100 vjetori i pavarësisëse/ NGA GËZIM LLOJDIA/

1.

Biblioteka publike “Shevqet Musaraj” e qytetit të historik  të Vlorës nxori për publikun një numër të konsiderueshëm  botimesh të viteve të cilat flasin për festimin e ditës historike të 28 Nëntorit 1912 në Vlorë. Botimet ku dominon shtypi i viteve ’30 si dhe libra  që janë botuar pas çlirimit të vendit. Një numër gazetash që botoheshin në vitet 30 kanë  fiksuar në faqet e tyre të zverdhura tashmë nga koha,festimet që zhvilloheshin në qytetin e Vlorës çdo përvjetor të flamurit. Dihet se pas ngritjes së flamurit në këtë qytete u bë zakon që çdo përvjetor të festohet ngritja  e flamurit tek shtiza e tij si dhe të bëheshin festime me popullin. Një ndër gazetat që pasqyron festimet në Vlorë është gazeta “Shqiptari i Amerikës” ku shkruhet organ i vatranëve. Gazeta ka dalë në 19 dhjetor 1923 në qytetin e  Korçës, një vatër dijesh dhe patriotizmi shqiptarësh. Gazeta në fjalë me një fotografi historike sjell atmosferën e kësaj dite, që festuan shqiptarët në kryeqytetin helen Athinë.”Kremtimi ditës së flamurit n Athine shkruhet në ballin e gazetës majtas ku dominohet nga një fotografi e madhe që tregon festimet e kësaj dite historike në shtetin fqinjë. Gazeta e njohur “Dielli”,ka paraqitur një pikture të madhe në krejt ballinën e parë :”Ku shkruhet :Djemuria shqiptare ere e veshur me bukurin e karakterit ruan kështjellën ku u ngrit flamuri .Në këtë pikturë madhore është paraqitur një kështjellë me murre të larta ,në majë valon një flamur me shkabë,djathtas është shkruar 28 XI 1912 .Vet piktura mbanë emërtimin :Dita e Flamurit.

Edhe gazeta “Ora e maleve” ka sjellë në faqet e kësaj disa shkrime që përkujton ditën e ngritjes së flamurit kombëtar si 1912-1924 apo Nata e Flamurit. Gazeta të tjera sjellin shkrime si;festimet e ditës së flamurit në Shqipëri. Gazeta “Demokratia” sjell një shkrim të madh 28 Nëntor .Gazeta tjetër është “Liria’ dhe ajo ka shkruar me një titull me germa të mëdha:”Rroftë flamuri ynë”. Një gazetë tjetër, që nxori nga koleksioni biblioteka publike e qytetit te flamurit ishte gazeta “Besa” me titullin “Rroftë Shqipëria e lirë dhe indipendente”. Në mes ka nj flamur kuq e zi.. Për herë të parë një  gazetë shqiptare sjell një fotografi me ngjyra. Dhe kjo fotografi është një flamur kuq e zi që zë krejt faqen Nr 1 të gazetës ‘Besa”.Ky numër i kësaj gazetë ka dalë në nëntor të vitit 1931. Bisedimet e Këshillit kombëtar,legjislatura e parë 1922 sjell  të plota të gjithë  seancat e kuvendit shqiptar të kësaj periudhe. Botimi më interes është libri Shqipëria 1927. Në këtë ekspozim të botimeve shqiptare të viteve 20-30 janë edhe disa botime që u përkasin disa prej figurave  të ndritura të pavarësisë tonë kombëtare. U ekspozuan botime si :Marigo Pozio,Ismail Qemali në lëvizjen kombëtare shqiptare. Një cilik gazetash janë ato të viteve pas çlirimit të vendit .Gazeta paraqisnin festimet që janë kryer në qytetin e Flamurit për ditën historike të 28 Nëntorit festimet e 28 Nëntorit në vitin 1962 ku qyteti i flamurit u shpall qytet hero dhe u kryhen festime të mëdha si dhe vendimi për të ndërtuar monumentin e madh të flamurit në sheshin e Flamurit atje ku në vjeshtën e vitit 1912 u ngrit  flamuri kombëtar në banesën e Xhemil Vlorës. Festimet në Vlorë përkonin me rastin e 50 vjetorit të pavarësisë kombëtare. Ndër vendimet që sjell gazeta “Bashkimi” nga vendimet e tre institucioneve të mëdha partiake dhe shtetërore. Ndër vendimet janë :Vlora shpallet qytet hero. Ismail Qemali, Bajram Curri dhe Selam Musai u jepet titulli Hero i popullit. Do të ngrihet monumenti  pavarësisë kombëtare. Dekorime patriotësh.

Ndër ekspozimit janë edhe botimet fundit në qytetin e Vlorës si gazeta e re:Përlindja e Shqipënies”.Gazeta “Dielli’ ka disa numra të saj në këtë bibliotekë publike. Në një numër të saj gazeta Dielli” paraqet selinë e saj të re si binaja e re me dy kate si dhe sjell informacione të vlefshme nga atdheu ,Shqipëria. Një pjesë e këtij fondi që klasifikohet tek albanologjia ka qenë pjesë e bibliotekës që ju sekuestrua Eqrem bej Vlorës.

2.

Lidhur me traditën dhe koha kur shfaqen qartazi gjurmët e saj mësojmë se tradita e kësaj biblioteke zë fill herët. Prapa kohëve me mjegull. Kodikët ,dorëshkrimet e rralla të Himarës dhe Vlorës në shekujt XIII-XVI, biblioteka e Mekatit 1672,atë të familjes Vlora shekulli XVIII,biblioteka e Manastirit të Zvërnecit, atë të kishës Ortodokse 1916,të Odes së Tregtisë 1920, bibliotekën e Arsimtarëve 1939,Librarinë “Shpresa” të Ibrahim Shytit si dhe mjaft bibliotekave të pasura në familjet qytetare vlonjate. Kjo besohet të jetë jetëformimi i një institucion ndër më të rëndësishëm të kulturës kombëtare.
Zanafillën e ka në vitet ‘36-‘37 dhe në të dytin,besohet në vitin ‘37 u konsolidua si një e tërë. Merren si pikë referimi një grup intelektualësh ,kuptohet s‘mund të ishin ndryshe të asaj kohe, që formuan “Bibliotekën e Arsimtarëve”.Por nga kujtimet që kam për A.Asllanin shfaqet edhe dora e tij,një dorë pushtetari të mirë. Këta intelektualë dhuruan nga pjesa e tyre libra duke përbërë një fond të tillë me rreth 2000-3000-4000 libra,që përveçse dëshirës përmbante edhe shenjën e respektimit të kulturës sonë dhe pasurimin e saj .Duke ndjekur  rrugën e saj mësojmë se në traditën dhe kulturën e Vlorës,një vend të veçantë zë Biblioteka e Vlorës. Në mjaftë dokumente të shekullit të 18, midis qendrave të tjera kulturore përmendet biblioteka e familjes Vlora, Ismail Vlora,Ibrahim Pasha, Mustafa Pashë Vlora,të cilët rreth viteve 1812 kishin në banesat e tyre 5200 ekzemplarë,libra,dorëshkrime. Pas kohës së Mustafa Pashë Vlorës në vitin 1895 nga udhëtarët e huaj vihet në dukje se krahas familjes Vlora,një pasuri kulturore si libri zotëronin familjet e Elmaz Xhafer Kaninës,Ibrahim Abdullait, Hamza Isait,Kolë e Kristo Karbunara, Xhavid Vranari, Jani Minga,Dom Mark Vasa, Osmen Shehu dhe Tol Arapi. Duke zbritur nëpër “orbitën” e kohërave në vitet ’20 siç përmendet edhe në shtypin e kohës,vend zë biblioteka e Syrja, Eqrem Vlorës. Një fakt gati i çuditshëm është se në këto biblioteka të rralla private përkarshi librave të botuar,pra të lidhur gjendeshin dorëshkrime të cilat përmbanin vlera enciklopedike,historike,letrare,etnografike,ku studiues si Karl Patçh,Mis Durhan, Zhusten Godar,Herbert,janë ndeshur me këto materiale etnografike dhe këto ata përshkruajnë në studimet e tyre. Krijimi i këtyre bibliotekave ishte iniciativë e personave të veçantë privatë,të shtyrë nga ndenjët patriotike vunë në shërbim të kësaj kulture fondet e tyre të librave,ndërtesat e banimit si dhe derdhën financa. Fondet e librave ishin të pakta,ndërsa literatura nuk u shërbente të gjithë të interesuarve,por misioni i tyre ishte tepër i madh ato ngrehina kulturore u ngritën çdo ditë me nga një gurë në themele të kulturës sonë. Biblioteka e këtij qyteti detar,në ringritjen e saj në zhegun e verës në 22 gusht 1946,ka regjistruar si fond themelor,bibliotekën private të familjes së njohur Vlora. Kjo pasuri kulturore ishte mbledhur me durim ,ishte gjurmuar si bleta nga diplomati Syrja Vlora dhe intelektuali ,deputeti dhe diplomati Eqrem Bej Vlora. Në vitin 1914 sasia e librave të kësaj biblioteke shënohet aty te 14640 vëllime. Librat ishin në këto gjuhë: latine, arabisht, turqisht,gjermanisht,italisht,greqisht,shqip. Brenda këtij thesari kulturore kishte dorëshkrime të pasura arabe,libra fetare si Bibla,Kurani. Por librat e familjes Vlora ishin të llojit albano-ballkanologjik,gjendeshin aty dorëshkrime,korrespodencë,kur e veçanta ishte korrespodenca me shkrimtarin Duma. Sipas drejtores nga fondi tepër i madh i Vlorajve në këtë bibliotekë gjendet albanologjia,fondi i kësaj familje me rreth 2000 libra të rrallë,që përbëjnë fondin e artë të bibliotekës së Vlorës.“Biblioteka e Arsimtarëve” është biblioteka e parë zyrtare e qytetit detar në pjesën jugperëndimore,ku ndihej era e valëve dhe prushëzimi i  historisë. Daton vitin ’37,si kohë-lindje. Shërbyen dy dhoma të godinës së familjes Harxhi. Shtypi i kohës bënë fjalë për 7156 libra fond të kësaj biblioteke. Në gazetën “Jeta e re”,që e kishte syrin e botimit në këtë qytet,intelektualët i shtruan bashkisë kërkesën,për të ngritur një bibliotekë publike. Kohë më vonë ,kryesisht pas luftës së dytë,me fondin ekzistues ,atë të Eqrem bej Vlorës mori formë ky institucion kulturor në këtë qytet. Është pasuruar nga dhurimi i revistave,librave etj nga patriotë si Ibrahim Shyti,Ali Asllani, Musa Jonuzi,Dr Ali Mihali, Jani Minga,Reis Golemi, Kristo Karbunara, Mateo Matathia , Pepe Zevi, Murat Tërbaçi, Ahmet Muka.

Libri politik përfshinë rreth 5000-6000 tituj dhe fillon nga vitet 1800.Periodiku ka një diapazon më të gjerë ku 2000-3000 janë koleksion shqip të periodikëve shqiptar të para çlirmit ku përfshihen gazetat:”Balli i kombit” ,”Tomori”, ”Liria”, ”Korça” , Shekulli” ,”Bashkimi”,”Kombi”,”Shqiptari i Amerikës”.Janë një sërë revistash në gjuhë të huaja që kanë si objekt peshkimin,naftën,mjekësin ekonominë .(Lexoni me shume ne Diellin e 100 Vjetorit)