Shkruan: arch. Ylber Vokshi -Ylli/
Me vite të tëra,me të drejtë është kërkuar nga vendimmarrësit kosovar të trajtohet seriozisht problematika e Planifikimit Hapësinorë në tërë territorin e Kosovës. Ajo është nënçmuar,neglizhuar,është shpërfillur në ekstrem,edhe se ishte formuar një Ministri (MMPH) e cila si veprimtari parësore,pos mjedisit,duhej të merrej me planifikimin e territorit të Kosovës,si një nga objektivat ma të rëndësishme në funksionimin normal të një shteti. Zhvillimi hapësinor i territorit duhej të vazhdonte me krijimin e Politikave hapësinore të cilat duhej materializuar me Planifikimin Hapësinor, dhe me instrumentet e tija të definuar me përpilimin e Dokumenteve Hapësinore.
Niveli lokal (Komunat) e kanë vendin e vetë të definuar,përgjegjësitë dhe obligimet shumë mirë të precizuara në ligjet aktuale që e mbulojnë këtë fushë (Ligji nr. 04/l-174 për Planifikimin Hapësinor).E si u veprua në këto gjashtëmbëdhjetë (16) vite tregon realiteti i zymtë i Kosovës. Nga ana jonë,me fajin tonë u sabotu-neglizhua funksionimi i tërë territorit të Kosovës në aspektin hapësinor dhe urban,përfshirë edhe veriun ku MMPH e kishte zyrën regjionale me përfaqësimin e minoritetit serb. E sot bëjmë marrëveshje për fushën e “planifikimit urban dhe rural” edhe se është evidente, me pasoja afatgjate për një jetë të dinjitetshme urbane dhe rurale,që kjo popullatë e ka merituar pos shumë shekujve trusni.
Kështu nuk u veprua në vitet e pas luftës,u bënë keqpërdorime të mëdha me hapësirën e saj në zonat urbane dhe rurale,posaçërisht sot janë evidente veprimet e pa kontrolluara në zonat urbane të vendbanimeve kryesore, me Prishtinën si prijësëtare të degradimeve të mëdha. Sot po merremi me sanimin-korrigjimin e një pjese të pasojave të mëdha të ndërlidhura me legalizimin e ndërtimeve pa leje,proces të cilin disa po dëshirojnë ta tregojnë si “sukses” të tyre. Ku ishte zhvillimi urban dhe rural i vendbanimeve tona,të cilat askush nga vendimmarrësit kosovar nuk e përfillën me vite të tëra,gjatë tërë këtyre viteve u punua me inercion,duke plotësuar vetëm interesat regjionale,partiake,klanore apo individuale. Pasojat e veprimeve të tilla me hapësirën tonë janë shumë ma komplekse dhe do ta përcjellin ketë shoqëri në dekadat e ardhshme. Veprimeve tona të pa kontrolluara do ta paguajnë gjeneratat e ardhshme, si është edhe rasti i fundit me Marrëveshjen për Asociacionin/ Bashkësinë e komunave me shumicë serbe të Kosovës,që është fryt-rezultat i mos punës tonë kronike,në fushën e planifikimit urban dhe rural.
Ka shumë çështje kontestuese dhe të rrezikshme në ketë dokument kompleks. Por unë do të parashtroi disa pyetje-dilema që lindin vetvetiu nga formulimet nga kjo marrëveshje,vetëm për fushën e Planifikimit Hapësinor të cekura në pikën e). Çka do të thotë formulimi i çuditshëm dhe i pa qartë në Marrëveshjen … i apostrofuar në pikën rendore 4 të objektivave nën e) “ushtron vështrimin e plotë për koordinimin e planifikimit urban dhe rurale”,apo në versionin anglisht “e) “Exercise full overview to coordinate urban and rural planning”. Cilin qëllim e ka kjo terminologji që ka mundësi të interpretohet sipas dëshirës së palëve në marrëveshje. Përse nuk është përdorur terminologjia e cila është e përfshirë në ligjet dhe dokumentet hapësinore aktuale të Kosovës,ku këto komuna janë pjesë e tërësisë territoriale të Republikës së Kosovës. Përse në fushën e planifikimit urban dhe rural,mbikëqyrja i delegohet Asociacionit kur ato përgjegjësi i kanë Komunat me Ministrin e Planifikimit Hapësinor,çka po fshihet pas kësaj,se shpejti do të vërehet kur do të fillon implementimi i kësaj marrëveshje në teren,pas hartimit të Statutit të saj.
Ç’kuptim ka pika l) ku theksohet së” bën monitorimin kur kërkohet për zbatimin e objektivave të tij”. Kjo është kompetencë ekskluzive e nivelit qendror (MMPH) e cila një-herit garanton dhe siguron funksionimin e tërë tërësisë territoriale të shtetit të Kosovës.
Apo në fazat e ardhshme të zhvillimeve politike,gjegjësisht të hartimit të Statutit të Asociacionit/Bashkësisë si dhe zbatimit të tij,do të definohen këto “pa qartësi” të qëllimshme. Do të jetë kjo një sfidë e madhe për Qeverinë dhe Gjykatën Kushtetuese të shtetit të Kosovës. Tek atëherë do të shpalosën të gjitha prapaskenat e një marrëveshje të tillë,e cila në këtë fushë as që ka pasur nevojë të potencohet në ketë dokument. Ligjeslacioni aktual i përfshin të gjitha elementet qenësore,të bazuara në normat dhe standardet ndërkombëtare,ku pushteti lokal ka autorizime të mëdha në fushën e Planifikimit Hapësinor dhe Urban në tërë territorin e komunës përkatëse.
Për profesionistët e vërtetë pika e) e objektivave qartë shihet si një çështje me prapavijë tërësisht politike,me mundësi interpretimesh të ndryshme e të dyshimta, pa marr në konsideratë konsekuencat e pritura,të mundshme dhe reale! Do të kenë pasoja të pa riparueshme në ruajtjen dhe mbrojtjen e tërësisë territoriale të Kosovës.
E para herë në jetën time profesionale,do të kisha dëshirë të gaboi në qëndrimet e mija lidhur me Marrëveshjen për Asociacionin/ Bashkësinë e komunave me shumicë serbe të Kosovës,por… Koha së shpejti do ta vërtetoi këtë.
Prishtinë
arch. Ylber Vokshi -Ylli
31.08.2015 arkitekt i pavarur
ylberv@gmail.com
Kosovë-Dokument: Marrëveshja për Asociacionin-Bashkësinë e komunave me shumicë serbe
Nga Behlul Jashari/ PRISHTINË, 26 Gusht 2015/ Qeveria e Kosovës publikoi sot Marrëveshjen për Asociacionin-Bashkësinë e komunave me shumicë serbe, të arritur mbrëmë në Bruksel në raundin e 28-të kryeministror Kosovë-Serbi. Ky është teksti i plotë, i sapodërguar, përkthyer në gjuhën shqipe:
Asociacioni/Bashkësia e komunave me shumicë serbe në Kosovë – Parimet e përgjithshme/Elementet kryesore
Korniza ligjore
1) Asociacioni/Bashkësia i komunave me shumicë serbe në Kosovë themelohet si një Asociacion/Bashkësi i komunave siç parashihet me Marrëveshjen e Parë, Ligjin mbi Ratifikimin e Marrëveshjes së Parë dhe Ligjet e Kosovës.
2) Në bazë të Marrëveshjes së Parë, e cila njeh karakterin e tij të veçantë, Qeveria e Kosovës do të aprovojë një dekret drejtpërdrejtë të aplikueshëm, i cili do të shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese. Bashkësia/Asociacioni do të jetë entitet legal i definuar nga statuti i tij, që do të përbëhet së paku nga elementet e mëposhtme:
3) Statuti do të aprovohet nga kuvendi themelues të përbëra nga anëtarët e votuar të kuvendeve të komunave pjesëmarrëse.
Objektivat
4) Në përputhje me Marrëveshjen e Parë, Asociacioni/Bashkësia do ti ketë objektivat e tij kryesore në ofrimin e funksioneve dhe shërbimeve publike për:
a) fuqizimin e demokracisë lokale;
b) ushtron vështrimin e plotë për zhvillimin e ekonomisë lokale;
c) ushtron vështrimin e plotë në fushën e arsimit;
d ) ushtron vështrimin e plotë për përmirësimin e shëndetësisë lokale primare e sekondare dhe përkujdesjen sociale;
e) ushtron vështrimin e plotë për koordinimin e planifikimit urban dhe rural;
g) aprovon masa për përmirësimin e kushteve lokale të jetesës për të kthyerit në Kosovë;
h) zhvillon, koordinon, lehtëson aktivitete hulumtuese dhe zhvillimore;
i) promovon, shpërndanë, dhe avokon për çështjet me interes të përbashkët të anëtarëve të tij dhe i përfaqëson ata përfshirë tek autoritetet qendrore;
j) ofron shërbime për anëtarët e tij në përputhje me Ligjet e Kosovës;
k) vlerëson ofrimin e shërbimeve publike të anëtarëve të tij dhe banorëve të tyre në mënyrë që të përkrah Bashkësinë/Asociacionin në formësimin e qëndrimeve të interesit të përbashkët për pjesëmarrje në punën e autoriteteve qendrore;
l) bën monitorimin kur kërkohet për zbatimin e objektivave të tij;
m) vendos marrëdhënie dhe hyn në marrëveshje bashkëpunimi me asociacionet tjera të komunave, vendore dhe ndërkombëtare.
5) Bashkësia/Asociacioni do të ushtrojë kompetenca tjera shtesë siç mund tu delegohen nga autoritetet qendrore.
Struktura organizative
6) Asociacioni/Bashkësia do ti ketë organet si në vijim:
a) një kuvend si trup suprem, i përbërë nga përfaqësues të emëruar prej anëtarëve të zgjedhur nga kuvendet e komunave pjesëmarrëse. Kuvendi do të ketë të drejtë të miratojë amendamentet e statutit, rregulloren e punës dhe të gjitha rregulloret e nevojshme dhe udhëzimet administrative në pajtim me statutin dhe ndërlidhur me objektivat e tij.
Të gjitha amendamentet e statutit, rregullorja e punës dhe të gjitha rregulloret e nevojshme dhe vendimet e aprovuara nga kuvendi do të jenë të aplikueshme për anëtarët e tij, përveç nëse njëri nga anëtarët formalisht merr vendim tjetër.
b) një president, i cili do ta përfaqësojë Bashkësinë/Asociacionin përfshirë pran autoriteteve qendrore dhe jashtë Kosovës. Presidenti do të ndihmohet nga zëvendëspresidenti. Presidentin dhe zëvendëspresidentin do ti zgjedh kuvendi në mesin e anëtarëve të kuvendeve komunale pjesëmarrëse dhe kryetarëve të komunave të tyre.
c) një këshill i përbërë nga më së shumti 30 anëtarë nga banorët e komunave pjesëmarrëse, përfshirë të gjithë kryetarët e komunave pjesëmarrëse; Këshilli është një trup këshillëdhënës i cili jep udhëzime për punën e Asociacionit/Bashkësisë.
d) një bord i përbërë nga 7 anëtarë të votuar në kuvend nga mesi i kryetarëve të komunave dhe banorët e komunave pjesëmarrëse, përbërja e saktë do të definohet në statut, me të drejtë të marrjes së vendimeve të nevojshme për menaxhimin ditor të Bashkësisë/Asociacionit. Anëtarët e bordit do të përkrahen në punën e tyre nga kolegjiumet profesionale të përbëra nga ekspertë, të ndara në mbulimin e atyre fushave të cilat bien nën objektivat dhe detyrat e Asociacionit/Bashkësisë. Statuti do të definoj numrin e kolegjiumeve profesionale dhe detyrimet e tyre ndaj anëtarëve të bordit.
e) një administratë e udhëhequr nga shefi i administratës i cili emërohet nga dhe i raporton bordit, që do të ndihmojë punën e Bashkësisë/Asociacionit posaçërisht të bordit dhe të presidentit. Stafi i administratës do të përfitoj nga statusi i të punësuarve, në përputhje me Ligjet e Kosovës, duke përfshirë Ligjin e punës dhe Ligjin mbi shërbimin civil duke u mundësuar atyre të ushtrojnë detyrat e tyre administrative. Anëtarët e Asociacionit/Bashkësisë mund të vendosin të përdorin një numër të të punësuarve për të përkrahur Bashkësinë/Asociacionin në përmbushjen e objektivave të tij.
f) një zyre e ankesave me mandat të shqyrtimit të ankesave që kanë të bëjnë me objektivat e tij.
7) selia e Bashkësisë/Asociacionit do të përcaktohet në statut.
Marrëdhëniet me autoritetet qendrore
8) Asociacioni/Bashkësia do të punojë me autoritet qendrore në bazë të bashkëpunimit të ndërsjellë dhe ndarjes së informatave.
9) Asociacioni/Bashkësia do të promovoj interesat e komunitetit serb të Kosovës në relacionet me autoritet qendrore.
10) Asociacioni/Bashkësia do të ketë të drejtë të propozoj, në përputhje me Ligjet e Kosovës, amendamente për legjislacionin dhe rregulloret tjera relevante për përmbushjen e objektivave të tij.
11) Asociacioni/Bashkësia do të ketë të drejtë të inicioj apo të marr pjesë në procedurat para gjykatave kompetente duke përshirë edhe Gjykatën Kushtetuese, kundër çfarëdo akti apo vendimi të cilitdo institucion e që ndikon në ushtrimin e fuqive të Asociacionit/Bashkësisë në përputhje me statutin e tij.
12) Asociacioni/Bashkësia do të ketë të drejtë të nominoj përfaqësues në organet/trupat kompetente të qeverisë qendrore duke përfshirë Këshillin konsultativ për komunitete. Në përmbushje të funksionit monitorues të paraparë me marrëveshjen e parë, përfaqësuesi i Asociacionit/Bashkësisë do të ketë të drejtë qasjeje në informata nga autoritetet qendrore në përputhje me Ligjet e Kosovës.
13) duke vepruar në emër të Asociacionit/Bashkësisë, katër kryetarët e komunave veriore do ti ofrojnë Ministrisë së Brendshme një listë të kandidatëve për nominim si komandant i policisë regjionale, siç përcaktohet në nenin 9 të Marrëveshjes së parë.
Kapaciteti legal
14) Asociacioni/Bashkësia do të pajiset me kapacite të nevojshme legale sipas Ligjeve të Kosovës që të ushtroj objektivat e tij, duke përfshirë të drejtën e posedimit të pronës së luajtshme dhe të paluajtshme, të bashkëpronësisë së kompanive të cilat ofrojnë shërbime lokale në kuadër të fushëveprimit të Asociacionit/Bashkësisë dhe të lidhë kontrata, përfshirë kontrata të punës.
15) në bazë të Marrëveshjes së parë Asociacioni/Bashkësia konsiderohet i themeluar, pas miratimit të dekretit, për qëllimin e objektivave të tij.
Buxheti dhe përkrahja
16) Asociacioni/Bashkësia do ta ketë buxhetin e tij, i cili do të administrohet në përputhje me parimet e transparencës e llogaridhënies dhe dispozitave të Ligjit mbi prokurimin publik.
Këto parime posaçërisht do të vlejnë për kanalizimin e fondeve, përfshirë ato në 17d.
shpenzimet do të jenë subjekt i auditimit nga autoritet kompetente, përfshirë Auditorin Gjeneral.
17) Asociacioni/Bashkësia do të financohet nga:
a) kontributet e anëtarëve të tij;
b) të hyrat dhe të ardhurat nga shërbimet e ofruara prej Asociacionit/Bashkësisë, kompanitë e tij, apo të nxjerra nga asetet e tij të luajtshme dhe të paluajtshme;
c) transferet nga autoritet qendrore;
d) kontributet, grantet, donacionet si dhe përkrahja financiare nga asociacionet dhe organizatat tjera vendore dhe ndërkombëtare si dhe nga Republika e Serbisë; Bashkësia/Asociacioni do të lirohet nga detyrimet dhe taksat në kryerjen e objektivave të tij, në të njëjtën formë sikurse komunat pjesëmarrëse.
Dispozitat e përgjithshme dhe përfundimtare
18) Asociacioni/Bashkësia do të jetë i hapur për cilëndo komunë tjetër, me kusht që anëtarët të pajtohen.
19) Asociacioni/Bashkësia mund të shpërbëhet vetëm me vendim të kuvendit të tij të miratuar me shumicën e 2/3 të anëtarëve të tij.
20) Asociacioni/Bashkësia do të ketë të drejtë të ketë simbolet e tij zyrtare (stemën dhe flamurin), në përputhje me Ligjet e Kosovës.
21) Statuti i Asociacionit/Bashkësisë do të hartohet nga Ekipi Menaxhues dhe do të paraqitet në Dialogun e Nivelit të Lartë brenda 4 muajve nga dita e arritjes së marrëveshjes së këtyre parimeve elementeve, me lehtësim sipas nevojës, duke përfshirë atë të Ministrisë së Qeverisjes Lokale. Statuti do të vërtetohet me dekret pas marrëveshjes në Dialog. Cilido amendament që do të prezantohet nga Asociacioni/Bashkësia do të vërtetohet me dekret dhe do të shqyrtohet nga Gjykata Kushtetuese.
22) Brenda një viti nga aprovimi i statutit të Asociacionit/Bashkësisë, do të bëhet shqyrtimi i implementimit të tij duke përfshirë ato në lidhje me nenin 5 të Marrëveshjes së Parë.( përkthim jo-zyrtar)