Shkruan: Dr. Paulin MARKU / Studiues/*

Në dokumentet diplomatike të Ministrisë së Jashtme të Italisë përshkruhet situata e trazuar në viset shqiptare. Një vend të rëndësishëm zënë dhe qendrimi i mirditorëve me në krye Preng Bib Dodën në lëvizjen e vitit 1912.

Në fillim të vitit 1912 situata në Verilindje të Shqipërisë ishte e tensionuar dhe gjasat për përmirësimin ishin të pakta. Dhe pse Perandoria Osmane përpiqej me forma të ndryshme të shuante konfliktet që vijonin të përshkallëzoheshin çdo ditë e ma tepër, kryesisht në vilajetin e Kosovës dhe të Shkodrës. Diplomacitë evropiane ishin njohur me gjendjen në Shqipëri dhe dënonin aktet e dhunshme por gjithmonë mbështesnin ruajtjen e Status-Quosë. Ata kishin informacione të bollshme rreth gjendjes që mbizotëronte ndër shqiptarët dhe për pakënaqësitë e tyre ndaj autoriteteve të Portës së Lartë. Nga ana tjetër krerët shqiptar po organizoheshin për shpërthimin e kryengritjes dhe synonin të grumbullonin sa më shumë armatime për të përballuar kryengritjen, e cila ishte planifikuar të shpërthente në pranverën e vitit 1912, fillimisht në  Kosovë, pastaj të shtrihej në vilajetin e Shkodrës dhe më gjerë në trojet tjera shqiptare. Në librin e kujtimeve Hile Mosi shkruante “vjen prap pranvera e prap në male na qet” dhe shqiptari nuk heq dorë së synuari autonominë e vendit të tij. Malësia e Mbishkodrës ishte e gatshme të bashkohet në kryengritje të përgjithshme, edhe pse mbreti Nikolla i Malit të Zi u kishte bërë thirrje malësorëve se ata nuk duhet të përfshihen në luftime antiosmane. Sipas dokumentave diplomatike italiane Mbreti malazez i kishte kërcënuar se nëse malësorët do të bashkohen me mirditorët në luftime antiosmane, Mali i Zi do të mbyllte kufijtë dhe nuk do të lejonte strehimin apo shërimin e shqiptarëve.

Mirditorët kishin shprehur gadishmëri për t’u ngritur në kryengritje, të cilët synonin të përfshijnë në lëvizjet e tyre edhe trevat e Matit, Lezhës, Kurbinit, Malesisë së Madhe dhe me gjerë. Në relacionet e konsujve italiane pohohet edhe qëndrimi i krerëve të Mirditës. Disa krerë të Mirditës kishin shkuar për të biseduar me malësorët e Shkodrës për t’u ngritur në një kryengritje të përbashkët. Aty thuhet se mirditorët janë të gatshëm të sulmojnë garnizonet dhe karvanet e ushtrisë Osmane për të rrëmbyer armë dhe municione. Në telegramin e konsullit italian në Korfuz, Labia pohonte për ministrin e P. të Jashtëm të Italisë, San Giuliano si më poshtë: “situata në vilajetin e Shkodrës pritet e frikshme në pranverë të vitit 1912.

Mirditorët janë të gatshëm dhe të mirëorganizuar për kryengritje. Në vazhdim të raportit Labia shtonte se malsorët e këtij vilajeti nuk i bindën autoriteve Osmane administrative, rendi publik është në rrezik të madh. Ndër dokumentat diplomatike Italiane relatohet edhe qëndrimi i mirditorëve në kryengritjen e vitit 1912, antiosmane. Në relacionin e dërguar nga konsulli i Italisë në Shkodër, Manchinelli Scotti për Ministrinë e P. të Jashtme Italiane pohohet edhe qëndrimi i Preng Bib Dodës për pjesëmarrje në kryengritje dhe angazhimi i tij për të organizuar disa krahina veriore shqiptare.

Ndër disa raporte sekrete të konsullit italian Schotti për ministrit San Giulianno gjendet edhe deklarata e Preng Pashës: nese populli shqiptar do të jetë i bashkuar, padyshim do të ia dalim të arrijmë Pavarësinë e Shqipërisë. Në dokumente diplomatike relatohet edhe dorëheqja e Preng Pashës nga çdo funksion ushtarak. Në dokument pohohet se dorëheqja e tij është me vullnet të lirë për t’iu bashkuar dhe organizuar mirditorët në një levizje antiosmane.

Valiu i Shkodrës, Hairi Pasha provoi të bente disa tentativa për të ftuar në bisedime princin e Mirditës por Preng Pasha nuk pranoi asnjë kompromis. Ndër relacione diplomatike pohohet se Valiu i Shkodrës i kërkoi ndihmë edhe konsullit Austro-Hungarez në Shkodër që të ndërmjetësonte princin e Mirditës për një Paqe të mundshme por armëpushimi mes mirditorëve dhe forcave të shumta osmane zgjati vetëm 5 ditë. Kështu, shpërthimi i kryengritjes së vitit 1912, e iniciuar në Verilindje të Shqipërisë udhëhiqej nga disa krerë shqiptarë, ku një prej tyre ishte edhe princi Preng Bib Doda. Kryengritjet e njëpasnjëshme dhe shpërthimi i kryengritjes së përgjithshme të vitit 1912 ishte nje prelud për të arritur shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.  

*Studiuesi Dr. Paulin Marku eshte anetar i Keshillit te Vatres