Nga Shefqet Kërcelli/
Midis festimeve të organizuara në nëntorin e këtij viti në kryeqytet dhe qytetet kryesore të vendit, si ato zyrtare ashtu dhe nga shoqata të ndryshme atdhetaro-kulturore, ku shqiptarët në mënyra të ndryshme shfaqën gëzimin e kënaqësinë për këto festa të rëndësishme, më ra në sy një gjetje origjinale e Bibliotekës Kombëtare, e cila kishte sjellë dicka të re në festimet e atyre ditëve. Në një ambient të vogël, në hyrje të Bibliotekës, ndryshe Këndi i Kulturës Amerikane, ishin ekspozuar disa libra, gazeta, dokumente dhe fotografi, të cilat deri tani ishin në fondin rezervë të Bibliotekës kryesore të vendit, me një titull të vecantë, “Shqipëria në Luftë, 1939-1944”. Duke shpjeguar qëllimin e kësaj ekspozite, organizatorët në një mesazh të tyre sqaronin se kjo ekspozitë i kushtohet teatrit kompleks të luftës në territorin shqiptar gjatë Luftës së II-të Botërore. Tashmë pas 70 vjetësh, shqyrtimi dhe studimi i saj na nxit në një rikthim modern e bashkëkohor të dokumentit arkivor, rikthim tek dëshmia e përjetimit, tek imagjinarja kolektive, tek rindërtimi retrospektiv, debati konceptual e deri tek domosdoshmëria e përhershme e rishkrimit. Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë bëhet pjesë e këtij refleksioni, përmes një përzgjedhje cilësore nga fondi i cmuar i historianëve evropianë, anglezë dhe amerikanë, kontributi i të cilëve paraqitet për herë të parë në publikun shqiptar, duke tërhequr vëmendjen mbi qasjen dokumentare të trajtimit të Shqipërisë në Luftën e II-Botërore….Pikërisht nga këto pamje në dukje të vogla ngrihet dhe dëshmia e madhe e Luftës, lufta dhe fëmijët, lufta dhe letërsia, lufta dhë dëshmimi, lufta dhe imazhi, por dhe lufta e imazheve, e simboleve dhe ideve, vijnë në këtë ekspozitë duke na ftuar ta ripërjetojmë këtë moment tragjik të historisë, i cili vijon të bashkëveprojë në mënyrë të pashmangshme me të tashmen tonë…e mbyllnin njoftimin organizatorët. Kështu nga data 27 deri 4 dhjetor, kërshëria shtyu mjaft shqiptarë e të huaj ta vizitonin këtë kënd modest. Në hyrje të ekspozitës zinte vend shtypi i shkruar i 7 prillit 1939, si. psh “Gazeta e Korcës”, 7 prill 1939, që për kryeartikull kishte shkrimin e zotit Mehdi Frashëri, “Ajo që po i ngjet sot Shqipërisë, nesër mund tu ngjasë të tjerëve”, ku i bëhet thirje diplomacive perëndimore dhe fqinjëve të reflektojnë mbi këtë pushtim të paralajmëruar të Shqipërisë nga fashistët. Nga ana tjetër “Gazeta Shqiptare” e 9 prillit 1939, e jep me nota pozitive këtë pushtim, se si trupat italiane hyjnë në Shqipëri dhe Konti Ciano merr pjesë në manifestimet popullore për Ducen dhe Italinë Fashiste, etj. Krahas botimeve të kohës në shqip, si “Shqipëria e Re”, e Këshillit e Regjencës fashiste, të binin në sy dhe mjaft botime të ushtarakëve dhe diplomatëve italianë të kohës, si “Ditari” i Kontit Ciano, “Italia dhe Shqipëria” të Alessandro Rosellit, “Të vërtetat dhe gënjeshtrat mbi ekspeditën në Shqipëri”, A.Trizzione, “Një luftë e gjatë”, e Franco Benantit, “Politika e Shqipërisë në Itali”, Francesko Jakomoni, “Komanda e lartë”, Ugo Cavallero, “Qëndresa e ushtarëve italianë në Shqipëri”, Massimo Coltrinari, etj. Botime këto të ngelura nga ajo kohë, ose të dhuruara. Paralel me këto botime kishte foto të asaj kohe. Në vijim ishin ekspozuar kujtime të Hebrenjve të shpëtuar në Shqipëri, si “Shpëtimi në Shqipëri”, Harvey Sarner, “Në sajë të Shqipërisë, rrëfime për vete”, Johana Jutta Neumann, “Prania historike dhe shpëtimi i hebrenjve gjatë luftës”, e Naim Zotos, botime të autorëve rusë, anglezë, gjermanë, amerikanë, etj. me të cilat në një masë të madhe opinioni shqiptar e më gjerë është njohur më parë. Natyrisht vend të vecantë në këtë ekspozitë zinin dhe mjaft autorë, studjues dhe historianë amerikanë, të cilët më parë nuk kanë pasur shansin të paraqiteshin në asnjë vend apo cep të këtyre ekspozimeve, të bërë mbi 60 vjet, nga historianë, studjues e shërbëtorë besnikë të regjimit. Pamvarësisht teprisë me masat e sigurisë, mendoj që ishte një hap i mirë i Bibliotekës Kombëtare sjellja në vëmendjen e qytetarëve dhe studjuesve e këtyre botimeve. Unë do sugjeroja që gradualisht personeli i kësaj biblioteke mund të bëjë dhe dixhitalizimin e këtyre botimeve, ashtu si Univeristeti i Harwardit ka bërë me dhjetra botime në anglisht për Shqipërinë. Kjo do ja lehtësonte punën studjuesve të ndryshëm, por dhe studentëve të historisë. Gjithsesi kjo është temë më vete, sepse ajo që më bëri përshtypje në këtë ekspozitë, ishte publikimi i një foto të 28 nëntorit 1944, festimi i ditës së clirimit në Tiranë, ku në sfondin kryesor ishte flamuri amerikan dhe aleatëve, krahas me atë shqiptar. Kjo ishte dhe ngasja ime për ta vizituar këtë kënd. Për mëse 6 dekada shqiptarët në librat e tyre të historisë, në shkrime për luftën, revista, studime historike, me mijëra faqe, kanë parë një foto të burgosur, të retushuar, një imazh të përmbysur, ku flamuri i aleatit kryesor të shqiptarëve, SHBA-ve, nuk ekziston. Breza të tërë janë gënjyer, mashtruar, hipnotizuar e margjinilizuar, me këtë fotografi, ku propaganda e sistemit monist me qëllimi e ka manipuluar kontributin e ushtarakëve të SHBA gjatë Luftës së II-Botërore dhe më pas. Studjues dhe historianë të kollarisur e kanë shkruar dhe pranuar në heshtje këtë fakt, dhe tani dalin e flasin për histori. Mbi c’moral? Është koha për refleksion në radhë të parë të këtyre njerzve që u bënë shërbëtorë të bindur të sistemit, vetëm për hatër të titujve, gradave, honorareve e shpërblimeve pa fund. Nuk jam për asnjë lloj ekstremizmi, por për atë realen, të vërtetën, e cila vonon por nuk harron, ku nqs njëra palë është glorifikuar, tjetra është injoruar. Vërtet ka rjedhur shumë ujë i ndotur për historinë e këtij vendi, por asnjëherë s’është vonë, tashmë është koha dhe momenti, që nëpërmjet burimeve historike e dokumenteve të shumta, të vendosim gjërat në vendin e duhur. Ti cojmë ato në burimin e tyre, duke i hequr retushimet e spekullimet periodike. Le të kemi mirësinë dhe durimin që brezave pasardhës ti lemë një histori të kulluar, si kroi i burimit. Psh. duhet sqaruar, si dhe sa kanë ndikuar ndihmat e aleatëve anglezë dhe amerikanë, në organizimin e rezistencës antifashiste dhe krijimin e formacioneve partizane. Dikujt mbase mund ti duket i vogël asgjësimi i një depo armatimi, municioni, i një depo karburanti në atë kohë, por në planet operacionale në terren, vecmas në nivelin taktik, ndikimi i tyre ishte i madh. Mendoje, sa i kushtonte mbartja e një arke municioni nazistëve nga nga Mynihu në Durrës, ndërkohë që Rajhut të III-të i duheshin fishekët në frontin e Lindjes e Perëndimit?! E pra, këto duhen rivlerësuar e llogaritur nga specialistët, studjuesit dhe historianët ushtarakë. Pikërisht në ndihmë të kësaj pune, na vjen dhe kjo foto e thjeshtë e pafajshme, e cila bart një të vërtetë e përmbajtje të madhe, të retushuar qëllimisht për 6 dekada mbas asaj dite nëntori, ku fotoreporteri Costa na solli në celuloid këtë foto historike. Një fotografi që përcjell një lajm e ngjarje të madhe dhe njëherazi, të ngjall kureshtje, gëzim por dhe pikëllim. Blici i aparatit fotografik të zotit Costa na ka sjellë një foto historike, një tablo me një dimesion të shtuar në kohë dhe hapësirë. Fotografi Costa ka humbur në thellësinë e viteve, por na ka lënë një fotografi që flet me gjuhën e qytetarëve shqiptarë, partizanëve, ushtarakëve aleatë. Nderim dhe respekt për kët fotograf brilant! Natyrisht, fatet e personazheve të kësaj fotografie nuk dihen, dikush mund të kenë vdekur, dikush është me thinja, dikush rrugëve të harresës, por ata janë memorizuar në histori nëpërmjet kësaj foto, nëpërmjet gjurmëve të saj. Në horizont shndrit flamuri shqiptar, i SHBA dhe aleatëve të tjerë. Kështu fotografia rrëfen duke u shndruar në kujtim, përjetim, histori, ajo nuk është memece, lëviz e këshëllon…Por, duke depërtuar në gjuhën e fotos, duke bashkëbiseduar me të, sepse dhe ajo ka gjuhë, ajo na zgjon ndjenjën e kthimit të kohës dhe qartazi na bën një thirje për realitetin e tanishëm:-o shqiptarë, mos retushoni më, mos fshini dokumenta, foto, tapi, dosje, se ajo është historia juaj, është mishi dhe kocka juaj, me të mirat e të këqijat e veta! Ndyshe do të ndjeheni të braktisur në honet e errësirës!