Shkruar nga Angelo Panebianco/

E shqipёroi per Diellin nga  Corriere della Sera-Eugjen Merlika/

            Dihet se Shteti I Izraelit, edhe se nuk e ka pranuar asnjёherё zyrtarisht, zotёron bombёn atomike. Por edhe armiqtё e tij mё tё tёrbuar nuk mendojnё se Izraeli mund tё lёshojё “papritmas” njё sulm bёrthamor kundёr Shtetesh (si Irani) qё çdo ditё bёjnё thirrje pёr shkatёrrimin e tij. Ndёrsa zotёrimi i raketave ndёrkontinentale, tё paisura me mbushje bёrthamore, nga ana e Koresё sё Veriut i kall datёn tё gjithёve : amerikanёve (Guami ёshtё njё shёnjestёr e mundёshme), Japonisё, Koresё sё Jugut. Si ёshtё e mundur ?

Natyrisht, ky ndryshim qёndrimesh e pritjesh ka njё shpjegim tё thjeshtё, varet nga natyra e ndryshme e dy regjimeve politike. Njёri ёshtё njё demokraci e nёnёshtruar detyrimeve tё brёndёshme e tё jashtёme : mund tё pёrdorё armёn bёrthamore vetёm nё prani tё njё kёrcёnimi ushtarak shkatёrrues, tё njё rreziku konkret asgjёsimi nga ana e armiqve tё tij. Ndёrsa armёt bёrthamore tё njё regjimi totalitar, nё tё cilin diktatori ёshtё i lirё tё bёjё çfarё t’i teket (deri tani kinezёt e kanё lejuar) shtijnё frikё gjithsesi. Ky shpjegim mund tё duket i natyrshёm, i thjeshtё, por nuk ёshtё ashtu. Sё paku nuk ёshtё pёr shumё evropianё. Shumё duket se mendojnё se nuk ka asnjё lidhje mes natyrёs sё njё regjimi politik dhe mёnyrёs sё tё qёndruarit nё bashkёsinё ndёrkombёtare. Vёrejnё se edhe demokracitё udhёhiqen nga interesat e tyre e, shpesh, e ndjekin atё duke shkelur interesat e tё tjerёve. Kjo ёshtё shumё e vёrtetё, por nuk pёrjashton qё ndryshimet tё jenё e tё jenё tё dukёshme.

Pёr shёmbull, ka mjaft njerёz n’Evropё qё, duke urryer amerikanёt, do tё parapёlqenin qё tё zёvendёsonin aleancёn me Shtetet e Bashkuara me njё aleancё me Rusinё, t’i besonin sigurinё e tyre rusёve. Bёjnё gjoja se nuk e dijnё (ose nuk e dijnё) qё tё kalohet nga aleanca me njё demokraci tё vёrtetё – qё mbetet e tillё madje edhe n’epokёn e Trump-it – nё njё aleancё me njё regjim autoritar (ose, siç pёlqehet tё thuhet, me njё demokraci iliberale, do tё thotё tё pranohet qё, me kohё, tё vёrtetohen ndryshime nё cilёsinё e vetё jetёs publike, tё pranohet qё aleati i ri tё shtjerё helme autoritare. Ashtu sikurse Rusia, nё versionin carist, sovjetik apo pas komunist ka bёrё gjithmonё nё shekuj.

Nga ana tjetёr, a nuk ёshtё njё fakt qё Turqia laike e farkёtuar nga Atatürku (themeluesi i Turqisё bashkёkohore), kishte njё politikё tё jashtёme filoperёndimore e qё ajo ka ndryshuar energjikisht si pasojё e ri(islamizimit) tё detyruar dhe zhvillimeve autoritare t’imponuara Vendit nga partia e Erdoganit ?

Natyrisht, jo gjithmonё nё nёnvlerёsimin e kёtyre ndryshimeve, luan vetёm padija. Nganjёherё peshon edhe ligёsia. Ka njerёz, pёr tё cilёt edhe regjimi mё mizor, edhe ai qё pavarёsisht nga politika e jashtёme e tij, i bёn shumё keq nёnshtetasve tё tij (duke i vrarё, duke i dёnuar me uri, duke i bёrё tё jetojnё me frikё) ёshtё gjithsesi mё i mirё se sa demokracia perёndimore. Ёshtё kundёrshtia pёr qytetёrimin liberal qё drejton gjykimet. Mendoni pёr simpatitё qё gёzon, nё disa mjedise perёndimore, Hamasi.

Ёshtё e vёrtetё se jo tё gjithё regjimet iliberale janё agresivё e tё rrezikshёm. Ndonjё herё agresiviteti kundrejt sё jashtёmi ёshtё vetёm me llafe. Por kjo nuk do tё thotё se ata janё tё denjё pёr respekt, aq mё pak se mund tё tregohen si model pёr t’u imituar. Nuk ishte nevoja tё priteshin veprimet e fundit tё kryetarit Maduro pёr tё kuptuar se çfarё ishte bёrё Venezuela, se çfarё ishte qё n’epokёn e Cháves-it. Por meqё caudillio-t e lartpёrmendur i kundёrviheshin “kapitalit financiar ndёrkombёtar” ose Shteteve tё Bashkuara, pёr disa ishin gjithsesi tё denjё pёr duartrokitje. Ka qenё gjithmonё sa tragjike aq edhe ironike tё shiheshin aq tё vetёquajtur antifashistё tё duartrokisnin çfarёdo regjimi fashistoid, mjafton qё tё ishte armik i betuar i “demokracive plutokratike e reaksionare” (copyright i Benito Mussolinit). Ajo duartrokitje ёshtё justifikuar gjithmonё se bёhej fjalё pёr njё zotim tё supozuar tё regjimit nё dobi tё “drejtёsisё shoqёrore”. Nё fakt, ndodh shpesh qё autoritarizmat, tё sё djathtёs e tё sё majtёs, tё marrin pёrsipёr – me politika populiste – “tё varfёrit”, tё “descamisados” (pa kёmishё), aq tё dashur pёr peronistёt argjentinas. Nёse don tё shkatёrrosh pa u ndёshkuar liritё qytetare e politike, duhet tё shpёrndash zorile rezerva masivisht nё dobi tё “popullit”. Nё afatet e mesme, kjo do tё shkaktojё varfёrimin e pёrgjithshёm (edhe populli do tё jetё mё keq se mё parё), por nё kohёn e shkurtёr do t’i japё regjimit miratimin pёr tё cilin ka nevojё.

Kjo, sa i pёrket regjimeve totalitare, tё cilёt nuk pёrfaqёsojnё ndonjё rrezik tё menjёhershёm pёr fqinjёt e tij. Por kur, nё politikёn e jashtёme, kalohet nga fjalёt nё faktet (si Koreja e Veriut qё ёshtё armatosur nё mёnyrёn qё ёshtё parё) regjimi nё fjalё i fut frikёn tё gjithёve. Askush nuk mund tё dijё nёse diktatori do t’a tёrheqё apo jo kёmbёzёn. Nga ana tjetёr nuk mund tё jetё njё zgjudhje ndonjё sulm parambrojtёs, i ashtuquajtur “kirurgjik”, me qёllim pёr tё shkatёrruar aftёsinё bёrthamore. Sepse ёshtё gjithmonё e mundur, nё kёta raste, qё diktatorit apo klikёs sё tij t’i mbetet njё mundёsi tё fillojё njё sulm shkatёrrues kundёr popullsisё civile tё njё Vendi tjetёr.

Pёr kinezёt Koreja e Veriut ka patur gjithmonё njё kuptim tё dyfishtё strategjik, mbrojtёs dhe sulmues. Ёshtё shteti jastёk (dhe satelit), qё i ndalon Koresё sё Jugut, aleate e amerikanёve, tё vendoset nё kufi me Kinёn. Por ёshtё edhe gjembi, qё nga kohёt e luftёs sё Koresё (1950 – 1953) ata e mbajnё tё futur nё ijet e Shteteve tё Bashkuara.

Tashmё qё gjembi i sipёr pёrmendur i ka hyrё nё ije dhe atyre, shpresohet se do tё gjejnё mёnyrёn pёr tё zgjidhur problemin. Neve, kёtu, ndёrsa presim me ankth zhvillimet e njё krize qё rrezikon tё degjenerojё, shpejt a vonё, nё njё pёrballim bёrthamor, nuk na mbetet tjetёr veçse tё pёrsiasim mbi ndryshimet qё janё mes demokracive e tё tjerёve.

Corriere della Sera, 28 gusht 2017                       E shqipёroi Eugjen Merlika