё dhe m’u dha mundёsia tё udhёtoj jashtё vendit. Ky qe njё rast i rrallё që më në fund do të mundja tёshihja botёn jashtё Shqipёrisё, atё botё që e kishim parё vetёm nёpёrmjet ekranit tё televizionit italian qe ishte dritarja jone drejt botes se largme. Kete rast une e shfrytёzova gjithashtu pёr tё vizituar nё mёnyrё sekrete Izraelin. Nё atёperiudhё nuk egzistonin marrёdhёnie diplomatike midis dy vendeve dhe pёr mё shumё Izraeli konsiderohej nga rregjimi totalitar i Tiranёs si njё nga vendet mё reaksionare tё botёs. Izraeli paraqitej si xhandar i USA-s nё Lindjen e meseme etj etj.

Nё atё vizitё të parë, sekrete e tё paharruar qё bёra nё Izrael, ndёr tё tjera në Jeruzalem vizitova Institutin dhe Muzeun e Holokaustit të quajtur” Yad VaShem” 

(«Nё kujtim tё njё emri”)

Aty kuptova mё thellё ato qё babai na kishte treguar e shpjeguar kaq herё. Kuptova aktin e jashtёzakonshёm dhe heroik, humanizmin, mikpritjen dhe dashurinё e njё populli tё tёrë, tё pasur e tё varfёr, intelektualё e anёtarë tё qeverisё apo njerёz fare tё thjeshtё, myslimanё e tё krishterё, qytetarё apo fshatarё. Kuptova atё dritё shprese e mirёsie që ndriti sado pak nё periudhёn e errёsirës sё thellё europiane tё Luftёs sё Dytё Botёrore. Para stendave tё muzeut, aty ku shiheshin tmerret e papёrshkrueshme qё kishin kaluar hebrenjtё, aty ku tregoheshin ingranazhet e pamёshirshme tё makinёs sёgenocidit nazist tё planifikuara pёr shfarosjen nё masё tё njё populli tё tёrë, aty kuptova madhёshtinë e asaj qё kishte ndodhur nё Shqiperinё e vogёl.

Brenda vetes u ndjeva krenare! 

Por stendat e muzeumit heshtnin e nuk e tregonin kёtё. Ky fakt ishte fare i panjohur pёr botёn e lirё dhe pёr Izraelin nё veçanti.

Aty realizova thellё shqetësimin e babait … “Bota duhet ta dijё”!

Babai mё kishte pregatitur njё listё me emrat e shqiptarёve qё kishin strehuar hebrenj të Shqipërisë si edhe tё ardhur nga vende të ndryshme tё Europёs, listё tё cilёn ua dorёzova autoriteteve tё Jad VaShemit gjatё asaj vizite tё paharruar. 

Ky do tё ishte edhe fillimi i procesit tё njohjes dhe dhёnies sё titullit “Fisnikë mes Popujve” shqiptarёve qё kishin strehuar e shpёtuar hebrenj. Ky do tё ishte gjithashtu edhe fillimi i procesit tё njohjes nga bota tё atij akti tё jashtёzakonshёm qё kishte ndodhur nё Shqipёri gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore.

Ky do tё ishte edhe realizimi mirёnjohjes së tij!

Cila ishte jeta juaj nёn diktaturё?

Gjatё gjithё jetёs ai e ruajti kёtё mirёnjohje tё thellё dhe nuk e humbi edhe kur pas luftёs regjimi komunist i sapovendosur i pёrmbysi jetёn atij dhe gjithё familjes sё tij. Nuk e humbi mirёnjohjen ndaj shqiptareve tё mirё edhe kur diktatura, si familje e pasur qё ishin, i xhveshi nga çdo pronё materiale, kur tё jatin Rafael Jakoel, njё tregëtar i aftë e i ndershёm e burgosёn pa asnjё arёsye dhe familja pёr disa vite rresht nuk dinte gjё pёr fatin e tij. Me gjithё veshtirёsitë e panumёrta vazhdoi tё kontribuojё me tё gjitha energjitё e tij!

Vetёm njё herё e pashё të thyhej… kur na u mohua e drejta e studimit. Kishim “biografi tё keqe”! Gjyshi, Rafael Jakoel, duke qenё se ishte i pasur para lufte ishte shpallur “kapitalist”! Ishte fundi i viteve ’70-te, diktatura kishte arritur njё nga kulmet e saj dhe pёr tё disatёn herё dyert e Akademisё sё Arteve, tё ёndrrёs sime pёr të vazhduar studimin e pianos dhe muzikës, dyert e dijes, që për të ishte thelbi i jetёs, na u mbyllën mua dhe motrës time. Ëndrra për t’u bërë pianiste u ndërpre nga labirinthet e burokracisё totalitare-kafkiane tё ushqyera nga njё ideologji e nga njerёz tё dёshtuar. Kjo ishte njё goditje e madhe qё ai dhe mamaja e vuajtёn shumë, por ata nuk rreshtën se luftuari që të na shihnin të diplomuara.

Cili është edukimi juaj në Shqipëri?  

Më vonë unë do të diplomohem për Gjuhë Letërsi në Universitetin Shtetëror të Tiranës. Me ardhjen në Izrael studiova dhe u diplomova në Shkollën e turizmit.

Si bashkëpunoni me ish kongresistin Joe Di Guardi i cili është i pari së bashku me kongresistin Tom Lantos pas vitit 1990 drejtues i komisionit për të drejtat e Njeriut në Kongresin Amerikan të cilët vizituan Shqipërinë?  Ata e ndërkombëtarizuan se çdo Hebre që shkeli në tokën shqiptare gjatë pushtimit nazist i shpëtoi holokaustit.

Pak para ardhjes sonë në Izrael, me 1990, babai, Josef Jakoel dhe Refik Veseli , i pari ” Fisnik mes Popujsh” shqiptar që u njoh nga Jad Vashemi, themeluan shoqatën e Miqësisë Shqipëri- Izrael e cila  ёshtë aktive deri mё sot.  Pikërisht ne atë periudhe babai u njoh edhe me kongresistin Joe Dio Guardi i cili sё bashku me kongresistin Tom Lantosh (ai vet një i mbijetuar i Holokaustit) dhe u bёi tё ditur pёr atë akt tё jashtёzakonshёm që kishte ndodhur ne Shqipёri.

Ata arritёn tё marrin nё dorёzim nga arkivat shtetёrore nje listё tё hebrenjve që u shpëtuan nëShqipëri të cilën e dorëzuan ne Muzeumin e Holokaustit ne Jeruzalem. Keshtu per here te pare u nderkombetarizua ajo”epope” me fjalet e tim eti, ai mёsim i madh guximi moral qё Shqiperia e vogёl dhe e” prapambetur” u dha kombeve tё ”ndricuara” tё Europёs.

Ju jeni kryetare e Komunitetit Shqiptaro-Hebre në Izrael, si ka funksionuar deri tani dhe cilat janё disa nga projektet tuaja midis dy vendeve miq?

Sapo erdhёm nё Izrael mё 1991, babai dhe anёtarёt e tjerё tё komunitetit ngritёn organizatën e “Hebrenjve nga Shqiperia” qёsot eshtё organizata e Miqёsise Izrael- Shqipёri dhe objektivi ynё kryesor është forcimi i marrёdhёnieve midis dy popujve e dy vendeve duke venё nё pah gjithnjё marrёdhёniet historike tё jashtёzakonshme midis shqiptarёve dhe hebrenjve Jemi gjithashtu në marrëdhënie me ata hebrenj ose familjet e tyre që jetuan e shpëtuan nё Shqipёri. Fatkeqёsisht izolimi gati 50 vjecar i Shqipёrisё beri tё pamundur mbajtjen  e kontakteve pёr njё kohё shumё tё gjatё dhe shumё, shumё prej tyre nuk janё mё nёjetё. Megjithatё janё shkruar libra me kujtime dhe bёrё disa filma dokumentarё qё perjetesojnё këtëfenomen te rrallё tё shpetimit tё hebrenjve nё Shqiperi. 

Vjet në Izrael u mbajt Forumi Ndërkombëtar i Holokaustit në përkujtim të 75-të vjetorit të çlirimit të Aushvicit-Birkenau.  Çfarë vendi zinte Shqipëria në këtë Forum ndërkombëtar?

Vjet u mbajt në Izrael Forumi Ndërkobmbëtar i Holokaustit,nje event i rrallë  ku morën pjesë udheheqesit nga ate gjitha vendet e botës. Sigurisht që Shqipëria zinte vendin e nderit …Sa vende mund te krenohen se të gjithë hebrenjte vendas dhe te ardhur nga te katër anët e Europës u shpëtuan? Presidenti i Shqiperise Ilir Meta u prit personalisht nga presidenti i Izraeli Reuven Rivlin i cili i shprehu edhe një herë personalisht mirënjohjen dhe admirimin për popullin shqiptar.

Sapo ka dalë libri “Izraelitët në Shqipëri” botimet “Çabej” shkruar nga ati juaj Jozef Jakoel në Ditën Ndërkombëtare të Holokaustit si ndiheni për këtë botim dhe më konkretisht cilët janë personazhet kryesor?  Po në Anglisht është botuar?

“Izraelitët në Shqipëri” i shkruar në 1990, është libri i parë për historinë e komunitetit hebre tëShqipërisë dhe gjithashtu ështëshkruar nga një hebre vlonjat,lindur e rritur në Vlorë që ngjarjet e treguara i ka jetuar e vuajtur në lëkurën e tij . Kjo është nje deshmi e dorës së parë ku përshkruhet jeta e komunitetit, zakonet, ritet, feja, festat gjithcka qe e ka berë popullin hebre, edhe pse të shpërndarë nëpër botë 2000 vjet rrjesht, të ruajë identitetin e tij të vecantë. 

Për mua personalisht ishte përmbushja e ëndrrës, realizimi i amaneteti te tij se” bota duhet ta dije”.  Me këtë rast dua tëfalenderoj Agron Alibalin për ndihmën a pakursyer në pëegatitjen për botim si edhe Brikena Cabej që e pëegatiti për shtyp dhe që me profesionalizëm dhe dashuri bëri te mundur realizimen e këtij projekti. Projekti i ardhshëm do te jetë botimi në italisht i përkthyer nga vet autori si edhe përkthimi e botimi në anglisht.

Libri doli në shtyp me 27 Janar të ketij viti, në ditën ndërkombetare përkujtimore të Holokaustit dhe pikërisht ne kete dite u firmos mënë fund marrevshja midis Ministrise se Kultures, Këshillit Kombetar të Muzeumeve dhe Bashkise së Vlores per fillimin e punimeve per krijimin e muzeumit hebraik në Vlorë. Një përkim i bukur dhe kuptimlote! Besoj se ky libër do të jete një bazë e rendësishme dhe do të kontribuojë në hartimin e përmbajtjes së muzeumit.

Jemi në kohën e pandemisë botërore, si është gjendja e komunitetit shqiptaro hebre në Izrael?  Po me vaksinimin si jeni pasi kam lexuar që Izraeli i ka marrë masat më parë nga gjithë shtetet e botës?

Deri tani në Izrael janë vaksinuar me vaksinën e dytë 25% e popullsisë .Vaksina më e përdorur këtu është ajo e shoqërisëPfizer. Gjendja e komunitetit është mjaft mirë.Deri tani nuk kemi patur asnjë të prekur nga Covid 19.Të gjithë personat mbi 60 janë tashmë të vaksinuar edhe me vaksinen e dytë dhe presim që edhe më të rinjtë tëvaksinohen. Edhe pse të vaksinuar, mundohemi te gjithe të respektojme rregullat e vëna nga Ministria e Shëndetësise.

Komuniteti shqiptar në  Izrael konsiderohet si një nga më të sukseshmin për sa i përket absorbimit te tij në shoqëri.  Krenaria jonëkuptohet qe janë te rinjte, fëmijët tanë të cilët mbi 90 e ca përqind kanë mbaruar universitetin, punojnë në shuma fusha tërëndesishme, shërbejnë në ushtrinë e vendit me detyra të ndryshme dhe janë pjesë organike e zhvillimit të vendit.

Së fundi cila është familja juaj dhe sa ka ndikuar kultura dhe tradita shqiptare në familjen tuaj si hebrenj?

Im shoq quhet Jehuda dhe familja e tij jeton prej 8 brezash në Izrael. Ai ishte shume kurjoz dhe interesuar për Shqiperine dhe kështu u njohëm. Është nga ata persona jo të pakët që “”ra në dashuri” me Shqipërinë dhe shqiptarët që në momentin e parë. Ai ka mësuar dhe flet pak shqip ndërsa vajza që vazhdon studimet për inxhinjeri industrial e që quhet Shirli, flet dhe kupton mjaft  mirë shqip. Ajo shpesh më thotë:”Sa mire mami që kemi këtë gjuhën tonë të vecantë për të thënë sekrete pa patur frikë se na kuptojnë të tjeret!!!! Si familje dhe si komunitet ne festojmë çdo vit festën e Pavarësisë së Shqipërisë dhe jemi të lidhur me njeri tjetrin me qindra fije familjare dhe miqësore.

*Autorja e intervistës është shkrimtare, poete, publiciste, mësuese dhe bashkëthemeluese e Shkollave Shqipe në New York “Alba Life” Ambasador i Kombit.

Janar, 2021

New York