Nga HASAN SELIMI/
Sa fillon të lexosh poezinë e Ramiz Lushajt: “DO TË VIJË NË PEJË…” të bie në mendje krejt historia e afërt dhe e largët e Popullit Shqiptar. Kur ecën në poezinë e këtij poeti të duket se, po lundron me varkën Komb në ujëvarat e Qiellit. Aty ku përplasen retë dhe me tokën rroken si fëmija me nanën në ditët e ndarjes nga intsikti për në jetën reale. Aty të duket se retë herë ngrihen mbi tokë e herë mbështillen me këtë tokë të vyshkur nga tragjeditë e të lanë pas jehona e viteve të largëta të historisë piskamë të burrave në këngë e fjalë.
Them në këngë e fjalë se Burrat e Dheut fjalën e kanë ba gjithmonë vepër derisa tani janë mit në tërë faqet e historisë sonë. Në këtë poezi gjatë lundrimit dalin malet si skela të qiellit e herë si krenueshëm i bajnë hije tokës pa dashtë ta përdhunojnë atë. Nganjëherë qiellin e kthen streh në konakun e vet për miq. Kur e vendos skela malin në kupen e qiellit del qielli si stan në ditët e pranveres dhe nuk pikon as shi, as borë e mbetun nga miklimi e puhizës së erës. Bile nganjëherë malet tona harrojnë se gjysmën e shtatit e kanë në tokë. E toka i mban ato në gjirin e vet si gjënë e shtrenjtë që i nevojitet përditë. Lundron varka poezi e kombit në ujëvarat e dheut e të qiellit me këngë e fjalë pa dashtë të humbin në vepër si dikur prijësat shqiptarë që i duheshin kohës së gjallë bile edhe të dekun. Tash t’i thërrasin mendjes për pak pushim në mrizin e parë e nga hija e mrizit të verës, të kotë gjumi sa të dalin burrat e duhun në rradhë të parë si fisheku i voicës. (rezervë në moment të fundit).
Lundron, udhëton Ramiz Lushaj me poezinë e vet të shpirtit kombëtar nga brezi në brez pa shikue se ku del jeta më shumë nën dhé apo mbi dhé. Poet që mbart me vete patriotizmin, dashurinë për Atdhe, për Fe dhe për Flamur. Kjo nuk është e lehtë të kuptohet se si i vjen frymëzimi këtij poeti. I vjen nga bëmat e fisit të vet, i vjen nga bëmat e gjyshit dhe të babës së vet. Kollaj krejt është të kuptohet një poet, kur flet për diçka shpirtërore që i rrjedh nga Trashëgimia dhe Eposi, nga Folklori, nga Gjeneza e Rituali i vazhdueshëm i gojëdhënës popull në fjalë e këngë.
Në planin gjeometrik syri i poetit ka pamjen e hanës. Ai, syri i Ramizit, po don me e ndjekë hartografinë e hapit të këmbës. Ndjell poeti mbarësi dhe i kthehet të shkuarës plot mllef duke e pa atë në vizoren e gjeografit fjalëpak. Ju dhe unë e dimë se nga shtëpia e vjetër e poetit e në Koshare nuk është as sa vizorja e mësuesit që harton vija paralele në dërrasën e zezë në orën e gjeometrisë. Aty në Koshare gjindet shumë e freskët kënga “…Sef Kosharja i pari i fisit / hije t’paska maja e lisit…”. Ja çka e ndjek këtë poet dita-ditës me monografitë e heronjve në dorë në hulumtimet e prejardhjes së fiseve, me artikujt publicistik për traditën dhe kufijtë tokësor të vendit tonë. Në rrugëtim e lundrim poeti don me ditë se kush është Leka i Tretë në trojet Dardane. Ka të drejtë se nga vjen e ku shkon Kombi Shqiptar.Ka aq shumë personalitete sa është vështirë të ndash edhe periudhat, edhe burrat që bajnë kohë, bile periudha. Don me u ndalë pak tek kalaja e Dardanëve që fjalën e Lekës e gjen aty në gurë të gdhendur me eshtnat e dëshmorëve. E fjala e Lekës e shkrueme për mikun edhe për armikun …”i keqi dhe i miri krye për krye…” E Leka flet pa da e amaneti i çon poetit se në shtëpinë e Shqiptarit “ shtëpia dhe buka janë të zotit dhe të mikut…” Gurra e ujëvarave fishkëllon sa mjergull vjen drejt e në zemër të malit dhe mitologjia flet për kob, mitologjia flet për gjamë. Jeta dhe vdekja janë shumë pranë, bile thonë se vdekjen e ke ma afër se këmishen. Ndaj poeti harbohet nga prushi i urrejtjes dhe i mallit e shpërthen në Deçan: “ Tek Gryka e Rugovës do e dveti Patriakanën e Serbit: /Kush m’ia mori Pejës tonë Kullat e Sherametit?!” Poeti niset për në Pejë dhe fjalë i çon atje burrnimit të historisë që të projektojë të ardhmen. Nuk e ka larg rrugën për në Pejë se ai Pejën e ka në gjoksin e vet det’. Nga deti-gjoks e freskon, bile çdo stinë i ban edhe plazh. Iu ba plazh eshtnave të Dëshmorëve të Kombit. Patrikanën e Deçanit e dvetë për kullat e Sher Ahmetit. Eh, more poet “budalla”! Sa herë të kam thënë se ti e mendon botën si veten. Ti je nga ata që errësh e njehesh për të dhënë mirësi. E gurtë e kullave tona të Sher Ahmetit i kanë përdor të ngrihet muri i Patrikanës. Ti veçse shkruen, por unë atë ditë kam pa vaje edhe grash, nga burrat. Me qerre dhe mushka serbie mbajtën gurtë e kullave tona për t’i ndërtue kishat. Po ti mos u dëshpëro nga fjala ime se atë ditë kanë harrue me marrë gurin e themelit. E tash kollaj boll i gjajmë ato gjurmë temelesh të kullave tona të ndërtueme ka herë, bile me mijëra vjet para kishës Patrikanë. E don me ditë edhe diçka që ata nuk e dinë dhe nuk ju ka shkue në mendje. Na kemi zakonet tona dhe kemi ba kurban kryet e berrit në themelet e shtëpisë e ata këtë nuk e kanë ditë atëherë se tani e dinë. Këtë ja u kemi thënë ne. Tash është kollaj me e ditë. Një teh shpate është tek kryet e berrit në atë temel dhe ne ju kallzojmë mjaft lehtë se ku është kulla e Sher Ahmetëve.
Poeti do kërkoj gjurmët e vjetra e të reja nga Begollët, Bedri Pejanin, firmëtarin e Pavarësisë së Vlorës: Do e përqafoj Haxhi Zekën në shtatore tek rruga / Do i shkoj në Kuvend Peje kambëkryq tek kulla…/ Do përkulem tek varri për Ali Pashë Gucinë / I kemi do fjalë të pathëna për Plavë-Gucinë…/ Ja sa mall dhe dëshirë ka poeti për t`i bashkue përqafimet. Don t’i gjejë bashkë etapat e historisë, burrat e mëdhenj me fjalë e pendë, me sofër të shtrueme që dinë të bllokojnë tregjet e botës për mall, nis për në dheun e vet. Me pushkë e bukë lufte deri në kuvend e pas kuvendi deri tek Krojet e Ali Pashës.
Poeti ka ndjesi dhe fakt përqafimi si në kohën e dardanëve në Kalanë e Pejës, atje poshtë tek fabrika. Fabrikë mbi kala si fshatra mbi kisha Papati, si gurë kullash në kisha sllave, si oxhaqe tymosun me dritë në shteg të oborrit që prêt miq në çdo kohë të ditë-natës. Ja kjo është e dridhuna e buzës në faqen e Haxhi Zekës nga përqafimi i poetit.
Poeti don të gjejë aksionet e veta tek Begollët e Pejës. Aksionet e luftës dhe të fjalës, aksionet e veta të mallit dhe të dashurisë, aksionet e veta në atë pjesë të shpirtit të këputun e mbetë as në yll, as në det’ i ram e i pa shkimun.
Don poeti të takohet në filozofin e çështjes kombëtare, Bedri Pejani. Kur ai dridhej në kancelaritë e Lindjes dhe të Perëndimit për pak jetë, për pak Atdhe, për pak tokë, për pak rini, për pak familje, për pak ABC, për pak ndërgjegje kombëtare, nëse ju ka mbetë dikun paralajmëron Luftën e madhe Botërore dhe turret si engjëll mbrojtës, apo lajmëtar për në tokën e vet të shenjtë, në Shqipëri të mbrojë e të qëndrojë si i patë hije deri si…!
Nuk ka, o poet i historisë, tematikë e krejt racionale një burrë si Bedri Pejanin, i cili sakrifikoi djalë e familje për Atdhe, për bashkim kombëtar, për një të ardhme të vendit vet në pozitat ku i takon atje në krah të qytetërimit botëror.
Poeti ka një merak për Plavë-Gucinë. Atë krahinë të vendit vet e ka për zemër. Aty u banë luftëra, u banë kuvende, u banë trimëri, u banë ngjarje që flasin e nuk pushojnë së foluri. Në Plavë-Guci ka popullatë që nuk ka rracë ma të bukur askund, ka vende të bukura si pozitë gjeografike që ja kalojnë Parajsën. E për këtë poeti e dashuron atë trevë edhe për një fakt që po hulumton se Kelmendi qënka pjella e gjithë kësaj popullate të fiseve të tjera.
Do e marrin me veti Ptolemeun që ta shenjoi në hartat antike Pejën. Do i kallëzoj atij për Pejën dardane e Pejën dukagjinase… Në këtë krijm si tëra krijimet e poetit spikat dëshira e mirë për një diçka që ka brumë dhe i shërben dheut vet dhe hidhet mirësia e teprume në kojshinë e afërt pa e marrë parasysh a është i mirë apo i keq ky kojshi. Me germa të mëdha thërrët argat Ptolomeun dhe i tregon Pejën e vet. I tregon Pejën në gji që e ka det, i tregon Pejën e vet në hartën topografike, gjeometrike, gjeografike dhe i thotë: “shënoje, o njeri i madh vendin tim edhe mallin tim se duhet të ngelë edhe pas shumë shumë brezash gjiri im, Peja ime, gëzimi im, malli im. Dhe kalaja ime do të jetë monument me eshtrat e dëshmorëve. Ptolomeu shënon. Ai don të bajnë diferencime në kontribute nga Leka im e deri tek Leka i fundit ose i Tretë, siç do i thonë vet poeti. Këtu nevrikoset ky poet dhe digjet me fjalën e ambël duke i dhënë vetes jetë dhe shpresë :” Do vijë o poeti ynë Sejdi Berisha në Pejë ta shuajë mallin / Në çdo kullë të Pejës antike e të re do ta gjej Lumabardhin”/.
Pastaj Sejdi Berisha i kthen fjalë: “Je, i mirëseardhur..”.