Nga Nikolla Lena/- Po të nisesh nga Përmeti e të ngjitesh lart në jug të tij, më falni po kur themi “të ngjitesh”, kemi parasysh veriun sepse drejt tij është ngjitja, por në këtë rast bën përjashtim, sepse rruga drejtë ‘Tri Urave”, ngjitet.
Është një rrugë e ngushtë, e asfaltuar dhe e pranueshme për një udhëtim normal. Në hyrje të Çarshovës bëhet ndarja, drejt shkon për në doganën e vjetër të ‘Tri Urave’, dikur më e rrahura që lidhte Greqinë me Shqipërinë, por në kohë të herëshmë edhe me Turqinë. Do ta lë Carshovën dhe ‘Tri Urat” dhe do mar kthesën majtas për në Leskovik. Besoj se keni dëgjuar për Leskovikun, për natyrën e bukur të tij, për këngët, mikëpritjen, vajzat e bukura por mbase nuk dini që ky qytet ka një histori të lashtë dhe interesante.
Leskoviku njihet si qendër e madhe banimi në fillimet e viteve 1800. U krijua si qendër pushimi e verimi nga pushtetarët otomanë të asaj kohe,sepse vera në Leskovik është vërtet e freskët. Gradualisht kaloi në qendër Kazaje dhe deri qendër Sanxhaku (“Enciklopedia” Sami Frashëri). Si njësi administrative ka patur në varësi krahinën e Leskovikut, Përmetit e Pogonit. Popullsia maksimale e tij ka arritur në vitet 1910 me rreth 10 000 banorë.
Njihet si pika më e fuqishme doganore me Greqinë deri në këtë periudhë. Në të kalonte një nga segmentet rrugore më të përdorura, me Greqinë e më tej Turqinë. Pika e Tre Urave ishte nyja lidhëse. Gjatë viteve 1800-1940 ka zhvilluar një aktivitet të fuqishëm tregetar. Deri në vitin 1956, Leskoviku ka qenë njësi administrative.
Qyteti i Leskovikut ka qenë një qendër e lashtë. Këtë e vërtetojnë gjetjet arkeologjike, kultet, dhe një dokumentacion i pasur nga periudha më të hershme, sidomos në Mesjetë Edhe defteret osmane e përmendin Leskovikun me fshatrat përreth shumë të populluar.
Më vonë, një pjesë e madhe e tyre janë boshatisur, mbeti një popullatë e pakët e krahasuar me mesjetën e hershme. Leskoviku veçohet për relievin malor e kodrinor, me pyje, flore dhe faunë të pasur, me burime ujrash minerale-kurative e vreshtari të begata; për marrëdhënie shkëmbimesh tregëtare ndërkrahinore dhe me jashtë, sidomos atëhere me Janinën dhe Prevezën; leskoviqarët kanë qenë muratorë dhe punues të drurit, zejtarë dhe blegtorë. Një kthesë e fortë djathtas të çon në qëndër të qytetit. Aty “Mirëseardhjen”, t’a jep një Rrap i moçëm sa vetë koha dhe të drejton për nga lokalet e shumtë që e rrethojnë.
Ka një gojdhënë interesante për këtë rrap, për bëmat që ka parë e dëgjuar…Ka qenë si një “Mriz” për burrat e shquar dhe për ushtritë e shumta që hynin e dilnin në këtë vend.
Unë sot nuk do të merrem me histoirnë e rrapit, pasi dëshiroj të tregoj diçka tjetër. Edhe Linda, kolegia ime nxiton për një angazhim tjetër. Mbasi pimë kafen në lokalin përballë, e shoqëruam atë me ujin e ftohtë të burimeve vendase dhe u nisëm përsëri lart.
Një peisazh pishash e gjithfarëdrurësh na shoqëroi deri në Sotirë, aty ku lugina e një përroi malor që zbret nga malet e Barmashit, futet në një ngushticë dhe drejtohet drejt Leskovikut për të përfunduar në Vjosë. Një Resort turistik i befasishëm na u shfaq mes maleve të ngritura e të mbuluara me një gjelbërim Edenian. Nuk na lejoi të vazhdojmë më tej. Dora e njeriu ishte futur edhe në këtë natyrë të pa prekur. Një lokal modest i ngritur midis disa vaskave me ujë të rrjedhshëm që rrisnin troftë, ishte një pikë e domosdoshme pushimi për udhëtarin e lodhur nga rruga e vështirë. Zumë një tavolinë dhe shikonim troftat e ushqyera mirë që hidheshin përpjetë në kërkim të ushqimit. Kamarieri na tha se mund të zgjidhnim kë të donim.Unë zgjodha një me ngjyrë korali të kuqërremtë, ndërsa Linda një të kaltërt.
Duke qënë kurioz për këtë kryevepër natyrore dhe harmoninë që kishte krijuar dora e njeriut me të, pyeta një vendali që u shërbente troftave. Sa të piqeshin peshqit, ai u ul bri nesh,dhe filloj të më tregonte një roman:- Një djal i këtyre anëve, në vitet 90-të, emigroi si shumë djemë të tjerë. Përfundoi në një vend të largët që quhet Rusi…në Moskë. Tregonte dhe herë pas here shikonte majat e maleve të mbuluara nga pishat. Punoj shumë kohë atje dhe një ditë të bukur, mbasi kishte bërë ca para, na u kthye në Leskovik. Me vete kishte sjellur dhe një vajzë kaq të bukur sa nuk ishte parë në këto anë. Kjo zonë shquhet për vajza të bukura, por Moskovitja ishte më e bukur. Kishte një fytyrë të bardhë si bora e këtyre maleve, sytë të kaltër si burimet e Vjosës tonë, ishte topolake dhe jo shtat-hedhur dhe e gjatë si vajzat tona, por ishte shumë e bukur. Djali ishte punëtor dhe me fantazi. Ngriti këtë lokalin këtu ku rrit trofta dhe pret e përcjell udhëtarët që vijnë nga Saranda e Gjirokastra drejt Korçës dhe anasjelltas, ata që nisen nga Korça drejt Gjirokastrës. Vendi është i bukur, ushqimi i mirë dhe udhëtarët çlodhen. Vijnë edhe turistë të huaj. Shumë vijnë,por…rruga nuk është e mirë.Djali jonë punon shumë dhe e mban mirë lokalin dhe ambjentin rreth tij.
-Po Moskovitja, e pyeta. Kurioziteti nuk po me linte pa e parë këtë qënie të zbritur nga stepat e largëta drejt djellit përvëlues të Leskovikut. Rrëfimtarit tim i ndroj çerja. U ngrit nga vendi ku ishte i ulur, vajti tek një si thes në cep të një si magazinë, mbushi duart me një si tallash i grirë dhe ua hodhi troftave. Ato u lëshuan si egërsira të uritura. I shkundi duart mirë e mirë, i zhyti në rrjedhën e ujit dhe pasi i fshiu te pantallonat e veta, erdhi e u ul përsëri pranë nesh.-Mos e pyet më tha Linda.Nuk e di çi kishte thënë instikti i saj femëror.-Ku është Moskovitja, vazhdova pyetjen unë?
-Nuk është më, mu përgjigj. Iku.Si duket nuk i doroi dot diellin e këtyre anëve.Pyjet e bukura, gurgullimën e Vjosës, kaltërsinë e saj, njerëzit e dashur e mikpritës…iku bashkë me djalin e tyre 4 vjeç.
-Kishin fëmijë?, pyeti Linda dhe uu mbushën sytë. -Eh, kishin një djalë të vogël e të bukur..një shartim mesdhetaronordik, vazhdoi Kosta dhe qeshi si për të mbuluar sikletin. -E mori malli për njerëzit e saj.Ata kënaqeshin kur vinin këtu.Pak rrinin.-Djali jonë vazhdon të punoj, ka këtë këtu një vendpushimi për udhëtarët, ka ngrit dhe një fermë me gjë të gjallë. Po i shkon shumë mirë dhe ajo. Dreka ishte e shijshme dhe vera e mirë. Natyra e freskët dhe plot oksigjen.-Vend për të sëmurët-tha Linda. Të kishin ngritur një sanotorium ose një objekt kurimi për depresivët-vazhdoi ajo.
U përshëndetëm me pritësit dhe vazhduam rrugën drejt Korçës.
Pa u futur në Barmash, na u shfaq përballë një dushkajë me shtat mesatar, që rrethonte disa kodra të buta. Na shoqëroi deri në Borovë.
Një kishë e vogël e ngritur buzë rrugës na ftoi të hynim e të bënim një përshpirtje për bëmat dhe tragjedinë e këtij fshati.
Borova, një histori më vete. Më tej rruga drejt Ersekës e Korçës ishte më e thjeshtë.-Vërtet kemi vende të bukura që pak dimë t’i shfrytëzojmë, më tha bashkëudhëtarja ime. Duhet bërë më shumë për infrastrukturën rrugore dhe reklamimin e këtyre perlave të natyrës tonë.
“Edhe të historisë”,-e mbylla unë udhëtimin