Nga Bardh Frangu/

Arbëreshi nga Sicilia, Zef Kjaramonte (1946), është njëri nga arbëreshët më të vjetër të Seminarit Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare që tani për herë të 36 mbahet në Prishtinë.Për gazetën “Zëri” të Kosovës, Zefi ka folur  me pasion për historinë dhe përpjekjet e mbijetesës identitare të arbëreshëve të Italisë. Si studiues i Evropës Lindore është pajisur me njohuri të shumta për Ballkanin e në veçanti për shqiptarët. Duke studiuar “Mesharin” e Buzukut nga këndvështrimi historik, Zefi ka mësuar shumë për historinë e shqiptarëve në përgjithësi dhe të arbëreshëve në veçanti.

I lindur në Santa Kristina Gela të Sicilisë, ka kujtuar fëmijërinë e tij, përkatësisht moshën kur për herë të parë ka nisur të interesohet për identitetin e tij.

Deri në moshën 11 vjeçare nuk e dija pse flisja arbërisht, ndërsa na quanin grek. Pas klasës së pestë shkova në një shkollë të horës së arbëreshëve që ndodhej katër kilometra larg. Atje, nipi i Pal Skiroit, zbuluesit të “Mesharit” të Buzukut, Papa Gjergji Skiroi, një herë në javë na jepte mësim në arbërisht. Këtu mësuam si shkruhet arbërishtja. Dhe mund të them se nga kjo kuptova se kush jam”, thotë Zefi, i cili tashmë jo vetëm që e flet për mrekulli gjuhën shqipe, por edhe merret me studimet rreth saj.

Kujton Zefi pastaj kalimin tek Manastiri Greto Fortes, që ishte një lice klasik, ku mësohej edhe arbërishtja. Po në kujtesën e tij si përmendore qëndron figura e Ernest Koliqit, me të cilin u njoh dhe u miqësua në kolegjin grek. “Ditën e shtunave vinte Ernest Koliqi dhe na mbante mësim në gjuhën shqipe. Kishte edhe arbëresh të tjerë që ndiqnin mësimet e Koliqit. Koliqi nuk na mësonte vetëm gjuhë, por edhe histori të shqiptarëve. Në këtë mënyrë na e forconte ndjenjën kombëtare. Them me sigurinë më të madhe se Koliqi ringjalli ndërgjegjen arbëreshe. Na motivoi të shkruanim edhe në revistën e tij “Shejza”. Kështu shumë arbëreshë u bënë bashkëpunëtorë të revistës së tij”, kujton Zefi, ndërsa flet me shumë admirim për punën e palodhshme të Koliqit, të cilin në këtë mënyrë edhe e kishte bërë mik të dashur shumë.

Zefi kujton sesi pesëqindvjetori i vdekjes së kryeheroit të shqiptarëve, Gjergj Kastriotit Skënderbeut, kishte ndikuar shumë jo vetëm në forcimin e identitetit të tij, por edhe të arbëreshëve në përgjithësi.

“U bë një manifestim i madh në Romë, por edhe në Sicili. Për herë të parë në Bazilikën e Shën Pjetrit u mbajt meshë në arbërisht. Kjo bëri që të krijohet një frymë e re tek arbëreshët. Në këtë manifestim të madh edhe njoha fytyrat më të rëndësishme të diasporës shqiptare”, shprehet me nostalgji Zefi.

Për Kosovën thotë se për herë të parë ka dëgjuar nga një pejan që e ka takuar në sheshin e Roms, ndërsa vizita e tij e parë ishte në vitin 1976.

“Ai që më priti në Kosovë ishte Ymer Jaka, ndërsa u njoha me emra të rëndësishëm të dijes dhe kulturës shqiptare, si me Idriz Ajetin, Ali Aliun, Esad Mekluin, Anton Çettën, Mark Krasnqin, Ibrahim Rugovën, etj. Po Simon Shirokën e bëra mikun tim më të mirë”, kujton Zefi.

Me Rugovën kishte një raport më të veçantë, sepse kishte pasur rastin të ishte edhe përkthyes i tij.  “Si korrespodent i radio Vatikanit që isha, dola dhe  prita refugjatët që erdhën nga Kosova në Itali. Kur erdhi t’i vizitojë Rugova, unë përktheva për të, ndërsa ai në shenjë miqësie tha si me shaka se unë isha përkthyesi i tij personal”, kujton Zefi, duke folur më gjatë për përvojat e tij me refugjatët nga Shqipëria në vitin 1991 dhe me refugjatët nga Kosova në vitin 1999.

“U thosha edhe atyre në Itali se refugjatët shqiptarë nga Shqipëria dhe Kosova nuk ishin të njëjtë. U thosha se këta nga Kosova kanë ikur nga dhuna e okupatorit dhe me t’u çliruar vendi i tyre do të kthehen të gjithë. Dhe kështu ndodhi vërtet”, kujton Zefi atë kohë të dyndjes së madhe të shqiptarëve.

Arbëreshi nga Sicilia e pranon se Seminari Ndërkombëtar për Gjuhën, Letërsinë dhe Kulturën Shqiptare ka pasur ndikim të jashtëzakonshëm tek arbëreshët. Ndërsa në pyetjen tonë se cila është gjendja aktuale e arbëreshëve të Italisë, Zefi vihet në një dilemë të madhe.

“Dy tendenca zhvillohen njëkohësisht; ajo e ruajtjes dhe ajo e zhdukjes. Kjo është më shumë në duart e politikanëve të dy shteteve, Shqipërisë dhe Kosovës, në veçanti të atyre të Shqipërisë, të cilët duhet të bëjnë më shumë për arbëreshët e Italisë. Po vështirë është të kërkosh më shumë nga politikanë inferiorë, që në Itali vijnë si lypsa. Dihet se ne arbëreshët jemi ortodoks me Romën, ndaj ka rëndësi shumë që nëpër kishat tona mesha të mbahet në arbërisht dhe kjo e drejtë duhet t’u takojë arbëreshëve”, shprehet Zefi shumë skeptik për të ardhmen e këtij komuniteti.

Ai në seminarin e 36-të vjen me një kumtesë shumë të rëndësishme për gjuhën dhe kulturën arbëreshe. Zefi do të lexojë një kumtesë që ka të bëjë me mbishkrimet në gjuhën arbëreshe, dëshmi këto që faktojnë më së miri qenien arbëreshe në Itali dhe përpjekjet e tyre për të ruajtur identitetin arbëresh. Kumtesën e tij Zefi e ka ilustruar edhe me foto nga vendet ku ekzistojnë këto mbishkrime. Sipas këtij arbëreshi të pasionuar për gjuhën dhe kulturën shqiptare në përgjithësi, mbishkrimi më i vjetër është ai AS TRUAR GEZUAR, që gjendet afër pallatit Matranga në Horë të arbëreshëve.

“Tek arbëreshët e Sicilisë mund të vërehet se arbërishtja është përdorur ndoshta edhe përpara botimit të “Mësuarës së krishterë” të Lekë Matrangës”, pohon Zefi i impresionaur me trashëgiminë arbëreshe, por njëkohësisht edhe i dëshpëruar për të ardhmen e saj.