ndrek gjini – Dielli

Ritualet e Varrimeve në Botë

July 31, 2023 by s p

Nga NDREK GJINI/

Përmes ritualeve të varrimeve, shoqëria ka mundësinë të shprehë dhimbjen dhe ndarjen nga të dashurit e tyre. Këto rituale zbulojnë ndikimin e vdekjes në kulturat dhe shoqëritë e ndryshme në botë. Vende të ndryshme praktikojnë rituale të ndryshme, që janë nga më të çuditshmet.

Varrimi qiellor

“Varrimi në qiell” është një ritual i zakonshëm në Tibet tek budistët që besojnë në vlerën e dërgimit të shpirtrave të të dashurve të tyre drejt parajsës. Në këtë ritual, trupat lihen jashtë, shpesh të prerë në copa, që zogjtë ose kafshët e tjera t’i hanë. Kjo sipas tyre ka qëllim të dyfishtë. Së pari trupi i të vdekurit që e hanë shpendët shkon në qiell. Dhe së dyti sipas tyre duke e lënë trupin jashtë shpirti i të vdekurit është krejt i lirë të largohet në qiell gjithashtu. Përmes këtij rituali ata mendojnë se plotësojne rrethin e jetës; duke u dhënë ushqim kafshëve dhe duke e lënë shpirtin të lirë të shkojë në qiell.
Famadihana
“Vallëzimi me të vdekurit” përshkruan më së miri traditën e varrimit në Madagaskar të Famadihana. Njerëzit atje i hapin shumë shpesh varret e të vdekurve dhe i nxjerrin jashtë. Ata rimbështjellin kufomat me rroba të reja. Ata gjithashtu kërcejnë me këto kufoma pranë varrit dhe luajnë muzikë përreth varreve të tyre. Ky ritual i përkthyer si “kthimi i eshtrave” ka për qëllim të përshpejtojë dekompozimin e trupave të vdekur dhe të çlirojë shpirtin e të vdekurve drejt përjetesisë.

Varrimi në ujë

Varrimi në ujë është një ritual funerali në të cilin eshtrat apo arkivoli i të ndjerit vendosen në ujë, si deti, lumi ose liqeni. Varrosjet në ujë janë praktikuar për shekuj nga disa popuj në mbarë botën, dhe ato vazhdojnë të jenë një opsion popullor edhe sot në Vëndet Nordike.
Ekzistojnë dy lloje kryesore të varrimeve në ujë, varrimi i plotë i trupit ose shpërndarja e hirit. Varrosjet në ujë të gjithë trupit përfshijnë vendosjen e trupit të të ndjerit në një arkivol ose qefin dhe më pas hedhjen e tij në ujë. Ky lloj varrimi zakonisht bëhet në det, por mund të bëhet edhe në një lumë ose liqen.

Parakalimi në paradë i të vdekurve

Festimi i jetës së të ndjerit mund të marrë shumë forma. Një traditë nga Varanasi, Indi, përfshin parakalimin në paradë të të vdekurve.
Një paradë që feston jetën e të ndjerit është një lloj përkujtimi që shpesh mbahet për nder të dikujt që ka patur ndikim të rëndësishëm në komunitetin e tyre. Parada mund të jetë një mënyrë për të festuar jetën, arritjet dhe kontributet e të ndjerit dhe për të bashkuar të dashurit dhe miqtë e tyre për t’i kujtuar ata.
Ka shumë mënyra të ndryshme për të organizuar një paradë që feston jetën e të ndjerit. Parada mund të mbahet në një hapësirë publike, si park ose rrugë, ose mund të mbahet në një mjedis më privat, si varreza ose kishë. Parada mund të jetë e thjeshtë ose e përpunuar dhe mund të përfshijë një sërë aktivitetesh, të tilla si grupe marshimi, muzikë, këngë, vallëzim dhe veshje karnavalesh.

Kulla e Heshtjes

Një traditë zoroastriane kërkon zogj shkaba për të ngrënë trupin e të vdekurve. Komuniteti Parsi, në Indi, i cili praktikon Zoroastrianizmin, ka një metodë unike të asgjësimit të të vdekurve. Ata nuk i varrosin apo djegin të vdekurit e tyre, por përkundrazi i lënë ata jashtë në një strukturë të quajtur Kulla e Heshtjes. Trupat vendosen në një platformë të ngritur dhe zogjtë shkaba lejohen t’i hanë ato. Kjo praktikë quhet “ekspozim”.
Arsyeja pse Zoroastrianët përdorin zogjtë shkaba është sepse ata besojnë se zjarri dhe toka janë elementë të shenjtë dhe se varrosja ose djegia e një trupi do t’i ndot ato. Zogjtë shkaba, nga ana tjetër, shihen si krijesa të lira dhe të pastra, dhe konsumimi nga ana e tyre i të vdekurve shihet si një mënyrë për të kthyer trupin në natyrë.

Rruaza të bukura nga hiri i të vdekurve

Ndërsa traditat e panumërta të varrimit në mbarë botën përfshijnë djegien, Koreano-Jugorët e kanë bërë atë një hap më tej. Ata e kthejnë hirin e të ndjerit në rruaza të bukura. Këto rruaza kanë ngjyra të ndryshme nga roza, e zeza dhe bluja dhe shkëlqejnë. Të vendosura brenda vazove prej qelqi apo edhe të hapura në enë, rruazat mund të zënë vendin qendror brenda një shtëpie. Kjo është një zgjedhje dekorative dhe në të njëjtën kohë një kujtim i të vdekurve. Në një vend si Koreja e Jugut, ku toka është e pakët dhe djegia e trupave të të vdekurve po bëhet e vetmja zgjedhje realiste, marrja e diçkaje të bukur nga procesi I kësaj djegie u jep të dashurve të tyre një shans për t’i rikujtuar dhe ripërtërin një trashëgimi të bukur që është për ta një thesar i vyer.

Ritualet e varrimit në Filipine

Në Filipine, komuniteti Tinguian i vesh të vdekurit me rrobat më të bukura dhe e ul trupin e të vdekurit në një karrige, shpesh duke i vendosur një cigare të ndezur në buzë.
Ndërsa komuniteti Benguet në Filipine u lidhin sytë të vdekurve para se t’i vendosin në karrige në hyrje të shtëpisë. Komuniteti Cebuano në këtë vend i vesh me të kuqe fëmijët që marrin pjesë në funerale, pasi ata besojnë se kjo praktikë zvogëlon mundësinë që fëmijët të shohin fantazma. Rajoni Sagada në Filipine praktikon varjen e arkivoleve të të vdekurve mbi shkëmbinj.Kjo pasi ata besojneë se kjo praktikë i sjell shpirtrat e të vdekurve më afër qiellit. Njerëzit e komunitetit në Cavite të Filipineve shpesh varrosin të ndjerin vertikalisht në një pemë të cilën e ka zgjedhur vetë personi përpara se të vdiste.
Ritualet e varrimeve në mbarë botën janë të shumta dhe mjaft të ndryshme, por të gjitha këto rituale kanë vetëm një qëllim; nderimin e të vdekurve.

Vrasja e Pleqve në Lashtësi

July 27, 2023 by s p

NGA NDREK GJINI/

Njerëzit në lashtësi nuk brakstisnin dhe vrisnin vetëm fëmijët sakatë dhe ato të padeshiruar por edhe pleqtë.

Pak kohë më parë pata shkruar rreth braktisjes dhe vrasjes së fëmijëve. Por e njëta gjë ndodhte edhe me pleqtë. Kur grupet e njerëzve të lashtë e ndjenin se një plak është barrë e rëndë për fisin ato e vrisnin apo e braktisnin në pyll në mënyrë qe ai të vdiste.

Senicid, ose geronticid, quhet praktika e vrasjes së të moshuarve ose braktisjes së tyre, apo ajo e hedhjes së tyre nga shkembinjtë në rastet kur ato nuk mund të kujdeseshin më për veten e tyre dhe ishin të pa-aftë të punonin më për të siguruar ushqimin e tyre.

India

Në shtetin jugor indian të Tamil Nadu, kjo praktike megjithëse e paligjshme ekziston ende dhe njihet si thalaikoothal. Thuhet se kjo praktikë ndodh dhjetra ose ndoshta qindra herë çdo vit. Kjo gjë realisht është e paligjshme, por gjithësesi praktikohet fshehtësisht.

Inuitët

Edhe tek Inuitët të cilët janë një grup fisesh indigjenë që banojnë në rajonet arktike dhe subarktike të Greenlandës, Kanadasë, Alaskës dhe Rusisë praktikohej vrasja e pleqve.

Në kohët e hershme, Inuitët i linin të moshuarit e tyre në akull për të vdekur. Kjo ndodhte sidomos kur kishte mungesa në ushqime. Rasti i fundit i njohur i kësaj praktike tek Inuitët ka ndodhur në vitin 1939.

Një praktikë e tillë ka ekzistuar edhe në Japoninë e lashtë. Ajo quhej Ubasute, që do të thotë braktisja e të moshuarve. Në të kaluarën e largët, thuhej se një i afërm e merrte plakën ose plakun e sëmure dhe e çonte në një mal, ose ndonjë vend tjetër të largët të shkretë dhe linte atje për të vdekur.

Skandinavia

Edhe në Skandinavi në kohët e lashta praktikohej vrasja e pleqve. Ajo quhej Attestupa. Në folklorin nordik, Attestupa është një shkëmb ku njerëzit e moshuar thuhej se hidheshin për të vdekur.

Madje edhe në Serbi zbatohej një praktikë e tillë. Quhej Lapot. Lapot është një praktikë e vjetër serbe e vrasjes së prindërve ose anëtarëve të tjerë të moshuar të familjes pasi ato bëheshin barrë financiare për familjen. Fjala “lapot” do të thotë “baltë” në serbisht, dhe kjo praktikë thuhet se e ka origjinën në malësitë lindore të Serbisë, në rajonin e Zajeçarit.

T. R. Georgevitch (Dordevic), në vitin 1918 shruan, se vrasjet kryheshin me sëpatë ose shkop dhe i gjithë fshati ftohej të merrte pjesë. Në disa raste, shkruan ai, viktimës i hidhnin miell misri në kokë që të nënkuptonte atë që vrasësi ishte mungesa e misrit dhe jo familja.

Greqia dhe Roma e Lashtë

Tim G.Parkin në librin e tij Old Age in the Roman World, naofron tetëmbëdhjetë raste të vrasjes se pleqve. Nga këto raste, thotë ai, vetëm dy prej tyre ndodhën në shoqërinë e lashtë greke; një tjetër ndodhi në shoqërinë romake, ndërsa pjesa tjetër ndodhën në vende të tjera. Një shembull që ofron Parkin është ai i ishullit Keos në Detin Egje. Megjithëse ekzistojnë shumë variante të ndryshme të këtyre historive thuhet se kjo praktikë mund të ketë filluar kur Athinasit rrethuan ishullin Keian. Në një përpjekje për të patur një furnizim të bollshëm me ushqim, Keianët votuan që të gjithë njerëzit mbi 60 vjeç të vdisnin përmes vetëvrasjes ose duke pirë helmin. Rasti tjetër i vrasjes së pleqve është ai që ndodhi gjatë kohës romake në ishullin e Sardenjës, ku vrasjet e baballarëve mbi 70-vjeçarë u bënë nga djemtë e tyre.

Pra në shumicën e rasteve në lashtësi kur ushqimi mbaronte, të moshuarit dhe të sëmurët shiheshin si barrë e rëndë që shpenzonin burimet ushqimore të komunitetit. Kështu që në raste jo të rralla ata vriteshin ose hidheshin në det. Madje ndonjëherë edhe varroseshin të gjallë, mbylleshin në të ftohtë ose i linin të vdisnin nga uria. Shumë më shpesh ata thjesht braktiseshin në pyll për të vdekur. Viktima mund të dërgohej në shkretëtirë dhe të lihej atje. Ose natën i gjithë fisi mund të largohej pasi i moshuari te flinte dhe e linin aty që ai të vdiste. Nëse fisi do të rimëkëmbëshin papritur me pasuri dhe ushqime, ata edhe mund të ktheheshin për t’i marrë sërish pleqtë që kishin lënë pas. Plaku i braktisur do të mirëpritet gjithashtu si një anëtar i plotë i komunitetit nëse ai mund të ishte i zoti të bënte rrugën e tij për tek vendbanimi i ri i fisit që kishin ikur duke e braktisur atë në pyll. Por në të shumtën e rasteve ai nuk ia arrinte ta bënte këtë rrugë për shkak të moshës, sëmundjeve dhe mungesës së ushqimit.

Irlandezët e Parë në Shqipëri që në Vitin 1322

April 10, 2023 by s p

– Rrugetimi nga Irlanda drejt Tokës Shenjte

Nga NDREK GJINI

Në vitin 1322, dy pelegrinë anglofonë irlandezë, Simon Fitzsimons dhe Hugh the Illuminator, mbeten të impresionuar nga qëndrimi i tyre i shkurtër në Shqipëri.

Simon Fitzsimons shkroi me shumë dashuri e pasion rreth atyre gjërave që pa.

Në përgjithësi rrëfimet e pelegrinëve që udhëtuan për në Tokën e Shenjtë ofrojnë burime të rëndësishme informacioni për pjesën më të madhe të Mesdheut Lindor në gjysmën e parë të mijëvjeçarit të dytë.

Shumica e pelegrinëve treguan pak interes për vendet që vizituan gjatë udhëtimeve të tyre, por dy pelegrinët irlandezë u mahnitën me atë që panë gjatë atij udhetimi të rrallë në bregdetin shqiptar në gjysmën e parë të shekullit XIV.

“Itinerarium Symonis Semeonis ab Hybernia ad Terram Sanctam” (Udhëtimi i Simon Fitzsimmons nga Irlanda në Tokën e Shenjtë) përmban informacione për gjithçka, nga kontrollet dhe procedurat doganore te veshjet, monedhat, materialet dhe produktet në vendet që ai vizitoi. Përmban informacione dhe sigurisht, përshkrime për kishat dhe vendet e shenjta.

Duket se nga rrëfimi I tij del qartë se në vitin 1322, porti i Durrësit nuk ishte rikuperuar plotësisht nga tërmeti i rëndë që e kishte goditur gjysmë shekulli më parë. Popullsia fillestare e qytetit, thotë ai, ishte zëvendësuar në një masë nga një valë nomadësh shqiptarë nga fshati. Mund të konkludohet se në atë kohë shqipja duhet të flitej nga një shumicë e njerëzve në rrafshnaltën bregdetare dhe në zonat malore. Kjo bazuar në vëzhgimet e Simonit, kur shkruante se krahina kishte gjuhën e saj, d.m.th. shqipen. Megjithatë, brenda qytetit të Durrësit, ‘shqiptarët’ përmenden vetëm si kategoria e katërt, pas latinëve urbanë, grekëve dhe hebrenjve, një tregues se ata nuk ishin ende shumicë.

Është interesant fakti që Simoni iu referohet edhe “barbarëve shqiptarë” në Dubrovnik, duke vënë në dukje: “In eadem Dominentur Veneti, et ad eam confluunt Sclavi, Barbari, Paterini et alii scismatici negotiatores qui sunt in gestu, habusu et lingua dibus Latinis in omni”. Dubrovniku, thotë ai, dominohej nga venecianët dhe shpesh ka sllavë, barbarë, paterinë dhe tregtarë të tjerë që janë krejtësisht të ndryshëm nga latinët në zakone, veshje dhe gjuhë).

Pasi kaluam disa ditë në Ulqin, thotë ai, kaluam qytetin e Rashkës, i cili është në pronësi të mbretit të Rashkës, dhe u nisëm për në Durrës, qytet dikur i famshëm dhe i fuqishëm në për tokën dhe detin. Kjo në kohën kur qyteti ishte nën sundimin e perandorit të grekëve, thotë ai. Duhet theksuar, thotë ai, se Shqipëria është një krahinë midis Sllovenisë dhe Rumelisë, dhe ka gjuhën e saj. Mbreti i Rashkës e ka nën kontroll Durrësin tani, nënvizon ai në shënimet e tij.

Shqiptarët janë të ngjashëm me grekët në veshje dhe sjellje, pasi rrallëherë mbajnë kapuç, thotë ai. Ata janë shumë krenarë dhe tërheqës për sytë e udhëtarëve. Kapelet e tyre janë të ngjashme me ato të grekëve. Sllovenët, nga ana tjetër,thotë ai mbajnë një kapele të bardhë ovale dhe një gëzof të gjatë, për të rënë në sy të fshatarëve. Kjo për t’i bërë ata më të identifikueshëm nga pjesa tjetër. Qyteti I Durrësit është i madh jashtë mureve të tij, por i vogël dhe i dobët Brenda mureve të tij. Kjo pasi ai pasi u shkatërrua nga një tërmet i disa dekadave më parë. 24,000 njerëz raportohet të kenë vdekur si pasojë e këtij tërmeti, shkruan ai.

Qyteti i Durrësit tani është më pak i populluar dhe i ndarë në fe, zakone dhe gjuhë të ndryshme. Monedhat e përdorura në treg, thotë ai, janë të vogla dhe secila vlen një dukat venecian. Këto monedha janë në përdorim në të gjithë qytetin. Ky qytet është dyqind milje nga Dubrovniku. Më pas, duke përdorur erërat e favorshme, ne vazhduam për në Vlorë, thotë ai, një kala e perandorit të grekëve, dhe më pas ne shkuam në ishullin e Korfuzit, i cili është i banuar nga latinë, grekë, hebrenj dhe shqiptarë.