Lejlaja/

Mbresa nga Avdulla Kënaçi/ Kanada/

As më kishte shkuar kurrë ndërmend se një ditë do të drejtoja një grup letrarësh të vegjël në Shtëpinë e Pionierit në Gjirokastër. Ahere isha 24 vjeç dhe sa kisha filluar punë në gazetën lokale, kur një miku im, shkrimtari Tasim Gjokutaj, më propozoi të jepja mësim mbasdite në një prej grupeve letrare të shkollave 8-vjeçare të qytetit. Pagesa ishte plus mbi rrogën e gazetarit dhe kjo gjë më leverdiste shumë, ama nuk e kisha fare haberin se çfarë do t’u mësoja atyre vogëlushëve. Gjithënjë godinën e Shtëpisë së Pionierit  e kisha parë nga sipër prej kangjellave me gurë e dru të “Sheshit të Çerçizit”. Zakonisht aty rrinte i menduri Petro Dralo, i cili kishte qenë mësuses matematike, por, si  thuhej, kishte ikur nga fiqiri për shkak të llogaritjeve të shumta që bënte se si duhej lëvizur nga vendi Kalaja e cila në gjysmën e ditës i bënte hije Sheshit të Çerçizit. Petrua, pasi lodhej me llogaritjet, ndiqte me sy fëmijët që luanin në oborr dhe kushdo që e pyeste, aty për aty përgjigjej me akcentin e minoritarit grek: “Janë edugjimet e vogla”. Donte të thoshte se ajo godinë shërben për edukimin e të vegjëlve.

Realisht godina dykatëshe stononte me ansamblin e shtëpive gjirokastrite sepse jo vetëm që ishte mbuluar me tjergulla, por edhe me muratura prej guri të papërpunuar, soleta e ndërkatit ishte betonarme monolite, e rregullt, e shëmtuar. Arkitrarët e dritareve ishin realizuar me rrasa guri vertikale, të shtërnguara me njera tjetrën e të pykëzuar në qendër, një imitim i dështuar i harkut karakteristik gjirokastrit. Për fat të mirë, kjo godinë e paekspozuar, aty ku nis përroi midis dy lagjeve, nuk i prishte shumë punë ansamblit elegant të shtëpive gjirokastrite.

Me përjashtim të drejtorit, asnjë nuk njihja nga punonjësit e Shtëpisë së Pionierit. Bëja mos të arrija në orar dhe me të mbaruar, kthehesha përsëri në redaksi ku punët nuk mbaronin kurrë. Në një prej ditëve të fillimit, u nisa drejt e nga ferma e Valaresë ku isha për të ndjekur një aksion të grumbullimit të misrit. Sa vura këmbën në korridor, u përshëndeta me një nga punonjëset.Ajo ma bëri me shenjë ta ndiqja në zyrën e saj. Me siguri mendova, ndonjë porosi nga drejtori. Por jo, ajo nxorri nga një sirtar një leckë dhe ma bëri me shenjë nga këpucët e mia. Ahere vura  re që syprinat e tyre ishin mbuluar nga një tis i lehtë pluhuri.U skuqa gjer në rrëzë të veshëve. Mekanikisht i pastrova këpucët dhe falenderova punonjësen. Ama sa herë e kujtoja këtë çast, ndjeja se më digjnin mollëzat e faqeve. Në rastin më të parë, ia shpreha mikut tim, Tasimit, se çfarë me kishte ngjarë. Tasimi buzëqeshi dhe më tha se ajo është një grua e shkëlqyer, e edukuar dhe plot kulturë.

–         Nuk më duket si gjirokastrite. – i thashë.

–         Jo, ajo është e martuar me doktorin e syve, Adem Harxhin dhe ka ardhur nga Tirana. Eshtë me origjinë bejlereshë.

–         Belejreshë? Po ndoshta prandaj e kanë transferuar dokor Ademin këtu.

Për regjimin komunist të asaj kohe bejlerët nuk shiheshin me sy të mirë. Madje shumë prej tyre , pasi i kishin xhveshur nga pasuria, i kishin burgosur, internuar apo dëbuar nga Tirana. Dëshiroja me shpirt që kjo punonjëse aq e edukuar, trupgjatë, e përzemërt e simpatike, të mos ishte nga ato zonja që  ishte goditur nga diktatura. Quhej Lejla; me sy dhe flokë pis të zes, pak të dallgëzuar, të shndritshëm që bënin kontrast me fytrën e bardhë e të lëmuar. Nuk vishte rroba të shtrenjta, por aq bukur  kombinonte, sa thua se disa rrobaqepës kishin punuar për veshjet e saj. Pas asaj ngjarjeje, m’u bë zakon, para se të nisja mësimin me fëmijët, kthehesha nga zyra e Lelës që gjithënjë e kishte derën hapur dhe e përshëndetja me përzemërsi. Në shumicën e herëve aty gjeja instruktoren e grupeve artistike, Melin. Ishte këngëtare  e Estradës, vinte nga Berati, por e martuar me një inxhinier gjirokastrit. Meli ishte vazhdimisht e qeshur e gazmore, i pëlqenin shakatë dhe sa here vishte ndonjë rrobe të re, pyeste në se i shkonte. Unë nuk merrja vesh nga veshjet e grave, por e kisha gjetur si argëtim duke i thënë se ja kjo sot të rri shumë bukur. Në shumicën e rasteve përsëritja të njëjtat gjëra, por Meli hiqej sikur unë ia thoshja përshtypjet për herë të parë. Më në fund më tha: “Kot më thua, nuk të besoj, ti nuk merr vesh. E pse të pyes ty kur kam këtu Lelën”. Kështu u çlirova nga Meli, por jo nga kafja kur pas mësimit të tre e pinim një filxhan allaturka në zyrën e Lejlasë. Meli vazhdimisht pyeste se si quheshin lagjet e Gjirokastrës, rrugët e rrugicat, traditat dhe gatimet. Më në fund i jepte karar; “Jo, nuk ka shumë ndryshim nga Berati.” As burrat, i thoshja unë.

Një mbasdite, me afrimin e Vitit të ri, kur errësohet herët, orët i shkurtuam për të mos i zënë fëmijët shiu nëpër rrugë, ama ne instruktorët duhet ta bënim orarin të plotë. Soba me dru bubullonte dhe të tre, ia kishim shtruar bisedës për shtatë palë qejfe. E qeshura e Melit përplasej me tërsëllimë nga muret në korridor. Papritur Meli e ndërpreu të qeshurën dhe e lebetitur, duke vështruar me sy të shqyer nga dritarja, tha: “Burri, e zeza, Lelaaa ”. Nuk kuptoja se çfarë po ndodhte, por për Lejlanë nuk kishte asnjë enigmë. Ajo ma bëri me shënjë të largohesha dhe unë ashtu bëra, ama nuk ndjeja ndonjë faj, por thjesht se i besoja qorrazi Lejlasë. I përshëndeta dhe dola. Kështu i rrallova vizitat në zyrën e saj, por jo komunikimin aq të natyrshëm, aq të përzemërt. Meli, sa më shikonte, vinte buzën në gas, por kurrë nuk qeshte më me zë të lartë si dikur.

Ndërsa për të provuar fisnikërinë e Lejlasë, do më duhej të ndodhte një incident tjetër. Duke kontrolluar krijimet e secilit nxënës, vura re se një nga vajzat kishte kopjuar pikë për pikë një poezi të botuar në revistë dhe ma paraqiti si frymëzim të saj. U revoltova pa masë, e ngrita të shkretën vajzë para klasës dhe e pyeta se ku e kishte gjetur atë poezi sepse e saj jo se jo që nuk ishte. Ajo nuk deshi të tregonte, por një shoku i saj e denoncoi revistën nga e kishte marrë. “Kjo është vjedhje, si të gjitha vjedhjet, i thashë, quhet pronë intelektuale  e dikujt tjetër dhe po qe se ti e publikon me emrin tënd, dënohesh me ligj”. Vajza u shkreh në vaj dhe fytyrën ia mbukuan flokët. Këmbëngula të spjegohej e të kërkonte ndjesë, por ajo nuk e zbërtheu gojën. E nxorra jashtë mësimit. Edhe kur ora letrare mbaroi, nervat i kisha ka urel. Mbylla regjistrin dhe po dilja me nxitim nga klasa. Lejlaja më priste në korridor. Më ftoi si zkonisht nga zyra e saj. Meli mungonte, ishte në provat e fundit të çfaqjes.

Duke përzier kafen, më tha se nxënëses që kisha dëbuar nga klasa desh i kishte rënë të fikët në korridor.

–         Eshte kopjace,Lejla, plagjiaturë, nuk duhet të mësohet kështu nxënësi.

–         Eshtë fëmjë, ka dashur  ekspozohej sa më mirë para teje. Nuk e ka vlerësuar si gabim.

–          E ndëshkova që të mësojnë edhe të tjerët, Lejla.

–         Ti ke hallin e plagjiaturës, por këtu plagjiaturë bëjnë edhe të rriturit. Ah, sikur bota të ishte kaq e përsosur.

–         Po si t’ia bëjmë?

–         Vajzën e ke fyer aq shumë sa ka rrezik të mos vijë më në rrethin letrar. Në fund të fundit, kjo është pjesmarrje vullnetare, pavarësisht se ne paguhemi. – nga fjalët e saj, por edhe se vetë fillova t’i thërres mendjes, i thashë.

–         Ka ikur, tani nuk bëhet gjë.

–         Jo, tha Lejlaja, nuk e lashë unë të ikte, e kam mbajtur në klasën ngjitur. Ajo pret fjalën tënde. E kishte kuptuar gabimin.

Eh, mendova, ja çfarë do të thotë të jesh fisnike, aristokrate. Të falësh, të jesh zemërgjerë. Kjo mua më mungonte. Ndoshta edhe pse isha i ri e pa përvojë.

Pas pak vitesh u transferova në Tiranë dhe thuajse Lejlanë nuk e takoja fare. Sa për Melin, mora vesh se bashkëshorti i kishte dhënë divorcin.

Besoja se me ndryshimet demokratike edhe Lejlaja duhet të ishte kthyer në Tiranë. Rastësisht e takova përpara hotel “Tirana”, ose Pesëmbëdhjetë katëshi si  i thoshnim në zhargon. Gjurmët e bukurisë së dikurshme shfaqeshin qartë, veçse  dukej shumë e lodhur. Rreth syve të zinj që nuk i kishin ndryshuar, i lexohej një mërzi e lehtë. Ndoshta nga rruga e gjatë.

–         Ku bëhesh Lejla, oh, sa kohë ka që kur nuk të kam parë?

–         Jemi familjarisht në Filadelfia, së bashku me Ademin, kemi vite.

–         Të lumtur?

–         Lumturinë nuk e kishim në kohën kur duhej, tani është vonë.

Ahere nuk e dija se edhe unë pas disa vjetësh do të gjëndesha në të njëjtin kontinent dhe do të mendoja po në të njëjtën mënyrë si Lejlaja.

 

Kanada, mars 2017