Klajd Kapinova – Page 9 – Dielli

EKSPERTËT E ARKIVAVE TË KOSOVËS NË VATRËN E NGROHTË TË SHQIPTARËVE TË AMERIKËS

October 9, 2014 by dgreca

Federata “Vatra”, vatër e ngrohtë takimi midis ekspertëve të Arkivate të Kosovë dhe studiuesit të mirënjohur shqiptaro-amerikanë Idriz Lamaj/
Nga Klajd Kapinova/
BRONX, New York. Këto ditë një ekip ekspertësh nga Arkivat Qëndrore të Kosovës, zhvilloi takime me përfaqsues të ndryshëm të komunitetit shqiptaro-amerikanë në New York. Miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtar i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Hamdi Bërbatovci, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Diasporës, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës, gjatë gjithë kohës dy javore të qëndrimit në New York, u shoqëruan nga aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi, publicisti dhe Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes se Prizrenit Tomë Mrijaj. Në vazhdën e traditës së tij mikpritëse bujare, me makinën e tij, studiesi Tome Mrijaj u ofroj delegacionit nga Kosova mundësi takimi me përfaqsues të komunitetit shqiptaro-amerikanë në New York.
Ekspertët e arkivave mirëpritën në Federatën Panshqiptare Vatra
Në orën 5:00 pm, delegacioni i ekspertëve të Arkivave Qendore të shtetit të Kosovës, u shoqërua gjatë gjithë kohës së qëndrimit nga aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi Tomë Mrijaj, njëherazi Sekretar i Përgjithshëm i LShP. Publicisti dhe autori i disa libra për komunitetin tonë z. Mrijaj, u dhuroi nga arkivi i tij përsonal Arkivit të Kosovës, dokumente të rëndësishme, që kanë lidhje më historinë e aktiviteteve patriotik të LShP, për cështjen shqiptare dhe të Dardanisë në vecanti. 
Në zyrat e Federatës Panshqiptare “Vatra” (1912) në Bronx, delegacioni i miqve nga Kosova, u prit në ambientet e Vatrës nga kryetari i saj Dr. Gjon Bucaj dhe stafi i tij si dhe editori i gazetës “Dielli” gazetari Dalip Greca. Në shtëpinë e rinovuar të Vatrës, në një atmosferë të ngrohtë dhe miqësore, u zhvillua takimi mes drejtuesve të lartë të Federatës Vatra dhe përfaqësuesëve të Arkivave të Kosovës. 
Kryetari i Vatrës Dr. Bucaj, u uroi mirëseardhjen dhe bëri një përshkrim të historisë së arkivit të Vatrës nga vendlindja (Boston) deri në New York, dhe mundësitë, që ka organizata më e vjetër shqiptare në SHBA, për të dërguar kopje të dokumentacionit të saj arkivor. Në takimin me vatristët, diskutuan miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtarë i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës.
Ata në mënyrë profesionale bënë një përshkrim të arkivave të Kosovës, gjendjen e tyre dhe mënyrën se si personeli i saj i kualifikuar i admnistron materialet dokumentare, që dhurohen (origjinale ose fotokopje) nga organizata, klube, individe, parti politike dhe shoqata të tjera në emigracion. 
Editori i gazetës mujore, informative kulturore “Dielli” (1909) Dalip Greca, ekspozoi disa nga dokumentet origjinale, ndersa Kryetari Dr. Gjon Bucaj, dhuroi një dokument origjinal të vitit 1920, e njohur asokohe si “Huaja Kombëtare”, organizuar nga Federata Vatra, për t’i ardhur në ndihmë Qeverisë së Shqipërisë. 
Gjatë bashkëbisedimit të kualifikuar, miqtë e ardhur nga vendlindja, u bënë thirrje individëve, grupeve, organizatave atdhetare, kulturore, politike etj., të cilët, kanë dokumentacion arkivor, shkresor apo fotografik, t’ia dhurojnë Kosovës, me qëllim që të vihen në dispozicion të studiuesve në mënyrë profesionale e institucionale.
Ajo që ishte e rëndësishme në mesazhin final të miqve ekspertë të arkivave dhe historisë ishte se ata garantuan ruajtjen dhe privatësinë e dokumentacionit të dhuruar nga grupe dhe individë nga emigracioni.

Studiuesi Idriz Lamaj dhe ekspertët e arkivave të Kosovës

Mbas një mikpritje të ngrohtë nga kryesia e Federatës “Vatra” me qendër në Bronx, New York, u zhvillua një bisedë e gjatë dhe profesionale, midis studiuesit të palodhur Idriz Lamaj dhe ekipit të arkivave të Kosovës.
Publicisti veteran i mirënjohur i komunitetit tonë Idriz Lamaj, është autor i disa librave: “Diplomatic Report Relating to Albanian-Montenegrin Conflict Over Plava and Gucia 1879-1880” (New York, 1999), “Komiteti Kombëtar “Shqipria e Lirë 1949-1956” (New York, 2000), “Ing. Xhafer Deva (1904-1978) Jeta dhe Vepra” (New York, 2000), etj.
Ish gazetari i Radios prestigjioze “Zwrit tw Amerikws” Lamaj, ishte i përgatitur shumë mirë pwr kwtw takim, kishte sjellë me vete disa kuti të mëdha, të mbushur me mbi 15,000 dokumente origjinale, të cilat me shumë interes u panë nga ekspertët profesionistë të Kosovës.
Më pas z. Lamaj tha, se ishte i gatshëm t’i ofronte këto dokumente të fotokopjuara, për Arkivin Qendror të Shtetit në Shqipëri dhe për Arkivin Qendror të Shtetit në Kosovë, duke lënë kopjen origjinale në New York.
Midis studiuesve shqiptaro-amerikanë dhe miqve nga Kosova, u bisedua për rrugën më të shkurtër, që këto dokumente me shumë vlerë të shkojnë në vendlindje. Në fjalën e tij publicisti Lamaj, tha se është mirë që të sigurohet një fotokopjatrice dhe një përson, qoftë ky edhe ekspert i arkivave të Kosovës apo Shqipërisë, të cilit, mund t’i vihen në dispozicion dhoma e punës, të gjithë dokumentet, duke i fotokopjuar një nga një. Ai qoftë me pagesë apo vullnetarisht si ekspert profesionist, e shikon konkretisht se cilët dokumente janë me shumë vlerë për arkivat e tyre respektive.
Miqtë, vlerësuan origjinalitetin e shumë dokumenteve, që ata i panë vetë më sy e tyre, duke falënderuar studiuesin Idriz Lamaj, për përkujdesin e vecantë, që ka treguar gjatë shumë dekadave, për t’i ruajtur të pademtuara si pasuri e madhe kombëtare për trojet etnike shqiptare.
Bashkëbiseduesit e lanë rrugën e hapur për takime të tjera, midis delegacionit të ekspertëve të Kosovës dhe përfaqsuesve të organizatave, që veprojnë prej shumë dekadash në Amerikë dhe posacërisht në New York, duke shpresuar se në të ardhmen e afërt, pasuria e madhe e dokumenteve, që ruhen prej dekadash, në arkivat e shqiptaro-amerikanëve të bëhen pronë e gjithë popullit shqiptar në trojet etnike.
Në arkivin e Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, përfshihen letërkëmbime të personaliteteve të shquara të diasporës shqiptare në SHBA dhe shtete të ndryshme të botës. Këto letra, foto, dorëshkrime, etj., janë ruajtur prej shumë dekadash në zyrat e Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë” me qendër në New York nga i apasionuari studiuesi i palodhur Idriz Lamaj.

Thesari që fle në Arkivin e pasur të Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë”

Ajo që suprizoi të gjithë të pranishmit, ishte një fond origjinal e i pasur arkivor, që kishte sjellë me vete studiuesi veteran i komunitetit ish gazetari i “Zërit të Amerikës” Idriz Lamaj. 
Ai tha, se kishte sjellë për të parë ekspertët e arkivave të Kosovës, dokumente origjinale dhe se ata nuk janë i gjithë materiali i pasur, që ai disponon prej shumë dekadash nga ish zyrat e Komitetit, ku ai bënte pjesë.
Vatristi veteran Lamaj, u shpreh i gatshëm të bashkëpunoi me Arkivat Qendore të vendlindjes në Kosovë dhe Shqipëri. Për lexuesit, është mirë të dijnë se cfarë përmbajnë një pjesë e dokumenteve: “Masakrat malaziase në Plavë-Gusi-Rugovë”, raporte origjinale nga Komiteti i Kosovës 1919-1921; “A chronology of events in Albania 1944-1952” (Free Euro Press); correspondence: letrat e Prof. Ernest Koliqit, Athanas Gegaj, Tahir Zajmi, Ing. Xhaver Deva, Raif Maliqi, Dervish Bajram Currit, Prof. Rexhep Krasniqit, Prof. Martin Camaj, Prof. Zef Nekaj, Imam Vehbi Ismaili (autobiografi); deklarata e mbylljes së KShL; Prof. Rexhep Krasniqi: “Qendresa e Kosovës kurrë nuk asht trajtue në historinë e Shqipnisë” (dorëshkrim); Xhevat Kallajxhiu “Zëri i Amerikës”; Vasil Germenji 1960 (raport); KShL Zyra e Kryesisë për vitet 1960, 1970, 1971 etj.; Letra të ndryshme dërguar Departamentit të Shtetit Amerikan gjatë viteve: 1960, 1969, 1970, 1971 etj.; KShL “Dita e Flamurit”, 1977, 1975, 1978, 1980, 1983 etj.; KShL Zyra e Kryesisë–korrespondencë 1957-1967, 1964-1965, 1984-1985 etj.; korrespondenca të ndryshme në gjuhën angleze; letërkëmbimet e Dr. Mons Zef Oroshit me juristin Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkaj; Kolë Mirakaj, Njazi Sulca, Ëelfgang Tucks, Prof. Rexhep Krasniqi, Miss Melanie M. Sever, Shemshedin Kryeziu, Lec Shllaku (editor), Jonuz Ndreu, Ragip Frashëri, Joe Ëilkie, Shaban Gjura, Leo Cherna, Prof. Gjon Sinishta, Prof. Adem Hoda (editor i gazetës “Ndërgjegja”), Barbara Lopez, Dr. A Dema (Uriburu, Argentina 25.5.1984), Dori Male, Tahir Kolgjini, Skënder Zogu, Lt. Col. Eduardo Ressel (Rio de Janeiro, RJ Brasil); Mark Traboini, Mr. C. Barsh (The Hague The Netherlande), Dr. Sami Repishti, Emil Kastrati, Shaban Gjuro, Maria Lombardo, Rifat Kolgjini, Stephan Lipsiue; “Dosja e Trathtisë” (material tepër secret), Prof. Arshi Pipa, Isuf Uka Kelmeni, Prof. Rexhep Krasniqi (letrat e fundit, para se të ndërronte jetë…), 50-vjetori i Radios “Zëri i Amerikës”, Adem Hodo, Xhevat Kallajxhiu, letërkëmbimi i gazetarit Idriz Lamaj, me figurat e shquara të botës shqiptare në diasporë, Osnelda Deva, Mehdi Frashëri (raporti original i autopsisë), Memorandim për Këshillin e Komitetit “Shqipnia e Lirë”, Viktor Darragjati (Madrid, Spanjë), Këshilli i KShL për vitet 1958-1960, Organizatat Politike Shqiptare në Mërgim, etj., etj.

Lidhja e Prizrenit në New York (1962-2014) i dhuron arkvin e vet Kosovës

October 1, 2014 by dgreca

Nga Klajd Kapinova/
YONKERS, New York. Mikpritja, një traditë e hershme e popullit shqiptar, është transmetuar brez pas brezi edhe në komunitetin e madh shqiptar në SHBA dhe posaçërisht në shtetin e madh metropolitan të New York-ut.
Në vazhdën e traditës së tij bujare, aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi, publicisti dhe Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes se Prizrenit Tomë Mrijaj, me makinën e tij, niset drejt aeroportit ndërkombëtar “JFK” (John F. Kennedy International Airport), për të pritur delegacionin e Arkivave të Republikës së Kosovës, miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtarë i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Hamdi Bërbatovci, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Diasporës, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës.

Idea dhe realizimi i nismës
Historia e nismës së dorëzimit të materialeve të pasura arkivore të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, në drejtim të shtetit të ri të Kosovës, ka qenë një ëndërr e kryesisë, kryetarit Ismet Berisha, një pinjoll i shquar i familjes së mirënjohur të Derës së Sadik Ramë Gjurgjevikut, nacionalistëve të shquar Ukë dhe Shaban Sadiku, Ismet Ukë Berisha, kryetar i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (LShP) dhe Sekretarit të Përgjithshme të saj, studiuesit dhe publicistit bashkohorë Tomë Mrijaj.
Gjatë kontakteve të vijueshme të studiuesit Mrijaj me Prof. Muhamet Shatrin, që nga viti 2013, historiani Shatri i kishte kërkuar, që të interesohej në komunitetin e madh shqiptaro-amerikanë tek shoqatat dhe miqtë e tij të sigurojë materiale arkivore historike, me vlera për pasurimin e Arkivit të Kosovës.
Duke ndjekur me kujdes historinë e veprimeve të vijueshme patriotike të zotërinjve Berisha dhe Mrijaj, mësojmë, se Lidhja e Prizrenit (1878, 1943, 1962), me kohë e ka menduar, që t’i dhuroj Kosovës, vendlindjes së Lidhjes së Prizrenit, të gjithë arkivin e pasur të aktivitetit të madh patriotik 54-vjeçar të organizatës së tyre, për çështjen shqiptare në SHBA dhe shtetet e ndryshme të botës, ku ajo ka pasur degët e saj.
Për më shumë, mësojmë nga deklarata e dhurimit të arkivit të organizatës së vjetër shqiptare (me qendër në New York të SHBA-së), të nëshkruar nga aktivistët veteranë të komunitetit shqiptaro-amerikanë, zotërinjtë Ismet Berisha dhe Tomë Mrijaj.
Ndër të tjera, në deklaratën, që për herë të parë behet publike, thuhet, se: “Lidhja Shqiptare e Prizrenit me qendër në New York, ShBA dhe degët e saj në shumë shtete të botës, i dhuron Agjencisë Shtetërore të Arkivave (AShAK) të Kosovës të gjithë dokumentacionin nga viti 1962-2014. Kryesia e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, mbas një aktiviteti të pareshtur patriotik, nga viti 1962-2014, Vendosi, që Arkivin e saj të pasur shumëvjeçar t’ia dhurojë AShAK, në mënyrë që dokumentet historike, të jenë pronë e popullit. Ne besojmë, se shkencëtarët e rinj të historisë, do të ruajnë dhe ofrojnë në të ardhmen muzeve të shtetit të Kosovës ngjarje, data dhe përsonalitete, që kanë kontribuar për çështjen kombëtare në tërësi dhe të popullit martir të vendlindjes në veçanti. Ne shpresojmë dhe besojmë, se muzetë e ardhshëm, do të jenë institucioni i ruajtjes së kujtesës, i ngjarjeve dhe dëshmive të shkruara materiale të emigrantëve në diasporën e Amerikës, duke i ofruar materiale për kërkime historike, dhe qëllime studimore, edukuese, në shërbim dhe i hapur ndaj publikut.”

Çfarë përmbajnë arkivat e Lidhjes së Prizrenit në SHBA!?

Delegacioni i ekspertëve të Kosovës, gjatë kohës së qëndrimit në New York, ka mundur të seleksionoj 18 kutia të mëdha me materiale arkivore historike. LShP e themeluar në New York (1962) nga një grup shqiptarësh të emigruar nga Kosova dhe viset e tjera shqiptare, ka një histori të pasur plot luftra dhe përpjekje, prej shumë dekadash e shoqëruar me fitore dhe humbje.
Në arkivin e saj, përfshihen letërkëmbime të personaliteteve të shquara të diasporës shqiptare në SHBA dhe shtete të ndryshme të botës. Këto letra, foto, dorëshkrime, etj., janë ruajtur prej shumë dekadash në zyrat e Lidhjes. Në fondet e arkivave bëjnë pjesë letërkëmbimet e Kryetari të parë Ing. Xhafer Devës, me Kyetarin e mëvonshëm Ismet Berisha dhe personalitete të tjera të diasporës në Amerikë dhe shtete të tjera të botës. Aty gjenden disa nga dokumentet e rëndësishme, sikurse janë: “Lidhja e Dytë e Prizrenit” (16-20 shtator 1943), letërkëmbime të antarëve të Lidhjes, kongreset, që janë mbajtur për Kosovën; Kushtetuta e LSHP, dokumente të degës së LSHP në Canada; Kongresi II-të i LSHP 26-27 nëntor 1971 Manhattan New York; letra origjinale e Prof. Ernest Koliqit dërguar LSHP në New York; letrat e Mbretit të Shqiptarëve Leka I Madrid (Spanjë, 1966); Tajar Zavalanit; Hasan Dostit ish Kryetar i Komitetit “Shqipnia e Lirë” (California, 1966); Kapiten Ahmet Sata, Përgjegjës i Rezistencës në Belgjikë (Bruxelles, 1966); Kolë Bibë Mirakaj S. Biagio, 1966); Muharrem Bajraktari (Bruxelles, 1966); letrat e Tahir Zajmit, Hamëz Devedaku, Miftar Gashi, Qerim Berisha, Muharem Maralusha, Father Andrew Nargaj O.F.M.; letra të ndryshme nga Grupi i LSHP në Malbourne (Australi, 1966); Spiro Theodhosi (Massachusetts, USA); Beqir Maloki, Jak Shahini (Montreal, Canada); Faik Zaqi (Toronto); Agim Kosova (Detroit, MI); Abdul Latifi (Damask, Siri); Xhelal Mitrovica (London), Jusuf Sahiti dhe vëllai Sait Gashi (Izmir, Turqi), Mehdi Hasan Mati (London), Skënder Ukë Sadiku, Reiz Ali Hoxha (Marselle, Francë); Kalosh Hamdia, kumtesa dhe manifestime në përvjetore të ndryshme të LSHP në New York dhe shtete të ndryshme të botës; Memorandumi drejtuar Kombeve të Bashkuara me Seli në New York City SHBA (Sekretarit të Përgjithshëm Mr. Uthant, drejtues i Asamblesë së OKB-së) dhe delegatëve të shtetëve”; dokumente origjinale mbi shpërndarjen gjeografike të LSHP dhe degët e shpallura nëpër botë: Dega New York themeluar (1962); dega “Hasan Prishtina” (1963), Toronto, Canada; dega At Shtjefen Gjecovi O.F.M., (1963), Bruxelles, Belgjikë; dega “Azem Bejta” (1964), Paris, Francë; dega Melbourne (1964), Australi; dega “Haki Taha” (1964), Racine–Milwaukee, USA; dega “Haxhi Zeka” (1964), Stamboll, Turqi; dega “Isa Biletini”, (1964), Waldraiburg, Gjermani; dega “Haxhi Zeka”, (1964), Chicago, USA; dega “Sadik Rama” (1964), Ankara, Turqi; dega Gjermani Perëndimore, (1965) Kaiserslautern (RFGj); dega Ontranto (1966), Canada; dega “Abdyl Frashëri”, (1971), Brooklyn, NY, USA; dega Greewich, (1971), CT., USA; dega “Ali Pashë Gucia”, (1971), Bronx, NY, USA; dega Philadelphia, (1999), Pennsylvania, USA; dega Fort Laudaerdale, (1998), Florida, USA; dega Stamford, (1997), Conneticut, USA etj., letra nga Dom Anton Kcira, famullitar i Kishës Katolike Shqiptare të Shën Palit në Detroit, (MI); Dom Pjetër Popaj famullitar i Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” Hartsdale, New York; Kongresi I i LShP faqe 1-36; Veprimtaria e LSHP në mërgim, Kongresi II, III, 1982, (dorëshkrim); “Libri ynë i bardhë”, LSHP 1878-1943-1962 (dorëshkrime); letra origjinale dërguar Shtëpisë së Bardhë në kohë të ndryshme, si: zj. Hillary Rodham Clinton, Presidentit Bill Clinton, Anthony Lake (ndihmës i Presidentit Bill Clinton për Sigurinë Kombëtare të SHBA-së), Hanry Kelley (bashkëpunëtor i stafit për cështje të Ballkanit); Zv/Presidentit Al Gore; Christopher Marcich (ndihmës për Marrëdhëniet Tregtare për Europën dhe Mesdheun); Thomas E. Donilon, senator Mike DeWine, Jesse Helms, senator Christopher J. Dodd, Mark Sobel, senator Bill Bradley, David E. Grogan, senator Benjamin A. Gilman, Hans Meesman (Ambasador i Hollandës në Washington D.C.), Christine Matthews (editor, Cambridge University Press), kongresisti Floud H. Flake, Presidenti George W. Bush, senator Alfonse D’Amato, Anne Massagee (Drejtuese e Programit të të Drejtave të Njeriut, në Qendren “Carter” në Emory University), senator Joseph L. Liberman, senator Claiborne Pell, Profesor David Crystal (Cambridge Encyclopedia), kongresist Christopher Shays, Joseph DioGuardi, etj., etj.

Takimi në Federatën Panshqiptare Vatra

Delegacioni i ekspertëve të Arkivave Qendore të shtetit të Kosovës, u shoqërua gjatë gjithë kohës së qëndrimit nga aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi Tomë Mrijaj, njëherazi Sekretar i Përgjithshëm i LShP.
Publicisti dhe autori i disa libra për komunitetin tonë z. Mrijaj, u dhuroi nga arkivi i tij përsonal Arkivit të Kosovës, dokumente të rëndësishme, që kanë lidhje më historinë e aktiviteteve patriotik të LShP, për cështjen shqiptare dhe të Dardanisë në vecanti.
Në zyrat e Federatës Panshqiptare “Vatra” (1912) në Bronx, delegacioni i miqve nga Kosova, u prit në ambientet e Vatrës nga kryetari i saj Dr. Gjon Bucaj dhe stafi i tij si dhe editori i gazetës “Dielli” gazetari Dalip Greca.
Në shtëpinë e rinovuar të Vatrës, në një atmosferë të ngrohtë dhe miqësore, u zhvillua takimi mes drejtuesve të lartë të Federatës Vatra dhe përfaqësuesëve të Arkivave të Kosovës.
Kryetari i Vatrës Dr. Bucaj, u uroi mirëseardhjen dhe bëri një përshkrim të historisë së arkivit të Vatrës nga vendlindja (Boston) deri në New York, dhe mundësitë, që ka organizata më e vjetër shqiptare në SHBA, për të dërguar kopje të dokumentacionit të saj arkivor.
Në takimin me vatristët, diskutuan miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtarë i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës. Ata në mënyrë profesionale bënë një përshkrim të arkivave të Kosovës, gjendjen e tyre dhe mënyrën se si personeli i saj i kualifikuar i admnistron materialet dokumentare, që dhurohen (origjinale ose fotokopje) nga organizata, klube, individe, parti politike dhe shoqata të tjera në emigracion.
Editori i gazetës “Dielli” (1909) Dalip Greca, ekspozoi disa nga dokumentet origjinale, ndersa Kryetari Dr. Gjon Bucaj, dhuroi një dokument origjinal të vitit 1920, e njohur asokohe si “Huaja Kombëtare”, organizuar nga Federata Vatra, për t’i ardhur në ndihmë Qeverisë së Shqipërisë.
Gjatë bashkëbisedimit të kualifikuar, miqtë e ardhur nga vendlindja, u bënë thirrje individëve, grupeve, organizatave atdhetare, kulturore, politike etj., të cilët, kanë dokumentacion arkivor, shkresor apo fotografik, t’ia dhurojnë Kosovës, me qëllim që të vihen në dispozicion të studiuesve në mënyrë profesionale e institucionale. Ajo që ishte e rëndësishme në mesazhin final të miqve ekspertë të arkivave dhe historisë ishte se ata garantuan ruajtjen dhe privatësinë e dokumentacionit të dhuruar nga grupe dhe individë nga emigracioni.

Thesari i Arkivit të Komitetit “Shqipnia e Lirë”

Ajo që suprizoi të gjithë të pranishmit, ishte një fond origjinal e i pasur arkivor, që kishte sjellë me vete studiuesi veteran i komunitetit ish gazetari i “Zërit të Amerikës” Idriz Lamaj.
Publicist Lamaj, kishte sjellë me vete dhe ekspozoi në zyrat e Vatrës mbi 15.000 dokumente origjinale të Komitetit “Shqipnia e Lirë”. Ai tha, se kishte sjellë për të parë ekspertët e arkivave të Kosovës, dokumente origjinale dhe se ata nuk janë i gjithë materiali i pasur, që ai disponon prej shumë dekadash nga ish zyrat e Komitetit, ku ai bënte pjesë. Vatristi veteran Lamaj, u shpreh i gatshëm të bashkëpunoi me Arkivat Qendore të vendlindjes në Kosovë dhe Shqipëri.
Për lexuesit, është mirë të dijnë se cfarë përmbajnë një pjesë e dokumenteve: “Masakrat malaziase në Plavë-Gusi-Rugovë”, raporte origjinale nga Komiteti i Kosovës 1919-1921; “A chronology of events in Albania 1944-1952” (Free Euro Press); correspondence: letrat e Prof. Ernest Koliqit, Athanas Gegaj, Tahir Zajmi, Ing. Xhaver Deva, Raif Maliqi, Dervish Bajram Currit, Prof. Rexhep Krasniqit, Prof. Martin Camaj, Prof. Zef Nekaj, Imam Vehbi Ismaili (autobiografi); deklarata e mbylljes së KShL; Prof. Rexhep Krasniqi: “Qendresa e Kosovës kurrë nuk asht trajtue në historinë e Shqipnisë” (dorëshkrim); Xhevat Kallajxhiu “Zëri i Amerikës”; Vasil Germenji 1960 (raport); KShL Zyra e Kryesisë për vitet 1960, 1970, 1971 etj.; Letra të ndryshme dërguar Departamentit të Shtetit Amerikan gjatë viteve: 1960, 1969, 1970, 1971 etj.; KShL “Dita e Flamurit”, 1977, 1975, 1978, 1980, 1983 etj.; KShL Zyra e Kryesisë–korrespondencë 1957-1967, 1964-1965, 1984-1985 etj.; korrespondenca të ndryshme në gjuhën angleze; letërkëmbimet e Dr. Mons Zef Oroshit me juristin Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkaj; Kolë Mirakaj, Njazi Sulca, Welfgang Tucks, Prof. Rexhep Krasniqi, Miss Melanie M. Sever, Shemshedin Kryeziu, Lec Shllaku (editor), Jonuz Ndreu, Ragip Frashëri, Joe Wilkie, Shaban Gjura, Leo Cherna, Prof. Gjon Sinishta, Prof. Adem Hoda (editor i gazetës “Ndërgjegja”), Barbara Lopez, Dr. A Dema (Uriburu, Argentina 25.5.1984), Dori Male, Tahir Kolgjini, Skënder Zogu, Lt. Col. Eduardo Ressel (Rio de Janeiro, RJ Brasil); Mark Traboini, Mr. C. Barsh (The Hague The Netherlande), Dr. Sami Repishti, Emil Kastrati, Shaban Gjuro, Maria Lombardo, Rifat Kolgjini, Stephan Lipsiue; “Dosja e Trathtisë” (material tepër secret), Prof. Arshi Pipa, Isuf Uka Kelmeni, Prof. Rexhep Krasniqi (letrat e fundit, para se të ndërronte jetë…), 50-vjetori i Radios “Zëri i Amerikës”, Adem Hodo, Xhevat Kallajxhiu, letërkëmbimi i gazetarit Idriz Lamaj, me figurat e shquara të botës shqiptare në diasporë, Osnelda Deva, Mehdi Frashëri (raporti original i autopsisë), Memorandim për Këshillin e Komitetit “Shqipnia e Lirë”, Viktor Darragjati (Madrid, Spanjë), Këshilli i KShL për vitet 1958-1960, Organizatat Politike Shqiptare në Mërgim, etj., etj.

Mirënjohje për asamblistin shqiptaro-amerikanë Mark Gjonaj

Me rregullore të veçantë, Ministria e Diasporës, jep çmim vjetor në fusha të ndryshme të arsimit, shkencës, sportit, bisnesit, post mortum (mbas vdekjes), kontribut të veçantë, për pjesëtarët e diasporës, që kanë dhënë kontributin e tyre për shtetin e Kosovës, qoftë edhe përmes përmisimit të imazhit të Republikës së re.
Shteti i Kosovës, në kuadër të manifestimit tradicional: “Ditët e Diasporës 2014”, për kontribut të veçantë, jep çmimin vjetor. Në një takim vëllazëror, mes miqve shqiptarë këtë çmim, në emër të Ministrisë së Diasporës dhe Ministrit Ibrahim Sh. Makolli e dorëzoi Hamdi Bërbatovci, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Diasporës. Ai me fjalë të përzgjredhura, përshkroi aktivitetin atdhetar të asamblistit Mark Gjonaj dhe kontributin e tij, në ndihmë të çështjes shqiptare, duke i dorëzuar Mirënjohjen e shtetit të Kosovës.
Në ceremoninë e vlerësimit të aktivistit dhe politikanit të ri z. Gjonaj, morën pjesë: Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtarë i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe Kryetar i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, studiuesi dhe publicist bashkëkohorë Tomë Mrijaj Sekretar i Përgjithshëm i Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, bisnesmenët: Hilë Përlleshi dhe Sanni Vataj etj.

Roberti & Valedetja Përlleshi martohen nën tingujt e valësve të dashurisë dhe shampanjës New York-eze

July 31, 2014 by dgreca

Nga Klajd Kapinova/
Chappaqua, Westchester, New York. Sipas traditës shqiptare, dasmat fillojnë të shtunën dhe bëhen veç e veç në familjet e dhëndërrit dhe nuses.
Ishin orët më të gëzuar në familjen Përlleshi, në mbrëmjen e së shtunës, e cila në oborrin e madh plot gjelbërim, pranë shtëpisë së re dhe të bukur Chappaqua, Westchester, New York, ku, ishin mbledhur mbi 200 miq dhe të afërm të familjes së madhe Përlleshi, ku, këngët dhe vallet popullore shqiptare vazhduan pa ndërprerje deri në orët e vona të mesnatës.
Gëzimi dhe hareja kishte mbërritur kulmin e saj, ku të rinjtë dhe të rejat engjikë dhe të palodhur, donin që kjo natë të vazhdonte pa ndërprerje nën tingujt e ëmbël të muzikës dhe pijeve dhe ushqimeve të bollshme shqiptare dhe amerikane.
Humori, kënga dhe bisedat e ngrohta, ishte menyja e preferuar mes njërëzve të afërm, që kishin bërë me dhjetra kilometra nga Detroiti, për të marrë pjesë në New York, në një dasëm të bukur shqiptaro-amerikane.
Këto dy familje të njohura në historinë e Kosovës, shumë dekada më parë, kanë qenë pjesëmarrëse aktive në levizjet nacionaliste liridashëse antisllave serbo-komuniste në trojet e Kosovës.
Daja i dhëndrrit, studiuesi dhe publicisti Tomë Mrijaj, me fisnikëri afrohet pranë grupit muzikor dhe me mikrofon, duke buzëqeshur dhe gëzuar sëbashku me të rinjtë, u thotë miqve, që të shkojmë të pushojmë pak, sepse nesër kemi një ditë të gjatë festive, që fillon me kurorëzimin e çiftit të ri pranë Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” Hartsdale New York në orën 2:00 pm dhe më pas do të udhëtojmë buzë brigjeve të Oqeanit Atlantik, në restorantin e famshëm: “VIP COUNTRY CLUB. 600 Davenport Avenue New Rochelle, New York”, ku, do të qëndrojmë deri në orët e vona të mesnatës, mes këngëve dhe valleve.
Paradite në orën 12:00, limozinat luksoze të mbushura me përcjellësit e dhëndërrit dhe nusës, u ndalën para dyerve të Royal Regency Hotel Yonkers, New York, ku, qëndronte familja epedagogut të Universitetit të Prishtinës Prof. Dr. Marjan Demës, sëbashku me shokët dhe miqtë e tij, që kishin ardhur nga Detroiti (MI), për të marrë pjesë në gëizmin e martesës së vajzës së tij Valdetës.
Rreshti i gjatë i limozinave, mori rrugën drejt Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” Hartsdale New York.
Në orën 2:00, babai i vajzës Prof. Marjan Dema, nën tingujt e muzikës së ëmbël kishtare (në raste të tilla gëzimi), e shoqëroj vajzën e tij ngadalë deri tek mesi i Kishës, ku e priste buzëgaz dhëndrri i ri Rober Përlleshi.
Ishin momente prekëse gëzimi, kur babai i nusës i ngre vellon asaj ngadalë dhe e puth në dy faqe, duke i uruar jetë të lumtur, sëbashku me Robertin.
Fort i Përndershmi Dom Pjetër Popaj, si gjithnjë buzëgaz në gëzime të tilla të antarëve të famullisë dhe komunitetit shqiptaro-amerikanë, bëri kurorëzimin e shenjtë të martesës së çiftit të ri Robert & Valdete Përlleshit.
Ishte një gëzim, që do të ruhet gjatë në kujtesën e të pranishmëve. Të rinjtë intelektualë Robert & Valdete, mes një atmosfere gëzimi, shkëmbyen unazat e martesës.
Në dalje të dyerve të Kishës, një grup fëmijësh dhe dasmorësh hedhin lule, sheqer, oriz në kokën e çiftit të ri si shenj e dashurisë së tyre.
Sërisht limozinat me çiftin e ri, vijuan rrugën e tyre pranë parqeve të bukura të New York-ut dhe brigjeve panoramike, për të bërë fotografi artistike si kujtime të dasmës së paharruar për të gjithë ne.

Restoranti VIP
Në orën 6:00 pm, pranë “VIP COUNTRY CLUB. 600 Davenport Avenue New Rochelle, New York”, babai i dhëndrrit Hilë Përlleshi me bashkëshortën e tij Marinë dhe pjesëtarë të tjerë të familjes Përlleshi, sëbashku me babain e nusës Prof. Marjan Demën dhe dajën e dhëndrrit publicistin Tomë Mrijaj, dhe dajën e vëllezërve Përlleshi Tomë Jakaj, sipas traditës shqiptare prisin në hyrje të restorantit miqtë e shumë, që kishin ardhur për të ndarë gëzimin e përbashkët në këtë mbrëmje shumë festive.
Në orën 8:00 pm, nën tingujt e muzikës popullore në sfond, të thirrur sipas radhës nga këngëtari dhe grupi i tij, që kishte ardhur enkas nga Detroiti, ftohen një nga një të hyjnë në sallë përcjellësit e nusës, duke filluar me dajën e dhëndërrit Tomë Mrijaj dhe më pas hyjnë flamurtarët dy nipa të familjes Përlleshi: Lekë Nikolla & Armen Gega me flamurin shqiptarë dhe amerikanë. E kështu me radhë, vijojnë të hyjnë, duke qeshur grupi i dasmorëve dhe më pas babai dhe nëna e dhëndrrit Hilë & Marie Përlleshi, babai & nëna e nusës Marjan & Mire Dema etj…
Në sallë për shumë minuta, vijon të hyjnë rreshti i gjatë i shoqëruesve të nusës dhe dhëndrrit dhe më pas vjen kumbara dhe ndrikulla Nikollë & Valbona Mrijaj, fëmijët e luleve.
Sërisht me muzikë popullore dhe në një atmosferë të gëzueshme, këngëtari i mbrëmjes lajmëron të pranshmit, që të ngrihen në këmbë, mbasi nusja dhe dhëndrri po hyjnë në sallë…
Atmosfera ndezet edhe më shumë, me duatrokitje, muzikë dhe buzeqeshje plot gëzim, ku, këngëtari menjëherë fillon të këndoj: “Dhëndrri e nusja dorë për dore, fillojnë jetën bashkëshortore” dhe “Sa e bukur na ka dalë nusja”…
Rreth orën 9:00 pm, në sallë hyn meshtari i palodhur I Përndeshmi Dom Pjetër Popaj, i shoqëruar nga axha i dhëndrrit Lekë Përlleshi, i cili, në emër të familjes Përlleshi & Dema falënderoj përzemërsisht meshtarin, i cili, si gjithnjë është gjendur i gatshëm pranë gëzimeve të komunitetit tonë.
Mbasi pjesëmarrësit në sallë u ngitën në këmbë, I Përndershmi Dom Pjetër Popaj, bekoj darkën dhe uroj çiftin e ri Rober & Valedete Përlleshi. Me fjalë të zgjedhura plot respekt, foli edhe për familjet e mirënjohura Përlleshi & Dema, duke cekur edhe historikun e lavdishëm të derës së tyre.
Prof. Marjan Dema, uroj çiftin e ri dhe më pas shtoi se: “Ju, po shndrisni ne këtë mbrëmje të bukur plot gëzim dhe hare, si një princ dhe priceshë. “

Përlleshi & Dema familje me emër në Kosovë
Më pas në emër të familjes Përlleshi, dasmën dhe miqsinë e hershme e përshendeti me fjale të përzgjedhura Ndue Përlleshi i Ri, i cili, foli gjatë me fakte dhe argumente historike mbi historinë e parardhësve: luanin e Kosovës komadantin Ndue Përlleshi dhe bashkëluftëarin e çetës së tij nacionaliste, deshmorin e Shqipërisë Etnike Shaban Demën
Historia e Kosovës, është e mbushur me ngjarje, data dhe figura të rëndësishme, që bënë emër ndër shekuj, duke shënuar kësisoj faqet e lavdishme të historisë martire të popullit dardan.
Dita e hëne ishte e veçantë për çiftin e ri Robert & Valedetën, të cilët kishin prerë biletat, për të udhëtuar drejt ishujve të bukur piktoresk Tahiti, jo shumë larg Australisë, për të kaluar sëbashku muajin e bukur të mjaltit…

Sa e bukur na ka dalë nusja…

July 25, 2014 by dgreca

Disa orë të këndshme mes këngëve dhe valleve të bukura shqiptare në dasmën e Zef & Mrika Kçira në New York/
Nga Klajd Kapinova/
BRONX, New York. Dasmat, janë një gëzim i papërshkruar në komunitetin e madh shqiptaro-amerikanë në New York.
Shqiptarët, që jetojnë dhe punojnë në Amerikë, përmes lidhjeve të reja martesore, brenda komunitetit të tyre apo nga vendlindja, ruajnë më shumë vijimsinë e traditës së Atdheut të përbashkët, ku u përcjellin më tej brezave të rinj: gjuhën e bukur shqipe, kulturën e larmishme të zonave dhe trevave të ndryshme, zakonet e vjetra arbërore, traditat e lashta, nga të gjithë trojet etnike shqiptare nga kanë ardhur prindërit e tyre. Kjo vijimësi, është e pandreprerë për shumë dekada, qysh se kur emigranti i parë shqiptar zbriti (në Boston), për një jetë më të mirë dhe lirë në tokën e bekuar të Amerikës…
Një ditë e paharruar plot emocione gëzimi, do të mbetet për çiftin e ri Zef dhe Mrika Kçira, dita e diele, në orët e mbasditës, kur të dashuruarit zbritën nga limozina e bardhë, të shoqëruar nga ndrikulla dhe kumbara e qindra miq dhe të afërm të familjeve Berisha dhe Kçira, që kishin ardhur për të marrë pjesë në meshën e shenjtë, mbas së cilës vendosën kurorën e martesës, në prani të Zotit.
Gjatë vijimit të ceremonisë në kishë, babai i vajzës aktivisti i komunitetit tonë Zef Berisha nën tingujt e bukur të muzikës klasike kishtare, ecte ngadalë, duke pasur në krah vajzën e vet të veshur me fustanin e bardhë të nusërisë, e shoqëroi atë deri pranë altarit, ku qëndronte në pritje dhëndërri elegant Zef Kçira. Babai e përqafon vajzën e vet dhe ia dorëzon dhënderrit, duke i uruar trashigime dhe jetë të lumtur sëbashku me vajzën e tij.
Ata të veshur hijshëm, hyjnë dhe zenë vendet e tyre në Kishën Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” dhe ndoqën me kujdes meshën e shenjtë, që dha për të gjithë besimtarët dhe çiftin e ri meshtari Dom Viktor Deda.
Bariu shpirtëror me një buzëqeshje fisnike afrohet pranë çiftit Kçira dhe bën lutjet e rastit, për kurorën e martesës, duke bekuar të rinjtë dhe më pas Zef Kçira & Mrika Berisha, ndërrojnë unazat e martesës, si shenj e dashurisë dhe besinikërisë ndaj njeri-tjetrit për gjithë jetën…
Sërisht, vargu i gjatë i makinave dhe limozinave luksoze, të zbukuara me lule dhe fiongo shumëngjyrëshe, marrin drejtimin drejt parkut të bukur, ku, çifti dhe dasmorët shkojnë për të bërë fotografitë e përbashkëta, pranë bukurive mahnitëse të brigjeve të Oqeanit Atlantik.
Në orën 6 p.m. të ditës së diele, restoranti luksoz “Maestro’s”, që ndodhet në Bronx New York, ishte i mbushur plot më miq të shumtë dhe të afërm të dy familjeve Kçira dhe Berisha. Në hyrje të restorantit shumë të bukur italian, qëndronin të zotët e shtëpisë së dy familjeve, të cilët, u uronin mirëseardhjen miqve, shokëve dhe të afërmve të çiftit të ri.
Në sfond ishte vendosur grupi muzikor me këngetarin e mirënjohur të komunitetit tonë Gëzim Nika, i cili, gjatë gjithë kohës argëtoj me muzikë popullore tradicionale shqiptare nga treva të ndryshme të krahinave dhe qyteteve të vendlindjes, i cili, gjithnjë u shoqëruar me ovacione dhe duartrokitje të zjarrta. Ai gjatë gjithë natës mjeshterisht preku në zemër ndejnjat shqiptare me muzikë dasmash dhe popullore.
Një traditë e re, ka hyrë në dasmat shqiptare. Kështu familjet shqiptare këtu në Amerikë dhe në gjithë trojet e Shqipërisë etnike, po bëjnë dasma të përbashkëta, mbasi edhe gëzimi e hareja për martesën e çiftit është i përbashkët.
E veçanta e dasmës, ishte se çifti i ri vinte nga dy krahina të ndryshme të trojeve arbërore. Zef Kçira, një i ri i shkolluar vjen nga një familje fisnike nga Zhubi i Gjakovës, buzë kufirit artificial Shqipëri-Kosovë, kurse bashkëshortja e tij njujorkeze zonjusha Mrika Berisha, me të cilën ai sot po martohet, është një vajzë e bukur, elegante dhe shumë e kulturuar, e cila me sukses ka mbaruar studimet e larta në New York. Kjo familje është shumë e mirënjohur në komunitetin e madh shqiptaro-amerikanë në New York.
Gjatë kohës së rregjimit komunist në Shqipëri, gjyshi i Mrikës antikomunisti Gjokë Dedë Berisha dhe shumë nacionalistë të tjerë, për arsye të bindjeve politike antikomuniste është arratisur nga Shqipëria, dhe mbas shumë peripecive është vendosur përfundimisht në SHBA. Ai me familjen e tij kalon perden e hekurt në vitin 1952, në drejtim të ish Jugosllavisë. Babai i Mrikës Zef Berisha ka lindur në Galicë të Drenicës Kosovë, i cili, sëbashku me prindërit e tij dhe shumë vëllezër dhe motra emigrojnë në SHBA.
Zefi, më vonë martohet me Marte Deda nga Kosova, ku, sot kanë tre djem dhe tre vajza, të lindur të gjithë në New York.
Sot njëra prej vajzave Mrika, po martohet, mes këngëve dhe valleve të bukura popullore shqiptare në zemër të New York-ut.
Këngëtari i famshëm Gëzim Nika, në orën 9:00 të mbrëmjes, ftoi të hyjnë në sallën e dasmës së madhe, njëri mbas tjetrit përcjellësit e nuses dhe dhëndrrit. Në fillim më flamujt e mëdhenj shqiptarë dhe amerikanë, fton dy flamurtarët: Kastriot Sylën dhe Nikollë Mrijajn, të cilët i vendosin simbolet kombëtare në sofrën kryesore të çiftit të ri.
Nën tingujt e melodive të bukura të muzikës shqiptare, hyjnë në sallë: babai i dhëndrrit Ndrecë Kçira, i shoqëruar nga vajza e tij Arieta, dhe mbas tyre vijnë prindërit e nuses: Zef e Marte Berisha, dasmoresha Lumja me bashkëshortin e saj Lon Sylën; vëllai i dhëndrrit Besnik dhe Antoneta Kçira.
Sërisht një varg i vajzave të bukura dhe djemëve elegantë, vijnë njëri mbas tjetrit, të cilat quhen edhe shoqëruesit e çiftit të ri: Valentina & Viktori, Zoja & Gjoka, Donika & Gjoni, Tereza & Arbeni, Monica & Danny, Isabella & Mikey, Abigail & Robert, Teresa & Vincent, Kathy & George, Francina & Tino, Lora & John Paul, Margarita & Gjin, Bernadetta & Besnik, Rita & Paul, Sofia & Kris; kumbara dhe ndrikulla: Paul & Rita Juliano; fëmijë e luleve Adrian & Melissa dhe sëfundi hyjnë ëmbëlsira e dasmës çifti i ri Zef & Mrika Kçira.
Mbas vallëzimit të porsamartuarve me përcjellësit e tyre, fjalën në emër të dy familjeve e merr kumbara i familjes Berisha dhe njëherazi i afërm i familjes Kçira, aktivisti i mirënjohur i komunitetit tonë në New York, publicist dhe stuiduesi Tomë Mrijaj, i cili, ndër të tjera tha: “Sot e ndjej vetën i privilegjuar, sepse dy familjet, në atmosferën shumë festive, po martojnë fëmijët e tyre. Unë, i afërmi i familjeve: Kçira dhe Berisha, ndaj të njëjtin gëzim sëbashku me familjet e çiftit të ri Zefit & Mrikës, ku nga zemra të gjithë ju zonja dhe zotërinj, miq e dashamirë të dy familjeve, ju dëshirojmë mirëseardhjen në gazmendin tonë, ku, prania e juaj e shton dhe gëzimin e familjeve tona. Lusim Zotin, që të gjithë juve t’ua kthejmë në raste të tilla gëzimi në familjet tuaja. Uroj nga zemra miqsinë e përtërime mes dy familjeve, që sipas traditave shqiptare të kenë miqsi dhe dashuri të përjetshme. Nga zemra formuloj urimin më të ngrohtë për çiftin e ri Zefin & Mrikën, duke u uruar jetë të gjatë dhe të lumtur në çdo hap të jetës…”
Shpesh u ndërpre përshëndetja nga duatrokitjet, për fjalët e zgjedhura të z. Mrijaj, në adresë të familjes dhe çiftit të ri. Më pas ai shtoi, se: “Martesat e tilla mes dy të rinjve shqiptare sikurse janë sot Zefi & Mrika, kanë rëndësi të madhe në ruajtjen e gjuhës dhe traditave të të parëve tanë ndër shekuj…”
Me fjalë emocionuese studiuesi Mrijaj, përcolli në vijim porosinë (amanetin) e kryetarit të familjes Berisha, Ndue Gjokë Berishës, i cili, para disa ditëve u nda nga jeta.
“Ndue Gjokë Berisha, duke e parë shendetin e tij, i la porosinë vëllait të tij Zefit, që gëzimi të përcillet me gëzim. Për këtë burrë të madh, flet edhe aktivisti i shquar i komunitetit shqiptaro-amerikanë pinjolli i familjes së mirënjohur korçare, i biri i intelektuali të shquar Xhevat Korça, personalitet i mirënjohur në nivelet më të larta intelektuale dhe të bisnesit në SHBA Genc Korça (Gene X. Kortsha), në librin e tij: “One Man’s Journey to Freedom” (Escape From Behind the Iron Curtain”, Joseph Karl Publishing, Rochester, Michigan, 2010), ku, ndër të tjera, me shumë respekt përshkruan në kujtime e tij, në bjeshkët e thepisura të Veriut të Shqipërisë, në dhjetor të vitit 1952, bujarinë dhe mikpritjen tipike shqiptare të familjes Gjokë Dedë Berishës dhe djalit të madh të tij Ndue Gjokës, i cili, nuk ishte më shumë se 12 vjeç, kur z. Genc Korça më shumë nacionalsitë të tjerë ishte strehuar në shtëpinë e tyre. Sikurse kujton autori, Ndoi i Ri, ishte shumë i burrëruar, i dashur e i gatshëm për t’i ndihmuar çetat nacionaliste liridashës, që vepronin asokohe në malet e Shqipërisë, duke vënë edhe familjen e vet në rrezik nga Forcat e Ndjekjes së Sigurmit Komunist të diktatorit Enver Hoxha. I tillë ishte dhe mbeti deri sa mbylli sytë në SHBA aktivisti Ndue Gjokë Berisha, i cili, ka lënë emër shumë të mirë në komunitetin tonë.”
Më pas fjalën përshëndetëse e mori dhëndrri i familjes Berisha italo-amerikani Paul Juliano, që njëkohsisht është edhe kumbara i çiftit të ri Zefit & Mrikës. Zoti Paul Juliano, është figurë e njohur në administratën amerikane dhe posaçërisht në Shtetin e New Jersey-it, ku, kryen detyra të larta.
Në një mesazh shumë të bukur, që ai nga zemra kishte hartuar për familjen Berisha dhe çiftin e ri Zef & Mrika Kçira, tha: “Unë, pata një fat shumë të mirë, mbasi u martova me një vajzë shqiptare nga familja Berisha dhe mu dha mundësia të njihem nga afër me Shqipërinë, Kosovën, me traditat, zakonet, kulturën e popullit tuaj të lashtë. Ndjehem shumë krenar, që familja e re Zef & Mrika Kçira, shprehën dëshirën, që unë dhe bashkëshortja ime Rita të jemi kumbarë të tyre.”
Një skulpturë e bukur dhe e madhe prej akulli, ishte vendosur pranë tavolinës së çiftit, ku, binin në sy një çift pëllumbash mbi një zemër të madhe.
Këngë, valle, muzikë, ushqime të larmishme shqiptare dhe amerikane, vijuan deri në orët e vona të natës, ku, më pas erdhi momenti më i bukur i ndarjes së tortës, në maje të së cilës ishte çifti i ri.
Zefi & Mrika, tashmë kanë prerë biletat e udhëtimit drejt ishullit të bukur të Karaibeve, për të kaluar muajin e mjaltit…

Historitë e pavdekshme të Prekë Pjetër Cali (1872 – 1945)

March 11, 2014 by dgreca

“I lumi ti o zogu i malit, që se dron Memin e Smajlit”.shprehje malaziase/

Nga Klajd Kapinova/

Kanë kaluar disa dekada nga dita e pushkatimit të trimit Prekë Calit, piramidës së gjallë të sinorëve arbërore, u përbalt nga historia dhe fletushkat komuniste sot. Në afërsi të Lezhës (jo larg Shkodrës), në katundin Kukël (Mali i Jushit), në një shtëpi të thjeshtë malësore më 29 korrik të vitit 1878, babait Pjetër e nënës kreshnike Rudes, u lindi fëmija i parë “familjari bujar, piramida e kufirit shqiptar, krenarie e Kelmendit dhe e Malësisë së Madhe, atdhetari i zjarrtë, Martiri i Demokracisë: Prekë Pjetri (Cali) Hasanaj.”^[1]

Këtu u lind tribuni i Malësisë, një nga udhëheqësit më të shquar të mbrojtjes së trojeve stërgjyshore ilire. Kjo Derë kreshnike e pamposhtur, ishte gjithnjë e mbrujtur me tradita patriotike e atdhetare, që kishin lënë gjurmë të thella, gjatë gjithë kohës, me kontributin në dobi të çështjes nacionale. Familja e re Cali (Hasanaj – Selmanaj), në kullën tre katëshe të ndërtuar në Vermosh vitin 1920, kishin pasur një vajzë e tre djem. I pari ishte Preka, Toma, që nuk e pati jetën e gjatë, mbasi si fëmijë u mbyt tek po lahej në ujërAtë e ëmbla të lumit fushor Buna. Një tjetër fatkeqësi, rëndon familjen Cali, në moshën 21 – vjeçare, djali i tretë, me armë zjarri aksidentalisht humbet jetën. Motra e vetme e Prenkës, Lula, u martua kur u rrit në Rapsh të Hotit me Syn (Gjelosh) Mashin.

Formimi i tij fillon natyrshëm në rrjedhen e jetës, nëpërmjet njohjes dhe respektimit të tabuve, të kodit moral të pashkruar të paraardhësve, që kishin krijuar atë traditë të mrekullueshme, në odat e burrave mes bjeshkëve të Malësisë.

Studiuesi Dr. Luigj Martini, në monografinë “Prek Cali, Kelmendi dhe kelmendasit” (Shkodër, 2005), ndër të tjera vlerëson: “Padyshim, ndikimi i odave të burrave qe vendimtare. Aty pleqnoheshin ngjarjet, gjykoheshin njerëzit, glorifikohej nderi, besa, burrnia, atdhedashuria, feja, fisnikëria dhe dënoheshin me shpërfillje të kundërtat. Aty, në prehërin e atyre burrave fisnikë Prek Cali, krijoi në vetvete një mendim të prerë për fenë si një e pandarë e jetës së malësorëve, e do të vijë duke e kristalizuar dhe përforcuar akoma më tepër gjatë jetës, sa në raste të veçanta do t’i përkushtohej. Qysh herët, u miqësua me normAtë e kanunit të malëve. Në mënyrë intuitive, dalloi që ato përmbajnë në vetvete, një farë paanësie dhe ishin të domosdoshme, për të patur një rregull relativ në mes të malësorëve. Dalloi, që ky kod i pashkruar, është në harmoni të përkthyer me ekzistencën e vetë malësorëve. E ndoshta nga kjo, më vonë spikati si një nga mbrojtësit më të flaktë të tij.”^[2]

Prekë Cali, ka qenë fis i parë vojvodë në Selcë nga 12 lagjet e këtij vendi, duke pasur edhe kryet e vendit në Kelmend. Bjeshkët e fisit, duke qenë e kufizuar me Kuçin (trevë ilire) sot si pjesë e Malit të Zi, përherë u takonte barra më e rëndë në mbrojtje të tokave të të parëve.

Kësisoj, të parët e fisit, sikurse ishin trimat e anashkaluar në histori, si: Memi i Smajlit^[3], Turk Isufi, Ujk Isufi, axha (ungji) i Prekë Calit Ucë Turku (vojvodë i Selcës), Dedë Shabani, Dul Doshi e djali i tij i pashëm Kir Duli, Nikë Turku, Gjokë Nikë Selmani, Marash Mark Selmani etj., gjithnjë janë përleshur flakë për flakë në istikame, kundër synimeve shoviniste të kuçasve malazias, duke qenë në vijën e parë të frontit në luftimet mbrojtëse.

Shovinistët grabiqarë malazias, me përkrahjen e këlyshëve (kryesisht diplomacisë franceze) të ulkonjës së Perandorisë Ruse, kërkonin të gllabëronin tokat arbërore Vermoshin, Vuklin e Nikçin, sëbashku me bjeshkët e tyre të përmendura…

Me sa kujtojnë të moçmit malësorë të Kelmendit, Memi i Smajlit, ka qenë një trim i vërtetë, i cili, ka arritur t’u kallë tmerrin shkjeve, sepse çdo veprim a plaçkitje, që ata bënin në trojet tona, ai u kundërpërgjigjej, duke i dëmtuar edhe më shumë. Kur shkjetë guxonin të punonin në tokat tona, të pushtuar nga ata kishin vertetë një frikë të madhe.

Në një rast të tillë, Memi i Smajlit, kishte marrë me pushkën e vet në shenjë shkjaun dhe sipër tij këndonte një zog. Në moment shkjau i thotë: “I lumi ti o zogu i malit, që se dron Memin e Smajlit.” Në atë çast, Memi, del nga vendi (pozicioni), ku kishte marrë shenjë e i thotë shkjaut: “Kjosh falë për sot, por mos më shkel ma në tokë shqiptare.” Ky epitaf në varg, që ruan në vetvete një histori të vërtetë, është mësuar e përcjellë gojë më gojë në oda e kuvende burrash, në malet e Krahinës së Kelmendit e gjetkë.

Prenka nga shtati ishte shumë i gjatë e i pashëm. Ata që e kanë njohur nga afër thonë, se kishte shpatulla shumë të gjëra, kraharor të zhvilluar, trup vigan plot enërgji, fisnik në shpirt, i matur në fjalë e veprime, gojëtar i pashoq, në kuvende e oda burrash.

Pushkën e kishte një shok të pandarë, që nuk e hiqte asnjëherë nga dora. I pëlqente të vishej me rrobat tradicionale të malësorit: çakshirë, xhamadan, jelek e kapic të bardhë mbi flokë, alltinë turke dhjetëshe të veshur me argjend në brez e një grumbull vargjesh me material argjendi.

Tek ai, spikatën virtytet pozitive tradicionale të malësorëve, të cilat, i reflektoi në marrëdhëniet e përditshme me miq e shokë. Deri në moshën 30 – vjeçare, i urti kelmendas Cali, asnjëherë nuk synonte të dilte përpara vojvodëve e krerëve të tjerë, që ishin më të moshuar se ai. Kjo ishte një edukatë e vlerë fisnike e malësorëve tanë, e transmetuar brez mbas brezi në oda e kuvende burrash.

Ishte zemërbutë e i afër për miq e dashmirë të vet dhe të atdheut. Luan i vërtetë në fushën e betejës. Gjithmonë i pari, aty ku ishte fronti më i vështirë, aty ku dërdhej gjaku i flamurit e trojeve të shenjta. Flamuri nacional, liria e trojet arbërore, ishin qëllimi i jetës së tij.

Ishin kohë të vështira e mbijetese për Atdheun. Grabiqarët e shteteve të Evropës, me harta ndër duar, vështronin të pangopshëm trupin e rrudhosur të vendit të shqiponjave. Mes bjeshkëve të thepisura, përpara u doli piramida e kufirit Prekë Cali.

Se kemi kufirin këtu me Malin e Zi, – foli rreptë ai.

Këtu, këtu – çirrej para Komisionit përfaqësuesi i Malit të Zi.

Këtu janë Bjeshkët e Kuçit, – këmbëngulte malaziasi.

Jooooo Bjeshkët e Kuçit, – ushtoi zëri i trimit të pamposhtur Prekë Calit. Ata janë Bjeshkët e Kuqe dhe duhet ta dini të gjithë, se emnin e morën nga gjaku ynë në luftrat mbrojtëse të malësorëve arbërorë.

Për të shuar tonet e nxehta të bisedës, ndërhyri me ironi njëri nga antarët e Komisionit Ndërnacional.

Lëvizni ju gurin, vendoseni atje ku mbaron toka e juaj, – iu drejtua me gishtin tregues përfaqsuesi i huaj.

Prekë Cali, vuri pushkën krahëqafë, u përkul pak para truallit të vet, rroku gurin e larë ndër shekuj me gjak trimash, dhe me duart e forta të një ariu, e ngjeshi pranë gjoksit e me një lëvizje rrufe e kaloi mbi shpatullat e gjëra. Si një dragua, nisi të ecë përgjatë kufirit, si ushtar besnik i atdheut të vet. Në ecjen e atij trimi arbëror, zgjerohej frymarrja e malësive tona, të plagosur rëndë nga padrejtësisë e Evropës. Tokat shqiptare në Malësi, sërisht folën gjuhën e arbërit, falë bijve të denjë të herojve mitik…

Pikërisht këtyre burrave të mëdhenj ua thurte poeti nacional Fishta, vargjet në kryeveprën “Lahuta e Malcis”:

“Jo, po a s’desht djalli Shqypni?

Jo, po a s’desht hasmi Shqyptar?

Qe pra sot po ka Shqypni,

Qe pra sot po ka shqyptar…”

Prekë Cali, ishte kundër copëtimit të trojeve, nuk pranoi të shitet për para në dëm të trojeve arbërore si disa të tjerë. Me këmnguljen e tij të padiskutueshme në mbrojtje të kufijve shqiptarë, ndikoi mjaft, që Shqipëria të mbetet në kufijt e sotëm. Komisioni i caktimit të kufijve ndërnacional, nuk u tregua i saktë në përcaktimin e trojeve arbërore.

Lidhur me kufirin e Kelmendit nga Fuqitë e Mëdha, u përcaktua territori i Kelmendit. Me këtë shprehje, shkruan publicisti kelmendas Rush Dragu (1961), në librin “Kelmendi …dritë, hije…” (2001), lihej shteg për t’u abuzuar me atë përcaktim të pasaktë, mbasi nuk përcaktohej saktë se nga kalohej vija e kufirit, e sidomos në Vermosh. Vështirësia rritej akoma më shumë nga konfiguracioni i thyer i relievit në këtë vend.^[4] Pas këtij vendimi, Serbia mbeti pa dalje në bregdet, kurse Krajl Nikolla i detyruar iku në Itali.

Bashkëkohësi Marash Mali, kujton: “Ucë Turku, bisedonte shumë herësh në veçanti me Prekën. Ai kishte krijuar përshtypjen, se kishte shumë cilësi, pothuaj të rralla, që e naltësonin dhe nderonin përsonin e tij në të ardhmen, sidomos për çashtjet patriotike, por asnjiherë nuk ia thonte këto.”

Ai, ishte i martuar dy herë, me gruan e parë Dranen jetoj shumë pak, sepse ajo vdiq e re, nga sëmundja më e përhapur e kohës në Malësi, që ishte tuberkolozi, duke i lënë një vajzë të vetme Agen në moshën 4 vjeç. Kurse nga martesa e dytë me Pashke Prekën, nuk pati fëmijë. Pashka, vinte nga dera e patriotit e luftëtarit të shquar Gjekë Selcës.

Mbas pushkatimit të kryetrimit kelmendas, u detyrua të braktisë kullën në Vermosh, të cilën e përvetësoi pa të drejtë regjimi, për nevoja të veta ushtarake. Pashka, mundi të gjente strehim në shtëpinë e malësorit Dak Lucit, gruaja e të cilit, Gjystja, ishte mbesa e Prekë Calit, ku, qëndroj për shumë vite deri sa mbylli sytë në vitet ’60.

Në Konferencën e Londrës të vitit 1913, Fuqitë e Mëdha të Evropës, vendosën arbitrarisht kufijtë mes pjesës veriore të Shqipërisë e shteteve kufitare: Mali i Zi (Malësia) e Serbisë (Dardania). Nga data 10 tetor 1912 – 22 prill 1913, kryeqyteti i Ilirisë Shkodra (Scodra) po jetonte për 7 muaj nën breshërinë e armëve 45.000 serbo – malaziase, që e kishin rrethuar dhe këronin dorëzimin e saj Mbretërisë së Cetinës.

Ishte koha që sapo kishte përfunduar Lufta Ballkanike e vitit 1912 – 1913. Shtatë konsullatat e huaja me përsonelin e tyre qëndruar dhe ndihmuan me sa mundën popullisinë vendase, që ishte në prag të katastrofës së zhdukjes nga topat, armët dhe uria. Këtu do të spikasë trimëria dhe vendosmëria e pashembullt e komandantit turkHasan Riza Pashës^[5] (General), sikurse shkruan Horstense von Zambaur (gruaja e Konsullit të Perandorisë Austro – Hyngarisë në Shkodër Adolf Ritter v. Zambaur), e cila në kujtimet e saj të botuar në Berlin në vitin 1914, shkruan për shpalljen e rëndëishme që kishte nxjerrë Valiu i Shkodrës, që u bë epiqendra e ngjarjeve e fatit të Shkodrës: “një shpallje e vendosur në mur, nënshkruar nga Hasan Riza Pasha…njofton banorët e Shkodrës, se ai që shprehet për dorëzimin e qytetit, do të varet…”^[6]

Marash Mali (1921)^[7], i moshuar me banim në Florida (USA), sërisht kujton vendosmërinë e Prekës për çështjen e kufijve, duke iu drejtuar Komisionit, që kishte dalë në terren e po verifikonte kufijtë: “…Shtetet e Mëdha dhe ambasadorët e tyne, Komisioni Qendror i Kufijve edhe deri Gjykata e Hagës, na i ka njoftë si toka shqiptare. Ju si amanetqarë të Misionit, që keni marrë përsipër verifikimin jeni tue e shpërdorue. Ato zhgarravina në hartë nuk i njofim. Me ne, nuk ka mujtë me luejtë as ushtria e Sulltanit turk. Këto troje i kemi larë me gjak, gjatë gjithë shekujve, kundra atyne që deshtën të na i marrin. Edhe sot luftarët e Kelmendit, janë gadi të vdesin për trojet e veta, ashtu si dikur të parët e tyne. Prandaj ndigjoni fjalët që po ju them: Mos kërkoni të luani me kufijtë tanë, që janë aprovue se është tokë shqiptare, përndryshe…Mendohuni mirë se atë majë nuk e kaloni lehtë!

Njeni nga të Komisionit tha:

“Zotni Cali, për pak çaste Komisioni don me bisedue mes vedi.”

Ata u larguan në nji anë dhe nuk qëndruan shumë. Meqenëse i kuptuan intrigat e përfaqësuesve malazias (jugosllavë), vendimin e morën shpejt. Kur u kthyen njeni prej delegatëve iu drejtue Prekës, duke i folur:

– “Zotni Cali, Komisioni, vendosi që ju bashkë me shokët që ju shoqërojnë t’i prini Komisionit, duke e shkel terrirorin tuej që keni mbas me fqinjët.”

Mjerisht Brada e Vezirit mbeti jashtë kufijve, se ishte tepër në thellësi të territorit malazias. Ajo ishte pronë e shkrelasit Gjon Nikë Sykut, njeni nga familjet e njohuna shkrelase me banim në Breg të Matës. Ai çdo verë dilte në atë bjeshkë me kopenë e madhe të bagëtive, me autorizim të autoriteteve malazeze.”

Duke parë me kujdes dinamikën e ecurisë së ngjarjeve të ngjeshura historike, shohim se asokohe, çështja e Kelmendit në tërësi e Vermoshit në veçanti, ishte një problem themelor i qarqeve zyrtare të Shqipërisë. Kështu me datën 23 shtator 1923, në orën 16 e 30 minuta, populli i Shkodrës, mbas një mitingu të madh proteste për Vermoshin, bëri edhe një shpresë drejtuar Shoqërisë së Nacioneve në Gjenevë, Konferencës së Ambasadorëve në Paris.^[8]

Emri me veprën e tij mbushur me atdhedashuni, u bë simbol qëndrese, për malësorët, që e mbështetën dhe e deshtën me gjithë zemër. Popullariteti i Prekë Calit, ishte i padiskutueshëm. Ja disa pasazhe përshkrimi, të kryetrimit azgan:

“Bile, ai qe i vetmi malësor, që u bë i njohur deri në selitë e krajlive evropiane. Ndue Gjon Smajli, një plak shumë i vjetër kelmendas, i cili, në vitet shtatëdhjetë ishte akoma i gjallë, kishte qenë njeriu më i afërt i Prenkë Calit në veprimtarinë e tij për çështjen e kufijve veriorë.

Ai më pati folur edhe për një dokument identiteti të Prenkë Calit, të firmosur dhe vulosur nga shtatë krajla. Sipas dokumentit, Prenkë Cali konsiderohej njeriu i paprekshëm nga shtatë krajlitë. Një lloj imuniteti i veçantë, që zor ta ketë pasur ndonjë shqiptar tjetër. Mbase ishte pikërisht ky imunitet, tek i cili, besonte Prenkë Cali, që e shtyu të dorëzohej i gjallë, pas dështimit të Kryengritjes së Kelmendit.”^[9]

E Preka, lëshoi kushtrimin ndër malësorë, se “gjallë a vdekun” tokat shqiptare si amanet brezash, do t’i ruaj përmes tytës së ngrohtë të pushkës.^[10] Malësia në mote, ka mbrojtur trojet me dinjitet e krenari nacionale.

Vendasit ndër shekuj, kanë shkruar historinë me gjak arbëror, me një betim solem të quajtur tabe, që do të thotë besëlidhje e qëndrueshme, me moton: “Besa e Zotit, është besa e burrave, për Nder – Atdhe – Besë e Fe”. “Lidhja e Shkodrës”, e organizuar mes maleve më 13 maj 1944, erdhi si imperativ i kohës, kundërpesh e çerdheve me gretha të frontit komunist, që ishin krijuar (si kërpudhat mbas shiut), për të ardhur në pushtet me krime e mashtrime ideologjike. E gjithë programi konkret nga fraza e parë deri tek e fundit, përshkruante vendosmërinë luftës ndaj komunizmit si terror i zi, nami i së cilës po përhapej si epidemi, tek synonte të trokiste drejt Veriut të Shqipërisë.

Pjetër Smajlaj, sjellë nga kujtesa episode me detaje interesante, që i ka rrëfyer babai Kolë me miq, që kanë bujtur shpesh në familjen bujare. Preka, gjithnjë ishte i veshur me kostumin popullor tradicional të Kelmendit, me ornamentet të qendisura me kujdes nga vendasit.

Ai, asnjëherë nuk e ndante nga brezi koburen e argjentë, që ia kishte dhuruar Mbreti Ahmet Zogu I. E pinte shumë duhanin e fortë të Sheldisë me çibuk. Mendimi i tij visar, përparimtarë e i guximshëm, dallohet për mprehtësi e logjikë të shëndosh në bashkëbisedimet me të huajt e bashkëatdhetarët e çdo krahine të Shqipërisë.

Ai me Malësi, ka zbatuar me ndërgjegje normAtë ligjore kanunore, që buronin mirëfilli nga kanuni i Lekë Dukagjinit (1446 – 1481). Kanuni, mori emrin e Lekës si Princ i Veriut të Shqipërisë. Ai ishte mik i Gjergj Kastriotit, rival dhe zot i zonave të kufizuara me Kryetrimin e Krujës, që mbas vdekjes së Gjergjit, për 10 vjet (1467 – 1477), rifilloj luftën kundër ushtrisë së Perandorisë turke. Ky ligj (kanun), është një kompleks parimesh, ligjesh, normash, zakonesh, me të cilat, rajoni malor, është vetëqeverisur gjatë, në epokën kur turqit zotëronin drejpërdrejt pjesën tjetër të Shqipërisë. Për zbatimin e tyre, ka vendosur populli i krahinës…

Preka, ishte e mbeti më i dëgjuari e i respektuari në kohën e vet në viset e Veriut. Për fat të mirë, sot flitet e shkruhet me respekt nga autorët e rinj, që me dokumente autentike po venisin helmin e historisë deformuesve të kohës së absurdit totalitar. Kjo për më tepër, duket në stimën e lartë, që shfaqin kelmendasit dhe në tërësi e gjithë Veriu i Shqipërisë, shqiptarët në Mal të Zi e Dardania martire etj.

Ai interesohej për ekonominë familjare të luftëtarëve të vet, i ndihmonte me gjithçka, ushqime, veshje, kafshë për të punuar tokën, duke patur një zemër të madhe, për ata njerëz në nevojë dhe shpirt të pastër fisniku për malësorët e pambrojtur. Me në krye vetë Prekë Calin, banorët kelmendas, ishin të detyruar të bënin roje në kufi, në bjeshkët e në stanet e verës, mbasi binin pre e vjedhjeve, plaçkitjeve dhe dhunimeve sllave.^[11]

Kelmendi, shkruan studiuesi e publicisti malësor Ndue Bacaj, në gazetën nacionale “Shqipëria etnike” (Shkodër, 2004), nuk është shkelur nga asnjë këmbë italiani apo gjermani. Treva e lavdishme, nuk ka arritur të pushtohet asnjëherë nga ushtritë e huaja.

“Prenkë Cali, ka kundërshtuar vendimet e qeverive të mëdha, që kanë qenë në dëm të Shqipërisë e trojeve tona. Ishte Prenkë Cali, që në vazhdën e personaliteteve parandëse të shquara të Atdheut, siç ishin: Imz. Luigj Bumçi, Atë Gjergj Fishta, Luigj Gurakuqi, Dom Ndre Mjedja, që kishin apeluar zyrtarisht në Lidhjen e Kombeve, duke kundërshtuar vendimin e marrë prej tyre, që kufiri i vendosur nga Bishti i Krajës, Ura e Përroit të Thatë, Qafa e Grishajve, Thana Binoke në Shkrel, Qafa e Terthores të zhvendoset dhe fitoi kufirin e sotëm ekzistues me Malin e Zi. Prandaj, 820 partizanë sllavo – serb, sulmuan kështjellën e tij në Vermosh, tre muaj para se të “çlirohej” Shqipëria. Ai u tërhoq nga Vermoshi e u vendos me shtabin e tij në Vukël. Serbo-sllavët, u larguan pa kryet e Prenkë Calit, por të fituar nga ana e tjetër, sepse dy brigada shqiptare të shtetit amë luftonin gjoja për “çlirimin” e Kosovës.”^[12]

Me ardhjen në pushtet të monarkistëve të Mbretit Ahmet Zogu, ai herë mbas here bënte kërkesa dhe proteston pranë Qeverisë, për të ngritur zërin për Vermoshin e tërë Malësinë, pranë organizatave ndërnacionale. Duhet pohuar, se Prekë Cali, asokohe ishte në krye të kelmendasve, për të ruajtur qetësinë dhe integritetin territorial të Kelmendit.

Sërisht, ai i bën presion sëbashku me patriotë të tjerë Ahmet Zogut, i cili, detyrohet t’a ndërnacionalizojë çështjen e Vermoshit dhe për këtë ka meritë të veçantë kryeprijësi i Kelmendit. Në janar të vitit 1925, Zogu iu drejtua Konferencës së Ambasadorëve, me kërkesën, që çështja e përcaktimit të kufijve arbëroro-jugosllav në Vermosh të zgjidhej pa vonesë, mbasi kështu mund të konsideroheshin të zbatuara praktikisht vendimet e Konferencës së Ambasadorëve të vitit 1913.

Më 8 shkurt 1925 Qeveria Shqiptare, vendosi që në Vermosh të dërgohej një Komision i kryesuar nga zoti Mehdi Bej Frashëri, për të parë në vend problemin e kufirit shtetëror në fshatin Vermosh. Mbretëria Jugosllave, shtrojnë para arbërorëve, se çështja e Shën Naumit dhe e Vermoshit, mund të diskutohen e zgjidhen veç e veç, duke bërë ratifikim (njohje) të kufijve dhe kompensim të tokave në shkembim.

Një gjë e tillë, të ndikuar dhe nga presioni vendas Qeveria e Ahmet Zogut e pranoi. Më 21 shkurt 1925, Qeveria Shqiptare, njoftoi jugosllavët, se Shën Naumi e Vermoshi, do të shikohen e trajtohen si një e vetme, siç ishte dhe Vendimi i Konferencës së Ambasadorëve.^[13]

Në këtë situatë, përplaset Prekë Cali me Ahmet Zogun, mbasi ishte përkrahës i forcave të opozitës asokohe.Mbas rënies së qeverisë së Fan S. Nolit, qeveria monarkiste, selektoi kundërshtarët politikë, Prenkën me disa të tjerë, i internuan për 4 vjet, në burgun e kalasë së Gjirokastrës.

Duhet pohuar, se Prekë Cali, asokohe ishte në krye të kelmendasve, për të ruajtur qetësinë dhe integritetin territorial të Kelmendit. Sërisht, ai i bën presion sëbashku me patriotë të tjerë Ahmet Zogut, i cili detyrohet t’a ndërnacionalizojë çështjen e Vermoshit dhe për këtë ka meritë të veçantë kryeprijësi i Kelmendit.

“Lirimi i Prenkës, nuk ishte i rëndomtë. Qytetarët e Gjirokastrës, në sheshin e qytetit e përgëzuan me urime e ngrohtësi njerëzore, si të parakalonte një mbret. Preka, përmes gazetave, që e kishin intervistuar, falënderon për së tepërmi qytetarët e Gjirokastrës. Ai nuk u pajtua kurrë me pushtimin fashist dhe prej ditëve të para të pushtimit u vu në anën e forcave nacionaliste. Ishte kundërshtar dinjitoz edhe i komunizmit.” (Lajçaj, f. 70)

Kur situata u qetësua dhe gjakrAtë e urretjes midis shqiptarëve ranë në qetësi, Mbreti i shqiptarëve Ahmet Zogu I (1895 – 1961), rishikoj përsonalisht me kujdes vendimin e dënimit ndaj figurës së shquar të Prekë Calit.

Ndonëse me vonesë, Mbreti e kuptoj, se nuk ishte ashtu sikurse i kishin thënë, mbasi kelmendasi me trima, kishte luftuar për çështjen nacionale të trojeve të Veriut. Mbreti u tregua fisnik, tek e liroi dhe ftoi në rezidencën e tij në Tiranë, për t’u takuar miqësisht. Qysh kur dy burrat e njohur i shtrenguan dorën njeri tjetrit, Mbreti Zogu I, i kërkoi ndjesë, duke i thënë se:

“ – Të kam internue, se kam pas të dhana, se ju jeni marrë me politikë dhe je kundër meje. A asht e vërtet kjo?

Jo, iu përgjigj Prenka, vetëm me politikë as nuk jam marrë as nuk merrem!

Po kundër meje a je? – ia ndërpreu Zogu I.

Vetë nuk jam kundër teje dhe nuk kam kenë kundër shqiptarëve. Unë kam luftue e do të vijoi me luftue vetëm kundër atyne, që duan të na marrin trojet tona. Vetë jam vetëm shqiptar e për Shqipnin nuk më dhimbset jeta.”

Mbas bisedës së përzemërt e me sinqeritet, në shej patriotizmi e miqësie të re, Mbreti i Shqiptarëve Zogu I, e bëri Prenkë Calin Kapiten Rezervë. Kreu i fronit mbretëror, i dhuroi heroit kelmendas nataganin me dorezë të bardhëme nënshkrimin: “Ahmet Zogu I”.

Mbreti i arbërorëve asokohe Ahmet Zogu, bëri amnisti (falje) dhe ofroi në oborrin e vet kundërshtarët politikë, duke u ofruar paqe dhe bashkëpunim me ta për çështje të larta ndaj Atdheut. Kësisoj Preka, deri më 7 prill 1939, kur trupat fashiste italiane të Benito Musolinit sulmuan vendin tonë, ka shërbyer në komandat e Mbretit, duke drejtuar xhardanmarinë për trevën e Malësisë. Gjatë pushtimit të Arbërisë, kjoftë nga Italia fashiste (1939 – 1942) apo Gjermania naziste (1943 – 1944), kelmendasi Cali, nuk ka bashkëpunuar me pushtuesin as nënshkruar pakte marrëveshje apo bashkëpunimi me ta.

Të gjithë akuzat të bëra në drejtim të tij, nga rregjimi i Enver Hoxhës (1941 – 1990) janë të pathemelta e pa argumenta. Dokumenti i vetëm, i nënshkruar nga ana e tij në këto vite, është ai që i përket vjeshtës së vitit 1924 nga krerët e Arbërisë së Veriut, në të cilin, thuhet për të bërë një rezistencë të armatosur, për mosvendosjen e rregjimit komunist, me të mbatuar Lufta e Dytë Botërore, të cilën, e ka nënshkruar dhe vetë Prekë Cali.

Ai tek komunizmi, shihte bashkëpunëtorin me armikun e përjetshëm të tij sllavizmin, me të cilin, nuk kishte bërë paqe kurrë, kishte humbur rininë e burrërinë në luftë me malazias e serb dhe tashti në pleqëri, nuk mund të bënte krushqi, me më të egrin armik kelmendas.^[14]

Preka me kelmendas, kishin një motiv më shumë e arsye, pse kishin dalë në fushë të mejdanit, për jetë a vdekje, sepse nuk donin, që tokat e tyre, të ishin pjesë e Perandorisë Sllave; nuk donin, që fëmijët të merrnin emra sllav, zakone e tradita të pushtuesit; nuk donin, që të harronin varret e të parëve të larë me lumenj gjaku trimash.

Gjithsesi, shqiptarët etnik nuk donin asgjë, që ishte dhuratë e verbër e pushtuesve sllav. Përsonaliteti i tij imponues, ndikonte tek bashkëluftëtarët e tij dhe tek të gjithë malësorët e Kelmendit. Ai me zgjuarësi, arriti të kombinojë programin e Besëlidhjes së Malësisë me detyrën e tij shtetërore si komandant i vullnetarëve të Plavës, Gucisë dhe Kelmendit.

Edhe kur këta erdhën në pushtet, ai, nuk e ndërpret luftën në të mirë të popullit, duke iu kundërvu me armë në dorë satanait pa fe, atdhe, ide e shthurje morale, sa që shpesh thuhej, se gratë partizane ishin në përdorim kolektiv…

Prof. Sami Repishti, në librin “Nën hijen e Rozafës” (Narrative e jetueme), “Onufri”, Tiranë, 2004), mbasi përshkruan ekzekutimet kolektive në qytetin e Shkodrës, vijon:

“Po ngrinte kokën organizimi i ri shtetënor, i mbështetun mbi forcën e hekurt të zjarrit, ashtu sikurse kisha dyshue dy vjetët e fundit. Fjalime pambarim, parulla të përsërituna, arrestime masive, “djallëzimi” i kundërshtarit, që paraqitej dhe trajtohej si “anmik” e, kërkesa revolucionare për luftë pa mëshirë. Ekzekutimi publik ishte përfundimi logjik!

Nuk ishte vetëm akti i ekzekutimit të “bashkëpunëtorëve”, që tronditi qytetin. Ishte mënyra e këtij ekzekutimi, që tregonte nji mospërfillje për shtetin ligjor e që praktikisht, ishte edhe nji mospërfillje për ndjenjat e qytetarëve. Gjithçka ishte e llogaritun me krijue atmosferën e frikës, e me përgatit terrenin psikologjik për terrorin masiv që planifikohej. Kundërshtimet e vazhdueshme që ballafaqoi “pushteti i ri”, sidomos zonat malore, sëbashku me nji ftohje të popullsisë qytetare nga manifestimet publike e të organizueme prej qeveritarëve të rij, mjaftuen me bind udhëheqjen qendrore në Tiranë, që të deklarohet “gjendja e jashtëzakonshme” për qytetin e rrethet e Shkodrës. Çdo ditë, në shtyllat telefonike e ditoret e dyqaneve, vendoseshin lista të gjata burgu për “bashkëpunim” me “armiqtë e popullit”…

Çdo ditë përgatitej nji “shfaqje” publike, për diskreditimin e “anmiqve të popullit”. Nji ditë janari, kaloi me zhurmë, nji grup malësorësh të lidhun me pranga e litarë, krah për krah, ndërsa rreth e rrotull tyne, grupe të rijsh e gra histerike, përsëritshin në kor: “Plumbin ballit! Plumbin ballit! Vdekje trathtarëve! Vdekje trathtarëve!”

Të arrestuemt, burra të gjatë, përfaqsues të denjë të racës ilire, që u ruejt për shekuj në naltsin e Alpave të Veriut, shikojshin me çudi këtë komendi funebre, turmAtë e mbledhuna në të dy anët e bulevardit, të heshtuna, të habituna, të frikësueme. Frika e ushtrueme nga partizanët, po jepte frytet e saj të para: nji popullsi e tanë zhvishej nga guximi qytetar tradicional!

Sereniteti i fytyrës së viktimave, të lidhuna e të përbuzuna, që drejtoheshin kah vdekja e sigurt, nuk mund të ishte pasqyra e nji ndërgjegjje të keqe… Përkundrazi! Në zemër të tyne, ata duhet të kenë ndie vetën, si viktima të nji ndëshkimi të padrejtë. Vetëm ideja e viktizimit, e pafajnisë, lejon nji serinitet të këtillë.

Gjatë gjithë ekzistencës së tyne, këta malësorë të Kelmendit, kishin pranue si qëllim të jetës, ashtu si të parët e tyne, rolin e ruejtjes së kufijve të Vermoshit nga sulmet malazeze, për shekuj me radhë. Historia ishte dëshmitare! Çdo lëvizje e veprimtari politike, ishte shikue e përcaktue, në termAtë e këtij qëndrimi atdhetar të padiskutueshëm.”^[15]

Studiuesi malësor Marash Kolë Mali, ish – burgosur politik në kohën e diktaturës në Shqipëri, në librin e fundit shkruar në Florida: “Ngjarje historike dhe figura të shquara shqiptare” (2003), rikujton:

“U ba nji Mbledhje e madhe me krenet e Malësisë së Madhe, nën drejtimin e Kolonel Mulo Bajraktarit, i cili, ishte komandant i vullnetarëve të Malësisë asokohe edhe për malet andej kufinit. I deleguem i ardhun prej Shkodre ishte Ndoc Çoba, ish politikan dhe n/Kryetar i parlamentit Shqiptar. I ftum ishte edhe i deleguemi i partizanve i quajtun Ramadan Reçi, të cilët, qendrën e tyne e kishin në Reç (mbi Koplik të Sipërm, shënimi im K. K.). Çun Junuzi (bashkëthemelues i P.K.Sh., më 8 nëntor 1941, shënimi im K. K.), asokohe si komunist punonte ilegalisht, e me qendër ishte në Aliaj të Kastratit.

Mbasi folën Mul Deli Bajraktari^[16] e i deleguemi i Shkodrës Ndoc Çoba (Ministër i Financave më 1920, Delegatë në Kongresin e Durrësit, më 1918, të Lushnjës më 1920, shënimi im K. K.), fjalën e mori Ramadan Reçi: “Ju po e shifni se dy okupatorët italo – gjerman, pra Boshti (Berlin – Tokio – Romë, shënimi im K. K.) po e humb luftën. Ne nuk duhet të kemi tjetër mbështetje e as lidhje me ta, për arsye, se fituesit e tjerë aleat, nuk duhet të na gjejnë të mbështetun me të humbunit, mbasi vetëm pasoja të këqija do të kemi. A nuk do të ishte ma mirë që ne, për hirë të vendit e popullit tonë t’u mbështetemi që tani fituesve? Unë them se po!”^[17].

Ndërsa Çun Jonuzi, tha: “Malësia e Madhe ka nji Besëlidhje, që asnji parti dhe as aktivitet politik të mos zhvillohet në këtë krahinë. E pse atëherë bahet kjo mbledhje këtu në territorin e Kastratit, për të na lanë ne sherrin tek dera e shtëpisë?!” Mul Delija, e kapi për krahu dhe e largoi Çunin nga mbledhja, e cila, po përfundonte pa asnji vendim.

I fundi, që e mori fjalën ishte Prenka, i cili, me nji za të naltë e të shqerrun tha: “Ai djaloshi i Reçit, foli e deshti me na tregue, se kush e humbi dhe kush e fitoi luftën. Ky tjetri kastratas, u ankue se me këtë mbledhje, i paskena prue sherrin te dera e shtëpisë.

Kjo nuk asht e vërtet, mbasi sherri i popullit tonë janë vetëm komunistët, që kanë zanë vend këtu afër. Mua më duket, se sikur po rrimë duarkryq ose në gjumë, pa marrë asnji vendim. Prandaj, po u baj thirrje të bashkohemi dhe të dëbojmë këta, sa nuk asht vonë prej andej, e nëqoftse ndonjenit nuk i pëlqen kështu, vetë me djemtë e Kelmendit, do t’ia tres farën, e do t’i dëboj prej Rranxave të Malësisë!…” (Mali, f. 340).

Preka, sëbashku me trimat, në të cilin bënte pjesë i riu 27 – vjeçar Mirash Fran Rrukaj (1918 – 1945), kur morën vesh, se një batalion me ushtarë partizanë, Natën e Krishtlindjes, më 24 dhjetor 1944, kishte kaluar Rapshën e Hotit, e po synonte të futej në drejtim të Lugjeve të Kelmendit, kryetrimi me parinë e vendit e luftëtarët, kishte zënë pritAtë në grykat e dy luginave mbi Urë të Tamarës.

Ai më parë, u çoi fjalë partizanëve, se: “Na nuk dona vllavrasje, shkoni ka keni ardh, se s’keni rrugë këtej.” Mirëpo komandanti nuk mori asgjë parasysh dhe filloi ofensiven. Për shumë kohë gjamët e pushkëve ushtonin. Kelmendasit me armë thyen ofensiven e madhe partizane. Komandanti, që kishte disa spijuna vendali, u mundue me çdo mjet trathtie t’i binde malsorët të dorzoheshin, por ata ishin në shtëpinë e tyne dhe kështu luftimet vijuan pandërpremje. Partizanët, në panik filluen me pa, se Kelmendi nuk u dorëzonte pa vdek të gjithë. Atëherë, ai kërcnonte partizanët, se kushdo që do të tërhiqet asht dezertor e dihej se çfarë e priste…”, kujton i arratisuri nga burgu i Tiranës (1952), shkodrani me banim në Florida Kolec Pikolini, në librin me kujtime: “Rregjimi i hienave”^[18]

Kryepatrioti shqiptar, ishte informuar me saktësi nga rojet besnike të Major Llesh Marashit, të cilët kishin zbuluar batalionin partizan, duke marshuar nga Lugina e Shkrelit me armë e municion drejt Kelmendit. Atdhetari trim Major Llesh Marashi, urdhëron Kolë Nikë Prelën (Marçinaj) t’i bie kumbonëve të Kishës.

Sipas urdhërit (të firmosur nga vrasësi profesionist “hero i popullit” Shefqet Peçi), që mori Komanda e Brigadës I (nga Shtabi i Korparatës III), Batalioni I, u nis në drejtim të Kelmendit. Batalioni, vendoset në formacion luftarak e vazhdon të tërhiqet në drejtim tjetër nga rruga, që të çonte në Vermosh, përmes Kishës së Kastratit.

Qendrestarët vendas kundërkomunistë sulmuan batalionin, e arritën t’a shpartallonin për disa orë, duke e çarmatosur. Armët dhe municionin e kapur i dërguan në shtabin e Prenkë Calit. Komunistët shumë të alarmuar nisin drejt Malësisë njësi të tjera partizane, duke bërë rrethimin e të gjithë krahinës.

Ndërkohë në Vermosh, kish hyrë si në tokën e vet “OZNA Brigada”, e cila edhe më parë shquhej për shovinizmin e pashoq, ndaj viseve shqiptare nën administrimin jugosllav. Qëllimi i saj kryesor, ishte të ngjallte armiqësi, përçarje e konflikte mes malësorëve. Në veprimtarinë e saj, spikAtë propaganda e egër ndaj Prenkë Calit, i cili, kishte fituar autoritetin e padiskutushëm të prijësit popullor, legjendar, patriot e të respektuar dhe të deklaruar si kundërsllav. (Dr. Martini, f. 212)

Prekë Cali, bashkë me 15 burra, u ngujuan në shpellën e famshme të katundit Vukël. Sigurisht, mbas prijësit të tyre shkuan shumë luftëtarë malësorë trima, që nuk e njihnin frikën e vdekje, e, kur, bëhej fjalë për mbrojtje të vatrave të tyre, vdekja iu duk si me le. Burrat e malit, ndonëse me diversitet mendimesh, dhanë fjalën për të luftuar e ruajtur trojet e tyre të pastra nga idetë komuniste, që me atë intuitën e tyre të hollë i konsideronin të papranueshme për moralin e tyre. Ata nuk ishin të vetëm, mbasi mbrojtja e nderit të Kelmendit, ishte dhe në gjakun e bijave të tij, se jo më të burrave, që nuk u tutej syri.

Prita e Calit, e kishte treguar vetën, se ishte e pathyeshme dhe e pamposhtun para trathtarëve partizanë, që luftonin për “ideale” boshe proletare të ideologjisë komuniste në Shqipëri dhe interesAtë e sllavëve megallomanë. Për partizanët, qëndresa e fortë e Prekës me shokë ishte e paramenduar.

Si gjithmonë nga komunistët, duhej kërkuar rruga e trathtisë. Dhe ajo u gjet. Askush nga drejtuesit e brigadave partizane, nuk e njihte rrugën e hyrjes në Kelmend nga tokat tona të Gusisë, ku, ishin përforcuar me forcat komuniste të J. B. Titos, i cili, me disa shovinistë sllav e malazias, që drejtonin disa brigada partizane të tyre.

Ato kishin mundur të hyjnë para partizanëve shqiptarë, për të siguruar pushtimin e tyre menjëherë mbas ikjes së forcave gjermane, mbasi gjatë gjithë asaj kohe, që nga viti 1941, ata shqiptarë, kishin fituar të drejtën të quhen “tokë shqiptare”^[19], një diçka e papranushme nga Jugosllavia komuniste. Kjo rrugë e panjohur nga Mehmet Shehu (1913 – 1981), u tregua me përpikmëri asokohe nga ndonjë trathtar shqiptar, që koha do t’a zbuloj emrin dhe veprën e tij.

Forcat e Batalionit të Ndjekjes, bashkë me forcat e Poskomandës së Bajzës, që e kishin marrë informacionin, donin ta shtypnin kryengritjen pa filluar ajo, ndaj mësyne drejt Grishës, më 23 janar 1945, për të arrestuar Luket Marashin dhe krerët e tjerë të kryengritjes.

Malësorët, u sulmuan befasisht mbas shpine e u ndodhën papritmas para plumbit të forcave, që hynë nga Ura e Tamarës. U vranë shumë burra, u dogjën kulla, u plaçkitën bagëti e mall i pafarë nga partizanët e uritun për gjak e pasuni dhe, shumë djelmë të rinjë u mbajtën peng, të lidhur këmbësh e duarsh, për të mos u bashkuar me forcat e Prenkë Calit.

Gjoja për të shuar gjakderdhjen e vëllavrasjen, u kërkua ndihma e fratit Atë David Pici, që të ndërmerrte një takim me Prekë Calin, në shpellën, ku, ishte i ngujuar me trimtë e tij. Kjo bëhej mbas shtatë ditë përpjekjeje pa rezultat nga forcat partizane, për të thye trimërinë e Kelmendit. Frati shkoj tek Preka e i pritun si burrat i parashtroi kërkesAtë e komunistëve për dorëzim…

Megjithëse i priti të derguarit nga katundi i tij, qëndrimin kundërsllav e ka shprehur: “Unë nuk jam për t’u derdh gjak shqiptari. Unë nuk jam për t’u vra vllau me vlla. Ai qi ka marr kalanë ai sundon. Por, unë nuk lidhi besë me ata, qi bajn krushqi me anmikun tonë të perjetshëm, me serb e malazias, të cillët gjatë gjith kohnave, Native American kanë vra e plaçkit, e sot nuk mund të ulem në nji sofer me hanger buk e gja me ta.”^[20]

Frati i tregoi Prekës për reprezaljet, që brigadat partizane po kryenin në popullsinë e pambrojtur të Kelmendit, por për Prekën fjala “dorëzim në duart e Serbit”, nuk zinte vend. Kur Preka kuptoj, se rruga e vetme me dalë nga shpella është “vdekja e të gjithëve” me armë në dorë, ai kërkoj nxjerrjen e një djali të ri 15 – vjeçar Maç Luca, që me vrasjen e tij (për Prekën) ishte shfarosja e atij fisi.

Ky kusht nuk u pranua nga komunistët. Preka pranoi “dorëzimin”, edhe pse e dinte se e pret vdekja, mbasi ai e njihte “besën e serbit”, por për bajraktarin shuarja e një fisi për shkakun e tij, i dukej paburrëri dhe poshtërsi. Kjo dhe vetëm kjo e detyroi atë me ra në dorën e trathtarëve të atdheut, Atdhe, për të cilin luftoi për dekada të tëra.

Vetësakrifikimi për hirë të mikut, malësori e ka pasë gjithmonë për nder. Pafajsia e 15 pasuesve të tij besnik, i jepte një shpresë të vogël për shpëtimin e ndonjerit prej atyre djemve të nënave kreshnike, që ishin të ngujuar me te dhe për te.

Nuk duhet harruar, se kjo nodhte, kur gjysma e Evropës vazhdonte luftën kundër nazizmit. Pra, për Veriun e Shqipërisë, ky ishte ballabaqimi i parë me “çlirimtarët komunistë”, mbasi Jugu , kishte kohë që e kishte provuar “besën e tyre”.

Rasti i Prekë Calit, u bë një mësim edhe për klerikët e tjerë, të cilët, me stoicizëm pranuan vdekjen me nder më parë se trathtinë me turp, si: Dom Nikollë Gazulli (1894 – 1946), Dom Luigj Pici (1907 – 1946), Dom Mark Xhani (1909 – 1945) etj. Një rrugë kësisoj Mehmet Shehu e kërkoj edhe për Dom Zef Oroshin, por, për fat të mirë Dom Zefi kishte kaluar kufirin tre ditë më parë, se të arrinte për t’u prerë në besë nga të shiturit tek komunistët…

Pseudoshkrimtarët e studiuesit shqiptarë të kohës komuniste dhe sot në gazetAtë “Zëri i Popullit” (Sh. Tomorri, “Vrasësit mizorë të popullit Preng Cali dhe Llesh Marashi, TV PD i paraqet si patriotë”, #286, dt. 12.10.1995, N. Mazini, “Prengë Cali ka vrarë 53 partizanë”, Tiranë, 9.12.1995), “Kushtrim Brezash” (Një grup ish – partizanësh të Brigadës I Sulmuese, Tiranë, dt. 23.2.1994, f. 6., po atje Y. Partizani, “Preng Cali dhe Llesh Marashi janë kriminelë me damkë, O Uran Butka!”, dt.12.10.1995, f. 4), duke ecur mbas idhullit të përbindshëm kriminelit mostër Enver Hoxha, janë përpjekur gjithnjë të përulin dinjitetin e dëshmorit të trojeve etnike shqiptare dhe vlerave të pastra të demokracisë perëndimore.

Ndër më të zellshmit, është vetë Enver Hoxha, i cili, në librin e tij “Vitet e Vegjelisë”, shkarkon fjalorin e tij me të pavërteta për Prekë Calin: “Në atë kohë në Gjirokastër, Zogu kishte internuar një bajraktar, që quhej Preng Cali, një burrë i dukur, i gjatë që rrinte kurdoherë i veshur me rroba kombëtare malësore të qëndisura, me kobure të argjenta me zinxhir të varur në qafë, me çibukë prej sermi etj. Këtë bajraktar reaksionar, që u lidh me fashizmin dhe ngriti pushkën në Kelmend kundër partizanëve, ne e kapëm dhe e pushkatuam. Kështu pra nga ky feudal trathtar s’ngelën veçse portretet e profesor Marshandit.”^[21]

Përfaqësuesi e historishkruesi komunist, ushtaraku Ndriçim Plasari, në librin: “Shpresë për popullin, tmerr për armikun”, kushtuar luftës vëllavrasëse të Brigadës I – rë Sulmuese, duke i ndjekur luftimet nga shtëpia e vet, pranon rezistencën e fortë të malësorëve dhe dështimin e forcave “popullore”, kur shkruan:

“… Kolona i kishte kthyer shpinën Brojës dhe pararoja porsa kishte shkelur mbi Urën e Tamarës, kur plasi pushka dhe çfarë pushke. Qëllonin nga kodra mbi urë, qëllonin nga Broja, qëllonin edhe nga Bardhaj. Batalioni kishte hyrë në një kazan të zjarrtë.

Armiqtë qenë njoftuar për ardhjen e një reparti partizan në Kelmend, kishin llogaritur forcën e tij prej afro 300 vetësh, kishin llogaritur edhe rrethnat e tjera në dobi të tyre dhe qysh herët, në mëngjesin e 15 janarit kishin zënë pritë këndej dhe andej përroit, me qëllim të caktuar, ta godisnin dhe ta asgjësonin batalionin tonë.

Një goditje e tillë partizanëve u ra krejt papritur. U krijua një gjendje kaq e vështirë sa më s’bëhet. S’kishte tjetër rrugëdalje, veçse të qëndrohej me çdo mënyrë në vend, duke kundërvepruar me të gjitha forcat. Ndihmë e shpejtë s’mund të pritej as nga një anë. Forcat e tjera të brigadës ndodheshin dy ditë larg, në Shkodër. Batalioni s’kishte ndërlidhje me radio.

Reaksionarët kishin zënë vend nëpër shkëmbinjtë dhe që andej villnin zjarr kundër luftëtarëve tonë të rrethuar plotësisht. Partizanët përdornin për mbrojtje çdo send të rastit, shkëmb, gropë dru. Që andej qëllonin në drejtim të qerdheve të zjarrit armik. Sulmi për të çarë rrethimin ditën ishte i pamundur. Edhe lëvizja më e vogël kontrollohej nga reaksionarët… Ishin vrarë komandanti i batalionit, Fejzi Micoli, dhe një numër luftëtarësh…

Në të vërtetë bajraktarët trathtarë Preng Cali e Llesh Marashi me shokë kishin grumbulluar rreth vetes 300-400 burra të armatosur dhe përpiqeshin të shtonin gjithnjë e më shumë forcAtë e tyre. Ata kishin marrë lidhje me misionin ushtarak anglez në Shqipëri, i cili qe treguar i gatshëm t’u jepte çdo ndihmë dhe përkrahje. Aeroplanët anglezë i kishin furnizuar mbeturinat e reaksionit me armë, municione dhe veshmbathje. Me ndihmën e anglezëve trathtarët kishin hartuar planin e një kryengritjeje kundërrevolucionare. Do të sulmonin dhe të merrnin Shkodrën me Koplikun…”^[22]

Në këto rrethana, plasi kushtrimi në Grishaj. Vullkan u bë shtëpia e Luket Marashit, që ishte një potencial i madh bese e burrërie në Malësi. Forcat kryengritëse, u gjenden përballë forcave ndëshkimore të Sigurimit e të Ushtrisë, që sulmonin në ballë të gjerë.

Praktikisht, lufta kishte filluar para kohe, pra, në mëngjesin e datës 24 janar. Në përpjekje u vra Pjetër Gjoka, i cili, në krye të 40 burrave të Shkrelit, zbriti si ortek bore në poskomandën e Dedajt, e mori ate dhe, duke kaluar nëpër Zagore, i drejtohet vertik Bajzës. Grishajt e kishin zmbrapsur sulmin e ishin hedhur në kundërsulm.

Në ballë printe oficeri i ri Zef Toma, që ra duke luftuar trimërisht. Atë natë luftimesh, do të binte edhe Lulash Cuku. Gjaku i tij do të shenjtërorente besën e do të nxirrte kushtrimin. U plagosën Pjetër Gjokë Hoti, që vdiq mbas disa ditësh. U plagos nga forcat komuniste toger Gjosh Nikaj.

Luftëtarët e rezistencës kundërkomuniste, me në krye Major Llesh Marashin, u mblodhën në oborrin e Kishës së Bajzës, ku, frati Atë Ciril Cani (1875 – 1953) rreh kumbonën e Kishës e i lutet Zotit, që bijtë e Malësisë, të fitojnë kundër pjellës së djallit bolshevik. Kryengritësit sulmuan drejt Koplikut, nën drejtimin e Llesh Marashit. Mbas luftimesh të ashpra, ata morën postkomandën dhe spitalin dhe më mbas krejt qytetin. Kontribut të veçantë dha familja e Shaban Binakut. Mësymja vazhdoi deri në Hanin e Dedë Zefit. Të ndaluarit, u liruan të gjithë, mbasi iu morën armët. (Butka, f. 19)

“Po në të njajtën kohë edhe me bekimin e famullitarit të Shkrelit, Dom Nikollë Gazullit, Kolë Nikë Prela Marçinaj (Çekdedaj – Bzhete), u bien kumbonve për me mobilizue Shkrelin për në luftë. Kështu burrat e Shkrelit, u nisën për t’u bashkue me forcat e kryengritjes në Koplik.”^[23]

Partizanët nga ana e tjetër, nuk e mendonin, se do të hasnin në rezistencë aq të fortë, prandaj po vinin të qetë. Kur filloj pushka, këta nuk kishin nga të shkonin, sepse ishin të izoluar në shtigjet e ngritura dhe nuk kishte forcë ushtrie t’i shkatërronte pozicionet mbrojtëse të malësorëve, që ishin fortifikimet natyrore shumë të sigurta.

Nuk vonoi shumë, e në drejtim të Malësisë së Madhe, filluan veprimet ushtarake. Brigada e Parë Sulmuese, mori urdhërin luftarak, t’a spastronte atë nga reaksionarët e brendshëm. Të tillë konsideroheshin të gjithë ata, që kishin bindje të kundërta me komunistët. Në mëngjesin e datës 12 janar 1945, Komanda e Brigadës së Parë Sulmuese, nisi në drejtim të Kelmendit Batalionin e Parë.

Një batalion i sprovuar në përpjekje, i përbërë pothuajse tërësisht nga partizanë të ardhur nga jugu i Shqipërisë, që kësaj here nuk dinin ku shkonin. Nuk njihnin terrenin. Nuk njihnin psikologjinë e vendasve dhe, as me kë do të luftonin, sepse në Kelmend, nuk kishte pasur, as nuk kishte pushtues. (Dr. Martini, f. 224)

Malësorët, kishin epërsi ndaj partizanëve, sepse sëpari, bënin një luftë mbrojtëse dhe njihnin shumë mirë vendin e tyre, ku, gjatë luftimeve u vranë, plagosën dhe ranë në lumë shumë partizanë.

“Prenkë Cali bashkë me me 15 burra, u ngujuan në shpellën e famshme mbi fshatin Vukël, që u mbiquajt Shpella e Prenkë Calit, Mark Luka, dëshmon: “Na, ketë shpellë e zgjodhëm për me ba qëndresën e fundit, me e la vedin e me vdek per së mbari. Për shtatë ditë rresht, gryka e shpellës nuk ka pushue as natë as ditë prej plumbave e zjarrit të mitrolozave.

Komunistët vendosën me na marrë me uri e me pabesi. Na u dorëzuem me një kusht, që të mos dhunoheshim. Por komunistët nuk e mbajtën fjalën e dhanë dhe as besimin e Fratit. Kur na çuen në shtabin e Batalionit në Rrapsh të Hotit, Mehmet Shehu, u ndodh ballë për ballë me Prenkën:

– E, Prekë Cali, – i tha Mehmeti, – të pat ardhur dita t’a mbyllësh historinë tënde me shkronja ari, po të bëheshe me ne! Pse bëre kështu?

– Zotni, – iu përgjigj Prenkë Cali, – faji bie mbi ju, se ju u batë aleat me anmikun shekullor tonin, me Serbin.” (Butka, f. 16)

Ky ishte shpiegimi i vetëm i kundërshtimit të tyne (malësorëve) me armë, të “brigadave partizane” shqiptaro – malaziase, në vjetin 1944 – 1945. Ky ishte shpiegimi i vetëm, që ata iu “dorëzuen vllazënve tanë”, autoriteteve ushtarake shqiptare, si dhe naiviteti i përgjegjeve të tyne para Gjykatës Ushtarake, që nuk kuptonte, e si rrjedhim, i trajtonte si “trathtarë”!

Pse nuk kishin ndihmue “Lëvizjen Nacional – Çlirimtare?” Sepse ishte e lidhun me serbët e malaziasit, anmiqt tonë shekullorë. Pse kishin rrokë armët kundër “brigadave tona?” Sepse bashkëpunojshin me brigadAtë serbe e malaziase, e nuk u kishim besën. Pse i nënshtroheshin influencës së klerit katolik? Sepse ata kanë qenë gjithmonë me ne, në të mirë e në të keq…!

Madhështia e malsorit të çiltër shqiptar, ngrihej para Gjykatës, si monument, që dëshmonte vogëlsinë e mendjemëdhenjve komunistë, në pozitën e gjykatësit. Epërsia morale e qëndrimit të viktimës, ishte i qartë edhe para tragjedisë, që përgatitej pa turp, nga nji udhëheqje servile e interesave të huaja, nji udhëheqje e degjenerueme nga epshi për pushtet të pakufi.

E gjithë seanca e gjyqit, sidomos me ata të moshës së kalueme, u përshkue nga nji vijë kombëtare, parimore, e drejtë, e malësorëve të thjeshtë, në përleshje me vijën politike të lëvizjes internacionale, që imponohej me gjak mbi popullsinë që e përbuzte.

Pyetjet e egra kërcënuese merrshin përgjegjen e thjeshtë e të njerëzishme të malësorëve, të bindun në drejtësinë e kauzës së tyne. Edhe kur u dha dënimi me vdekje, ata nuk u tronditën, megjithëse nuk arrijshin me kuptue, si mund të dënohet nga shqiptari, nji shqiptar, që ka mbrojt tokën shqiptare brez mbas brezi.

Shikojshin rreth e rrotull, sikur pritshin që “populli i Shkodrës” të thonte diçka për ata, për të kaluemen e tyne, për pafajsinë e tyne. Shkodranët, që njihshin mirë historinë e tyne, u befasuen nga britmAtë histerike në sallë, të publikut të zgjedhun, që shpërthyen, si me urdhën, kundër “kriminelëve”, tue kërkue me kambëngulje ekzekutimin e tyne, sa ma parë.

Populli i Shkodrës ishte përçudnue… ose strukë në shtëpi, i frikësuem deri në palc. “Shkodrës i kishte vdekë ora!” Ishte pasqyra e nji përmbysjeje të plotë politike, si rrjedhim i ngurtëzimit të ngadalshëm moral, që kishte pësue shoqnia shqiptare, sidomos gjatë vjetve të luftës…!

Ekzekutimet, me gjyq e pa gjyq, bashkë me viktimën, vritshin edhe vetë idenë e “revolucionit çlirimtar”, idenë e lirisë dhe premtimin për nji botë ma të mirë, që do të sillte revolucioni. Ekzekutimet, e njollosën “revolucionin”, e nxinë imazhin e tij, e asgjesuen atë. Sepse, zemrat dhe shpirtët e shumicës së heshtun, filluen të kalbëzohen, bashkë me kufomat që shtriheshin pa jetë nëpër rrugët e katundit, në sheshet e qytetit, në poligonët e qitjes ushtarake e të ekzekutimit.

Kudo të shihte syni kufoma, të mbulueme e të pambulueme, gjithëherë aty para syve të të gjithëve, si përmendore kokëforta, për ata që ende jetojshin, e tregojshin sa i randë ishte çmimi i krimit e sa i boshatisun ishte koncepti i nji revolucioni pa mëshirë e pa zemërgjanësi! (Prof. Repishti, f. 105)

Prometeu i çështjes nacionale Prekë Cali dhe besniku deri në fund Mirash Fran Rrukaj (1818 – 1945), e dinin se mbas kësaj që ndodhi, brigadat partizane do të dyndeshin nga Rapsha e Hotit dhe Kelmendi, si dhe nga krahu tjetër i Gusisë, ku, kishin përkrahjen e vëllezërve siamez sllav. Në këto kushte, nacionalistët morën udhën e arratisë. Hienat e pangopshëm komunist, u lëshuan nga të dy krahët mbi krahinë.

Mehmet Shehu, me brigadën e vet ndeshkuese të inkuizicionit kundërmalësorë e kundërkatolikë, vendoset në fushim në fushën e Rapshës. Malësorët, prisnin gjëmen e madhe në shtëpitë e tyre. Nuk kishte informacion, se kush e kishte radhën: Kelmendi apo Kastrati.

Në natën e 1 janarit 1945, kryexhelati terrorist Mehmet Shehu një mbetje e kolonëve turq (që u vendosën në kohën e pushtimit të gjatë turk në disa vise të Shqipërisë, shënimi im K. K.), si bir kleriku muhamedan, e përgjaku Kelmendin. Me urretjen patologjike të trashëguar nga koha e pushtimit turk, sulmi i paramenduar prej hienave ishte i befasishëm.

Nga Gryka e Grabomit dy toga me ushtarë “druzhe Tito” (shoku J. B. Tito) sllavoserbo – malazias (në kohën kur u vendos komunizmi në Mal të Zi, president ishte miku i Enver Hoxhës malaziasi Blazho Jovanoviq, shënimi im K. K.), marshuan drejt Kelmendit. Ata hapën zjarr tek Ura e Tamarës mbi popullatën e pambrojtur, me synime të pastra spastruese pa mëshirë.

Brigadat e Ndjekjes, të drejtuar nga kriminelët Mehmet Shehu e Fejzi Micoli, e forcat e Sigurimit të stacionuar në 26 kampet e burgjeve, hetuesisë, torturave etj., në Qarkun e Shkodrës, të mbështetur nga Ushtria Jugosllave, më 15 janar 1945 përfundimisht pushtojnë Vuklin.

Sikurse pritej, menjëherë bishAtë partizane, iu vërsulën luftëtarëve malësorë, i lidhën dhe ushtruan dhunë mbi ta. Si në kohën e skllevërve, i lidhën me konop njëri mbas tjetrit, duke i shtyrë. Ata mezi lëviznin, nga mundimet me ditët e tëra pa gjumë. Të gjithë mbas i hypën në një kamion e shpejt i nisën për Shkodër. Njësitë partizane, që i shoqëronin ishin të vogla, mbasi pjesa më e madhe qëndruan aty, për të filluar terrorin në Kelmend.

Ata që janë dëshmitarë të kësaj mizorie të pashembullt, e kanë parë me sy e provuar mbi shpinën e vuajtur torturat, që asnjëherë s’mund t’i parashikonte mendja e njeriut. Të gjithë të plagosurit e arrestuar, i lidhën mbas kalit dhe ashtu nën torturë, ata pothuajse ishin në prag të vdekjes së sigurtë.