*At Kol Kristofori ndërroi jetë me 26 Korrik 1940. Ai ishte i pari shqiptar që “zbuloi” Amerikën për shqiptarët më 1884.

* A e përshkoi rrugën për 57 ditë Kole Kristofor, po aq sa zgjati rrugëtimi i Kostandin Demos, autorit te librit”Shqiptarët në Amerikë”?/

* Faik Konica: Kol Kristofor ishte dekani për shqiptarët e Amerikës.

* A nuk do te ishte mirë që shqiptarët e Amerikës ta përkujtonin këtë datë dhe t’u përcillnin brezave se kur dhe si erdhën shqiptarët e parë në Amerikë?

* Duke shfletuar librin e Costantine A. Demo”The Albanian in America”-The First Arrivals-, për të cilin Noli porosiste se duhet ta lexojnë të gjithë shqiptarët ….

NGA DALIP GRECA(Dielli-arkiv)/

Dihet se Amerika, u zbulua nga Kristofor Kolombi më 1492.Po shqiptarët, kur e zbuluan Amerikën? Kur erdhi shqiptari i parë në Kontinentin e ri? Kësaj pyetjeje janë përpjekur që t’i japin përgjigje shumë studiues, por askush nuk ka shkuar përtej asaj përgjigjeje që na ka dhënë Kostandin Demo, në libërthin e tij.

Është shkruar “Copy Paste” në shumë gazeta e revista se i pari shqiptar shkeli në Amerikën e Veriut më 1876, por nuk qëndroi këtu,-u largua për në Argjentinë. Po kush ishte ai shqiptar? Si e kishte emrin? Ku zbriti, ku qëndroi, pse iku? Nga ç’rrethina të Shqipërisë erdhi? Gazeta”Kombi” më 1907 na orienton: Kur erdhi shqiptari i parë këtu më 1884, kishte më shumë se 20 mijë shqiptarë, por ata ishin arbëresh. Pra shqiptari i parë erdhi më 1884, dhe jo më herët.
Të dokumentuara gjurmët e shqiptarëve në Amerikë gjenden në librin e Costantine A. Demo”The Albanian in America”-The First Arrivals- publikuar nga Shoqëria FATBARDHËSIA”GOOD Fortune”, Shoqatë e Katundësve, e krijuar që me 20 Nëntor 1908, e cila është një nga më të hershmet dhe më punëshumtat prej shoqatave lokale të shqiptarëve në Amerikë. Në parathënien e librit, që u botua më 1960, pasi ishte botuar më parë si fragmente në gazetën”Dielli”, Kostandin Demo, falenderon Shoqërinë”Fatbardhësia” dhe bashkafshatarët e vet Katundllinj, që patën mirësinë ta botonin këtë libërth të vockël, por shumë të rëndësishëm, si një dëshmues i rrallë për ardhjen dhe jetesën kolektive, 10-15 vetë në një konak, të shqiptarëve të parë në Amerikë, mënyrën e ndarjes së punëve brenda konakut, mënyrën e kursimeve, të gatimeve, të leximeve etj.
“Katundi” i rrahu herët rrugët e mërgimit. Madje ky fshat kishtë në Amerikë edhe Shoqërinë e Zonjave të Katundit, e cila ishte pagëzuar me emrin”DRITA”, e themeluar me 17 Qershor 1928. Edhe kjo Shoqëri e zonjave i kishte vënë vetes të njëjtin qëllim dhe ishte fokusuar, po aty ku ishte fokusuar Shoqëria e burrave ’Fatbardhësia”. Qëllimi i përbashkët, siç shkruhet në Kanunoren e Shoqatës ishte:” Të ndihmojë Katundllinjtë të përparojnë në çdo degë shkollore dhe mendore”.

DY FJALË PËR KATUNDIN DHE KATUNDLLINJTË

Sipas Kostandin Demos, shqiptari i parë që erdhi në Amerikë ishte nga fshati Katund, Kol Kristofor. Demo shkruan:”Mbani mend At Kole Kristoforin, që lindi në Katund më 1860, erdhi në Amerikë 1884, u dorëzua prift më 1917, dhe vdiq në Boston me 26 Korrik 1940, në moshën 80 vjet.”
Këtë fakt historik duhet ta ruajnë në kujtesë brezat e shqiptarëve dhe t’ua përcjellin pasardhësve. Me Kol Kristoforin nis historia e shqiptarëve të Amerikës këtu.
Demo tregon se me bashkëfshatirin e tij Kol Kristofor kishte njohje të afërt.”Ai dëshmon: Ishte i ndershëm, i drejtë, i sinqertë, kurdoherë të ndihmonte, i paepur ne parimet e tij, dhe patriot i fortë. Në fillim të shekullit(XX), në shtëpinë e At Kolës, ne hapëm të parën shkollë private-gratis për cupa. Motra e At Kolës , Sofi, u jepte mësim cupave, njëra prej të cilave ishte motra ime, Sana.Nga librat e shkollës që sillte motra ime në shtëpi, unë mësova të këndonj shqip, dhe mbanj mend dhe sot akoma një vjershë që mësova përmendësh në atë kohë’Fyelli i Bariut”…”
…Po hapim një parantezë për historikun e Katundit: Sipas Demos fshatin Katund i takon krahinës së Korçës. Fshati lindi nga brengat e Vithkuqit, që sot është një fshat në rrethin e Korçës, por që në kohën kur në tokat arbërore u sulën pushtuesit turq,Vithkuqi ishte një qytet i bukur dhe i përparuar. Turqit e shkatërruan Vithkuqin dhe banorët e tij u shpërndanë brenda dhe jashtë Shqipërisë.Një prej banorëve ishte edhe At Demoja, prifti i Vithkuqit, i cili pasi u shpëtoi otomanëve, u vendos në Katund, një vend i rrethuar me male e me ujë të ftohtë.Pikërisht At Demoja njihet si themelues i Katundit. Të tjerë njerëz të njohur të Katundit ishin: Vëllezërit Stoja, Jorgo dhe Zoto Prifti, djemtë e At Thanas Domollarit. Pas ca kohësh në Katund u vendosën edhe të shpërngulurit e tjerë që erdhën nga fshatrat e Zagorisë;Panariti, Selenicës e Pishës, Gjanci etj, të rrënuar nga lufta. Katundi u rrit dhe u bënë shumë shpejt 106 familje.Katundllinjtë bënë shkollë, shumë prej tyre morën rrugët e kurbetit, ku fitonin para dhe dije….Katundllinjtë qenë ndër më të suksesshmit në kurbet dhe i ndihën shumë Lëvizjes Kombëtare këtu në Amerikën e Veriut.Edhe vetë Costantine A. Demo ishte prej Katundi. Ai mbërriti në Amerikë që më 1903. Axhenda e rrugëtimit të tij është tepër interesant. Studiuesi i njohur Petr R. Prifti, ish editor i Diellit dhe sekretar i Vatrës, në fjalën që mbajti të dielën me 24 mars 1974 në darkën e dhënë për nder të Nini Demos në Pier Four në Boston ka shkruar se Demos iu deshën 57 ditë për të ardhur në Amerikë. Itinerari ishte ky: Nga Katundi, shkoi në Korcë, që andej në Manastir, prej aty në Selanik me tren; me vapor shkoi në Pire, ku priti 8 ditë vaporin për në Napoli, ndërsa në Napoli priti dy javë vaporin për në Amerikë, ndërsa rrugëtimi Napoli-Amerikë i mori 17 ditë.

KOLË KRISTOFOR, SHQIPTARI I PARË NË AMERIKË

Kolë Kristofor, arriti në Amerikën e Veriut, sipas dëshmisë së Demos rreth vitit 1884. Ende nuk është saktësuar data dhe muaji i mbërritjes. Kur e shkroi librin Demo ua la për detyrë të rinjëve që të investigonin për t’i saktësuar këto të dhëna, por ende nuk janë gjetur saktësisht.Nuk dihet saktë as data dhe as muaji i ardhjes së tij, por duhet të ketë qenë mot i ngrohtë, stina e Verës ose e pranverës, sepse natën e parë ai e kaloi jashtë, në natyrë. Kola udhëtoi me një vapor grek dhe zbriti në Boston. Nuk dinte ku të shkonte nga që nuk njihte njeri,kështu që natën e parë në Amerikë fjeti jashtë stacionit të trenit, në stacionin jugor(South Station). Sipas rrëfimit të Demos, Kola e kaloi natën jashtë me disa grekë, me të cilët kishte udhëtuar bashkë.(Kerko per me shume en arkivin e Diellit www.gazetadielli.com))
Ne Foto 1- Libri i botuar nga Kostandin Demo me 1960 i sponsorizuar nga Shoqeria”Fatbardhesia”
2- Ate Kole Kristofor 3- Immigrantet duke zbritur ne Ellis Island(Per shqiptaret Vatra kishte caktur Koste Hotoven,
qe t’i priste emigrantet).4- Ne Qender Fan S. Noli i shoqeruar nga Sotir Peci dhe Kristo Kirka(foto nga arkivi i Vatres). (Lexoje te plote ne gazeten Dielli )