Nga Prof. Murat Gecaj/
Para pakë ditëve, kur përmes Internetit u dha lajmi, se kolegia e mikja jonë e dashur dhe e paharruar, Rozi Theohari ishte shumë rëndë nga shëndeti, në një spital të Bostonit (SHBA), ndjeva detyrim miqësor që të ripublikoja shkrimin tim të mëparshëm, me titullin “ Rozi Theohari (Çeku), na flet aq bukur, për “potpuri dardhare””…Aty jam ndalur, posaçërisht, në librin e saj të ri e voluminoz, “Potpuri dardhare-Kujtimet e mia nga fëmijaria dhe jeta e shkollës”(Tiranë, 2014). Atë, ajo ia kishte kushtuar nipit të saj,“gjysëmshqiptarit të vogël, Jan Sommer, me dëshirën, shpresën dhe urimin, që ta mësojë e ta dojë shqipen dhe vendin e origjinës së gjyshes shqiptare”. Pra, edhe përmes këtyre radhëve, mësojmë e kuptojmë qartë, se Rozi ishte jo vetëm krijuese e afirmuar, në publicistikë e botime letrare, por edhe një atdhtare e shquar, me sy e zemër në vendlindje e kudo, në Shqipëri.
Siç dihet, në raste të tilla, pra kur ndahet përgjithnjë nga jeta dikush, secili i afërm, koleg e mik ose i njohur, sjell në kujtesë njohjet dhe, në përgjithësi, lidhjet e kujtimet për të. Kështu mund të themi e flasim, të gjithë ne, për Rozin tonë të paharruar, për të cilën dhimbja e lotët janë përzier sot me ato ndjenja e mbresa për të, nga jeta e përbashkët. Ndërsa për jetëshkrimin e saj mund të lexojmë edhe përmes faqeve të Internetit ose në librat, që ajo ka botuar.
Po, këtu mendova të risjell në kujtesën tonë edhe një shkrim të Shpresa Vranarit, kur në prill 2011, u përuruanë anglisht, libri i Rozi Theoharit, ““Do leave out my right hand” (“ Krahun e djathtë ma lini jashtë”). Artikulli në fjalë mbante titullin “Një mbrëmje poetike e thjeshtë dhe e ngrohtë”.
Përmes tij, atëherë morëm njoftime, si për atë veprimtari të bukur e mbresëlënënëse, por dhe, në vijim të shkrimit, gjejmë të pasqyruara ndjenja e mendime, nga kolegë e miq të Rozit. Ja, me sa dashamirësi është shprehur, ndër të tjera, Hysen Kobellari, nga Korça:
“Shkrimtarja dhe intelektualja e shquar Rozi Theohari është një krenari për Shqipërinë dhe shqiptarët, kudo që janë. Mendoj se veprimtaria, që kanë zhvilluar miqtë e saj, në Lynn, është një model, se si duhet t’i organizojmë veprimtaritë edhe ne, nëpër qytetet tona. Kështu, tregojmë respekt e dashuri për krijuesit tanë, për intelektualët tanë të penës, fjalës, skenës, penelit dhe tingujve …”.
Mendime dashamirëse dhe vlerësuese për Rozin shprehën, rreth atij përurimi, edhe krijues të tjerë, si: Petraq Zoto (Tiranë), Dhimitraq Papando, Fuat Memeli (Boston), Eleonora K.Gjoka (Nju Jork) etj.
…Në mbyllje të këtyre pak radhëve, nderimi e respekti për jetën dhe veprimtarinë e përkushtuar të Rozi Theoharit, po përmendi këtu vetëm se ajo është autore e qindra shkrimeve dhe e afër 20 librave, artistikë e publicistikë. Ndër ta, janë: “Jehona Skënderbegiane”(2006), “Lotët e Rozafës mbi Drin”, “Më shumë se një jetë”(2008), kushtuar bashkëshortit, Viktorit etj. Për ata, ajo ka marrë mjaft Çmime e “Mirënjohje” etj.
Sot, por dhe në ditët që do të vijojnë, familjarë e të afërm, kolegë e miqë të shumtë të saj, po shprehin dhe do të shprehin dhimbjen e tyre, që ajo u nda përgjithnjë nga jeta. Por, njëherazi, janë të bindur që emri, jeta dhe vepra e saj do të mbeten dhe do të kujtohen gjatë.
Tiranë, 14 dhjetor 2014
PRESHEVË: ATDHETARIZËM, ETJE PËR ARSIM E KULTURË SHQIPTARE…
Nga: Murat Gecaj/
Në datat 24-27 maj 2011, pra gjatë katër ditëve, një grup pune prej 11 vetash, nga organizmi joqeveritar, Instituti i Integrimit të Kulturës Shqiptare me qendër në Tiranë, bëri vizita intensive në qytetet: Shkup, Preshevë e Prishtinë.
Në përbërje të tij ishin: Rezart Gashi, drejtor i Institutit dhe Dr. Ibrahim Gashi, kryetar i Komisionit Qendror të tij. Gjithashtu, bënin pjesë përgjegjës sektorësh e specialistë të arsimit, kultures e shkencës: Prof. Emil Lafe, prof. Hulusi Hako, prof. Hasan Çipuri e prof. Murat Gecaj, Namik Selmani- arsimtar e shkrimtar, Zyba Hasa-arsimtare e poete, Fatbardh Danja-inspektor arsimi pranë Komunitetit Musliman Shqiptar, Ibrahim Hajdarmataj-drejtues shkolle e Liliana Gashi-specialiste arsimi.
1.Lugina e Preshëvës, me qytetin me këtë emër dhe Bujanocin e Medvegjën, ndoshta, ishte kërshëria më e madhe për ne, në këtë udhëtim në tri shtete të Ballkanit. Dhe kjo gjë, natyrshëm, është më se shpjegueshme.
Që në kufi dolën për të na pritur tre anëtarë të komisionit të IIKSH për arsimin në Preshëvë: Xhemaledin Salihu, Alixhemal Saliu e Musa Ajeti. Në ecje e sipër, ata na njohën me fshatrat shqiptare, që shtriheshin në të dyja anët e udhës së makinës, me fakte interesante nga traditat e tyre atdhetare e arsimore, për ruajtjen të pastër të gjuhës amtare etj. Na informuan se ky rajon autokton shqiptar ka tani 2 shkolla të mesme (gjimnaz e teknike) dhe 8 shkolla 9-vjeçare: në qendër (Preshevë), Rahovicë, Rainicë, Corroticë, Stacioni Hekurudhor, Leran, Miratoc e Caravajkë . Me këtë rast, m’u kujtua se, kohë më parë, kisha publikuar në gazetën “Mësuesi’ një shkrim për udhën e shkollës shqipe në Luginën e Preshevës dhe disa nga veteranët e saj.
Sapo hymë në Preshevë, kudo na ranë në sy mbishkrimet në gjuhën shqipe. Por, kryesorja, dëgjuam se sa mirë e flisnin banorët vendës gjuhën e njësuar amtare shqipe. Këtë gjë e vërejtëm edhe gjatë vizitave në shkollën e mesme teknike, me drejtor Telat Arifin dhe ku ka 1.300 nxënës e disa mësues. Kolegu ynë N.Selmani ndoqi një orë mësimi në klasën e parë dhe poetja Z.Hysa recitoi vjershën e saj të frymëzuar, kushtuar vizitës në Preshevë, shkruar me këtë rast.
Në Gjimnazin “Skënderbeu”, me drejtor Abdurrahman Zylfiun, pamë bustin e Heroit tonë Kombëtar. Kjo shkollë ka 1.025 nxënës e 87 mësimdhënës, nga të cilët 18 serbë. Pas mbarimit të maturës, nxënësit i ndjekin studimet e larta në Prishtinë, Tetovë e Tiranë. Këtu botohet gazeta periodike “Gjimnazisti” dhe funksionon grupi letrar ”Migjeni”. Që nga viti 1964-1965, kanë përfunduar 11 mijë maturantë. Drejtor i parë ka qenë Mehmet Jusufi, por dhe 10 drejtorët e tjerë kanë qenë shqiptarë.
Në afërsi të kësaj shkolle ndodhet një librari, ku ka tekste mësimorë, por dhe letërsi artistike. Për këtë gjë, na foli punonjësja Fitore Emini, e cila dëshmoi se mësuesit e nxënësit janë të etur për të blerë libra shqip e për të lexuar. Këtë gjë e vërejtëm edhe gjatë vizitës në Bibliotekën e qytetit, ku Vaxhid Mehmeti na tregoi se aty ka sektorë: për fëmijët, të rriturit dhe me literaturë shkencore. Kjo bibliotekë ka sektorë edhe në Miratoc, Rahovicë e Leran dhe numëron afër 1.000 lexues, të moshave të ndryshme.
2.Në konkursin e nxënësve recitues të shkollave të Luginës së Preshëves, që u zhvillua në sallën kryesore të Shtëpisë së Kulturës “Abdulla Krasniqi”, interpretuan me mjaft pasion, kryesisht vajzat. Bukur e tha një koleg i yni se ato, me pamjën e tyre të jashtme, me shprehjen gazmore të fytyrës dhe timbrin e zërit të tyre, ngjanin si zana mali. Por aty recituan edhe pjesëtarët e grupit tonë, poetët Z.Hasa e N.Selmani, që u duartrokitën nga të pranishmit, për vjershat e krijuara posaçërisht në këtë vizitë. Juria shpalli tre nxënëse fituese, nga Bujanoci e Presheva.
Po kështu, gjatë asaj dite, ishin mjaft mbresëlënëse edhe takimet e përzemërta me kryetarin e klubit letrar “Feniks”, Bilal Maliqi; me arsimtarin e poetin e talentuar nga Bujanoci, Arsim Halili; me kryetarin e Shoqatës së Arsimtarëve, Xhemaledin Rexhepi etj.
Plot mbresa të bukura ishte hapja e një ekspozite me vizatime në shkollë, me temë Çamërinë, nga mësuesi e poeti ynë Namik Selmani. Gjithashtu, për teleshikuesit e Preshëvës folën e iu përgjigjën disa pyetjeve të drejtueses së TV lokal, për detyrat e veprimtaritë e IIKSH, Dr. I.Gashi, Prof. E.Lafe e Prof. H.Hako.
Në mbarim të vizitës në Preshëvë, patëm një takim me kryetarin e Komunës, Ragmi Mustafa dhe përgjegjësin e kabinetit të saj, Fatlum Mustafa dhe me drejtoreshën e shkollës 8-vjeçare “Ibrahim Kelmendi”, Hafize Shaqiri. Ata shprehën kënaqësinë për vizitën tonë aty dhe pohuan se janë të gatshëm të bashkëpunojnë për studimin e teksteve ekzistuese, me synim kryesor përafrimin e tyre dhe që të kenë përmbajtje kombëtare shqiptare.
…Deri në kufirin me Kosovën, përsëri na shoqëruan mikpritësit tanë të pandarë, Alixhemali e Xhemaledini. Aty bëmë foto së bashku dhe premtuam se ky do të ishte vetëm fillimi i bashkëpunimit tonë të ndërsjelltë. Dhe vërtet, përsëri në ditët vijuese ne shkëmbyem mesazhe dashamirëse, me anën e Internetit dhe folëm për punën e projektet tona, të kohës në vazhdim..
(Pjesë nga libri, M.Gecaj, “Rrahin zemrat arbërore”, Tiranë, 2011)
VERA ISTREFAJ: UROJ E SHPRESOJ QË TË KETË MË TEPËR VËMENDJE PËR LETËRSINË, ARTIN E KULTURËN!
Nga: Prof. Murat Gecaj/
1.Nga leximi i një jetëshkrimi për ty, jam njohur me disa fakte…A mund t’i informojmë edhe lexuesit, shkurtimisht?
-Po, patjeter… Kam lindur në Kukës dhe këtu kam mbaruar gjimnazin, nė vitin 1994. Jam diplomuar në shkencat humane dhe studimet master i kam kryer në fushën e drejtësisë. Jam e martuar, nënë e dy djemve,Veronikut 18-vjeçar dhe Klevisit 14-vjeçar. Jam juriste në profesion dhe punoj në administratën publike, këtu në qytetin e lindjes.
2.Krahas punës së përditëshme, je dhe mjaft aktive në veprimtari të ndyshme shoqërore…Cilat janë ato, më kryesoret?
-Kam marrë përsipër që të jem avokate, në mbrojtje të të drejtave të njeriut, kryesisht të grave dhe vajzave, gjë që më sjell mjaft kënaqësi, pa prjashtuar shqetësimet e njohura. Në këtë kuadër, jam drejtore Ekzekutive e Qendrës së Këshillimit të Grave dhe Shërbimeve Sociale, si dhe koordinatore e rrjetit “Barazi në vendimmarrje”, për qarkun e Kukëst. Si veprimtare e shoqërisë civile, kam një përvojë 20–vjeçare.
Kënaqësi e veçantë për mua ishte ceremonia e vitit 2009, në Tiranë. Aty u përzgjodha një nga 10 njerëzit më me ndikim në bashkësi, në shkallë kombëtare.
3.Qyteti i Kukësit është afër Prizrenit e Gjakovës dhe tërë Kosovës…Çfarë lidhjesh ke me bashkatdhetarët tanë atje, si në fushën e krijimtarisë dhe të veprimtarive shoqërore?
-Përherë jam në bashkëpunim me ta, për çeshtje të letërsisë, artit, kulturës e më gjerë. Pika doganore e Morinës nuk na pengon aspak, që të ecim në të njëjtat rrjedha. Kur më nderuan e më dhanë çmimin e parë, në Akademinë Letrare “Esat Mekuli”, përfundimisht m’u rrënjos mendimi, se jemi “një”.
4.I kaluam, si pa dashje, tri pyetje dhe dikush mund të mendojë se e “harruam” krijimtarinë tënde…Por, jo! Pra, kam dijeni se, deri tani, ke publikuar katër libra me poezi. Cilët janë ata dhe tematika e tyre, sigurisht shkurt?
-Që në vegjëli kam botuar vjersha e skica, në revistat dhe gazetat e kohës. Ndërsa në vitet e fundit i kam mbledhur poezitë e mia në 4 libra, përveç një almanaku të botuar më 1991, ku jam perfaqësuar me 76 poezi dhe një ese.
Titujt e vëllimeve poetike janë: “Shiu i fundit”(Prizren 1999), “Nënqeshja e ëmbël” (Prizren, 2001 ), “Në akuj digjem”(Prishtine 2003) dhe “U jepem udhëve”(Prishtine 2005). Tematika kryesore e tyre është “gjerdani” i problematikave të ditëve të sotme, si dhe ndjesive, mendimeve dhe emocioneve femërore.
5.Po, libra të tjerë në “sirtar” ose dorëshkrim a ke, cila është përmbajtja kryesore e tyre dhe kur mendon që t’i publikosh?
-Se shpejti do të dalë në qarkullim një vëllim lirikash dhe më pas, në vjeshtë, një tjetër vëllim poetik. Pavarëisht të gjithave, (ndoshta, po e them pa modesti), para lexuesve do të jetë sërish: Vera, e thjeshtë, delikate në dukje, nën peshën e mendimeve dhe emocioneve të forta, nën mantelin e jetës si femër, grua, nënë e veprimtare shoqërore, përballë sfidave të kohës.
6.Jemi nga një qark, pra unë nga Malësia e Gjakovës (Tropoja) dhe ti nga Kukësi…Çfarë mund të tregosh për krijuesit e kësaj treve, sidomos për koleget e miket shkrimtare, poete e artiste?
-Me kënaqësi mund të them se, tashmë, ka çfarë flitet për letërsi e arte edhe në Qarkun tonë, Kukës. E kam fjalën për dukuri të reja stilistike dhe për më tepër mund të flitet për një letersi edhe me mjaft autore femra, si në poezi e prozë. Duke kërkuar ndjesë, që nuk mund t’i përmendi të gjitha këtu, psh, në rrethin e Tropojës janë të njohura krijueset: Brunilda Zllami, Nafije Salihaj, Enkelejda Tahiri, Pranvera Gjoni, Migena Ramaj, Elona Zhana, Valbona Hykaj, Fatjona Geci, Zyra Ahmetaj etj.; ndërsa në Kukës e Has: Nermin Spahiu, Zaide Noka, Haxhire Haxhiu, Majlinda Palushi, Sabajeta Peposhi, Ganimete Thaçi etj.
7.Besoj, erdhëm në fund të bisedës sonë dhe të falënderoj për përgjigjet tua, të shkurtëra, por domethënëse! Po, a ke merak të shtosh ndonjë gjë tjetër?
-Gjithmonë dua ta nënvizoj, pra dhe me këtë rast, në mbyllje të bisedës sonë: Uroj e shpresoj që të ketë më tepër vëmendje për letërsinë, artin e kulturën nga ata, që i paguajmë me taksat tona, edhe në tërë qarkun e Kukësit!
PËRUROHET VEPRA E PROF.MATEO MANDALA, RRETH LIBRIT TË DYTË TË SHQIPES SË SHKRUAR
Nga Prof. Murat Gecaj/
Së bashku me z.Sadulla Zendelin-Daja, studiues dhe zv.kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve, Artistëve e Krijuesve Shqiptarë, “Papa Klementi XI –Albani”-Suedi, morëm pjesë në përurimin e veprës së arbëreshit, prof.dr. Matteo Mandela, “Lekë Matranga: njeriu, koha, vepra” (Rreth botimit kritik të varianteve- dorëshkrim e të shtypur- të veprës, “E mbësuame e krishterë-1502”).Tubimi u organizua në sallën “Aleks Buda” të Akademisë së Shkencave dhe merrnin pjesë: akademikë e profesorë, punonjës të arsimit, kulturës e shkencës, poetë e shkrimtarë, nga media e shkruar dhe ajo elektronike e të tjerë. Gjithashtu, ishin kryetari i Akademisë së Shkencave, prof. Muzafer Korkuti-Akademik dhe drejtori i Muzeut Historik Kombëtar, prof.dr. Luan Malltezi. Në fjalën e hapjes, prof.dr. Valter Memisha, nga Instituti i Gjuhësisë e Letërsisë, theksoi se kjo vepër i kushtohet librit të dytë të historisë së shqipes së shkruar. Ai u botua vetëm 40 vjet pas “Mesharit” të Gjon Buzukut, hartuar nga një autor i Horës së shquar Arbëreshe. Me atë janë marrë studiues të ndryshëm shqiptarë, si Kolë Ashta, Selman Riza, Dhimitër Shuteriqi e të tjerë. Ndërsa punimi i prof. Mandelasë është më i plotë e më përfshirës, duke u ndriçuar shumica e çështjeve, që kanë mbetur të hapura ose të pazgjidhura, nga studiuesit paraardhës. Me këtë rast, folësi shprehu edhe nderimin e bashkëpunëtorit të tij të ngushtë arbëresh, prof. Francesko Altimari. Ndërsa dr. Gëzim Gurga, i cili diskutoi në këtë tubim përurues, ka bërë mjaft shqipërime të kësaj vepre.Me interes u ndoqën edhe diskutimet rreth kësaj vepre të prof. Mandelasë, paraqitur nga akademikët Et’hem Lika e Floresha Dado, prof. Shaban Sinani, prof.Anila Omari e prof. Evalda Paci. Një studim rreth kësaj vepre kishte dërguar edhe prof.dr. Bardhyl Demiraj. Ata nënvizuan se vepra e Matrangës paraqet një realitet gjuhësor të kohës dhe libri i Mandelasë, për të cilin punoi me ngulm 20 vjet, është një model i studimeve albanologjike. Në mbyllje të diskutimeve, autori prof. Mandela i falënderoi folësit e pjesëmarrësit dhe shprehu mendimin se lipset një rilindje në studimet e autorëve të vjetër të shqipes.Në hyrjen e librit të tij, venë në qarkullim nga SHB “Ombra GVG”-Tiranë, ai ka shkruar se interesi për studimin e veprës së Matrangës i kishte lindur qëkur ishte student, në vitet 1980-1984, pra gjatë kërkimeve të zhvilluara prej tij në Arkivin historik të eparkisë së Horës së Arbëreshëve dhe të dioqezës së Monreales. Për herë të parë, libri u botua në Itali, në vitin 2004. Autori bëri krahasimin e të dhënave të mbledhura prej dy burimeve: arkivore dhe tekstore. Atij iu desh të kapërcente edhe studimin e botimit të shtypur, që rëndohej më shumë nga e vetmja ksombël, që njihej deri atëherë dhe që ruhej në Bibliotekën e Vatikanit. Po kështu, ai u përball edhe me vështiraësi të tjera, të cilat i kaloi me vullnet e këmbëngulje. Në këtë punë mjaft të frytshme, ai pati bashkëpunim e shkëmbim mendimesh me disa studiues të njohur arbëreshë, të cilëve iu drejtua me mirënjohje.
***
Matteo Mandala është profesor i letërsisë shqipe dhe drejtues i studimeve albanologjike, në Universitetin e Palermos-Itali. Janë të njohura disa vepra dhe studime të tij, një pjesë e të cilave ndodhen edhe në Bibliotekën Kombëtare-Tiranë. Përveç veprës, që përmendëm më lart, shënojmë këtu se ai është autor i disa librave dhe studimeve të rëndësishme për historinë, kulturën dhe letërsinë arbëreshe, në veçanti dhe atë shqiptare, në tërësi.
Me studimete e tij filologjike, ka arritur të zgjidhë çështjen e Kodikut të Kieutit, të botimit shkencor të veprës së Xhuzepe Skiroit e të veprës së Gavril Darës, si dhe të shumë autorëve të tjerë arbëreshë. Disa muaj më parë, ai përuroi në Tiranë veprën tjetër të tij, “Studime filologjike për letërsinë romantike arbëreshe”, organizuar nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, Instituti Italian i Kulturës, Tiranë dhe shtëpia botuese “Naimi”.
Tiranë, 26 tetor 2013