Me rastin e promovimit të librit të Z. Bardhyl Ukcamaj: “Shqiptarët në Qytetërimin Perëndimor”/

Nga Frank Shkreli/

Të hënën me 31 korrik, Shtëpia botuese “Princi” dhe “Albanian Tourism Magazine” organizuan në Tiranë promovimin e librit “Shqiptarët në qytetërimin Perëndimor” me autor Bardhyl Ukcamaj, MS. Bardhyl Ukcamaj është i njohur si publicist dhe aktivist i të drejtave të njeriut, dekoruar me medaljen “Pishtar i Demokracisë” për kontributin e tij në rrëzimin e komunizmit në Shqipëri.  Z. Ukcamaj ka kryer studimet për Gjuhë dhe Letërsi Shqipe në Universitetin e Tiranës, si dhe Master i Shkencave në Bridgeport University, në shtetin Connecticut, SHBA.  Ai gjithashtu ka studiuar në Cornell University, New York, SHBA.  Njoftohet nga organizuesit e promovimit se libri i Z. Ukcamaj, “Shqiptarët në Qytetërimin Perëndimor”, botuar nga Shtëpia Botuese “Princi”, është gjithashtu në proces botimi edhe në gjuhën anglisht.  Në promovimin e moderuar nga Myftar Gjana, MS., botues i librit, Shtëpia Botuese “Princi” dhe Aferdita Elezi, botuese e “Albanian Tourism Magazine”, kishin përgatitur referate dhe diksutuan Prof. Dr. Sami Repishti, Prof. Dr. Aleksander Meksi dhe Prof. Dr. Mark Marku.

Për librin “Shqiptarët në Qytetërimin Perëndimor” të Z. Ukcama të cilin kam pasur rastin ta kem lexuar më heret, kam privilegjin, që megjithse larg Tiranës, të ofroj disa mendime të hedhura me rastin e promovimit në Tiranë.

Një fjalë popullore thotë, “Mos të raftë me e harrue të keqen.”  Me këte vepër, Zoti Ukcamaj nuk na le ta harrojmë të keqen e kryer mbi popullin shqiptar gjatë shekullit të kaluar, sidomos kalvarin e klerit katolik.  Ai, në të njejtën kohë, në librin e tij, sjellë një pasqyrë të rëndësishme jo vetëm të historisë kishtare, por edhe të asaj kombëtare. Duke venë në dukje përkatësinë evropiane të popullit shqiptar — ai flet për një “thesar të pafund trashëgimie kombëtare”, e cila në botëkuptim dhe në paraqitje është krejtësisht evropiane. Autori shkruan për një trashëgimi mijëvjeçare, e cila u ndërpre gjatë shekujve nga pushtues të huaj që nuk ia donin të mirën kombit shqiptar.  Zoti Ukcamaj, me të drejtë thekson se kjo trashëgimi u ndërpre, në mënyrën më brutale nga diktatura mizore komuniste 50-vjecare, e cila paraqiti historinë e kombit shqiptar me syzë ideologjike, në përputhje dhe në bashkpunim të plotë me politikën e forcave më anti-shiptare dhe armiqëve më të përbetuar të kombit tonë (fillimisht me jugosllavët, pastaj me rusët e më vonë me kinezët) — në  një përpjekje për të prerë pothuaj të gjitha lidhjet e shqiptarëve me të kaluarën e tyre dhe si rrjedhim, edhe me botën perëndimore. Nuk është e nevojshme tu kujtoj se kush janë sot armiqët më të përbetuar të pavarësisë së Kosovës dhe të interesave të kombit shqiptar në Balkan. Po, janë ekzaktërisht këto shtete dhe popuj, me të cilët komunistët e Enver Hoxhës dhe të Ramiz Alisë ishin lidhur mish e shpirt, në mbrojtje të interesave të marksizëm-leninizmit, në kurriz të interesave afatgjata dhe afta shkurtëra kombëtare të shqiptarëve.

Në përpjekje për të krijuar të ashtuquajturin “njeri të ri”, sipas ideologjisë staliniste, regjimi i Enver Hoxhës, me çmendurinë e tij bëri ç’mos, që jo vetem të përpiqej t’i largonte shqiptarët nga rrënjet e kulturës së tyre perëndimore, por si asnjë vend tjetër në botë, shpalli edhe Perëndinë jashtë ligjit dhe me një krenari absurd, deklaroi Shqipërinë si vendin e parë ateist në botë.  Ai donte të zhdukte traditat tona për të qenë diçka duke asgjasuar dhe duke zhdukur gjithçkafen. Ai e dinte se për të zhdukur rrënjet e qytetërimit perëndimor ndër shqiptarët, klika enveriste duhej të lëshohej si bishë e egër mbi klerin katolik, duke rrënuar ose duke këthyer faltoret në salla sporti dhe duke zhdukur shumicën e tyre fizikisht. Në të vërtetë kjo ishte edhe këshilla e komunistëve slave, të cilët e shihnin klerin katolikë si pengesën kryesore të përhapjes së influencës së tyre në Shqipëri.  Në këte mënyrë, komunistët shqiptarë shpresonin të fshinin çdo lidhje të shqiptarëve me botën perëndimore, e sidomos lidhjet e Kishes Katolike Shqiptare me Vatikanin, të cilin ata e konsideronin si “qendrën e obskurantizmit botëror”.

Dëshiroj të përmend një ilustrim nga përvoja ime personale se si regjimi komunist i Shqipërisë e konsideronte Vatikanin si barometer në luftën kundër Perëndimit dhe më në fund, kur ishte duke dhënë shpirt, donte ta përdorte atë si vegël afrimi me botën perëndimore.  Ishte marsi i vitit 1991. Unë kam pas fatin të isha pjestar i delegacionit të parë amerikan ç’prej Luftës se Dytë Botërore, që shkuam në Tiranë për të hapur ambasadën e parë amerikane, pas vendosjes së lidhjeve diplomatike midis Tiranës e Washingtonit dhe në të njëjtën kohë kishim në plan të merrnim pjesë në zgjedhjet e prillit të vitit 1991. Një ditë prej ditësh, ne ishim në aeroportin e Tiranës duke pritur Senatorin Clayborne Pell, ndërkohë më afrohet një zyrtar i lartë i qeverisë se Ramiz Alise, dhe më merr më një anë dhe më kërkon këshill dhe ndihmë se si duhej vepruar për vendosjen sa më të shpejtë të marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Vatikanit.

Megjithse unë mbeta pak i habitur se pse zyrtari i lartë shqiptar mu drejtua pikërisht mua për këte çeshtje, unë i dhashë mendimin tim në lidhje me këte dhe i sugjerova se duke marrë parasyshë situatën e mjerë në të cilën gjendej vendi në atë kohë i thashë se ju kini më shumë nevojë për lidhje të forta me vendet perëndimore që mundësisht të ndihmojnë vendin materialisht, me investime. Vatikani, i thashë, nuk ka mundësi të tilla.   Ai m’u këthye duke me thënë, jemi të vetdijshëm se Vatikani nuk mund të na ndihmojë ekonomikisht, por vendosja e lidhjeve diplomatike me Vatikanin është simbol i bindshëm për botën perëndimore se Shqipëria nuk është më ajo që ishte, se më në fund po ndryshon. Me fjalë të tjera, ky zyrtar ishte i vetdijshëm se lufta e Shqipërisë komuniste kundër Perëndimit kishte filluar me Vatikanin dhe duhej të merrte fund me lidhjen e marrëdhënieve diplomatike me Vatikanin.

 

Me këte libër, Zoti Ukcamaj hedhë dritë mbi një histori të rëndësishme të rolit të Kishës Katolike në Shqipëri.  Në mënyrë të denjë ai paraqet një listë të kontributit të atyre që unë do t’i quaja të harruar — por ata, ndonëse të harruar, edhe të vdekur, flasin.  Megjithë se nga veprat e tyre dhe për arsye të vuajtjeve dhe mënyrës se si u vranë nga komunistët, ata gjithnjë ndriçojnë si yjë, ndërsa toka gjithnjë vajton për ta.

Eshtë e denjë që Zoti Ukcamaj ia kushton librin Françeskanit, At Zef Pllumit, i cili sipas autorit, “Ishte një legjendë sfiduese përball një klike terroriste që u mundua të zevendësonte Zotin me diktatorin e vdekshëm, ndërsa dashurinë me urrejtjen, pikërisht në zemrën gjeografike të Evropës së vjetër.”   Për hir të së vërtetes dhe të ndërgjegjes kombëtare, eshtë detyrë e të gjithëve që këta klerikë të këthehen në vendin që u takon në historinë e Shqipërisë, për veprat e tyre po se po, por edhe për sakrificat dhe vuajtjet — të cilave u janë nënshtruar në emër dhe në mbrojtje – jo vetem të fesë së tyre – por edhe në mbështetje të vlerave dhe të traditave tona të përbashkëta e shumë të çmueshme.  Siç ve në dukje edhe Zoti Ukcamaj, në të shumtën e rasteve, ata dhanë edhe jetën në mbrojtje të këtyre vlerave, nën kthetrrat e diktaturës komuniste.

Klerikët, për të cilët flet Zoti Ukcamaj, zanë një vend të pazëvendsueshëm në kulturën tonë pro-perëndimore dhe në shqiptarizëm.  Të mohohet vepra e tyre do të thotë të mohosh, në të njejtën kohë, ekzistencën, historinë dhe identitetin e kombit shqiptar. Autori, hedhë dritë mbi rolin e klerikëve katolikë në venjën e bazës dhe të konsolidimit të gjuhës shqipe, traditës dhe me në fund edhe të trashëgimisë perëndimore të shqiptarëve.  “Shqiptarët në Qytetërimin Perendimor” jep njoftime e fakte të reja e të rëndësishme për protagonistet kryesorë, d.m.th, jo vetëm për krijuesit por, në te njëjtën kohë, edhe për ruajtësit e kesajë trashëgimie në radhët e shqiptarëve në trojet e veta.

Promovimi i Zotit Ukcamaj po bëhet në një kohë kur debati në lidhje me identitetin  dhe historinë e shqiptarëve – madje përfshirë edhe vet Gjergj Kastriotin Skënderbe – se kush ishte ai dhe cila ishte familja e tij, një debat që vazhdon të jetë i nxehtë në median shqiptare sot.  Mjafton gjtihashtu të përmendim debatin, do të thosha shpesh të ashpër gjatë viteve të fundit, midis ndër më të mëdhejve të kombit, siç janë Z. Ismail Kadare e Z. Rexhep Qosja, si edhe artikuj e intervista nga njerëz kompetentë dhe jo aq kompetentë — pro dhe kundër — të botuar në Shqipëri dhe në Kosovë.  Edhe udhehqësit politikë shqiptarë të 25 viteve te fundit, janë prononcuar në favor dhe kanë mbrojtur zanafillën e qytetërimit perëndimor të shqiptarëve.   Më i sinqerti në mbrojtje të idenititetit evropian të shqiptarëve ka qenë i ndjeri President i Kosovës, Ibrahim Rugova, i cili e kishte kuptuar më së miri se shpëtimi i shqiptarëve vinte nga Perëndimi.

 

Për këte jam i bindur nga njohuria dhe lidhjet që kam patur me Presidentin Rugova ç’prej vizites se tij të parë në New York dhe Washington me 1989, kur për herë të parë dhe për dy tri ditë që kaloi në shtepinë time në Virxhinia kemi biseduar gjanë e gjatë për fatin e Kosovës dhe të kombit. Nga ajo vizitë dhe bisedimet e zhvilluara me ‘të në atë kohë dhe me vonë, jam bindur se Zoti Rugova, i cili atëherë nuk ishte shumë i njohur jashtë Kosovës, ishte personi që do të dinte, “T’i lidhte penjët e shkëputur të së kaluarës sonë të përvuajtur”.  Sa më shumë bisedoja me ‘të, gjatë viteve që pasuan, u binda edhe më shumë se Ibrahim Rugova ishte i vetmi udheheqës shqiptar I kohërave moderne që kuptonte sinqerisht se lidhjet me Perëndimin dhe me Papën, në ketë rast me Papa Gjon Palin e dytë, me te cilin kishte një miqësi të vecantë, do të ndihmonin dukshëm dhe në mënyrë të favorshme për ndërkombtarizimin e çështjes së Kosovës.  Nuk është për tu habitur atëherë që Presidenti Clinton, në një nga kujtimet e tija ka thënë se ishte Papa Gjon Pali i dytë ai që para ndërhyrjes së NATO-s në Kosovë, i kishte telefenuar për t’i kërkuar të bente diçka që të shpëtonte shqiptarët e Kosovës, bashkombasit e Nanë Terezës, nga barbarizmat serbe.

Është interesant dhe i mirëseardhur fakti se këtij debati mbi “Shqiptarët dhe Qytetërimin Perëndimor”, nga koha në kohë, i janë bashkuar edhe politikanë siç është ish-Kryetari i Kuvendit të Kosovës, Zoti Jakup Krasniqi me, të pakën një artikull, titulluar “Kombi Shqiptar në Evropë”.   Në atë kohë, ish-Kryeparlamentari i Kosovës ka pohuar se “Formimi i kombit shqiptar ka lindur si rezultat i depërtimit të ideve të illuminizmit evropian që në shekullin e XIX…të cilat revolucionarizuan shqiptarët me idetë e arsmit, të drejtësisë, të barazisë, të vellazërisë e të bashkimit territorial të kombit”.

Besoj që ky debat, kontribut tejet i rendësishëm i të cilit eshtë edhe botimi i autorit Ukcamaj – sidomos edhe botimi në anglisht — është i doemosdoshëm për t’i dhënë një drejtim të ardhmes tonë si komb dhe që në të njëjtën kohë të shtojmë njohuritë dhe të zbulojme të vërtetën për të kaluarën dhe historinë tonë edhe ndër të huaj. Ndaj, në këte prizëm, botimi i librit të Zotit Ukcamaj është një kontribut i çmueshem dhe i mirëseradhur në këte debat të vazhdueshëm.  Në të njëjtën kohë, për mua ka rëndësi simbolike fakti se ky libër është promovuar fillimisht me rastin e 100-vjetorit të lindjes së humanistes me përmasa botërore — murgeshës shqiptare Gonxhe Bojaxhiu, e racës iliro-shiptare — kontributet e së cilës dihen tashmë ndaj Kishës Katolike, por edhe ndaj qytetërimit perëndimor dhe lidhjes së shqiptarëve me kulturën dhe qytetërimin perëndimor.  Me plot të drejtë Zoti Ukcamaj e cilëson Nënë Terezën si gruaja më e njohur e qytetërimit të sotëshëm, e cila në të njëjtën kohë simbolizon edhe tolerancën dhe bashkjetesën fetare midis shqiptaëve. Nënë Tereza ishte, murgeshë katolike, ishte shqiptare, ishte evropiane, por kjo gjë nuk e pengoi atë aspak që ajo të punonte në mesin e indianëve me kulturë dhe fe ndryshe prej saj.  Zoti Ukcamaj e citon Nënë Terezen të ketë thenë se “Ne punojmë për të gjithë, pa dallim ….ne punojmë per të krishterë dhe jo të krishterë, për myslimanë, budistë e induistë…”.   Nëna Tereze e trojeve tona mund të ketë berë më shumë se askush tjetër që vlerat tona të shëndërrohen në vlera universale, sidomos vepra e sajë në mbrojtje të jetës së personave më të perbuzur në këte botë dhe për ushtrimin e tolerancës ndaj të gjithëve pa dallim feje, krahine, race, e tjera.  Jam i sigurt se kulturën dhe tolerancës fetare, Nëna Tereze nuk e mësoi në Indi, as në ndonjë vend tjetër, por në vatrën e familjes së sajë shqiptare.

Thelbi i librit të Zotit Ukcamaj ështe se shqiptarët kanë qenë, janë dhe mbeten pjesë e pandarë e qytetërimit perëndimor – duke mos mohuar njëkohsisht as influencat tjera – sidomos ato lindore.  Në të vërtetë, ne jemi një popull me fat, sepse si në asnjë vend tjeter të botës, do të thosha, marrëdhëniet fetare në radhët e popullit tone, kanë qenë gjithmonë dhe janë në një nivel qendrueshmërie, dhe që njihen dhe që tani admirohen nga të gjithë.  Do të ishte fat i madh po qe se toleranca fetare do të shëndërrohej në tolerancë dhe bashkjetesë politike, në radhët e udheqësve politikë në të gjitha trevat shqiptare.

Me plot të drejtë, Zoti Ukcamaj ve në dukje kontributin e jashtzakonshëm që kanë dhenë edhe vellëzerit tanë të feve të tjera, në kulturën dhe drejtimin pro-perëndimor të shqiptarëve.  S’ka asnjë dyshim se myslimanët shqiptarë janë po aq perëndimorë sa janë dhe të krishterët katolikë. Toleranca fetare midis shqiptarëve ështe meritë e të gjithëve, por në fund të fundit, shumica e popullsisë shqiptare eshtë e fesë myslimane, e për të gëzuar marrëdheniet e mira ndër-fetare që gëzojnë shqiptarët, ateherë më duket mua se shumica është tolerante ndaj pakicës dhe për këtë meriton kredi.   Ndjenjat pro-përendimore të shqiptarëve i kanë njohur dhe janë përpjekur t’i mbrojnë edhe përendimorët, sidomos amerikanët. Ish-Sekretari i shtetit James Baker, ne vitin 1991 në sheshin Skenderbej deklaroi se, “Amerika është përsëri me ju”, që në thelb to të thoshte, ju shqiptarët jeni përsëri pjesë e Përendimit.  Ky premtim, si hap i parë — është realizuar, me në fund, me antarësimin e Shqipërise në NATO dhe me ndërhyrjen e NATO-s në Kosovë, me qëllim për të mbrojtur vlerat perëndimore, ndërhyrje që çoi në pavarësinë e Kosovës.

Gjatë shekullit të kaluar, dy a tri herë, Perëndimi u përpoq gjatë Luftës së Ftohtë, që Shqiperinë — si një vend komunist jo sllav — ta bënte pjesë të Perëndimit.  Siç dihet, njëherë u perpoqën me mjete lufte klandestine, d.mth në fillim teviteve 50-a, provuan ta shkëputnin Shqipërinë nga blloku sovjetik, kur anglo-amerikanët dërguan grupe për të rrëzuar regjimin anti-perëndimor të Enver Hoxhes   —  dhe më vonë në kulmin e luftës së ftohtë, me 1985, Perëndimi, nepërmjet Jozef Straussit të Gjermanise u përpoq të bindte regjimin e Ramiz Alisë që të pakën të hapte një dritare, sado të vogël ndaj Perëndimit — në shkëmbim për ndihma ekonomike dhe investime shumë të nevojshme nga Perëndimi.  Më kanë thenë njerëz që ishin në dijeni të atyre përpjekjeve në atë kohë se, fillimisht, Perëndimi nuk kishte për qëllim të rrëxonte me dhunë regjimin e atëhershëm, por synimi ishte vetem një liberalizim gradual i politikës shqiptare brenda vendit, dhe në marrëdhëniet ndërkombëtare, që sado pak të mund të kontribuonte në një liri më të madhe dhe të çonte në përmirësimin në përgjithësi të jetës së shqiptarëve aq të vuajtur e të shtypur nga regjimi enverist.  Fatkeqisht, të gjithë e dimë se si përfunduan këto përpjekje.

Prandaj, nuk është se Perëndimi nuk i donte shqiptarët të ishin pjesë e tij, përkundrazi, ishte Shqipëria që qeverisej nga një regjim, që jo vetëm nuk dëshironte të kishte vetë asnjë marrëdhënie me botën perëndimore, por diktatura shqiptare komuniste prishej edhe me miqët e sajë të cilët bënin hapa drejtë përmirësimit të marredhënieve të tyre me Perëndimin, sidomos me Shtetet e Bashkuara të Amerikës.   Gjatë historisë, por sidomos gjatë shekullit te kaluar, besoj se veçanërisht Amerika, e ka provuar se kush ishin miqët e vertetë të kombit shqiptar, dhe cilët ishin ata që nuk ia donin të mirën kombit shqiptar. Megjithë se kanë kaluar 27 vjetë nga shëmbja e komunizmit në Shqipëri, nuk është kurrë vonë për të rishikuar e bile edhe për të ri-shqyrtuar me sy kritikë të kaluarën jo të largët.  E vetmja mënyrë për të shkuar përpara, është për tu përballur me të kaluarën historike.

Siç ka shkruar edhe I ndjeri Imzot Rrok Mirdita në parathënien e librit të Zotit Ukcamaj, “Vetë Perëndimi ka kaluar nepërmjet një purifikimi të historise së vet, e sidomos ç’prej Luftës së Dytë Botërore e ka mbështetur përparimin për të zbuluar të vërteten edhe kur ajo ka qenë e hidhur.”  Jam i të njejtit mendim me Imzot Mirditën se “edhe për Shqipërinë e për shqiptarët nuk do të ketë një themel të shëndosh përparimi kombëtar për sa kohë që nuk do të kete një proces të purifikimit ose të një pastërtimi të guximshem te vetëdijes historike.”

Tashti lind pyetja, a janë shqiptarët gati, si komb, ti hedhim një veshtrim real historisë së tyre, sidomos historisë së periudhës komuniste.  Fatkeqsisht, deri më sot, shqoëria shqiptare nuk ka pasur ende një purifikim ose një de-komunist-izim të saj, gjë që do t’a çlironte atë nga e kaluara e marrur peng nga historiografia komuniste.

Më 1991, e kisha gjetur Shqipërinë në një gjendje të mjerueshme në të cilen e kishin zhytur komunistët për pothuaj 50-vjetë: të varfër materialisht dhe shiprtërisht, të shkatërruar politikisht dhe ekonomikisht, si asnjë vend tjetër që unë kisha vizituar më parë.  Në atë kohë, isha i bindur se ky popull i vuajtur aq shumë do të dijë të delte shpejt nga ai lloç dhe të ndërtonte një të ardhëme më të denjë, pro-perëndimore, për të cilën ishin përcaktuar edhe rilindasit e tij.  Fatqeksisht, sot unë jam aq i zhgënjyer sa edhe shumë të tjerë.   Një ndër këto zhgënjime është se —   është krejtsisht e pakuptueshme dhe një fakt i pa-pranueshëm i shoqërisë shqiptare, që ata, disa prej të cilëve për pothuaj 50 vjetë me radhë – me kënaqësi torturuan, rrahën, vranë e burgosen bashkombasit e tyre, vetëm e vetëm pse ata nuk pranuan një ideologji të huaj e cila ishte në kundërshtim me vlerat dhe kulturën shqiptare — tashti lejohen të mbajnë detyra shtetërore, në qeveri, në polici, gjykata e në parlamentin shqiptar.  Hakmarrja pa dyshim nxit urrejtje dhe nuk jam për hakmarrje.

Vaclav Havel ka thenë se “Kur e vërteta nuk gëzon lirinë e plotë, as liria nuk është e plotë.”  Ndërsa “Drejtësia e vonuar është demokracia e mohuar”, ka thënë Robert Kennedy.  Eventualisht, e vërteta dhe drejtësia dalin gjithmonë mbi zhurmën dhe propagandën. Vepra e mirë s’ka harresë. Libri i Zotit Ukcamaj është një kontribut i rëndësishëm që na ndihmon të mos harrojmë të vërtetën mbi fatin e këtyre klerikëve patriotë, të cilët flijuan aq shumë për ruajtjen e identitetit të kombit shqiptar dhe të qytetërimit perëndimor ndër shqiptarët.  Shpresoj që pas leximit të këtij libri të na shtohet vullneti për mbrojtjen e jetës, të nderit dhe të dinjitetit njerëzor, cilësi këto që janë baza e çdo shoqërie të përparuar, por edhe e vlerave që shqiptarët ndajnë me qytetërimin perëndimor.  Nuk na vlenë gjë të jemi pro-perëndimor ose dhe të jemi pjesë e Perëndimit, neqoftse, siç ka thënë Pater Anton Harapi, “Njiheri nuk jemi edhe Shqiptarë të njëmendët…që t’ia shtrijmë dorën shoqi shoqit, Toskë e Gegë, muhamedanë e të krishterë e me besën e burrave, me Besën Shqiptare, të lidhemi për t’ia mbajtë Shqiptarit të pa prekun, nji Zot të vertetë, një atdhe të lumtun, për të bamë Shqipëninë e re, të fortë e të madhnueshme, të denjë për Skenderben.”

E përgëzoj Zotin Ukcamaj për këte botim të jetueshëm për gjithmonë – në të cilin shkruan,  jo vetem për kontributin dhe flijimin e klerikëve katolikë dhe të tjerëve, dhënë kulturës dhe historisë së shqiptarëve, por që njherazi – krenarisht — nënvijon vlerat tona kombëtare, vlera të cilat shkelqejnë si hyje që duhet të drejtojnë të ardhmen e brezave të tashëm e të ardhëshëm, e që përsëri, sipas At Anton Harapit, “Të kemi pse të jemi e të mbahemi Shqiptarë, derisa të shënjta të ruhen besë e burrni.”