Nga Dukagjin HATA /

Për dukurinë komplekse të dhunës, si një aspekt psiko-emocional, social, etik dhe shpirtëror, i shmangies së vetëdijshme të njeriut nga normaliteti, është shkruar shumë, qyshkurse në botën tonë ka filluar shkrimi dhe deri sot, në këtë kohë të integrimit dhe realitetit gjeo-politik global. Janë të ndryshme qëndrimet dhe vlerësimet ndaj këtij fenomeni negativ moral dhe shoqëror, por një pikë i bashkon të gjitha këndvështrimet: dënimi i dhunës dhe marrja e masave që ajo të frenohet e pengohet sa të jetë e mundur. Ky është një qëndrim konstant i shoqërive dhe shteteve në të gjitha kohërat, që kurse njeriu u shkëput nga pavetëdija kolektive mbi të mirën dhe të keqen dhe u grupua në komunitet, mbi bazën e principeve territoriale dhe vetive të karakterit human të popujve e kombeve.

Problemi i dhunës, në të gjithë shtrirjen e saj mitologjike dhe historike, në tërë gjërësinë e përmasave ku shfaqet e vepron kjo dukuri shumëplanëshe e negativitetit njerëzor, në të gjitha kohët dhe hapësirat botërore, konsiderohet si një çështje e hapur dhe gjithmonë e pranishme në mendimin global. Me të është mbushur dëng  fantazia estetike e popujve të mëdhenj e të vegjël, veprat letrare më të shquara, filmat dhe krijimtaria elitare e shpirtit njerëzor, duke prodhuar histori nga më të ndryshmet që, me kohë, kanë fituar kuptime, simbolika dhe mesazhe të reja.

Dhuna ka qenë dhe mbetet promotori i mundjes së të dobëtit nga më i forti, i klanit më pak i fuqishëm nga klani superior, i klasave më pak të mbrojtura nga klasat shoqërore më të forta. Në themel të saj historikisht janë vënë instinktet më të ulëta të species humane, ajo që me të drejtë psikoanalisti i shquar Erik From e quan “mendja kolektive agressive”. Në këtë sens, dhuna ka ushqyer kronikat e përgjakura të revolucioneve, ku nuk ka pasur të fituar, konfrontimet midis midis sekteve e feve, midis qytetërimeve dhe mënyrave të ndryshme të jetesës, në kohë dhe hapësira të ndryshme të botës sonë.

Mesjeta e largët, me inkuizicionin dhe dominimin e genit harbut, gati të kthyer në institucion, ka qenë epiqendra e këtij shpërthimi vullkanik të mbrapshtisë njerëzore, por Mesjeta është përsëritur, në forma e mënyra nga më të kamufluarat, në të gjitha kohët, bile vazhdon të jetë aktuale dhe kërcënuese edhe në kohën tonë të modernitetit. Përderisa mafia dhe klanet kriminale janë ende një realitet veprues në botën tonë, përderisa institucionet, siç thotë Kafka, nuk sjellin liri por një soj skllavërimi, përderisa të dobëtit janë të zbuluar në ëndrrën e tyre për një jetë të lirë e të sigurtë, kronikat për dhunën nuk kanë të sosur, por dhe masat ndaj saj vazhdojnë të jenë në rendin e ditës së kombeve e popujve.

Por, nëse dhuna, siç themi shpesh, është instinkt natyror dhe kusht për dominim dhe afirmim mbi tjetrin e pra, kusht i ekzistencës fizike, nuk mund të lejojmë që ky instinkt të mbisundoj akoma në jetën e njerëzimit, pasiqë pulsimet e tilla, agresiviteti ekstrem, i shoqëruar me ushtrim të dhunës, pavarësisht nga prania gjithnjë e më agresive në jetën tonë, nuk vlejnë as për relika muzeale.

Ku të kërkojmë guximin dhe formën më të sukseshme për të çrrënjosur dhunën? «Edukimi fillon njëzet vjet para se të lind fëmia» dhe ky është burimi më begatshëm për t’iu shmangur dhunës”. Kjo nuk është një tezë e re, as e panjohur, thjeshtë duket një tezë e neglizhuar dhe që nuk merret seriozisht nga edukatorët e shpirtit tonë.

Hobarti, një psikofilozof i shquar amerikan, themelues i rrymës së Shentologjisë, aq e njohur në botën fetare dhe laike, flet për aberracionet  (devijimet psikike) që lindin tek fëmijët në barkun e nënës së tyre, si rezultat i mënyrave jo dhe aq paqësore, me të cilat i përballojnë ato problemet individuale gjatë barrës. Shopenhauri tregon për trysninë e mjedisit social kolektiv, si indikator i përpunimit të sjelljes së pavetëdijshme të fëmijës, që nis sapo ky fëmijë të jetë në fazën embrionale në barkun e nënës shtatzënë.

Një edukim i brezave, i bazuar në parime të shëndosha humane « prodhon» një  njerëzim me vlera dhe ndjenja cilësore, që mënjanon dhunën fizike dhe verbale. Është gjithashtu e rëndësishme, rrëfen psikolgjia moderne bashkëkohore, që për çdo fëmi, për çdo adoleshent të mësoj të qeverisë agresivitetin e vet në atë mënyre që të mos shndërrohet në dhunë.

Sot dhuna në Shqipëri është një çështje kapitale e shoqërisë sonë dhe vjen nga të gjitha segmente e saj, por më e rëndë është dhuna e drejtpërdrejtë që vjen nga bota e keqbërjes dhe krimit.

Bota e krimit ka vënë përballë shoqërisë shqiptare një arsenal të tërë mjetesh e praktikash dhune, që nga fjalori i dhunshëm, vrasjet, shantazhimet, deri te kërcënimet dhe dhuna, me pasoja të rënda për shëndetin fizik dhe mendor. Për fat të keq, vetë politika, që duhet të jetë arti i bashkërendimit dhe bashkëjetesës demokratike, në këtë vend është kthyer në një art përjashtimi, dhune e shantazhimi, duke u kthyer në një antimodel social e shoqëror.

Për fat të keq, ka ndodhur në disa fushta elektorale, kur situata është rënduar dhe palët politike, të egërsuara e të stresuara nga ethet e fitoreve apo humbjeve të supozuara, janë hedhur në sulm ndaj njëra tjetrës, në sulme të aramatosura e me pasoja tragjike, pa llogaritur koston morale të këtyre akteve anakronike, mesjetare.

Peizazhi mbarëshqiptar, nga zonat urbane në ato rurale, është mbushur dëng  me zhurmënajën e zënieve, grindjeve, mërive, sherrnajave, hakmarrjeve e gjakmarrjeve, vringëllimës së pisqollave, plagosjeve dhe vrasje mafioze. Gjuha e forces, e promovuar nga grupet kriminale, shpesh me mbështettje politike, kanë si fjalë kyçe: vdekje, shkatërrim, degdisje, plumba ballit, pengmarrje etj.
Natyrisht që përgjegjësitë penale janë indivdiuale për persona që manifestojnë gjuhën e dhunës e të gjakderdhjes, por motivimi është nga lartë-poshtë, vjen duke u përshkallëzuar nga piramida në bazë. Kjo ndodh pasi lidershipi politik i dy partive kreysore në çdo prononcim publik, mediatik apo tribunal, nuk lënë rast pa kërcënuar politikën përballë, me një gjuhë që bie erë dhunë dhe terror politik.
Shoqëria shqiptare, megjithë përpjekjet për t’u çliruar nga pjesa e saj më e keqe, vazhdon të endet në një tranzicion të pashpirt, ku keqbërja, vjedhja, mashtrimi, vrasjet, trafiqet etj janë dëshmi vepruese e një realiteti tejet të trishtë, i cili ushtron një presion të fortë mbi normalittein tonë.

Kur flitet për presionin e botës së krimit, mbi dëmet e shkaktuara prej saj në indidvidë dhe shtresa të ndryshme sociale, në këtë tranzicion shqiptar të vështirë, analistët, opinionistët dhe ekspertët rëndom llogarisin vetëm zinxhirin shkak pasojë në rrethin e pasojave dhe traumave fizike, pa hyrë në një aspekt tjetër që është po kaq dramatik dhe klithës, që është aspekti psikologjik, trysnia psikolgjike me pasoja të rënda në shëndetin psikik të këtyre inidividëve, por sidomos të fëmijëve dhe adolishentëve.

“Shëndeti mendor” dhe psikologjia e mendimit dhe sjelljes së atyre që përjetojnë trauma të përjetimit të ngjarjeve kriminale, dëmotohen rëndë dhe duhen vite të tëra diagnostikimi e rehabilitimi për të shmangur avragimin e mëtjeshëm të pasojave në sjelljen sociale qoftë inividuale qoftë shtresore.

Në fakt, ne jetojmë në një ambient tejet të ngarkuar nga ana psikolgjike dhe shpirtërore, ku nga “ndotja psikologjike”, për shkak të lajmeve të rënda që përcjell përditshmëria e vrasjeve dhe krimeve të rënda, dëmtohen mjaft sidomos fëmijët dhe adolishentët, që janë viktima permanente të këtij realiteti agresiv.

Kronikat e shtypit të shkruar dhe mediave televizive që fokusojnë vrasjet dhe aktet e tjera të shëmtimit moral e psikik të shoqërisë, përcillen me alarm nga fëmijët dhe adolshentët, të cilët e shohin këtë si një dimension kërcënues dhe jo rrallë pësojnë kriza e trauma të rënda.

Sapo kishte hyrë për gjashtëmbëdhjetë vjeç, kur Erind Gasa, tanimë shtatëmbëdhejtëvjeçar, nxënës në vitin e dytë në gjimnazin “Ismail Qemali”, teksa po kthehej aty rreth orës katër të mëngjesit nga festimet në ditëlindjen e një shoku të klasës, ndesh rrugës, dy-treqind metra larg shtëpisë së tij, me një skenë dhune ekstreme, në kohën kur po kryhej vrasja e bujshme, pranë një lokali në Rrugën e Elbasanit, nga K. Xhuvani. Ngjarja e rëndë, ku u vranë nga plumbat katër persona, ngjarje që ai e pa me sytë e tij tek ndodhte, e shokoi adolishentin E. Gasa, i cili u largua me shpejtësi nga frika dhe terrori i çastit. Pas kësaj ngjarje, Erindi, anëtar i ekipit të futbollit “Olimpik”, do të pësonte dëmtime psikike; ai u mbyll në vetvete, u bë më i heshtur dhe pësoi traumë, e cila shoqërohet me ankth në gjumë, trembje të beftë dhe shpesh shpërqëndrim të vëmendjes, por ndodh që ka dhe gjendje depresive e haluçinacione.

Fëmijët e adolishentët, për të keq, në Shqipëri janë objekte dhe subjekte dhune; mbi to ushtron dhunë prindi, mësuesi, bashkëmoshtari, më i rrituri, ushtrojnë dhunë mjetet e informimit publik, mediat e shkruara dhe televizive me presionin e informimit të botës së krimit, që përcillet prej tyre herë herë si shqetësim e herë herë si traumë.

Për fat të keq, psikologët në shkollat tona janë thuajse inekzistentë ose ekzistojnë vetëm formalisht, pasi nuk kanë përgatitjen dhe profilin e duhur për të përballuar fluksin e problmeatikave të mprehta psikike me të cilat ballafaqohen sot fëmijët dhe adolishentët, në një realitet trysnie të vazhdueshme mbi to, e cila shkakton depresion dhe trauma individuale e kolektive të këtyre shtresave shoqerore, qe kane aq shume nevoje per doren e piskologut dhe perkujdesje psikike.