Shkruan:Liliana Pere/
Mamica ka luajtur një rol të rëndësishëm në ngjarjet e kohës. Ajo ishte një grua e mençur dhe u shqua edhe si bashkëpunëtore e afërt e Skënderbeut. “Mendja e ndritur e kësaj gruaje, shkruan Barleti, mund të admirohet sidomos për faktin që Skënderbeu e përdori atë shpesh si shoqe, me të cilën këshillohej për punët e veta Mamica ishte motra e vogël e Skënderbeut. Barleti e përmend atë për herë të parë, kur flet për Gjon Kastriotin, zotërimet dhe familjen e tij.
Mamica ka qenë një grua e bukur dhe e fortë. Ajo u shqua si një zonjë e rëndë në drejtimin e zotërimit të saj. Mamica, sipas Barletit, “tregoi një maturi dhe shkathtësi të atillë qeverimi me përzemërsi të popullit, sa zor se ka qënë dikur më i madh në atë vend bashkimi i qytetarëve, bindja e turmës së papërmbledhur. Sipas Barletit, një sjellje e tillë nga zotërinjtë “ndodh shumë rrallë Bukuria është një pamje e veçantë e gravet, dhe hijeshia e fytyrës dhe e trupit, ishte në harmoni dhe përshtatje të plotë me stolitë e tjetra të shpirtit
Këtë bashkëpunim midis Skënderbeut dhe Mamicës e përmend edhe Frangu, por ky e quan të motrën e Skënderbeut jo Mamica por Mariza Mamica “kishte qëndruar vazhdimisht virgjëreshë dhe e pamartuar për hir të vëllait, që po i kthehej fitimtar; ai e martoi pastaj dhe i vuri përsëri në vend nderin e dikurshëm
“Pas rifitimit të Mbretërisë nga Skënderbeu … (Mamica) … u martua me Muzak Topinë.”
Martesa e Mamicës, të cilën e tregon vetëm Biemmi, është një histori më vete. Martesa u bë më 26 janar 1445 në “Musachiana” një vend që ndodhej, sipas Nolit, midis Durrësit dhe Krujës Në dasmë ishin ftuar të gjithë “princërit” dhe krerët e vendit. Midis të ftuarve, ndodheshin Lekë Dukagjini dhe Zaharia Altisfero, (Lekë Zaharia), zot i Danjës.
“Zonja e pestë Mamica pati për burrë Muzak Topinë, sepse zoti Skënderbe e ndau nga gruaja e parë, që quhej zonja Zanfina ose Suina Muzaka, dhe i dha zonjës së thënë Mamica, motrës së tij” Në fund të kujtimeve mbi gjenealogjinë e familjes Gjon Muzaka shkruan se me Muzak Topinë u martua motra e Skënderbeut “Yella” Në këtë pikë ai kundërshtohet edhe nga Barleti, që shënon si burrë të Mamicës Muzak Topinë. Mamica pati me Muzak Topinë katër djem dhe dy vajza
Nga këta fëmijë, njohim vetëm njërën vajzë, me emrin Jellë, Kjo u martua me zotin Andrea Muzaka
.Djemtë e Mamicës, sipas Gjon Muzakës, u bënë “turq Martesën e Mamicës me Muzak Topinë e përmend edhe Gjon Muzaka, një fisnik i vjetër nga familja e Muzakajve dhe bashkëluftëtar i Skënderbeut. Ai e përmend atë në “Gjenealogjinë e familjes së tij ”, të cilën e shkruajti në vitin 1510 në Napoli, ku gjendej i mërguar Gjon Muzaka e përmend këtë martesë disa herë dhe këtë e bën për një arsye të rëndësishme:
Muzak Topia ishte i martuar. Gruaja e tij quhej “sinjora Zanfina ose Suina Ai kishte me të dy fëmijë. Nga këto të dhëna, kuptohet se martesa e Mamicës me Muzak Topinë kishte karakter të rëndësishëm politik. Kjo martesë duhej t’i shërbente forcimit të aleancave dhe lidhjeve të Skënderbeut me zotërinjtë kryesorë të vendit. Prishja e martesës së Zanfinës me Muzak Topinë bëri përshtypje të madhe. Gjon Muzaka që tregon këtë ngjarje, shkruan se Skënderbeu e prishi këtë martesë, duke mos marrë parasysh “as Zotin dhe as gjë tjetër dhe as fëmijët që ata kishin
Pas ndarjes, Zanfina u martua me Moisi Golemin (Moise Comino Aranitj
Muzak Topia pati një fund tragjik në luftë.
Ai mori pjesë me Skënderbeun në fushatën për pushtimin e Beratit 1455.
Tre ditë pas fillimit të fushatës, turqit kërkuan “një muaj kohë armëpushim” për të dorëzuar kështjellënSkënderbeu kërkoi ta dorëzonin për pesëmbëdhjetë ditë Pas kësaj, Skënderbeu la, në fushën përreth kështjellës, si komandant Muzak Topinë dhe Tanushin, si dhe “vendosi 25 ushtarë “mbi një farë mali jo larg” për të vrojtuar armikunPër të rregulluar vendosjen e ushtrisë në vapën e atij viti, ai me një pjesë të ushtrisë (3000 mijë kalorës dhe 1000 këmbësorë) zuri “malin pranë” afër qytetit Skënderbeu porositi Muzakën dhe Tanushin “që ta zhvendosnin kampin dhe ushtrinë që mbeti në fushë
Turqit njoftuan sulltanin dhe kërkuan ndihmë. Ushtria që u dërgua nga sulltani, bëri kërdi mbi shqiptarët e zënë në befasi, Skënderbeu – vuri re se në radhët e saj kish dy mijë kalorës dhe treqind këmbësorë të masakruar, shumica të ardhur nga Apulia, me Muzakën, kushëririn e tij Në betejën e Beratit turqit kryen një masakër të rëndë mbi shqiptarët. “ Gjëja më e fëlliqur dhe më e shëmtuar” shkruan Barleti ishte kur ata filluan “t’i rripnin dhe t’i mbanin vetëm lëkurën” ushtarëve të cilëve i këputnin kokën të gjallë Këtë fat pësoi edhe Muzak Topia
“Kastrioti ishte shumë largFrangu shënon se kjo betejë mund të kishte shkuar shumë më keq për shqiptarët, po të mos kishte ardhur më pas Skënderbeu dhe të dëbonte turqit. Sipas tij, Skënderbeu, mundi kështu “të shpëtonte popullin nga kthetrat e vdekjes
Tragjedia e Beratit tronditi vendin.
“Zija dhe kuja e kësaj beteje, shkruan Barleti, jepnin e merrnin kudo: zonjat ishin veshur me të zeza dhe shtëpitë ishin zhytur me lot e trishtim, duke pritur me të vajtuar kufomat e të vetëve për varrim Shqiptarët në mesjetë u bënin nderime të vdekurve. Kjo ishte një traditë e vjetër e vendit. Ata e kishin zakon që “gjatë vajtimit, të përmendeshin jo vetëm trimëria dhe veprat e shquara të të ndjerit, por edhe trimëritë e etërve dhe gjithë kujtimet stërgjyshore dhe lavdet e lashta të familjes Këtë gjë bëri Mamica.
“Mamica, shkruan Barleti, pasi thirri, sipas zakonit të gjindjes, shumë zonja, e nderoi varrimin e burrit për një kohë të gjatë me zi e lotë që s’pushonin as ditë as natë
Barleti dhe Frangu njoftojnë edhe një rast konkret të këtij bashkëpunimi kur Skënderbeu ndodhej në luftë me Ballaban pashën në vitet 1465-1467. Skënderbeu atëhere kishte korrur një fitore ndaj tij, por ndërkohë turqit kishin nisur “fshehurazi” në Shqipëri Jakup Arnautin. Arnauti ishte me origjinë shqiptare. Ai ishte i biri i Teodor Muzakës, i cili kishte qenë zot i Beratit dhe i principatës së Muzakajve. Mamica ndodhej atëherë në Petrelë “bashkë me kohortën dhe familjen e vet Ndërkohë ushtarët e saj kapën një ushtar të Jakup Arnautit dhe e morën në pyetje. Pas kësaj, Mamica njoftoi Skëndebeun “me një letër me të cilën i bënte të ditur se turqit kishin nisur kundër tij një ushtri prej gjashtëmbëdhjetë mijë ushtarësh me në krye Jakup Arnautin Arnauti kishte hyrë në Shqipëri (apo Epir – siç e quan Barleti) “përmes rrugës së Beratit dhe i kishte ngulur çadrat në Tiranën e Vogël pranë lumit të Erzenit
Pas vdekjes së Skënderbeut (17 janar 1468) për shqiptarët erdhën ditë të vështira. Shumë zotërinj të vendit kishin rënë tashmë në luftë. “Të rënit në luftë” të zotërinjve shqiptarë kishte filluar në fakt që nga fundi i shek XIV kur turqit filluan sulmet e tyre për pushtimin e vendit. Kur erdhi Skënderbeu më 1443 , shkruan më 1510 në kujtimet e tij Gjon Muzaka “zotërinjtë e rinj të Shqipërisë ishin të gjithë thuajse të rënë Atëherë kishin mbetur të gjallë zotërinjt e vjetër “Gjergj Araniti (Aranit Komneni), Koiko Balsha, Nikollë Dukagjini dhe Pal Dukagjini, Gjin Muzaka, Andrea Topia, Pjetër Spani”. Shumë nga këta, si Gjergj Araniti, Andrea Topia etj., kishin udhëhequr kryengritje të mëdha antiosmane në rininë e tyre. Rrjedhimisht kur erdhi Skënderbeu dhe mori Krujën, këta zotërinj, siç njofton Gjon Muzaka, “u gëzuan shumë
Në Kuvendin e Lezhës (të organizuar nga Skëndebeu), këta zotërinj e përkrahën Skënderbeun me të gjithë forcat e tyre por me kohë edhe këta zotërinj vdiqën njëri pas tjetrit. Sipas Gjon Muzakës, ata vdiqën të gjithë zëmërplasur për shkak të mjerimit dhe pasigurisë që kishte sjellë kudo në Shqipëri lufta e pasosur kundër pushtuesve osmanë
Vdekja e Skënderbeut, e shkaktuar nga ethet në Lezhë, shkaktoi një tronditje të thellë brenda dhe jashtë vendit. Duke shprehur këtë, Gjon Muzaka shkruan:
“Mund të imagjinoni se si mbeti ky vend pasi humbi një kapedan të tillë “Pak zotërinj të rinj kishin mbetur tashmë që nuk kishin vdekur në këto luftra të gjata dhe të pamëshirshme
Pas vdekjes së Skënderbeut, shqiptarët humbën çdo shpresë për t’i bërë ballë armikut. Shumë prej tyre, shkruan Gjon Muzaka, kaluan jashtë shtetit, në mërgim, bashkë me familjet e tyre. Në Shqipëri mbetën pak zotërinj për të vijuar qëndresën Midis këtyre që qëndruan për disa vite më pas, ishte Gjon Muzaka Stres Balshaetj. Pas vdekjes së Skënderbeut, kur gjithçka në vend “kishte mbaruar keq u krijua një situatë e vështirë për të shoqen e Skënderbeut, Donikën, që kishte pranë vetes edhe djalin e vogël, Gjon Kastriotin.
Sinjoria u lajmërua për vdekjen e Skënderbeut nga bajli i Durrësit. Ai i bënte të ditur Sinjorisë tronditjen e thellë në të cilin kishte rënë vendi (in magno tumultu et trepidatione) pas vdekjes së burrit “të madhërishëm Skënderbeut
Më 13 shkurt 1468 Sinjoria dërgoi pranë Donikës kryepeshkopin e Durrësit, Pal Engjëllin. Pali kishte qenë një mik i veçantë, i besuar i Skënderbeut. Ai i kishte shërbyer Skënderbeut, vite me radhë, si këshilltar dhe ambasador i tij Pal Engjelli u porosit ta këshillonte Donikën të mbronte Krujën bashkë me Sinjorinë. Sinjoria dërgoi tek Donika edhe ushtarakun e lartë Françesk Kapellon. Ai ishte nisur si provisor në Shqipëri. Pas ndërhyrjes së Pal Engjëllit tek Donika, Kapello duhej të merrte Krujën dhe ta mbronte atë në emër të të birit të Skënderbeut
Lajmi i vdekjes së Skënderbeut mbërriti edhe në Mbretërinë e Napolit. Mbreti, Ferdinandi, aleati i ngushtë i Skënderbeut, dërgoi tek Donika, njeriun e vet, Jeronim Karvinin për t’i shprehur ngushëllimet e thella për humbjen e të shoqit, të cilin ai e konsideronte lart po aq sa edhe të atin Karvini u urdhërua nga Ferdinandi ta ftonte zonjën të kalonte në Mbretërinë e Napolit
Donika Kastrioti e cila thirrej edhe me emrin e të shoqit “Skënderbegia”, (Scanderbega kaloi në Mbretërinë e Napolit bashkë me të birin, Gjon Kastriotin Ajo shkoi në Napoli si një zonjë e rëndë. Bashkë më të birin ajo mori me vete edhe disa zonja, burrat e të cilave kishin rënë në luftë. Njëra nga këto ishte “zonja Mariee cila ishte gruaja e nipit të Skënderbeut, “Muzakut të Angjelinës”. Zonja tjetër ishte Donna Helena, gruaja e Gjergj Karlit (Giorgio CarlesKëto zonja, Maria dhe Helena, ishin motra të Gjon Muzakës. Këto morën me vete edhe vajzat e tyre. Maria mori vajzën “Donna Porfida Grande”, ndërsa Donna Helena mori vajzën “Donna VisavaBashkë me to tek Mbreti i Napolit shkuan edhe “zonja të tjera” të cilat ai i priti të gjitha mire
Donika Kastrioti e cila thirrej edhe me emrin e të shoqit “Skënderbegia”, (Scanderbega kaloi në Mbretërinë e Napolit bashkë me të birin, Gjon KastriotinAjo shkoi në Napoli si një zonjë e rëndë. Bashkë më të birin ajo mori me vete edhe disa zonja, burrat e të cilave kishin rënë në luftë. Njëra nga këto ishte “zonja Marie e cila ishte gruaja e nipit të Skënderbeut, “Muzakut të Angjelinës”. Zonja tjetër ishte Donna Helena, gruaja e Gjergj Karlit (Giorgio Carles Këto zonja, Maria dhe Helena, ishin motra të Gjon Muzakës. Këto morën me vete edhe vajzat e tyre. Maria mori vajzën “Donna Porfida Grande”, ndërsa Donna Helena mori vajzën “Donna Visava . Bashkë me to tek Mbreti i Napolit shkuan edhe “zonja të tjera” të cilat ai i priti të gjitha mirë
Ndryshe nga këto zonja të mëdha, Mamica qëndroi në Shqipëri. Burimet njoftojnë më 2 qershor të vitit 1469 se ajo banonte në qytetin e Durrësit Situata në këtë kohë në Shqipëri ishte mjaft e rëndë për shkak të turqve. Dogja i Venedikut, Kristofor Mauro, nisi në Shqipëri si proveditor Josafat Barbaron. Barbaro mori shumë urdhëra për t’u kujdesur për mbrojtjen e Shkodrës. Mauro i bëri atij të ditur qëndrimin e mirë që mbanin ndaj Sinjorisë Gjon Stresi dhe zotërinj të tjerë shqiptarë Mauro e porositi atë t’i ruante këto marrëdhënie. Mauro e vinte në dijeni Barbaron edhe për Lekë Dukagjinin. Leka kishte në Shkodër pasuri të shumta të cilat kërkonte t’i nxirrte prej këtij qyteti. Mauro e urdhëronte nëpunësin e tij të mos lejonte Lekën t’ia arrinte kësaj sepse dyshonte se, pas kësaj, ai mund të kalonte nga ana e turqve.
Një porosi të veçantë Mauro jepte edhe për Mamicën.
Ajo jetonte aty me të birin. Burimet, për fat të keq, nuk japin emrin e tij. Prania e Mamicës, motrës së Skënderbeut, në Durrës, kishte mjaft peshë. Zonja kishte njohje dhe lidhje të shumta personale me shumë njerëz me peshë. Nga porositë që dogja i dha Barbaros, rezulton se marrëdhëniet e Venedikut me Mamicën dhe, sidomos me djalin e saj, nuk ishin të mira. “Në rast se do të arrish të tërheqësh nga ana jonë djalin e Muzakës dhe të zonjës Mamica, shkruante dogja, ne do ta kemi shumë të nderuarPër të bërë këtë djalë për vete, dogja e porosiste Barbaron se mund t’i ofronte atij diçka pa lejën e Sinjorisë “Nëse djalin e të ndjerit Muzak dhe të zonjës Mamicë do të arrish ta kthesh në bindjen tonë, kjo do të na pëlqente shumë (gratissimum habituri sumus). Për këtë, do të përdorësh me të më shumë zell, edhe dicka pa lejën tonë”
Dhe meqënëse zonja Mamicë, nëna e tij, banon në Durrës, duam që nëse ty, dhe rektorit tonë të Durrësit do t’i dukej shtëpia e saj në atë qytet e dyshimtë, atëherë ta largoni atë nga ai qytet, duke përdorur ato fjalë dhe ato mënyra që do të shihni me vend, me qëllim që djali i saj të mos mundet nëpërmejt asaj të kurdisë ndonjë gjë kundër shtetit tonë”
Dogja i kujton Barbaros edhe qëndrimin që duhej të mbante me Mamicën. Sinjoria nuk shpresonte të kishte marrëdhënie të mira me të. Barbaro bashkë me bajlin e Durrësit, duhej të gjenin një mënyrë për ta larguar atë nga Durrësi. Kjo duhej bërë me shumë kujdes dhe pa u kuptuar. Për këtë dogja porosite të shikohej “shtëpia” ku ishte vendosur Mamica. Në rast se kjo shtëpi do t’i dukej Barbaros dhe bajlit të Durrësit si e “dyshimtë”, d.m.th. si shtëpi që rrezikohej prej turqve, dhe sulmeve të tyre, atëherë ata duhet të këshillonin Mamicën të largohej nga Durrësi. Largimi i Mamicës nga Durrësi, sipas dogjës, duhej të bëhej me qëllim që biri të mos mund të realizonte diçka kundër shtetit venedikas .