Disa shqyrtime për aktin e pavarësisë/

Ne Foto: Ministrat ne Qeverine e ismail Qemalit/

NGA GËZIM LLOJDIA/

Ditën e arrestimit kohë zhegu 8 gusht 1945 Lef Nosi ortodoks studiues, intelektual, politikan rreth 75 vjeç, nuk mund të mbante me vete aktin origjinal të pavarësisë,ato dy fije letre ku 40 burra firmëtar kishin sigluar nënshkrimet e tyre në vjeshtën e fundit të vitit’12 në selamllëkun e Xhemil Vlorës. Arsyeja të shtyn të mendosh se Lef Nosi i vënë në shënjestër nga regjmi ri i paslufte për tu kurthuar brenda mureve,ai kishte njohu më parë këto përvoja të hidhura lufte:ishte arrestuar nga turqit,internuar në Bursë,internuar nga italianët në kampet e internimit, në 1943 mori pjesë në Asamblenë u zgjodh Anëtar i Regjencës me këtë përvojë jete politikani ai nuk mund ta dorëzonte aktin origjinal në duart të panjohura. As në bankën e shtetit dhe as gjëkundi. Regjimi i ri i vendosur në fund të ‘44 ishte kundërshtari i tij i luftës,ndonëse ai e kishte humbur luftën,parulla e tyre ishte një Shqipëri etnike. Zërat se jugosllavët krijuan PK në Shqipëri ,kishin krijuar bindjen se këta ishin të shitur tek sllavët,kishin krijuar premisa të forta dyshimi,që ky dokument nuk duhej të binte në duar e atyre,të cilët mund tua jepnin atë “vëllezërve sllavë”, nga miqësinë e lidhur në luftë. Një personalitet si Nosi vallë duhej tu besonte lehtësisht regjimtarëve, kur ai tu binte në dorë ata do ta asgjësonin në mos falsifikonin. Dyshimi që ka shprehur Nosi duke mos e dorëzuar vërtetohet tek dokumenti i vitit 1937 ,që u falsifikua duke vendosur fotografi në vend të nënshkrimit të disa firmëtarve të Kuvendit historik të Vlorës. Symprehtësia e L.Nosit për të parë përtej shekullit të tij,u gjet e vërtetë vetëm pas një kohe prej një shekulli .Kështu gjykojmë se L.Nosi nuk e ka dorëzuar atë dokument asgjëkund. Ai ka marrë masa që ky dokument të fshihej sa më larg dhe sa më thellë për të mos rënë në duart e atyre që kërkonin burg dhe plumba për firmëtarin e pavarësisë. Një arsye tjetër që duhet të ketë qenë është se: të ardhurit nga malet, pa përvojë dhe njohuri për shtetin në mendjen e një politikani,studiuesi, të stërvitur do të linin përveçse një shije të keqe edhe do ta bënin të besonte se ky akt nuk duhej dorëzuar kurrsesi .Ose do të humbiste,do të grisej për hiçgjë,do të falsifikohej. Nga dyshimet e L.Nosit,duhet pranuar vizoni i tij ,ky dokumenti u falsifikua. Çdo të ngjiste me origjinalin?I njëjti ritual .Do të prihej e retushohej,do vendoseshin fotografi,sipër nënshkrimeve të firmëtarëve të pavarësisë. Askush sot duke u gjendur përpara këtij fakti nuk mund të pohoje se ky veprim nuk mund të kryhej. Edhe nëse L.Nosi do ta kishte dorëzuar atë,fati që i priste ato dy fletë ishin ose do të asgjësoheshin ose do të retushoheshin dhe origjinali do të shkrumbëzohej për të zhdukur kështu gjurmët e krimit. Fakti që ndodhi apo si ngjau me dokumentin që kishte lënë që L.Nosi aty nga viti 1937 janë si dallgë të atij deti,që godisnin brigjet dëshmitare. Pasqyrimi i saj na lejon të qartësojmë, thellësinë nën syprinën e ujit. Brenda këtyre kontureve, d.m.th brenda këtyre gjejmë shumë arsye për të mospranuar faktin si ai dokument u dorëzua diku kur L.Nosi nuk ja dorëzoi as kohës kur mbretëronte Zogolli. Kështu edhe thelbi i vetë përmbajtjes së këtij dokumenti, që ishte produkti i firmëtarëve për shpalljen e pavarësisë, një akt madhor ka shqyrtuar urtësinë e këtij politikani,studiuesi atdhetari që ky dokument kurrsesi s’duhej dorëzuar në duar të panjohura. Nëse gjykojmë faktet pra duke kryer kështu një rrugëtim sërish nëpër tablo për rrugë-gjetjen e aktit të pavarësisë,dokumenti origjinal Ecjen e bëjmë si nëpër kalldrëm. Çdo reshtë ka një shtresë pllakash të çimentuara mirë,harmonike me njëra-tjetrën. Këto janë shtigje të rrugë-jetës së këtij atdhetari.“Kontributet e para të Lef Nosit, shkruhet në gazetën Panorama në veprimtarinë atdhetare, politike dhe shoqërore datojnë në fundin e shekullit të XIX. Në vitin 1909 ai themeloi shoqërinë “Afërdita”. Në 1910 botoi të parën gazetë të qytetit të Elbasanit,“Tomorri “. Më 28 nëntor 1912, firmos Aktin e Pavarësisë dhe emërohet ministër i Postë-Telegrafave. Bën pjesë në delegacionet e qeverisë së Vlorës në Konferencën e Paqes për kufijtë e Shqipërisë, si dhe në delegacionet e pritjes së Princ Vidit. Më 1919 merr pjesë në Kongresin e Durrësit. I ndodhur jashtë vendit përshëndet me telegram Kongresin e Lushnjës. Si mik i Fan Nolit tërhiqet nga jeta politike dhe i kushtohet studimeve gjuhësore, historike, etnografike, albanologjike, si dhe fushave të filatelisë, numizmatikës e mbledhjes së shprehjeve e fjalëve të urta,dokumenteve e librave të rrallë me vlerë për historinë e popullit tonë..”.Gjykimi i L.Nosit për aktin origjinal është se ai nuk e ka dorëzuar asgjëkundi. As në bankë as nuk i është sekuestruar dhe as ta kenë marrë jugosllavët. Janë shkruar e janë hedhur mendime edhe për dhënie të këtij akti Margaret Hasluck,mirëpo ai ishte një koleksionist i shkëlqyer qeveria e Vlorës nxori gjashtë emisione pullash, ku më interesanti ishte ai i pullave të vulosura me shqiponjën dykrenore dhe shkrimin “Shqipënia”. (Pulla me vlerë 50 piastër, nga e cila janë emetuar vetëm 16 copë, është shitur në ankandin Chrystone të pullave të rralla 26 000 euro në vitin 2008 ka pohuar për gazetën Panorma, S.Kosturi,prandaj ai si koleksionit i rrallë këtë akt nuk e ka dorëzuar gjëkundi. Ai e ka fshehur për të mos rënë në gjurmët e kërkuesve të tij të cilët synon të transformonin gjithshka madje edhe rendin ekonomik që do qeveriste vendin. Kërkimet ,që do të mund tërhapeshin do të përfshinin banesën në materialet e tij,ose vendet që ndoshta pak njerëz i kanë njohur në banesën e tij të atëhershme. Duhet të konstatojmë me keqardhje se edhe kjo shenjë e pavarësisë është zhdukur.

3 shenjat e Motit të madh

1-Flamuri origjinal.2-Akti i shpalljes së pavarësisë.3-Banesa ku u krye akti i pavarësisë.

Ka pasur një arsye të thellë. Armiqtë e kombit kanë kryer gjithshka. Pas kirurgjisë që i kryejnë trupit shqiptar,Fuqitë e Mëdha, funksiononte një prapavijë e fuqishme e nxitur dhe orientuar nga armiqtë kombit tonë,për ti zhdukur atij edhe shenjat dalluese që shpallën pavarësinë. Duket sikur fati i shqiptarëve ka qenë një lëmsh i ngatërruar. Duke qenë një popull i vogël,shkruan një shkrimtar kosovar, gjithmonë na i kanë prerë rrobat popujt e mëdhenj. Mirëpo le të bëhemi pak koshient .Dikur ka ekzistuar një shekull në historinë tonë të ndritur.Diku aty ,nga shekulli i XV. Atëherë rrobat e të tjerëve pas krahëve tanë,ishin në duart tona. Ç’masë do të merrnim ne,do të vishnin ata.D.m.th “sizmografi”,që përcaktonte lëvizjet e kohës ishte shqiptar. Ndërkaq ,shumë nga kancelarit evropiane, sot e kanë haruar këtë. Shqipërisë i lënë vend përtej kësaj porte. Koha skënderbejane. Mos vallë perandoria,që kishte vënë nën thundrën e saj fatin tonë,kishte ndërmend të tërhiqej ?Kurrsesi jo.

U ngrit fati i Shqipërisë.. shkruan Naimi,ringritja-Por koha përjetësisht s’e priti kohën. U ngrit fati i Shqipërisë….D.m.th i zhytur,i strukur,i rrëzuar qenkësh, që kur kjo ëndërr e ëndërruar .Pra u ngrit nga e kishin gremisur. Si vdekuri nga varri….Sy të verdhë vdekje. Nxinte. Kobëzestë dhe mellanbërësit e kishin kallur,atëherë shtatë pashë ndë dhe. Do mos bëhej më,ëndërronin të liqtë. Thirrje tinzarësh,nga njerëz magjilidhës. Flamuri origjinal u shkrumbëzuar pas luftës së parë të përbotshme .Lef Nosi mori dokumentin si koleksionist i rrallë,ndërsa flamuri humbi origjinal humbi çuditërisht. E vetmja ndërtesë e që i përkiste fisit Vlorjave( selamllëku) për aktin e madh që u krye brenda saj në Motin e madh, vjeshta e vitit 1912,u shemb për të ndërtuar lulishten e qytetit. 25 vjetori i pavarësisë .Në këtë kuadër Lef Nosi ka shpërndarë aktin e fotografuar të pavarësisë. Ku gjendet origjinali? Kjo pyetje si luzmë,ka vite ,që rëndon në shpirt. Vazhdimisht cepat e saj zgjaten. Është një lloj treguesi për shkrumbëzimin e valëve. Ka një ngurosje faktesh. Ndonëse jo nga rastësia. Kujtime vijnë më tepër në vend të rrugë-kërkimit të studiuesve. Çfarë ngjau me aktin e pavarësisë, atë dyfletëshen ku vunë firmën e rëndë 40 burra patriotë?Besoj se ngjau ajo çfarë ndodhi me floririn shqiptar Ç’praj asaj kohe u fsheh përgjithmonë një sasi jo e vogël floriri. Shurdhëria,që e shoqëroi jetët e mbetura nuk sollën ndonjë rezultat. Kështu besoj ka ngjarë edhe me aktin e pavarësisë .U fsheh por rigjetja e tij do të na mundoi sepse koha se pret më kohën as minuti-minutën Njerëzit këtu,brezat duke qenë vdekatarë të zakonshëm kanë vdekur përgjithmonë dhe janë harruar, por nuk harrohet Ismail Qemali dhe ka për të rrojtur emri dhe vepra e tij deri në historinë e fundit të kësaj toke.